Destituit terras decus orbis, gloria rerum,

      Virtus, mortali dicta negare mori.

Non hanc in quoquam spondet flos indolis usquam,

      Scis, nichil est pietas, nominis umbra fides.

5

Si celum staret, si sol lucere negaret,

      Si nix ferveret, frigida flamma foret,

Non sic pallerem, non sic mirando stuperem,

      Quam si nunc usquam quemque pium videam.

Femina quod vitulum generavit, vacca quod agnum,

10

      Quod vulpes quondam filia suxit equam,

Tunc enarranti non demeruit mage credi,

      Quam si nunc aliquem dicis habere fidem.

Vivit quisque sibi nunc temporis, una voluntas

      Pectore diverso nescit habere locum.

15

Querit quisque suum, sibi soli solus amicus,

      Non existit, onus quem gravet alterius.

Cum fueris felix, multo stiparis amico,

      Prospera mutentur, respice, solus eris.

Quos presens iungit, fugiens fortuna resolvit

20

      Testans in precio se fore, non homines.

Assecla fortune prerodit callidus hamum,

      Morsus apis solvit, quos mel habet socios.

Non est, ex alio qui vere dicere possit:

      Hic meus alter ego, mens sumus una duo.

25

Desperet, quisquam quod posthac non erit usquam,

      Qui tibi, tu nulli, qui sibi, nemo tibi.

 

26a

Postquam cana fides, quod ubique vigebat abhorrens

26b

      Deseruit mundum cum pietate, fides

26c

Vix inpressa sui vestigia liquerat uni

26d

      Soli, si fuerat sed puto, nullus erat

26e

Amplectendo fidem cunctis dans alter hic idem

26f

      Vnus nullorum non suus esse suum

26g

Instar avis rare spectandus in aere pennas

26h

      Dum librat, ut perhibent, naufragio periit.

 

27

Quos tu nunc audis in climate quolibet orbis

      Dulcis amicitie par generare novum?

Quis frater fratri nunc est Pylades quod Oresti?

30

      Quis cuiquam Theseus quod, Perithoe, tibi?

Nil Telamon voluit, nisi quod secum Meleager.

      Que, Patrocle, tui mens et Achillis erat.

Quos nunc emissos Orcus si redderet orbi,

      Discors aut nullus esset utrique suus.

35

Si redeat vite Polinices, non sibi quisquam

      Quem Thebas mittat, Tydeus alter erit.

Qui nunc etatis vivi moriuntur amicis?

      Defunctus Scipio vixit adhuc Lelio.

Teste polo Pollux partitur vivere fratri,

40

      Fratribus, en, multi, quod tibi, Reme, tuus.

Flamme Phetontis successerat umbra sororum,

      Nunc multe fratrum morte Larem vacuant.

Plauserat Alceste pro coniuge fata mereri,

      Plures ecce viro, quod Clytemestra suo.

45

Ne sine se natus, mare cum nato subit Ino,

      Nunc multe natis, quod sua mater Iti.

Eius, qui patrem per mille pericula collo

      Impositum soli tunc metuens oneri

Morti subduxit, simili post laude subivit

50

      Lausus ovans gladium pro patre fulmineum.

Hi meruisse mori se patre superstite gaudent,

      Natos nunc etas longa patrum cruciat.

 

Naturale sacrum par, ipsi, dico, parentes

      Quod fuerint natis materies sceleris.

55

Certi sunt testes in se Pharnax et Orestes,

      Hic misere matri letifer, ille patri.

Pectoris humani fraus ficta domestica vincens

      Ipsam naturam surgit in omne nefas.

Hec ignem cineri subdens aconitaque melli

60

      Secum luxus iners, fastus et alta tumens,

Fax odii, furor excedens, spinosa simultas,

      Heu, sibi divinum subdiderant hominem.

Cuius nunc mentem, dic, non iuvat esse nocentem?

      Quis non volvit homo quodque nefas animo?

65

Non tot nox stellas, tot habet maris unda procellas,

      Non tot grana seges, crimina quot species.

 

Servit avaricie sed in hoc evo scelus omne,

      Incestat mundum nunc furiale lucrum.

Hec fas atque nefas confundens, sacra profanis

70

      Miscet, non curans unde, sed ut rapiat.

Hec pregnante lupa magis hec et tigride feta

      Grassans in mortem spe precii rapitur.

Fulminis ocior igne ruens per tela, per ignes,

      Omne, quod occurrit, dira Celeno rapit.

75

Plus acquirenti sitis incandet cupiendi,

      Hydrops exhaustis ut magis ardet aquis.

Illi potando sitis, huic ignescit habendo,

      Sanando morbus crescit utrique suus.

Turbine tam piceo non candens estuat Ethna,

80

      Fumat ut igne lucri pectus, avare, tuum.

Hunc auri bibulum Pactolus et Hermus inundent,

      Incandescit aquis Tantalus in mediis.

Quos morsu ledit, sic torrida dipsas adurit,

      Tanta siccatos afficiendo siti,

85

Hoc ardore minor sit ut haustus quilibet humor

      Nec tam candentis sit medicina sitis,

Sed genus hoc pestis, novus hic fervor sitientis

      Corpus siccati morte necat celeri.

Suavis at obsesso viciis stipata cupido,

90

      Vrendo mulcet, exagitando placet.

O furiam vultus dubii, soror hec tua, Protheu,

      Morborum morbus creditur esse salus.

Candeat in cupido cum sic scelerata cupido,

      Dicam nil talis nequius igne sitis.

95

O patuli rictus numquam saciabile monstrum,

      Semper hiando vorans, semper, ut addat, hians.

Influat hoc baratrum, quod mundus continet, aurum,

      Arpie talis ingluvies sitiet.

 

89a

Finis et huic morbo suus instat corpore necto,

90a

      Qui vivum nocuit, nil nocet exanimi.

91a

At suavis menti, suavis cui provida carni

92a

      Quos vivos torret, suave cupido fovet.

93a

Cum vero terre sua reddiderit caro sese,

94a

      Ecce cupido rogi materies Stigii

95a

Post finem sine fine dabit flammas ibi demum,

96a

      Hic que non animo sufficiens anime.

 

99

Aurum que tangit faciens Mida, talis egebit

100

      Non minus hoc, quod habet, quam, quod habere cupit.

Sed quem tam pleno perfundit Copia cornu,

      Te nudum trita, posce, tegat tunica.

Huic supplex insta, qua mollires prece saxa,

      Os rapies sicca fauce lupi citius.

 

105

Hinc virtus abiit, terras Astrea reliquit,

      Terga dedit pietas dando locum sceleri.

Ius, fas, maiestas, regnum, curule tribunal

      Nummo cesserunt, omnia solus erit.

Publica spes nummus, nunc rege potentior omni

110

      Extollit presens, deicit aufugiens.

Nummus nobilitas, nummus sapientia, quem nunc

      Pretendens superat, pauper ubique iacet.

Qui florere cupis, nummo stipa latus, ipse

      Te sublimabit queque cupita ferens.

115

Sceptriger est crescens ex omni crimine nummus

      Omnia virtutis premia solus habens.

Si preter nummum te spes animat bona rerum,

      Spem cassam pascis, plus et Oreste furis.

Si via virtutis tibi spondet culmen honoris,

120

      Pendulus in baculo fidis harundineo.

Si Pegaso fultus centum superando Chimeras

      In cinerem dederis, nil modo pauper eris.

Quem prius illustrem bis sex fecere labores,

      Passum mille quidem nunc tegerent inopem.

125

Omnis inops inglorius, etsi dignius ipsa

      Presens hunc virtus sublevet in manibus.

Piscis aque, mel api debetur, vitibus uva,

      Caseus et lacti, gloria, numme, tibi.

Solus nunc nummus virtutis habetur alumnus,

130

      Solus diligitur, solus adhuc colitur.

Stipatur multo tua curia, numme, senatu,

      Incurvare genu quem pudet, alme, tibi?

Si nummo nondum templi surrexerit ara,

      Divina colitur religione tamen.

135

Si non per nummum iuratur, quis tamen horret

      Nunc causa nummi sacrilegus fieri?

Olim philosophi fuerat lucra spernere nummi,

      Nunc nisi nummatus Plato foret fatuus.

 

Thebanus Crates, amor hunc: cum philosophandi

140

      Cogeret exutum corporis illecebras,

Optaret doctas ut adire docendus Athenas,

      Ipse rite prius re sibi philosophus,

Navigio secum prudens homo duxerat aurum,

      Quo sibi, quicquid erat, hac vice vendiderat.

145

Cum duce iam vento puppis raperetur in alto,

      Aurum, quod duxit, fluctibus imposuit,

En, dicens, imum pete, dira cupido, profundum,

      Ne male me mergas, te bene mergo prior.

 

Diogenes lecto positus cum membra quieti,

150

      Saccis nummorum suppositis capiti,

Audiret furem nummorum spe fodientem,

      Mox huic proiectis, quos habuit, loculis:

Nummos, quos queris, compos, ait, accipe mentis,

      Hac ut me cura sollicitum releves

155

Et nostrum certe requiescere possit uterque,

      Tu quos queris habens, his ego non metuens.

 

Grecus Aristippus, grave cum servos onus auri

      Cogeret in Libia tardius ire viam,

Indignans auri iubet illos fasce levari

160

      Et medio trivii tale nefas abici.

Hi se philosophos aurum calcando probabant.

      Est sine consilio nunc vacuus loculo,

Nunc contemplari nummos est philosophari,

      Nemo carens precio nunc manet in precio.

165

Atria pretoris pulsans, stipate Camenis,

      Si nichil attuleris, stabis, Homere, foris.

Concludendo sibi facili sophismate falsum

      Nunc daret elinguem nummus Aristotilem.

Fraudatus nummo nil tempore Tullius isto

170

      Ad persuadendum diceret apposite.

Causidico pereat qui linguam nummus inaurat,

      Os torrens vena pauperiore fluet.

Quolibet in stulto nunc, numme, fluis sale multo,

      Delirat tantum pauperis ingenium.

 

165a

Instar cui dande fuerant tibi, Musica, forme

166a

      Ictus fabriles Phitagoras sapiens

167a

Esset malleolo nunc vilior arte reiecto

168a

      Si nichil in loculis, nunc iocus est mathesis.

169a

Quid nunc ars abaci? pars que vilissima calci?

170a

      Nunc usura vorax calculat ipsa sibi.

171a

Creditor ecce refert abacista promptior omni,

172a

      Quid redeat lucri quaque die capiti.

173a

Concludendo sibi facili sophismate falsum

174a

      Nunc daret elinguem nummus Aristotelem.

175a

Os quod sis nummi, te, facundissime Tulli,

176a

      Causas accepte Spingis agens docuit.

177a

Quolibet in stulto nunc, numme, fluis sale multo,

178a

      Delirat tantum pauperis ingenium.

179a

Causidico pereat qui linguam nummus inauret,

180a

      Os torrens vena pauperiore fluet.

181a

Gorgona presentans in pectore non sine nummo

182a

      Desiperet quamvis vertice nata Iovis.

 

175

Quis quid agens vincet, nisi causam nummus honestet?

      Iusticie soli fisus aget fatue.

Stent leges tecum, pro te causetur honestum,

      Vincere si poscis, ius trahe de loculis.

Causa reum dampnet, proscribat iudicis urna

180

      Cervix innexo palpitet et laqueo,

Fac mediatorem nummum, citus acta resolvet,

      Ipse fauce reum mox necis eripiens.

Ipsum se pretor falsum dictasse notabit,

      Nec mora, que nummi, vox erit et populi,

185

Nec metuet vinci modo controversia nummi,

      Ipse potens iuris est decus omne suis.

Exacuens causas nummi suadela peroras,

      Frena regis theatri, numme, manu facili.

Quid nunc ars abaci, pars que millesima calci?

190

      Nunc usura vorax calculat ipsa sibi.

Creditor ecce refert, abacista promptior omni,

      Quid redeat lucri quaque die capiti.

Instar cui dande fuerant tibi, Musica, forme,

      Ictus fabriles Pythagoras sapiens

195

Nummo philosophante carens nunc vilior esset

      Illo nullius malleolo precii,

Quem quintum proiecerat ipse, quod hunc habitudo

      Discors seiunxit quatuor a reliquis.

Sic dominans rebus rex hoc in tempore nummus

200

      Solus habet volvi sub pede cuncta sibi.

 

Quid loquar invidiam, furia que sevior omni

      Spirat letiferum viperea sanie.

Solis leta malis hec uritur igne doloris,

      Audierit si quem prosperitate frui.

205

Hec infame Stigis monstrum, Plutonis oestrum,

      Afflans extinguit indolis omne decus.

Hec studii florem, varias hec abdidit artes,

      Hinc obducta situ, philosophia, lates.

Hec morum rodendo fugans insignia multos

210

      Mittit Sirenis sub iuga desidie,

Cum livor pravus plures, - quos ardua virtus

      Illustres fecit, dignius excoluit, -

Hinc nunc mordendo, nunc cum dicione premendo

      Hos documenta sue nequicie dederit,

215

Hinc, cum perplures virtutem non tolerantes

      Semper livoris expositam iaculis

Hunc placaturi sic et palma carituri

      Se male torpori vendiderint animi,

Artes, heu, multe penitus iacuere sepulte,

220

      Cum virtus furie cesserit invidie.

Livor edax, iocunda tui dictante veneno

      Vitri flexibilis ars homini periit.

Livor livori collisa velut petra petre,

      Ars mors auctori quod fuit, auctor eras.

 

225

Quidam tunc solus primus, sed postea nullus

      Vitri naturam flexerat arte nova,

Cederet ut flexu sinuoso more metalli,

      Quod modo percussum dissilit ut glacies,

Quaslibet et formas imbutum mente magistri

230

      Susciperet docti pollicis arbitrio.

Quid sibi pauper homo promittat tempore longo?

      Incertus certum quid sibi mundus habet?

Auctor hic ut qui summus summis summa daturus

      Tunc procuranti publica Tiberio

235

Magnus ut a magno pro magnis magna volendo

      Eiusdem vitri detulerat phialam.

 

Quod cor non angis, que non precordia tangis,

      Livor, rubigo demoliens animam?

Cum perspexisset cesar, quid mox retulisset

240

      Auctor cum vitro laudis hic hoc precii,

Invento tali decuit quem letificari,

      Mentis inops duplici fluctuat invidia.

Hinc malus artifici titulos inviderat artis,

      Quos sibi divinum contulit ingenium,

245

Hinc vindex auri, cui semper habet famulari

      Servum funeste pectus avaricie,

Invidit vitro, quia iam preponderet auro,

      Addas si tantum vim sibi flexibilem.

Demum, sive sagax artis promissa probando,

250

      Sive magis domina iussus ab invidia,

Ecce, novum vitri vibrans insigne scelesta

      Mente pavimento proicit incutiens.

Allisum silici vitrum non frangitur, immo

      Flexum se plicuit, qua silicem tetigit.

255

Mox insperate presens artis medicina

      Sollerti vitrum pollice restituit.

Hoc decus ingenii miser expallendo tirannus

      Corde venenato consulit artificem:

Hic calleret adhuc hoc artis solus an alter?

260

      Alter seu didicit sive sciens docuit?

Solum qui primum se testatus, capitali

      Dampnatus pena scire suum luerat.

Amisit sic scire sciens nolendo docere,

      Livor livori sic fuit interitus.

265

Sic fore perdebat solus, qui noluit alter,

      Invidia regis sic perit artificis.

Causa sic auri vitrum preciosius auro

      Delevit livor mixtus avaricie.

 

In superos iram non Stix exercuit unquam,

270

      Monstro quod spurce par foret invidie.

Auro pregnata genitum talaria fratris

      Cum veherent cesa Gorgone saxifica

Portantem terris, urit quas orbita solis,

      Quod de fratre soror pacta caput meruit,

275

Destillans monstri pus in pestes animatum,

      Hac nil de sanie par tulit invidie.

Non tantum crassi vomit aspis surda veneni,

      Non patiens hiemis seva minans scitalis,

Non, quam finit utrimque caput, gravis amphisibena,

280

      Non draco cristatus, non volucer iaculus,

Non curvo flexu graditur qui torta cerastes,

      Non tendens recto tramite cenchris iter,

Non cum centipeda rane cognata botraca,

      Non dampno crescens ydra rei capitis,

285

Non qui vix cauda terram tangendo parias

      Altus qua graditur sulcat eundo viam,

Non quas tangis aquas, natrix virose, venenans,

      Non salpiga nocens, non malus hammodites,

Non tractu terram faciens fumare chelidrus,

290

      Non puncto caude scorpius interimens,

Non trux chersydrus, non rex alios basiliscus

      Flatu serpentes ante venena necans,

Non que cum somno concludis lumina leto

      Ipnalis ut facilis sic celeris rapiens,

295

Non ut piscis aquam patiens salamandria flammam,

      Non prester rictu fumivomus patulo,

Non metuenda tui rabies, emorrhois ingens,

      Que facis, ut totus sanguine manet homo:

Sanguis sint lacrime sudorque nichil nisi sanguis,

300

      Sic unum vulnus totus homo rubeat;

Non fugienda boas, non vipera, non mala dipsas,

      Non enidrus aquas incola certus amans,

Qui somno pressum si forte videt cocodrillum,

      Littore quod Nili sepe solet fieri,

305

Ecce per os ingressus hiantis viscera monstri

      Depastus necat hunc victor et egreditur;

Eliciens etiam motu vafer aspida caude

      Enecat expressa tutus eam sanie.

Viscera sed vivi licet iste voret cocodrilli

310

      Et leto dampnet aspida letiferam, -

Invidie si contuleris, michi credite, dices:

      Non est, enidrus ledere quod valeat;

Non tantum pestis Libies fluit omne venenum,

      Heu, quantum, livor, fauce vomis Stigia.

315

In rodendo tibi sunt artes mille nocendi,

      Quid non depravas, quid male non penetras?

Seps, de tabe tui caro solvitur, ossa liquescunt,

      Heu, mox nec corpus plus anima videas.

Huic pesti suus est liquefacto corpore finis

320

      Hac viciante nichil post obitum metuas.

At solidi rosor subvertens omnia livor

      Nec parcens fronti ruminat id studii,

Vivum defuncti fame decus ipse sinister

      Oblinat interpres qualibet ut macula:

325

Alter nec cessans hic Cerberus, heu, resolutos

      In nichilum cineres mandit adhuc avide.

Hoc tamen invidie debes, te vindicat in se,

      Te mordens proprio se iugulat gladio,

Nam ledens proprias magis omni peste medullas

330

      Imminet ipsa sibi maxima Thesiphone.

Sic, sic cum domina terris virtute fugata

      In numero viciis cedat arena maris,

Cum morum plures estivo pulvere sordes

      Divinum misere polluerint hominem,

335

Pre cunctis mundo nunc par nequam dominantur

      Pestis avaricie morsus et invidie.

Hec duo nunc evi palmam retinendo nocendi

      Orbem virtutis evacuant radiis:

Altera virtutis ascribens premia nummis,

340

      Altera viroso dente terens solidum.

His nunc consulibus, hoc nunc regnante senatu

      Si quis tu, si quis tercius e superis

Lapse Cato vel Phenix alter te tibi spondes

      Pure virtutis egregium penetral,

345

Hec tam monstra duo maculam quam criminis omnem

      Expallens caveas ut furiale nefas.

Sic utroque tamen careas, merearis ut unum:

      Cum non invideas, invideare volo.

Vret livorem fulgor virtutis amara

350

      Tabentem macie perpetuo crucians.

Hunc te rodentem, rabido te dente petentem,

      Hunc se tam stolido pectore quam tumido

Inflantem tibi nec, si rumpitur, equiperantem

      Vt miseri miserans mente pia toleres;

355

Hunc odio numquam dignatus ab hoc, quod agatur,

      Dicas stulticie, non fore nequicie.

 

Vt peccare velis, precium tibi sordeat orbis,

      Integritas animi sit diadema tibi.

Experiendo scies, quia culpe pena satelles,

360

      Clauda licet tardet, certa tamen veniet.

Vltro, citro, cito, sero manebit pena scelestum,

      Declinare nequit mens mala, quod meruit:

Fastu sublimi cum Cesar Iulius orbi

      Servicii frenos fervidus imprimeret

365

Et rerum summa iam libertate repressa

      Solus tunc Romam cerneret esse suam,

Divina quidam presagus mente Kalendas

      Illi predixit, vindice quando manu

Hoc nece multato, quid legum iure negato

370

      Libertas audet, Roma palam faceret.

Venit dicta dies, et Iulius omnia credens

      Tuta sibi vatem sponte notando suum

Subrisit, dicte, scis, assunt ecce Kalende.

      Ille futura videns intulit astipulans:

375

Vere venerunt, sed nondum preterierunt;

      Laudetur demum vespere leta dies.

Nec mora, vallatus Cesar cadit ense senatus

      Sanguinis et bibulum sanguinis unda rotat,

Doctum, quod penam differe nequiret in horam,

380

      Hunc nece, qua meruit, fixa dies rapuit.

Suffecit proprius cruor huic, cui non alienus,

      Et quem non mundi climata, mors saturat.

Sic dominans orbis procumbit victima mortis,

      Quid foret, experiens; quod dedit, accipiens.

 

385

Hinc et iusticia quondam dictante senatus,

      Vrbe fuga lapsi cum socius Marii

Sulpicius quamvis tunc Rome publicus hostis

      Proditus a servo procubuit gladio,

Par referendo pari servum, quod prodidit hostem,

390

      Ecce, manumitti iure pium statuit,

Prodidit at dominum quia servus, precipitari

      Tarpeia iussit rupe reum sceleris.

 

Auscultes pariter, quam iusta lege frequenter

      Seviat ipse malus criminis in socium:

395

Cum clades hominum Phalaris furialeque monstrum

      Sceptra furens aule polluerat Sicule,

Non aliquod nectar, non ulla Sirena tyrannum

      Mulcent, ut diri gloria supplicii.

Huic etenim mens fervet inaudito cruciatu

400

      Argumenta nove tradere sevitie.

Prava sui cause mens qua non consulit arte?

      Quid non materiam nequitie faciet?

Quidam mox opifex erarius arte tyranni

      Sevitiam sperans conciliare sibi

405

Ere fabre fuso taurum limaverat illi

      In clivo lateris limina ceca parans.

Improbus hoc pene genus hac statuebat in arte,

      Vt, de quo regis dira fremens animus

Ire consuleret, hic tauri claustra subiret,

410

      Taurus supposito candeat atque rogo.

Artis in hac opera plausit faber, hic quod in uno

      Regem donarit munere dupliciter:

Pravus enim pravi pravo cum conscius exstet,

      Hoc in tormento scit sibi cara duo,

415

Vnum, quod regis defervere feceris iram

      Candenti, candens taure, satisfaciens;

Hinc aliud, quod ei Muse preponderet omni

      Insanum plangens clausus in ere cavo,

Quippe scit hunc mire mulceri, cum miser ustus

420

      Scintillante fero concrepitante rogo

Vtatur iam teste doloris voce, videri

      Tauri mugitum, non hominis gemitum.

Donatus Phalaris sibi munere convenienti

      Demum laudanda sevicia fruitur.

425

Vsus namque tyrannus digna mente tyranni

      His penam verbis dictat in artificem:

Artis dona tue prior experiere, Perille, -

      Scilicet id fuerat nominis artifici.

Mox pravus iuste, nequam bene, turpis honeste

430

      Tauri candentis dedicat hunc latebris.

Sortem sic equam lucratus eras, homo nequam,

      Auceps, capte tuos sic cadis in laqueos.

Humani dum mugitus penam tibi plaudis,

      Inmugis tauri primus ab ore tui.

 

435

Hac quod et ipse dedit Busiris lance recepit

      Legeque, quam suasit, suasor hic interiit.

Egypti tellus est nubibus altior, imbrem

      Nescit, ferventi subdita signifero.

Hanc imbris vice fecundans effusio Nili

440

      Exustam certo tempore certa rigat.

Nilum contigerat, quod anilis nenia tractat,

      Hac ope predictum destituisse solum.

Spondet aquas pharao Busiris, si properata

      Hospite mactato sacra Iovi fierent.

445

Cui rex: hospes tu, tibi, quod suades, subeundum,

      Hospes aquas nobis hostia facte dabis.

Ecce, videns memori quod mente decet memorari,

      Crimen quam certo pena tenet laqueo.

Ipsa morte magis fuge crimina, concipe iustum,

450

      Propugnans vero pectore magnanimo.

Patronus iustis, pravorum publicus hostis,

      Vi possis nulla mente quati solida.

Vt liquido siccum, nigro dissentit ut album,

      Sic tibi, sic nullum conveniat vicium.

455

Si, quid sit virtus, negligat fex temporis huius

      Sentina carnis more voluta suis,

Tu sane mentis spernas animalia ventris,

      Te quid dedeceat propositum doceat.

Qui miles domine virtutis castra subisti,

460

      Dans modo te viciis transfuga vilis eris.

Te non enervet Syren Ignavia, noli

      Monstri fallentis credere blandiciis.

Illustrat studium, labor instruit, ocia solvunt,

      Flamma carens motu deficit in cineres.

465

Si Tiphis regimen ventis daret et sibi cura

      Nulla foret clavum iura docere manus, -

Si non vitaret quosdam quosdamque secaret

      Fluctus, dans latus his, puppis acumen at his, -

Si non stellarum Phebi Luneque docentis

470

      Ex ortu, cursu, sepius ex obitu,

Ex avium gestu vario, nunc equoris estu,

      Aeris et nebule vel nemorum facie

Sciret venturis componere carbasa ventis,

      Nunc hec corrugans, nunc vigil extenuans, -

475

Si vada non fugeret, si non scopulosa caveret

      Omnia preveniens ingenio celeri, -

Si non ipse trudes, antennas, vela, rudentes,

      Contos cum remis prospiciens agilis, -

Invicto prorsus si pectore non animatus

480

      Preciperet menti suavia nolle pati,

Ipsi nec vite parcens virtutis amore,

      Credita prima maris fluctibus Argo rudis

Nunc debens arti, tetigit quod littora Colchi,

      Obruta tunc fuerit ludibrium pelagi,

485

Nec modo te, Tiphi, splendescere posteritati

      Laude daret celebri Musa vetando mori.

Sed monumenta tui, que post fugient sepeliri,

      Idem, qui corpus, nunc tegeret tumulus,

Si non insignis vallatus robore pubis,

490

      Quam traxit secum laudis idem studium,

Ferro cornutos ignito gutture tauros

      Fecerit Esonides subdere colla iugo,

Commisso sulcis insomnis dente draconis,

      Vnde ruit fratrum mox peritura seges;

495

Non Oeta victo, non divite vellere rapto

      Ingratus vite, pernicies patrie,

Cuius defuncti nunc vivit fulgida virtus,

      Vivus defungi posceret ipse sibi.

 

Arti materne iunctum sudando laborem

500

      Manibus extorsit Orpheus Euridicen.

Non hic frenaret fluvios, non saxa moveret,

      Vellet si blande se dare desidie,

Sed studio dictante sagax dum temperat odas

      Muse demulcens omnia blandiciis,

505

Stant amnes, currit lapis, excita cursibus arbos

      Altera se ramis implicat alterius.

Accurrunt rubei malus floris, pirus albi,

      Persicus autumni, veris honor cerasus,

Fagus cum quercu, iuncta ruis, escule, pinu,

510

      Non erat hirsutis hic mora castaneis,

Anticipans cursus vitem viduaverat ulmus,

      Glandes ilicibus, nux periit corilis,

Dactilus hic palmas, oleas orbavit oliva,

      Carica de ficu, vitibus uva cadit,

515

Fraxinus et cornus veniendo volant citiores

      His, quibus in pugnam materiam tribuunt:

Hec rigidis hastis, fallentibus illa sagittis;

      His nec posterior populus it bicolor.

Admittit passus victoris gloria laurus,

520

      Currit mirtus, iter discolor equat acer,

Festinant ornus, luctum testata cupressus,

      Celibe cum platano, pallida buxe, venis.

Non retinent petre te, quas findis, caprifice,

      Non nigris moris, more, ruens metuis.

525

Tunc abies montana, paludes liquerat alnus,

      In sicco properat incola lothos aque.

Ecce, levi tilia non segnior it saliunca,

      Asper viminibus certat eundo rubus,

Non humiles ibi se patiuntur abesse mirice,

530

      Nec canam salicem ripa tenere potest;

Non siler hic lentas precurrit molle genestas,

      Aspera non olidas iuniperus piceas;

Dumus cum rusco, terebintus cum sicomoro

      Currunt, nulla suo silva loco remanet.

535

Non citrus boream, non taxus abhorruit austrum,

      Mons redolente cedro deseritur Libanus.

Ecce, cares, Meroe, que nusquam flectitur, umbra,

      Vsta tui Cancro, nuda comis hebeni,

Se montes nudi plangunt ferventius uri,

540

      Nudatis umbram non erat aura ferens.

 

Non repetebat avis nidum, non bestia lustrum,

      Festinant potius, quo vocat aurea vox.

Ore ferens escam nudis inplumibus ales

      Nescia se matrem voce viri rapitur.

545

Non lacus aut silve, non campus, non mare, non mons,

      Non aliquod flumen quamque moratur avem.

Advolat herodius, postponit aquas alietus,

      Insula non tenuit te, phasiane, Phasis;

Adveniunt ornix, onocrotalus, attagen, orix,

550

      Vnicus et phenix, plurimus atque parix;

Qui nescit potum, sed tingit aqua comedendum,

      Porrigit et rostro cum pede porphirio,

Caradrius vitam spondens, quem respicit, egro,

      Econtra mortem, si negat huic faciem;

555

Attacus et turdus, turdela, nitedula, sturnus,

      Vultur nare sagax et fluvialis anas,

Nec desunt passer, galloque comes vigil anser,

      Ales noctis amans diruta nicticorax;

Alta gradu, virtute minor, brevis ardea caude,

560

      Nomine testatus, quid sit, et opimachus -

Opimachus Grece, serpentum pugna Latine,

      Cum sonet, est sciri, quid sibi sit studii -

Et vicibus gratis qui nutrimenta rependis

      Effetis patribus, paste merops apibus.

565

Florula, bitriscus celsique monedula fastus,

      Conscia nec Nisum Scilla timens socium

Filia delicti, luctus pater, ambo capilli

      Immemores uno gaudet uterque sono.

Hic et que pernix immunda dolosaque perdix

570

      Alis et pede nunc, ut prius arte vigens,

Vir prius hec ex spina piscis erat tuus auctor,

      Circine, serra tuus: fecerat ars sua vos.

Cum corvo cornix, cum furfurione coturnix,

      Cum fulica mergus, cum grue pellicanus,

575

Cum laro ciris, cum fringello garamantis,

      Ixion cum quacara, butio cum stridula,

Cum merula gradipes, cum turture rauca palumbes,

      Tendit cum pico pica loquax vario,

Graculus alaude comes, ortogometra pelore,

580

      Non metuunt dictum de capiendo capum;

Crederet hic pullos milvo gallina, columbam

      Mollem non rostrum terret hians aquile,

Humani mulcet cignum dulcedo canoris,

      Hamatos ungues non timet accipitris;

585

Fassa creatus Itis Prognen in hirundine nescit

      Immemor hac coctum se genitrice patri;

Sis licet elinguis et pelex facta sororis,

      Non cristatus epops te, Philomena, movet.

Capta melo colubris inimica ciconia parcis,

590

      Ominis et diri garrula parra taces.

Non cum curruca cuculi dolus alterat ova,

      Herculis haut metuunt Stymphalides pharetram;

Ossifrange, liram meditans non conteris ossa,

      Non ibis spurce spurca vorare vacat;

595

Que mulcet cantans, mulcetur acredula cantu,

      Dulce sonans audis dulcia, coridalis,

Iactat cum collo caude spectacula pavo,

      Capte lira nescis psitace "chere" tuum,

Nec retines volucrem, tribuis cui, cardue, nomen,

600

      Non ficus dulcis est mora ficedulis;

Alciones aderant, fetis quibus equore, mirum,

      In brume medio motus abest pelago;

Quarta dies pasci, per se quos tercia nasci

      Miratur pullos, o speciale datum!

605

Septima plumatos, bis septima cernit adultos;

      Hoc tandem facto bruma redit pelago.

Nomine cum nido quem cinnamus arbor honestat,

      Cinnamolge, venis cinnamon hic redolens.

Et que candenti pennarum lampadis instar

610

      Lumine demonstras, ernica, noctis iter.

Mennonides assunt, quas quarto mittit in anno

      Egyptus Troie Mennonis ad tumulum;

Post planctum tridui que rostro semet et ungui

      Illic enectas dant velut exequias;

615

Et que de sociis volucres facte Diomedis

      Dum Grecis plaudunt, quid fuerint, referunt.

In pennis aquilam simulans, per membra leonem,

      Tunc non hostis equi griphis adest quadrupes.

It pedes alatus sua strucio qui tegit ova

620

      Pulvere congesto, nec memor hec repetit,

Pulvis at immemori dans fetus esse parenti

      Fota calens animat ipse carens anima.

Omine ferales nec desunt upupa, bubo,

      Strix cum nocturna triste sonans ulula.

 

625

Preter aves genus advolat omne, quod utitur alis,

      Musca, locusta, culex, papilio, sciniphes,

Cum blatta bibio, cicendula cum scarabeo,

      Nulli tinnitus, nec mel apes revocat.

Huc qui debent esse suum, fuci, scabro, vespe,

630

      Hi mulis, hic equo, vespa quod est asinis;

Huc cum pace boum venit Iunonis oestrum,

      Cuncta trahit maior carminis unus amor.

 

Nec minus accurrit fera quelibet, attonitum stat

      Auribus arrectis omne quod est quadrupes.

635

Bubalus ecce ferox, tigris aspera, dromeda velox,

      En leo magnanimus, grande patens elephas,

En, qui permotus ruit in venabula, pardus,

      Intenta solis pascitur aure modis;

Quem leo de parda, vel pardus matre leena

640

      Degenerans generat, nec leopardus abest;

Cuius adusta caro perimit gustata leonem,

      Affuerat dictus inde leontophonus;

En pygargus, ibix, opiges, cirogrillius, istrix,

      Autula cum lato cornua tragelapho,

645

Simia deformis, secumque camelus enormis,

      Acer cum damma rinoceron timida,

Fortis equus cervusque fugax cum vulpe dolosa,

      In se non ibi se merserat ericius;

Linx aderat, cuius liquor urine solidatus

650

      Mire ligurium vertitur in lapidem;

Inguinis et dampno redimens te, provide castor,

      Stas pelli care nil metuendo tue;

Stat que fit raro genitrix panthera secundo,

      Glis somno gliscens hic cupide vigilas,

655

Non rictu leo, non morsu lupus, ungue nec ursus,

      Non cornu taurus, dente minatur aper,

Non timet agna lupum, non cerva leonis hiatum,

      Tigrim non hinulus, dammula, capreolus,

Sub cane versatur pede demulcens lepus aures,

660

      Non cavet insidias mus ibi, catte, tuas.

Se discunt onagros asini, bos se videt urum,

      Mustelam meminit candida se migalis;

Emersit terris, faciem qui muris et ursi

      In se presentat, turpis erinacius;

665

Nec minus his aderas cum grillo, cecule talpa,

      Cum stelione pigro, turgide gurgulio.

 

Nec tarde mixti genus assunt, quos famulante

      Nature vicio procreat ars hominum.

Patre lupo latrans rabiem cane matre liciscus,

670

      Et porce mixto conditus ibris apro;

Titirus ille gregis dux ex ove natus et hirco,

      De capra musmo, cui pater est aries,

Matre creatus equa minor ex asino patre mulus,

      Ex asina burdo, sed patre natus equo.

675

Quem non invitat, que non precordia mulcet

      Musica? dulcedo quam sapit hec animo.

 

En pisces muti vocis dulcedine capti

      Extantes summis conspiciuntur aquis.

Non gurgustia, non hamus, non retia terrent,

680

      Quin caput emersi dulce melos capiant.

Lucius et mullus, lupus, allec, tructa, timallus,

      Hamio cum squilla, scorpio cum clepea,

Congrus, esox, unguis, lolligo, locusta, peloris,

      Cum tinca glaucus, cum solea gladius,

685

Sparus cum serra, dentex, uranoscopus, umbra,

      Cephalus et pagrus, mitilus atque scarus,

Sepia cum polipo, melanurus cum tiberino,

      Concurris tinno prodite corve sono,

Sar, torpedo, lepus, squatus, pistrix et echinus,

690

      Adnatat adiuncta gammarus auranea;

Non petit escarus properans, quas ruminet, escas,

      Dulcis eum Muse sola fames tenuit;

It sale perdoctus Parcis servire lacertus;

      Emulus hic magnis, affore parve, ruis,

695

Non tibi millago cedit, pecten, properando

      Ignarus sibi se defore dimidium;

Anguille colubri cognate mugilis astat,

      Retia qui penetrat, hunc volitasse putes;

Rombe venis, mensis tantum dignate potentis,

700

      Pauperis et loculo, gobio, conveniens,

Et que salmonis murena bibendo cruorem

      Cum spina careas, hunc minor ipsa domas;

Adveniunt Tyrio lanam potantia fuco

      Ostrea, concha natat murice plena suo;

705

Qui navem figis, cum sis vix semipedalis,

      Inpulsam ventis, affluis echinais;

Nec capiti squamas obversus abest acipenser,

      Monstravit vesci quem gula prima sibi;

Et vos, que montes equatis, grandia cete,

710

      Esca quibus facilis urbibus equa ratis;

Anni que sterilis damnum que capta rependis,

      Nec balena lates equor eundo movens.

Nec grex defuerat elementum suetus utrumque,

      Pascua nunc terris, nunc repetens in aquis:

715

Vnguibus armatus Nili monstrum cocodrillus,

      Et qui fertur equus equoris ippotamus,

Monstra ruunt pelagi specierum mille gregatim,

      Non tibi grex remanet, Protheu, quem numeres.

Prosilit incerto gestu gaudens ibi delphin,

720

      Suillus cum phocis gaudet adesse modis.

Sic Musa dulci dulcis fuit Orpheus orbi,

      Sic animal nullum neglegit hoc theatrum,

Tot res et tante letantur eo modulante,

      Has et que vegetat musica letificat.

 

725

Occasum vitare volens Phebus retrahenti

      Celo se totis nisibus opposuit.

Nunc inclamat equos largas effusus habenas,

      Nunc monet hos stimulis verbera continuans.

Sol urgens instat, pro se luctantur et ipsi

730

      Muse tam suavis affore deliciis:

Prosilit Eous, se tollit in alta Pirois,

      Colla tumet Phlegon, crura rotundat Ethon.

 

Aplanes staret obluctantesque planetas

      Non contra secum precipites raperet,

735

Non sol occideret, lux successore careret,

      Nec noctem, tellus, umbra tui faceret,

Si non, quem summe vertigo celerrima spere

      In se rapta facit, maximus ille sonus,

Quem sic ingentem, sic affirmant vehementem,

740

      Vt parva tantus aure capi nequeat -

Si non mundano suus hic, inquam, fragor orbi

      Clauserit Orpheie mollia plectra lyre,

Stante polo nec dedoctis cessare planetis

      Exlex cessasset temporis ordo ratus.

745

Hinc molis tante natura, sono mediante,

      Tandem primevi iuris id obtinuit,

Cederet ut spacio sex signorum revoluto

      Alma dies noctis dando locum tenebris.

 

Huius Musa viri mundum dulcedine tali

750

      Dum permulcebat, esse palam dederat,

Vis armonie quia rerum temperet esse

      Vnanimi nodo dissona concilians,

Nectit constantem de diversis et eisdem

      Hec animam mundi lege rata numeri,

755

Vt liquidum sicco consentiat, ut grave puro,

      Vt flamme frigus, nexor adest numerus.

Et que maioris eadem moderando minoris

      Naturam mundi lex copulat numeri:

Bruma rigens, ver flore decens, ferventior estas,

760

      Autumnusque replens, Copia, cornu tuum,

Discordes anni corpus concorditer unum

      Conficiunt, numero pacificante suo.

Hec anime corpus, hec federat ima supernis,

      Hec mores ornat, membra dolore levat.

765

Naufragium mentis perpluribus hec quoque passis

      Portus presentem contulerat requiem,

Et, quod erat multis hec corporee fuga pestis,

      His expertorum creditur indiciis.

Quidam cum iuvenis vino calefactus ut annis

770

      Edes rivalis ignibus aggreditur,

Intus quod scortum non posset habere reclusum,

      Hunc nec frenaret aut pudor aut ratio,

Noctu stellarum pro consuetudine cursum

      Prospiciens vigili Pytagoras opera,

775

Cum mox audiret uti tibicina tantum

      Inter vina modi blandiciis Phrigii,

Percepit cautus, quod tunc lascivia cantus

      Motus lascivi causa fuit iuveni.

Mutat Pytagora suadente modum modulator.

780

      Mox, ut spondei succinuit gravitas,

Lascivo frontis rediit pudor, ira resedit,

      Suadens fugit amor, pax et adest animi.

Accusatur ab Empedoclis reus hospite quidam,

      Victum dampnavit actio iudicii.

785

Vindice succensus dampnati filius ira

      Accusatorem patris init gladio.

Quas docuit ratio, mox odas pollice docto

      Inflexit miserans hospitis Empedocles.

Effectu cantus fugit mors hunc, scelus illum;

790

      Facta salus illi corporis, huic anime.

Vexatos sciasi mox absolvendo saluti

      Arte modi sola reddidit Ismenias.

Hac armoniam vi ne dubites animatam,

      Vt patet in multis, pleniter instrueris.

795

Si resonante tuba furibundior impetus ipsam

      Excitat in mortis belligeros rabiem,

Ne dubites, mentem permotam quin modus apte

      Iunctus pacato conciliet statui;

Et cum nunc mulcet, nunc asperat et modo pacat

800

      Affectum mentis musica temperies,

Certo certius est hominis subsistere totum

      Apte coniungi temperie numeri. -

Non hominis tantum, sed rerum quicquid in orbe,

      Pax elementorum lege rata vegetat.

 

805

Hinc a tot rebus tunc odas vatis ad huius

      Matris ut ad vocem curritur absque mora,

Hoc etenim proprium natura probat sibi rerum,

      Gaudeat ut simili territa dissimili.

Nec mirum dictu, quod Musa tui, sacer Orpheu,

810

      Tanti dulcoris extiterat superis:

Tartara flexisti, legem Stigis annichilasti,

      Te modulante madent Eumenides lacrimis.

Mors uti postquam serpentis dente ministro

      Iure sue legis audet in Euridicen,

815

Committens fidibus questum coniunx viduatus

      Cuncta suis lacrimis solverat in lacrimas,

Saxa fluunt lacrimis, lacrimas pluit humidus aer,

      Nix, que non Phebo, dimaduit lacrimis,

Dat Strimon fletus, se fletibus auxerat Hemus,

820

      Liquitur in lacrimas stricta gelu Rodope,

Quelibet hinc arbos scindens plangendo capillos

      Quas sibi non boreas, decutit ipsa comas.

 

Expertus demum non esse manus superorum

      Fauce semel leti condita restitui,

825

Invia corporibus loca Ditis et horrida regna

      Querens Euridicen doctus adit fidicen.

Venerat ad portum, qua miscent gurgitis estum

      Flamme torrentis sulphureus Phlegeton,

Leta fugans Acheron, cogens lugere Cocytus,

830

      Stix, qua nil umquam tristius esse potest;

Fluctus in alta fremit, rorant aspergine nubes,

      Instar grandiferi turbinis unda furit.

Huc veniunt anime, mundi quocumque sub axe

      Infrenes animo carnis erant famule.

835

Has dandas flammis expectat cymba Charontis,

      Tritum mundanis hac iter illecebris.

At virtus, terris quam rexerit ante moratam

      Divine mentis purius ingenium,

Carnis in hospicio fuerit que dedita celo

840

      Nil nisi divinum certa sibi licitum -

Hec, inquam, legi Ditis non subiacet Orci,

      Nec cernetur ab hac atra vorago Stigis

Corpore deposito, sed celos libera scandit

      Immortale decus posthabitura polis.

845

Ille, scias, solus nequit hoc evadere litus,

      Quem mundus mulcet, quem caro blanda fovet.

Hic scelus admissum presentat quemque scelestum,

      In ius quisque suo raptus adest vicio.

Luxus adest, trahit ingluvies servum sibi vulgus,

850

      Cui, dum vivebat, vivere venter erat.

Heu miseri, quos discinctos sibi nata voluptas

      Mulcens Sireni desidie subicit,

Instar qui pecudis nullata vi rationis

      Sunt numerus tantum frugis, et hoc baratrum.

855

Ventosos levitas rapit, ira furens homicidas,

      Factio versutos, ambicio tumidos;

Fraus ducit fures, mechos incesta libido,

      Heu, quot transmittis, livor edax, Stigiis.

Hic cum blasphemis accurrit scurra bilinguis,

860

      Affluit et ganeo, cum nebulone latro,

Hic detractatores, hic nigro felle dicaces,

      Commentum fraudis, ecce, dolose, luis.

Gloria vana, trahis vires aure popularis,

      Quos inflat favor hinc, hinc sua credulitas,

865

Colla catenatum, palmas post terga ligatum,

      Ecce, trahit cupidum tetra cupido suum.

Advolat umbra recens ex omni climate mundi,

      Dives, inops similis, par domino famulus.

Omnis condicio, gradus omnis, sexus et etas,

870

      Vir, puer et iuvenis cum sene decrepito.

Non tot habet guttas Stix, non tot volvit harenas,

      Illuc horatim quot proverant anime.

Nec rapit hos leti via simplex; ille veneno

      Solvitur, ignibus hic, deficit ille fame,

875

Hic se precipitat, mergens hunc obruit unda,

      Immolat hunc gladius, strangulat hunc laqueus,

Hunc solis fervor, hunc pestis et hunc rapit algor:

      Sic mors una premit mille modis homines.

Quemlibet expectat culpe presens sua pena

880

      Respondens equa criminibus trutina.

Stipantur stricti solo tortore tyranni,

      Fortune strepitus hic prior obticuit.

Penas maiores lucratur gloria maior,

      Vtetur dives ditius igne Stigis,

885

Nummis orbatus, quibus olim plausit, avarus

      Cum naulo careat, quo vada mortis emat,

Audiet hic nummis os infusus liquefactis,

      Te quod apud superos, uret apud Stigios;

Vret nolentem, quod et usserat ante volentem,

890

      Qua siccus candes, pelle bibendo sitim.

 

Sperans Euridicen nondum transisse paludem

      Inclamat: "michi me dulcior Euridice,

Te tuus, ecce, suam, sine te qui non suus umquam,

      Querit, responde, fert tuus en tibi se.

895

Non est, cur vivam, nisi te merear michi vivam,

      Propter te vixi, quid modo vita michi?

Vel venies mecum, remanebo vel hic ego tecum,

      Non redeam sine te, non eris hic sine me.

Cessanti tecum michi nil occurrit amarum,

900

      Te tantum merear, ecce, libens moriar.

Tecum communis Stix arridet michi dulcis;

      Mors michi seva meam, proh dolor, unanimem

Insidiando tulit. moriar, ne tollere possit,

      Vivus non poteram, mortuus hanc teneam.

905

Hanc nec erat fati me vivo tradere morti,

      Ambo nos una vivimus ex anima.

Hic si quid iuris examinat urna Minois,

      Si respondetis cuilibet ex meritis

Vos, o vos, manes, ius lance pari trutinantes,

910

      Nunc ex iure michi reddite, quam merui;

Vos adii vivus, defunctam reddite vivo,

      Huc que me tulerat, hinc reveham liceat.

Si quid adest iusti, iuste decernite iustum,

      Mortua pro vivo viva decet redeat.

915

Si modo vos unam pro tempore redditis uni,

      Vobiscum citius post duo nos erimus."

Sic ope tunc artis dictata canente doloris

      Hic, qui debilitat, et dolor hunc animat.

Euridice plectro, fidibus clamatur et ore,

920

      Euridicen clangens ripa Stigis resonat.

Quelibet in portu Stigio stabulantia monstra

      Alternis gradibus membra movent fidibus.

Tytan centimanus Gerionis et umbra tricorpor,

      Centauri, Laphite, monoculusque Ciclops,

925

Turpes Arpie, colubris crinitaque Gorgon,

      Corpus ut hic, ibi non saxificans animam,

Blande Sirenes, Spinx callida, Scilla biformis

      Pelicis ingenio monstra marina latrans,

Que quinquaginta pus efflat hiatibus Hydra,

930

      Et nimio candens igne Chimera triplex,

Hoc incompositas comitatu dante choreas

      Infernum clangor personat insolitus.

Oblite cursus umbre plausere canenti,

      Deposuit contos immemor ipse Charon,

935

Accedens augetur opus cessante magistro,

      Secula concurrunt, nauta stat, unda vacat.

Omnia turbanti referebat portitor Orci

      A se transpositam iam prius Euridicen.

Cuncta suis fidibus cessura pericula fisus

940

      Vndis non timuit credere se Stigiis.

Ipsa viro tali se cimba volens onerari

      Sponte subit pondus facta ferendo levis.

Numquam leta prius, Charon, tua cruda senectus

      Indulgens conto gaudet in obsequio;

945

Leta levans puppim leni Stix alluit unda,

      Dimittens tristis suaviter expositum.

Expositus ripe ceno non distulit odas,

      Quas summas umquam matris ab ore bibit.

Quicquid iocundum resonant discrimina vocum,

950

      Chordis et viva voce sagax resonat.

Blanditus vati cauda rictuque trifauci

      Ydris villosus Cerberus it socius.

Exhilarant umbre frontem presente Megera,

      Dum lira permulcet, pena dolore caret.

955

Ad nectar cantus hilarescit ovans Rhadamantus,

      Ridet permulsus carmine trux Eacus.

Ille suam, quam voce sonat, quam mente gerebat,

      Restitui cupiens Euridicen superis

Pro meritis loca diversos diversa lucratos

960

      Preteriens fundum venerat ad baratri,

Rex ubi Tartareus nulla flecti prece doctus

      In penas sevit, intoleranda fremens.

 

Excedens visum niger estuat ignis in altum

      Involvens estum turbine sulphureo,

965

In cuius medio maiestas fulta tyranni

      Ardens incendit, quos facit ipse reos.

Circumstant Stridor cum Planctu, fetidus Horror

      Et quicquid pene culpa parens genuit.

Hic gemitum cordis dum plectro credidit artis

970

      Dulcisonus vates, Euridicen iterans,

Odas plus undis te, Tantale, iam sitientem

      Expectant, facili poma tenenda manu;

Qui numquam fibris vultur fidium satur odis

      Immortale iecur crescere nunc patitur;

975

Tunc dediscenti lubrica statione revolvi

      In saxo residens, Sisiphe, te recreas;

Stirps Danai patiens siccari, quam replet, urnam,

      Quas perdat, refluas sumere cessat aquas;

Turbine rapte rote, qui te sequeris fugientem,

980

      Ixion cessas, stat rota, turbo perit;

Non terret torvum lapsura silex Catilinam,

      Perlambunt flamme mitius Aloidas.

Orbam que matrem nec respexit revocantem

      Ex thalamo patrui regna tenens Erebi,

985

Immotam lacrimis quam Stix stupuit genetricis,

      Fletu mota viri. fletibus ecce suum

Cogit, ut obtineat nunc orbus coniuge coniunx,

      De nata genitrix quod sua non meruit.

Miratur flecti frendens furor ipsius Orci

990

      Mansuescendo stupens se periisse sibi.

Flectuntur Furie mutantes fataque Parce,

      Que rupisse dolent, fila legunt hilares.

Iam doctis flecti qui nescierant misereri,

      Quos mulcent gemitus, letificant lacrime,

995

His, inquam, flexis, his velle rogata coactis

      Odis empta viro redditur Euridice.

Sed quia sic iterum sperabant Orphea manes,

      Legem non meritus lege ligatur amans.

Iamque fere corpus, iam pinguis, non levis umbra

1000

      Assequitur carum iam sua pene suum;

Rarescunt tenebre, iam spirans rarior aer

      Edocet hos duram iam superasse viam;

Cumque forent ambo iam limite mortis in ipso,

      Hic male precedens, tardius illa sequens,

1005

En amor infrenis nullis moderandus habenis

      Inpatiens legis lege sua rapitur.

Quid non emollit, quid non amor edomat exlex?

      Vidit amor victum, quem labor indomitum.

Impos mentis amans in amantem lumina flexit.

1010

      Quis fatis obstet? fata quis aufugiat?

Iam subiens luci, iam pene sui sua retro

      Euridice rapitur, rapta sit umbra prior. -

Muse confisus rursum fidicen generosus

      Squalores imi mox repetens baratri

1015

Conciliante lira molliret saxea corda,

      Placaret Parcas, flecteret Eumenides,

Deflens pulsaret, pulsando preces iteraret,

      Sollers effectum nec negat ingenium.

Sed fugit exosus Stigios et dona ferentes

1020

      Indignans supplex nequitie fieri.

Numine sic artis fidens industria mentis

      Fortiter extorsit a Stige, quod voluit.

Sic ars naturam vicit studio mediante

      Virtuti domine cedere cuncta probans.

 

1025

Hinc tibi persuasum sit nobile mentis acumen,

      Artis mella thimis collige de variis.

Sis nescire pudens, quod honestum discere numquam,

      Non sit qui decus hoc turbo tibi rapiat,

Et cum dediscat virtutis amans, nisi discat,

1030

      Que tibi vivendi meta sit et studii,

 

1025a

Hinc tibi persuasum sit nobile mentis acumen,

1026a

      Virtus vivendo sit, volo, causa tibi.

1027a

Sis nescire pudens, quod honestum discere numquam,

1028a

      Nulla decus mentis ventilet aura tibi,

1029a

Et quia dediscit studiosus quis, nisi discit,

1030a

      Que tibi vivendi meta sit et studii.

 

1031

Pectoris informans scola te ratione magistra

      Ferventem teneat semper amore novo.

Artis scande gradu quo te vocat ardua virtus,

      Scandas audenti mente, tamen vigili.

1035

Audens prudenter, prudens audenter agendo

      Fortia librata lance tene medium.

Ipsa sibi constans viciis stipatur utrimque

      Virtus in medio fixa gradu stabili,

Hec lateralia cum freno rationis habenat

1040

      Ire negans ultra vel remanere citra.

Hec metam dictans moderandi tam tua dampnat

      Membra, triplex Gerion, quam tua, lusce Ciclops.

Celo certantes non prefert illa Gigantes

      Pigmeo, quem grus ungue rapit facili.

1045

Non substes infra, nec te quesiveris extra:

      Illud enim timidi constat, at hoc tumidi.

Si bona Dedalee fiducia deforet arti,

      Non iuga Minois exul hic effugeret;

At si non quateret nato consultius alas,

1050

      Esset ut Icareum nunc mare Dedaleum.

Audax evasit Minoen, providus undas,

      Alta petens tradis, Icare, nomen aquis.

Provida sustollit virtus, temeraria sternit,

      Expers consilii vis nocet ipsa sibi.

1055

Quem premit Inarime, latus et qui mutat in Ethna,

      Precipitare probant vim sine consilio.

In multis didicit virtus, quid debeat arti.

      Prestat enim vires viribus ingenium.

Quod vi non potuit cornix, effecerat arte,

1060

      Quas non effudit, surgere fecit aquas.

Est equidem tutum dare se cessando quieti

      Velleque contentum vivere sorte sua;

Tutior extat enim testa limace recepto

      Infra fortunam quisque latendo suam.

1065

Hic male nec vixit, qui dum vixit sibi vixit,

      Vivens ut moriens fallere qui potuit.

Sed gaudens duris virtus, ignara quietis,

      Conspicuo graditur vertice laudis iter,

Quod pronum spernit, obstans premit, ardua scandit,

1070

      Ducens pro summis aspera deliciis;

Cum labor impendet, sibi materiam fore gaudet,

      Qua clarum faciat, quid velit et valeat.

Emicuit bello, quem pax absconderat, Hector,

      Troianus Sthenelum notificavit equus,

1075

Si iaceant unde, vacat ars tua mox, Palinure,

      Si valeant homines, nil Ypocratis opes.

 

Et ne virtutis speres insigne remissus:

      Premia sudoris non dabit alta quies;

Laurea bellanti, bravium debetur agoni,

1080

      Qui preciosa petis, des preciosa decet.

Non foret Alcides nisi tot subeundo labores

      Vobis, o Muse, copia materie.

Que magis exhausit, hec laude magis cumulavit,

      Ydra, tui capitum turba renata, virum.

1085

Ne nimis incautus tamen usurpes tibi pondus,

      Quod subeundo tui deficiant humeri.

Que deceant, que non, trutinatis, ΓΝΩΘΙ ΣΗΑΥΤΟΝ

      Quid te sit dignum, consule posse tuum.

Os cum carne frequens collisit fascis iniquus,

1090

      Fortius alta cadunt, plus tumefacta crepant.

Bellorophon lapsus et Pheton terreat ustus,

      Ne velit extra se quis male querere se.

Quod minor Alcide te pretuleras, Acheloe,

      Os truncum mergis nunc pudibundus aquis,

1095

Mente tumens dentis quod aprini fulmen Adonis

      Occidit expertus, plangit amata Venus.

In flammis natum Clymene flet, in arbore natas,

      Dum Pheton Meroen sprevit habere patrem.

Quod post peniteat, sapiens admittere vitat,

1100

      Non nisi post dampnum corrigitur stolidus.

Mallet, si vivat, Pheton nunc Sole carere,

      Quam prius optatos scandere Solis equos.

Ergo sagax mensusque tuo cum posse petenda

      Scandas virtutis ardua passibus his.

 

1104a

Inde petenda tibi dictante stilo rationis

1104b

      Prospicias animo presule consilio,

1104c

Et qui virtuti te tota mente dicasti,

1104d

      Hanc si non tritam carpe tenendo viam.

 

1105

Monstro tibi callem, si non in eo gradientem

      Tu non hunc quis eat pius age quod deceat.

Fortune tundas animoso pectore tela,

      Nec te dura premat, blanda nec alliciat.

Si resident laxa, si turgent contrahe vela;

1110

      Miretur tibi te casus uterque parem:

Vt dominus tibi res, te noli subdere rebus.

      Sic res possideas, te tibi ne minuas.

Non iactura gravis sit rerum te tibi salvo,

      In te rite tuo sint sita cuncta tibi.

1115

Nunc dominans mundo tibi sit pro peste cupido,

      Calces ut sputum sub pede turpe lucrum.

Vno virtutis desiderio rapiaris;

      Ferveat hec animi sola cupido tui.

Nummorum servus, permitte, sit omnis avarus.

1120

      Vtilitas nummi serviat ipsa tibi.

Si non sufficiant tibi res, tu suffice rebus,

      Sufficiens fueris nil cupiendo magis.

Ne causa ventris obscures lumina mentis,

      Esse viri discas spernere delicias.

1125

Ensis ut in bello iugulans, in pace voluptas:

      Vt necat hic corpus, non minus hec animam.

Largus opum vivas, tibi pauper, dives egenti,

      Affectu superans munera, que tribuis.

Parcens nolo tuis sis prodigus ex alienis;

1130

      Raptor, non dator est, non sua qui tribuit.

Pro nebula reputans fucos aure popularis

      Quis, quid sis, tu te consule, non alium:

Velaret qui se sub pelle fremens aliena,

      Turpiter exutus cognitus est asinus.

 

1135

Sis decet ut talis, qualis vis ut videaris,

      Laus te dedecorat, quam tua vita negat.

Cornix Esopi comptos exuta colores,

      Que laudata prius, iam sua, risus erat.

Impellens tumidos prostratis parce; leonis

1140

      Ipsa sit exemplum nobilis ira tibi,

Hostis qui stanti, spernit sevire iacenti,

      Non dignans ira, quem videt exanimem.

Fraus absit verbo, careat cinis igne doloso,

      Fida sit interpres lingua loquens animi.

1145

Invideas nulli, placare tamen tibi noli

      Certam virtutis invidiam comitem.

In solido fac offendat, fac ledat acumen

      Te rodendo petens dens malus invidie,

Fac verum dicens laudem cumulet tibi nolens,

1150

      Si falsum dictet, id tua vita neget.

In dicto si quis diasyrticus id studet artis,

      Pectoris ut vulpem vellere celet ovis,

Edipus, ecce, sagax solvens enigmata Spingis

      Ne tutus pereas, hanc prior interimas.

1155

Fel caveas sub melle prius, quam tegna Sinonis

      Flammis recluso Pergama tradat equo.

Vultus mutantem nodo constringe tenaci

      Cogens in faciem Prothea depositam.

Nunc aqua, nunc ignis, nunc ursus, aper, leo, tigris

1160

      Per te mox redeat victus in hoc, quod erat.

Iura tuere, pater patrie, spes publica, toti

      Te reputans mundo, non tibi te genitum.

Sis inopi spes certa, patens insontis asilum,

      Terror nequicie, regula iusticie.

 

1165

Quidquid agas, flecti nequeas de tramite recti,

      Impendens alii, quod tibi vis fieri.

Si suadendo nefas tauri dictet tibi flammas

      Prava iubens Phalaris, te magis ipse velis

Dampnandum tauri quam tradere pectoris igni,

1170

      Quem peccans animus ventilat ipse sibi;

Omni nam Furia magis et ferventius Ethna

      Torquet et incendit se sibi conscia mens.

Cause vivendi vitam preponere noli,

      Nec timeas carni prospiciens anime.

1175

Nil iuris morti, mens est ubi conscia recti,

      Criminis inmuni quid nisi vita mori?

Hypolitus, vitam dum nolens hanc nisi castam

      Morti postposuit, Virbius huc rediit.

Hinc necis inmunem peccare sciens fugientem

1180

      Et pecus hunc mortis qui suus est viciis

Assecla iusticie mortem contempne, timenda

      Mors demum carnis, cum prior est anime.

Hec via virtutis, quam si non orbita signat,

      Si fuscata situ, nunc minime teritur.

1185

Vivendi solam tamen hanc faciens tibi causam,

      Huic vigil insudes, hac duce summa petes.

Cuncta tibi secum dans hec te sola beatum

      Efficit, ipsa tuo certa quies animo.

Conscia virtutis mens altum spirat honorem

1190

      In quodam secum culmine pacis ovans.