Interea rex sollicitus quis protinus esset

Exitus in bello, fugeret quis necne fugaret,

Scire cupit, currens uerax cum nuntius ecce

Partim leta ferens, partim quoque tristia, narrat

5

Exsuperasse suos et natum procubuisse.

Rex, reor, his certus dictis, merore parentis

Gaudia conculcans uictoris talibus infit,

Insolabiliter lacrimans pro funere prolis:

"Ei michi, nequitias nimis est hic ultus Vrias!

10

Absalon o fili, quae tanta licentia pili?

Viscera perfodit? Quod si natum pater odit,

Non tamen ad mortem uult irae tendere sortem.

Me male placauit, qui sic placare putauit

Vt mihi mactaret me, partem parte piaret.

15

Leniat hoc mentem, nunc haec nunc illa mouentem

Iraque laxatur cum proles in ora litatur?

Heu uindicta grauis seruis mihi reddita prauis

Irae momento! Dignus fuerat monumento?

Absalon o fili, species dulcissima, uili

20

Funere turpatos oculos olim mihi gratos,

Sanguine concretos crines, heu uertice letos,

Vel sic non cernam? Sic cernere non ego spernam.

Saxea seruorum sed ferrea corda meorum

Deberent natum mihi reddere uel laceratum.

25

Absalon, in rebus cunctis memorande diebus!

Ante cadent stellae, scandent super astra procellae,

Quam species pueri par possit in orbe uideri;

Sol rediens ibit, sed non tua forma redibit.

Absalon, o simili cur non ego funere, fili,

30

Aut morior uiuus uel tu fias rediuiuus,

Vt nos uiuentes simus simul aut morientes?

Qualiter est emptum patri diadema retemptum

Morte sui nati super omnia munera grati?

Audierat miles necnon dux militis, esse

35

In lacrimis regem pro nati morte gementem

Quem quoque non tantum uictoria letificaret

Quantum turbabat quod filius occubuisset.

Iratus Ioab quem uerbis corripit istis

"Rex, quae signa tuis nunc seruis exhibuisti?

40

Vt tu dormites uigilant, ut tu requiescas

Desudant, hi bella gerunt ut pace fruaris,

Vt uiuas moriuntur et ut regnes patiuntur.

Deposuerunt hunc qui te deponere uellet

Huncque necauerunt qui patrem sponte necaret.

45

Pro tantis meritis deberes letus haberi

Munera disponens: his uestes, his simul aurum,

His faleras et equos, illis galeas gladiosque,

Praemia uictorum quae debent esse uirorum.

Econtra ploras quem nunc gaudere deceret;

50

Hos reprobas omnes cum sint uehementer amandi,

Hostibus extinctis et pro rebus bene gestis.

Diligit aduersos ita rex ac odit amicos.

Iam ueniant hostes quibus est locus, atque fideles

Iam discedamus querentes cui placeamus!"

55

His rex correctus surgit; restringitur humor

Qui remeat furtim labendo per ora paterna.

Exhilarat uultum sed mestus pectore toto:

Interiora gemunt si gaudent exteriora -

Absalon est quicquid loquitur, quod cernit et audit.

60

Infidae mentis populum, ceruice superba,

Cui noua sunt curae, uetus est cui semita rixae,

Nuper habendo duos reges cum nullus adesset -

Vno suspenso fatis alioque fugato -

Penitet, et sanctum reuocant ad sceptra parentem.

65

Rex redit ad solium - sed prelia dicere longum

Postea quae gessit, ne gaudia tanta moremur.

Postulat at dici quoddam quod posteritati

Regibus et dominis pastoribus est imitandum.

Pax ut parta duci multo sudore fuisset,

70

Imperat ut populus quantus sit dinumeretur

Multiplicis summam populi ratio luit infra

Multiplicis numeri. Si tum reuocare ualeret

Infectum uellet quod ei uoluisse noceret.

Gad medicus rursum regem properauit ad egrum,

75

Adsistens regi replicat mandata superna:

"Rex, offendisti legem quod dinumerasti

Innumeram plebem, capitum non debita soluens,

Ergo delictum sic dextera dia piabit.

Haec tria propono, nunc elige de tribus unum:

80

Aut miseranda fames his quattuor et tribus annis,

Aut per tres menses belli seuissima clades,

Aut mors et morbus uenient tribus ecce diebus,

In se diuersus rex respondere coactus

Quod magis optet in his ubi nil optabile constat,

85

Tali uoce refert inuitus cumque necesse

Aut hoc aut illud contingere de tribus unum,

Cum neutrum uellet tamen e tribus eligit unum

Dicens, "Tanta fames si ceperit hanc regionem,

Immeritus populus cum peste graui morietur,

90

Iam mihi qui merui fuerit penuria nulla

Cum tot ubique penus mihi, cum sint horrea plena.

Cur alii pereant, hostes cum me superarent?

Ast ego delinquens satis hinc euadere possem,

Cum ualidus miles semper latus ambit utrunque.

95

Non est consilium soli plectantur ut omnes

Quod solus merui, solus merito luiturus.

Elige communem pestem, mens, omnibus unam.

Non tam ledit onus quod ab omni parte leuatur,

Inde manus Domini magis est pia quam manus hostis."

100

Reges, pastores, exemplum sumite Dauid

Qui rem non dampnum partiri cum grege uultis.

Iam matura lues, fatum miserabile gentis,

Et morbus cum morte uenit mora nulla salutis.

Lumina qui claudit, monet et sua lumina claudi;

105

Participat fatum sanus dum uiseret egrum;

Qui redit a tumulo tumulum moriendo requirit.

A matutina tantum prandentis ad horam

Sexaginta decem perierunt milia plebis

Cumque breui spacio tot milia cesa fuissent,

110

Milia quanta tribus pereant perpende diebus?

Sacco uestitus rex ac in puluere stratus

Respicit, et populum quod cederet angelus ipsum.

Vidit et exorat, cum moenibus appropiaret,

Parceret immeritis ouibus seseque necaret

115

Funera promeritum, se iure monet periturum.

Gad redit et "Diuina" canens "afflictio" dixit,

"Iam tua suscipitur, sed iam placare Tonantem

Pacificis propera. Locus area fertur Oronne:

Hic locus acceptus, genitor geniti tulit aras

120

Hic Isaac Abraham, templum quandoque futurus."

Obtulit ecce Dauid socios seseque piauit.

His exauditis tanto pro crimine uotis,

Templum construeret Dominique domum uocitaret

Disputat, et faceret nisi uox Domini prohiberet

125

Promittendo suis e renibus esse futurum

Quam disposuerat Domino qui conderet aulam.

Preparat interea rex conuenientia templo:

Eris et argenti, ferri quoque pondus et auri,

Artifices necnon, lapides quoque lignaque cedri -

130

Coniciens, credo, sibi cum succederet heres

In regno nouiter, quia sic aliis inhiaret

Rebus ut hoc fugeret nisi primum cuncta pararet.

Ne sit difficilis nato domus, era parauit

Multa prius genitor, sic templi maximus auctor.

135

Tempus erat Dauid quo soluere debita fatis

Deberet, nulli quae noscunt parcere carni,

Siue quidem ditis seu pauperis omnibus unum

Ingressurus iter. Coram uocat agmina patrum

Ac in conspectu natos adsistere cunctos

140

Imperat ac monitis istis adstantibus orat:

"En morior, fratres, homini solitum quod et omnes

Qui fuit, est et erit; caro sit, tulit aut patietur.

Incedo gressum non promittendo regressum,

Omnis abit nullusque redit; reuocare parentem

145

Filius aut genitor natum precio nequit unde.

Marcuit. En ualidae denudat brachia dextrae

Robur, uestra salus cadit! En fortissima dextra

Se nec ferre ualet, quondam metuenda Goliae!

Sic natura dedit, naturae nemo resistit.

150

Aedificare Deo uolui, suspensus ab illo,

Sed quia non potui, conceditur hoc Salomoni.

Hunc Deus heredem, patris hunc sibi tollere sedem

Eligit et regem seruaturum quoque legem.

Non pater ob cedem faciet sed filius edem,

155

Non expers operis fuero qui cuncta paraui."

Mox rex thesauros coram iubet esse paratos.

Edocet heredem quo fundamenta iacerent,

Quo paries tectumque domus, latumque quod amplum

Quique foret longum: sapiens docet omnia natum,

160

Quo lapis et lignum, quo gemma locetur et aurum.

"Haec commendo tibi nunc coram testibus istis

Subiungens, fili, sic haec fieri properabis.

Sed magis haec moneo, magis et magis ista monebo:

Leges custodi quas nunquam transgrediaris,

165

Aut amor aut odium mandatum soluere cogant.

165a

Debile uel firmum fuerit, Salomon, tibi regnum

Pro meritis, melior melius peior quoque peius,

Qualis enim fueris, capies quodcunque mereris.

Nil tibi defuerit, Domini si iura tenebis.

Non moriar totus ceu totus ab orbe remotus,

170

Quandoquidem uiuet rex, me uiuente superstes,

Quem Deus ad solium prae cunctis eligit unum.

Vosque, mei nati, fratrem regnare super uos

Ne, rogo, sit uobis Domino faciente molestum.

Iacob quandoquidem bis senos educat idem,

175

Iudam pre cunctis regem patriarcha creauit,

Cumque pater Iesse sex fortes nutriat, esse

Me regem uoluit potius ius Omnipotentis.

Ergo, mei nati, seruite precor Salomoni.

Quem Deus elegit, fas contradicere non est,

180

Quandoquidem melius fratri seruire regenti

Fratres, ignoti quam sub ditione teneri.

Fratribus ignoscet frater, non aduena noscet

Parcere delictis. Tu sustentare memento,

Rex Salamon, humiles semperque resiste superbis."

185

His dictis siluit Dauid pastorque salutat

Quas bene rexit oues et sic cum patribus iuit.

Quis de magnificis (tria nanque fuere) sepulchris

Enarrare queat per singula? denique summam

Ponderis absconsi cum Dauid dicere possit?

190

Diuitae multae quoniam latuere repostae

Scire potes quiuis, quod dictis collige paucis.

Multo post regis duo fracta fuere sepulchra

Hacque sepultura bis est urbs sancta redempta.

Ast loculos regis potis est contingere nullus;

195

Si quis ad hoc audet, modus inde mechanicus aufert.

Cum, pie preceptor, rex ut tumuletur honeste,

Illud adesse uelim quod non narratur inesse.

Conuenit ad tumulum ditem bene littera diues,

Quod si componas, credo, placabis et illum

200

Qui te dilexit, per te qui carmina fecit,

Et nos qui petimus, et uos quicunque legetis.

Incipit his dictis scribens haec carmina; Dauid

Dignus et ille fuit carmen cui Spiritus egit.

MORS STREPITVS BELLVM GLADIVS FORMIDO FLAGELLVM.

205

DEXTRA VIRENS LAVRO DEXTRAQVE RVBENS CAPVT AVRO.

DEXTRA PHILISTEIS TOTIENS ORNATA TROPHEIS.

HIC CONCLVDVNTVR CONCLVSAQVE NON METVVNTVR.

CVIVS VEXILLVM VICTORIA PRETVLIT ILLVM.

CVI SAVL INVIDIT. GOLIATH QVI COLLA RECIDIT.

210

OMNIBVS EXEMPLVM TERRIS TEGIT HOC BREVE TEMPLVM.

TALIS SCEPTRA CARO FERT PER TRIA TEMPORA RARO.

ANTE QVIDEM TENERAE NASCENTVR IN IGNIBVS HERBAE.

TERRA VEHET PVPPES. PATIETVR PONTVS ARATRVM.

FIGENTVRQVE POLO PISCES STELLAEQVE NATABVNT.

215

ET PRETER MOREM GENERABIT CORVVS OLOREM.

PREDAQVE PREDONEM PARIET PRIVS AGNA LEONEM.

THVS FETOR CAPRI PRIVS AVTEM QVAE SOLET APRI.

VIS ERIT IN DAMMA . FONS ARIDVS . HVMIDA FLAMMA.

QVAM SVRGAT TALIS IACET HOC SVB MARMORE QVALIS.

220

SANCTE DAVID SALVE . PROLES CLARISSIMA IESSE.

SALVE SANCTE DAVID . PER TE QVIA VIRGA VIREBIT.

QVAE PARIET NATVM POST TE QVI REGNET IN EVVM.

QVI TIBI REGNA DEDIT SVCCEDET. FILIVS EDIT.

TEQVE SVVM PATREM. TE VIRGO FILIA MATREM.

225

GRATIA QVANTA TIBI REX NON CONCEDITVR VLLI.

TV PATER ES NATI QVI PATREM CVM PATRE FECIT.

NON LEDENDO FIDEM PATER EST ET FILIVS IDEM.

FILIVS EIVSDEM CVIVS PATER VNVS ET IDEM.

Carmine finito, Dauid quoque rege sepulto,

230

Perfice cepta, precor, narraque sequentia, doctor.

Dauid defuncto, regnauit filius heres,

De sancto sanctus, sapiens et de sapiente.

Obtinuit regnum feliciter, omnia legis

Dum mandata tenens Salomon dextrum neque leuum

235

Est comitatus iter, complens precepta Tonantis

Atque patris pariter, sapiens, faciens sapienter.

Edificat templum, iam fundamenta locantur;

Stat paries, tabulata iacent tectumque leuatur.

Huic Domini templo cedant hinc aurea Roma,

240

Hinc Babilon, Tyrus atque Sidon, ditesque Micenae,

Dis simul Egyptus. Tua dis quoque, Cesare capto,

Conticeat, Cleopatra, domus, non istius instar.

Si liceat conferre Dei noua templa deorum,

Excelsos montes quantum superauit Olimpus,

245

Altior ac altum polus exsuperauit Olimpum,

Tam domus artificis cunctas superat Salomonis.

Vt dicam paucis quod possem dicere multis,

Aurea tota domus fuit extra qualis et intus,

Quicquid calcatur uel quicquid ubique uidetur,

250

Aut aurum dico uel quod preciosius auro.

Milia uasorum numerare quis innumerorum,

Quis queat infectae uel factae pondera massae,

Argentum lapides quoniam tunc equiperarent?

Pondera quis laudet, quae nullus cernere gaudet?

255

Preualet ars auro: manus hic, non quaeritur aurum.

Sic equidem magni crescens sapientia regis

Multiplicauit opes quod in his precelleret omnes:

Dis siquidem dites, sapiens necnon sapientes

Qui nunc sunt et erunt uel qui iam preterierunt.

260

Rex Salomon scribsit caelum sed sidera caeli,

Aera sed uolucres simul aeris, equoris undas

Vndarumque suos pisces, animalia cuncta,

Arboreum nemus, herbas ac animantia terrae.

Talis rex uixit donec cor femina regis

265

Sanctum conuertit, sed et illud ad idola uertit

Heu mulier pestis, uix adiacet in bene gestis

Et uix flamma nocet nisi femina fouerit ignes;

Vixque malum crescit radix ubi femina non sit,

Pectore non stolido dominatur tanta libido.

270

Et Dauid nocuit, nocet et mulier Salomoni.

Heu miseram sortem! Non fortis femina fortem

Expugnat regem faciens contempnere legem;

Et colit Asthartem, culturae deserit artem

Quam Dominus Moysi Moysesque patri, pater illi

275

Tradidit; et sacrum caput hoc colit hoc simulacrum,

Quem Deus elegit sed de quo Spiritus egit

"Non pater ob cedem faciet sed filius edem."

Permansit Dauid promisio firma, fidelis,

Corrigitur uirga quod stirps Dauitica peccat.

280

Occubuit Salomon iter incedendo parentum.

Littera quam nouit cui debita carmina soluit,

Soluit et excubias, remanens ubi cuncta recedunt.

MENS LICET ATTENDAT QVANTVM MORTALIA PENDAT.

DIVES INOPS STVLTVS VEL MVLTA PALLADE CVLTVS.

285

IRE VIAM TANDEM PARITER COGVNTVR EANDEM.

REX HOMO FACTVS HVMO. FIT HVMVS. NEC PVLVERE PVLVIS.

REFERT REGIVS AVREVS VT CINIS HIC CINIS ILLE.

MAGNIFICAS REGES CAPTANT SVBDI REGIONES.

DE TOTO REGNO SVPEREST POST FATA SEPVLCHRVM.

290

PARTITVRQVE SIMVL DIVES CVM PAVPERE TANTVM.

FERRE SEPVLTVRA QVOD POSSVNT TENDERE CRVRA.

NEC DIADEMA CAPVT NEC SCEPTRA MANVM COMITANTVR.

QVI TOT POSSEDIT QVID HABET NISI QVOD BENE GESSIT.

CHALDEOS REGES OPIBVS PRECESSERAT OMNES.

295

GLORIA DIVITIAE VENIAM NON OBTINVERVNT.

QVOD FVIT EX NOSTRO REDIMI NEQVIT AERE VEL OSTRO.

PECTORE PLATONEM SI QVIS LINGVA CICERONEM.

VVLT AMMIRARI MIRETVR IN HIS SALOMONEM.

VERBO FACVNDVM DIVINA MENTE PROFVNDVM.

300

Gentis Iudeae per reges longius ire

Non licet, et res est prolixior et breue tempus -

Cum iustis reprobi post hunc restant quia multi.

Hic hic siste gradum, flamen uenerabile, sacrum.

Venimus ad portum, luctando per alta, per ima.

305

Iam iam figatur, portum tenet anchora quem uult.

Christus adest et pacificus Dauidque propago.

Vda deo pelagi sint uestimenta potenti;

Nauis, remigium, rimosaque transtra, ualete!

Venimus ad terras, hic hic deponimus undas.

310

Ex hoc miles ero, non nauita naufragus: ex hoc

Vela procul nautae, prope sint tentoria laute

Militiae. Summi iam regis ad atria curro,

Atria sic gratus paschalia tiro nouatus

Ingredior. Muro sonipes subit otior Euro,

315

Qui melior Pegaso longe nisi fallit agaso.

Hunc dedit eximia de nobilitate Sophia,

Hunc alui care per dulcia gramina Tharae,

Huic post Elisios Maternae prebeo campos;

Fortiter hic paui, domui, primumque probaui.

320

Fulget equus faleris massa radiantibus eris

Primaque compago frontis Deitatis imago;

Sol radiat dextra Phebeque sub aure sinistra,

Subtus planetae radiant hinc, inde locatae,

Quas decoris causa uariare manus fuit ausa;

325

Cui decus indulget quoddam sub pectore fulget

Signaque bis senis ibi sunt bis sena lapillis

Iunctaque sunt sellae quam non sat cernere uelle.

Astrorum lapsus primo celantur in arcu,

Noscere quo lucis fas est horas quoque noctis;

330

Menses alter agit sed tempora quattuor anni.

Has mihi sidereus faleras tribuit Tholomeus.

Cum Loth eripuit, quae tum talaria gessit

Ac ocreas, post se pater Habram liquit habere.

Denique loricam quam, quis dedit, ordine dicam.

335

Omnibus obstantis telis uires adamantis,

Edomuit Pallas, quo sanguine sola scit ipsa.

Per septem turres, septem locat inde sorores

Quas liquidum solidare docet solidumque liquare

Et quodcunque uelint de tali scemate cudi,

340

Firmo, subtili filo non stagmine uili

Hanc necnon alias nent docto police multas,

Quas dea dat Pallas proprios attollere uernas.

Gramaticae digitus percurrit pectine primus

Hoc opus intextis hinc uocibus, hinc elementis,

345

Sillaba pesque simul, longum breue, nomina, uerba

Perficiunt primas tanti tutaminis oras.

Contiguas pariles hinc addit musica partes,

Dat numeros uariosque modos, excelsa uel ima.

Rethoricaeque manus propius uitalia circa

350

Versatur, premit ante rem, cum re quoque post rem.

Firmas ac habiles texit dialectica partes,

Dat sillogismos, terit argumenta, figuras.

Non metuit pilum, quanuis sit pensile filum,

Nec maculae nutant, cor sed precordia tutant.

355

Ars astrea sequens opus altius altior ambit,

Inserit Arturum, Pliadas et sidera caeli.

Ars mensurarum manicam facit ordine dextram;

Apponit longum, latum sursumque deorsum.

Ars numeri summam properat subnectere leuam;

360

Accelerans nodos iungit plus mille ducentos,

Multiplicat minuit, contexens milia mille.

Tam bene compositam Pallas mihi prebuit illam.

Quae geminus tulit et gemino Dauid abstulit idem,

Contulit arma mihi galeam, gladium, simul hastam.

365

Qualis sit clipeus, post cetera non sileatur.

Nunc audi clipeum, quiuis, mirabile textum:

Lignum pelle nitet, sic factus quod leuis esset,

Istoriasque tenet Genesis quas digerit auctor.

In summo clipei Deus est possesque uidere

370

Fabricat ut celos, terras, animalia cuncta.

Credo uolare putes uolucres piscesque natare

Per clipeum celoque putes exurgere stellas.

Cum primogenito paradisus in orbe secundo

Emicat et floret, flores fructumque putares

375

Cum discursantes ambos per amena uideres,

Esse, reor, uiuos te credere poma tenendo.

Exilium, gladius, frater quoque fratre peremptus

Conspicitur; cruor hinc rubet, hinc mens conscia pallet.

Vndas diluuii demonstrat tercius orbis,

380

Arca natet ueluti sic est per cerula ponti.

Estimo sperares turrem properare gigantes

Monstrat quartus Abram natum mactare uolentem,

Iacob atque Ioseph Egyptia rura tenentes.

Quintus habet Moysem Dominumque sub igne loquentem,

385

Et miseram cladem sed districtum Pharaonem.

Sextus designat Rubrum Mare prelia prima.

Terram promissam condonat septimus orbis.

Hunc mihi non alii post se Moyses dedit olim -

Non fecit Ciclops, non hunc Vulcania dextra -

390

Sic reor armatus quia dicitur esse beatus.