Quisquis nauta maris sapiens cupit ire per equor

Ignotae meditans regionis littore fungi,

Hic prius intendit quam pandat vela carinis,

Si mare turbet hiemps tumidis aut seva procellis

5

Vnda neget pelagum; quae sint et tempora lapsis

Mensibus optati sollers determinat anni,

Quisve suis placidas designet flatibus auras.

Spiritus advertit fieri si prospera cuncta

Confiditque graves evadere turbinis iras,

10

Dat remis operam solidoque a stipite puppim

Solvit et in medios distendit carbasa fluctus.

Ipse etenim toto desudat in aequore cantans

Ceruleosque sinus dextra levaque retundit,

Vsque adeo vehitur, quo tendit cymba volatu.

15

Sic ego desipiens fratrum pietate rogatus

Sanctorum metrico componere famine gesta

Disposui, cum nulla mihi sit copia linguae

Et vix ad primas gradiar scolasticus odas.

Hoc sanctum non arcet opus nisi sermo redundans

20

Ac facundus apex: ne nos per tanta procaces

Indignans mandata putet collectio sancta,

Dicamus quodcumque deus donaverit ipse.

Imperiis cum regna suis Romana teneret

Maximianus atrox ac crudelissimus, urbis

25

Ipse Diocletianus erat dominator amoenae.

Multa per obsessos furuere pericula sanctos

Regis ob imperium: quosdam penetrabat acutus

Ensis et horribilis nonnullos lancea fodit,

Carceris ast alii ceco clauduntur in antro.

30

His igitur sacros tortoribus ille tyrannus

Christicolas domini lymphans prosternit ubique

Ardet et esuriens in sanguine pascier almo,

Semper avarus, edax. Legio quo tempore Christum

Excoluit Thebea deum, virtutis amatrix

35

Mansurae, preciosa fide fortisque sub armis,

Ingenio pollens Martis, quam misit Eous

Clarus in auxilium prefati regis: ut omni

Certaret studio caeli servire tonanti,

Quid faceret malefida phalanx civile sub actu?

40

Militiam temptare dei vult atque per omnem

Mittere tela gregem suadet baptisma colentem.

Nil consentit eis, sed detestatur iniquum

Consilium, in servos numquam se prelia mundi

Auctoris sumpsisse dehinc nec sumere firmans.

45

Pertulit haec subito festinus regis ad aures

Nuncius infundens, sanctorum ex agmine gestans

Scandala facta dolis, omnes renuisse ferebat

Thebeos nutum contraque fuisse rebelles

Cesaris offitium. Exarsit velut ignis in ore

50

Lampadis in sanctos sitiens dare funera cesar,

Haec cum dicta subit. Prius hic quam bella loquamur,

Quis locus ille foret, legio quo sancta manebat,

Inserimus; solvemus item, quod postea Christus

Annuerit ductor. Spatiis Agaunus habetur

55

A Genavense locus non grandibus urbe, diei

Vnius est itiner, nec distat ab aequore longe

Lemanni fugitiva lacus quem motibus unda

Permiscet Rodani vivacibus, ac situs ergo

Montanos inter scopulos in valle quieta

60

Angustaque nimis; cunctis gradientibus illuc

Semita difficilis monstratur ab aggere terrae

Exfossae liquido; distenditur inde relictis

Saxorum claustris pulcherrimus ilico campus.

In quo mirifice legionis turba sedebat.

65

Vt cognovit adhuc rex Maximianus eosdem

Concordes in laude dei, mox versus in iram

Precipit, ut loeto decimi per castra darentur

Ex illa legione viri, quo vulnere saevo

Terreret reliquos cruciatibus. Haut minus isdem

70

In coeptis mansere suis, rursumque malignus

Exosa feritate tumens iubet ipse secundum

Per sanctos inferre nefas decimumque necari,

Nutibus ut vel sic proni regalibus essent.

Nec potuit mollire pios in caede secunda,

75

Martirium sed quisque dei poscebat amore.

Agminis huius erat fidei Mauricius auctor

Maximus, hic alios monitis hortatur opimis:

"Gaudia iam nostri captant caelestia fratres,

Nam mercedis", ait, "retinent compendia sanctae

80

Iamque labore carent fusi pro sorte cruoris,

Quos nec poena potest nec formidabile funus

Ex hoc bellatrix neque tangere victa libido.

O formosa dies, o lux gratissima, quae nos

Reddat ab hac patria, presens quam mundus honorat,

85

Et societ regno, quo mens bene conscia tendit.

Vivere nos potius seclo sudamus in isto

Quam domini pro lege mori; si corpora truncant,

Non animam iugulare queunt." Sic fatus ad omnes.

Iam coepit flagrare fides concordia parque

90

In legione sacra, spondens sese arserat omnis

Aut tormenta pati vel si contingat in ipsis

Nomine pro Christi frameae submittere colla.

Haec eadem dixere simul, verba ista tiranno

Vnanimes mandant: "Non nos pugnare fideles

95

Spondemus contra, si vis defendere cives,

Gaudemusque, tuos hostes de finibus istis

Pellimus hos qui nostra volunt subvertere regna.

Militiam tibi reddemus, servire pudici

Debemus Christo, non sanguine querere lucrum;

100

Tu fragiles impendis opes pro fine laborum,

Hic vitae tribuit formans exordia cunctis

Militibusque suis in caelis premia reddet.

Ille hominum clemens sator est auctorque deusque

Noster et ipse tuus, quem nos offendere numquam

105

Audemus. Quid nostra valent certamina, foedus

Servamus si non, quod coniuravimus olli,

Et nos et patriam simul et qui cuncta creavit?

Linquere te potius volumus quam iura negare

Aeterno promissa deo regique perhenni

110

Decertare magis quam tecum fraude perire.

Compellis nosmet iugulo servire feroci

Flagitioque truci niveam prosternere plebem:

Ante severa lues nostra in cervice iacebit,

Quam Christi athletae nostris moriantur in armis.

115

Nos baptisma dei zabuli subtraxit ab ore

Eduxitque feri purgans de fauce baratri.

Iccirco mundi rectorem credimus unum;

Vltio nulla quidem poterit secernere nostram

A Christo rectore fidem nullumque periclum

120

Territat; armigeri succincta relinquimus arma,

Ponimus ast clipeos, nec enim protendimus hastam,

Sed caput in laceros artusque extendimus enses".

Maximianus item crudelis belua cumque

Obsequium in domini mentem vidisset apertam

125

Illorum nullisque minis pervincere posse,

Virus alit miserum perverso in pectore frendens,

Anguis ut horrenti calcatus sibilat ore

Effundens rabidis de faucibus atra venena.

Tunc edicta volant, tunc cesaris ira tetendit

130

Bella per egregios, tunc horrida tela parari

Iussit in insontes, ut nullum demeret ultrix

Ex sanctis feritas, qui non sorberet acerbum

Omnia per gustum gelidae tentoria mortis.

En acies iam dura fluit per corpora sancta,

135

Heu facinus quam triste sacrum latus implicat arvis,

Sanctorum iam iamque furor per membra rotatur!

Nulla repugnanti prestat luctamine tela

Ex tanta legione cohors, fortissima bello,

Sed fusus per rura cruor sine Marte fluebat

140

Summissis subito gladiis cervicibus ultro.

Illius occisi vulnus reminiscitur agni,

Aereas cuius non vox impleverat auras,

Ad mortis cum fertur onus; sic cessit iniquis

Candidus iste lupis agnum confessus herilem

145

Grex ac terribilis intactos reddidit hostes.

Tellus operta iacet nimio pro funere tristis,

Purpureus manans ex quorum rivulus alvo

Exilit et roseis pallente cadavere guttis

Arva tegit rubeoque rigat cum flumine campum,

150

Vt cum rorifluus caelo dilabitur ymber

Dulcibus ac terram madidans obtemperat undis.

Non isti periere rei. Quae tanta tyrannum

Decepit rabies aut quae portenta furoris

Subvertere trucem? Verum constancia plebis

155

Huius in inmensos potuisset sistere vindex:

Maluit ipsa quidem sedes festina polorum

Scandere vel socios in caelum visere raptos.

Victor martir enim, qui post coniungitur illis,

Non huius legionis erat, veteranus eidem

160

Sed fuit emerite, properans ad gaudia plebis.

Incidit interea medium delatus in agmen

Gaudentum livore suo spoliisque sacellis,

Gaudentum, quorum volitabat ad ethera clamor

Deformisque iocus suspensas polluit auras.

165

Hunc petiere procul venientem ad prandia mestum.

Saucia sanguineis cernenti corpora pratis

Nudatosque solo sine tegmine sirmatis artus

Deflenti stupefactus ait: "Convivia vestra

Detestor nec quero pii des sanguinis offas."

170

"Exuviis nomen Christi tu nonne fateris

Aut veneraris eum, legio quem cesa colebat?

Prosapiem narrato tuam sectamque referto."

"Hoc mihi nomen", ait, "grandis fidutia restat,

Illius auxilium precibus deposco futurum,

175

Exoptans in fronte meas abstergere culpas

Signato calathi pompa regalis adempta."

Dixerat, et mox quisque suis accingitur armis,

Scandit equum figitque latus calcaribus acris.

Belligeros ad fana vocat tuba voce sonora,

180

Spicula acuta petunt, in foenore Martis hiantes

Precipitant in strage senem, sociatur honore

Martiribus, mundi vitam contempsit habere.

Haec <tantum> numeri traduntur nomina sancti:

Candidus atque Exsuperius, Mauricius ipse;

185

Vltimus est Victor, quem diximus interfectum

Coniunctumque suis per sancta sodalibus arva.

Ex ipsa legione duos fert fama fuisse,

Vrsum, Victorem; Salodoro ac membra feruntur

Martirii tinxisse pio veneranda cruore.

190

Arbiter infelix lucem quo perderet istam

Funere, ponamus. Cum Constantinus in illis

Rex regnaret agris regnumque teneret, anhelus

Maximianus eum cupiens subvertere regno,

Efferus ad manes digna cum morte cucurrit.

195

Hostibus inprimis captus, post gutture clauso

Evomuit miseros gelido de ventre tepores.

Ecce securis adest radicibus insita siccis,

Vt penitus evellat humo te, cesar amare.

Optima fert arbor dulci bona poma sapore,

200

At vero indignum mensis fert pessima fructum.

Omnis enim sterilis, quae non est fructifer, arbor

Excidetur et hanc consumens sulphur aduret.

Cur oleaster eras, draco fervide rexque cruente,

Cum possis lucere velut liquor almus olive?

205

Dic, ubi sit feritas atque exsecranda voluptas,

Quo sancti maneant et te quis terminus artet?

Ergo polo sancti, tu in fine teneris Averni.

Post annos igitur multos Theodorus huius

Traditur esse loci presul, cui corpora dantur

210

Sanctorum patefacta. Quibus cum moenia pulchris

Artifices fecere tholis sublimia docti,

Gentilis quidam studuit diademata quedam

In sancto fabricare die versantibus infra

Ecclesiam cunctis: clarum resplenduit agmen

215

In penetrale suo; vi prenditur atque ligatur

Ille misellus homo fulgentibus undique sanctis.

Haud secus extensis in toto corpore nervis

Tunditur, ut propriis desperet vivere membris.

Increpitus, cur vellet opus molirier ullum,

220

Tangere quin sanctum quod praesumpsisset oberrans

Solus ab ecclesiae cultu, tum pronus ad imos

Implorando pedes cecidit stimulatus amore

Perpetuo donare rogans, quod nescius error

Fecerat; ac statim fruitur baptismate lotus.

225

Auribus est aliud nostris mirabile signum

Illatum. Quedam mulier languore tumebat

Vix vivens afflicta pedum; paralitica tandem,

Spe fungens nulla, sanie putrescere plantas

Sperabat. Compicta dei spiramine, credo,

230

Postulat, ut propere sanctam ferretur ad edem.

Haud pedibus potuit, gerulo sed vecta grabatto

Intrat in aecclesiam et manibus portata virorum

Sana suis pedibus vacuo vectore revisit

Hospitium laudans dominum, qui munera prestat

235

Talia martiribus. Sunt haec miracula bina,

Sunt et plura aliis languoribus addita signa:

Demone depulso multos reliquisque medelis

Pro famulis mundat domini sanctissima virtus.

Tertia restat adhuc res formosissima nostris

240

Eloquiis servata diu, quam rite canemus,

Si deus annuerit. Cuiusdam martiris ossa

Panduntur proprii nuper sub littoris alvo,

Quae Rodanus spumans ostenderat esse sepulta.

Illuc cum laceris venisset fluctibus unda

245

Ausa nihil solitos supra diffundere cursus

In se membra trahens, summo sed servat honore,

Donec magnisona psallentum voce leventur.

Exhinc ad templum cineres vexere beatum

Domitianus ovans, Gratus Protasius atque.

250

Huius nos hodie sollemnia sacra colentes

Laudibus excubias nostris perpendimus illas.

Sidus et arva regit pariter pontumque gubernat.