2685

Legatus Sathanae, postquam pervenit in Vrbem,

      Ad quod missus erat, tendit, ut espediat;

Garrulus et gentem superans regemque furore

      Nec minor ex vicio sive supercilio.

Gregorius sacro cetu de more vocato

2690

      Tractabat sacri dogmata misterii,

Sic aiens, sic corda sacro de flumine replens

      Et contra reprobos scuta tenere docens:

"Qui vult", inquit, "opus, quod non ruat, edificare,

      Ante salutarem debet habere fidem.

2695

Haec autem fidei ratio purgata videtur,

      Quam Petri sedes et tenet et loquitur,

Vt, quicumque Deum credit veraciter unum,

      Et trinum pariter confiteatur eum;

Personisque tribus equalem praestet honorem

2700

      Cum Genitore Sato Spirituique sacro.

Filius est Patris, et Spiritus est utriusque:

      Haec tria sunt unus rex opifexque Deus.

Qui Pater est, non est Genitus, nec Spiritus ipse,

      Qui Pater aut Genitus, res tamen una tribus.

2705

Et personalis horum divisio trina

      Non facit esse tribus in deitate tria.

Omnipotens natura tribus non tempore cepit,

      Et sine momento perpetualis erit.

Et sicut Deus est sine principio, sine fine,

2710

      Sic quoque, quod Genitus, Spiritus et Pater est.

Qui Pater est, semper Pater est, non incipit esse,

      Ne sic et Natus ceperit esse Deus.

Et sic Spiritui, quod spiritus extat eorum,

      Non est posterius a deitate trium.

2715

Omnia sunt equaeva tribus dumtaxat ab aevo,

      Quod sine fine fluit et sine principio.

Sicut habent esse pariter, sic et simul esse,

      Insuper et quicquid de deitate sapis,

Tantum personae nulli confusio fiat,

2720

      Et personalis proprietas maneat.

Ergo Patris deitas non est prior a deitate

      Flaminis aut Nati, sed magis una trium

Maiestas, bonitas, virtus, sapiencia, regnum

      Et sine principio lumen et omne bonum.

2725

Filius in carnis nostrae consortia missus

      Nostra sibi sumpsit, propria non minuit;

Et de virgineo conceptus sanguine matrem

      Esse sibi voluit, noluit esse patrem.

Qui, quia patre Deo Deus est sine tempore natus,

2730

      Tempore natus homo sed sine patre fuit.

At quoniam nescit matrem deitatis origo,

      Materni ventris germine cepit homo.

Sic utrobique carens nascendi duplicitate

      Patrem nescit homo, qui sine matre Deus.

2735

Verus homo, vera matris de carne creatus

      Nescit Adae veteris crimen et omen Evae.

Virgo salutatur, virgo sine sorde gravatur,

      Virgo parit, salva virginitate manet.

Scit Moyses, quo teste rubus non ardet et urit.

2740

      Et sine materno subere virga parit.

Denique, quis primam fecit sine matre parentem?

      Quis sine matre novo contulit esse viro?

Quis dat api fetus nullo de sanguine prorsus?

      Quis dat vermiculo materiale genus?

2745

Porro, quis totum fecit sine semine mundum

      Et iussit molem ducere membra rudem?

Sic ergo nasci macula sine debuit agnus,

      Qui mundi maculam tolleret atque scelus.

Si non esset homo, mortem gustare nequiret,

2750

      Quod si non fieret, non mihi proficeret.

Sic ergo natus et sic indebita passus

      Armato forti fortior arma tulit

Et captivatam revocavit ad ethera praedam,

      Ad Patrem rediens, Patris in arce sedens.

2755

Sed bona partitus famulis celestia molles

      Fecit mirificos mortis et impavidos

Spiritus adveniens linguis formavit et ygne

      Et per eos sacram condidit aecclesiam,

Quam regitis, quam de fidei novitate fovetis,

2760

      Et sicut sponsam sanctificatis eam.

Sed sunt, qui lacerant et comaculare laborant

      Et fidei fructum tollere non trepidant.

At quia non audent sentire, quod Arrius olym,

      Aut pravum quicquam de deitate loqui,

2765

Propter tam multos contra perversa locutos

      Aecclesiam scindunt et decus eripiunt.

Sed, si dividitur, Christus quoque non erit unus,

      Et, si servierit, non bene liber erit.

Vnde necesse fuit et, quae sunt dicta, notare

2770

      Et, quae nunc volumus, ad pia corda loqui.

Qui putat in Patrem cum Prole et Flamine credi.

      Debet aecclesiam credere catholicam.

Quae si credatur, sicut credenda docetur,

      Non erit ancillae prostibulove locus.

2775

Paulus utrumque probat et Christi virginitatem

      Dicit virgineum semper amare thorum.

Numquid et ancillam non scribit reiciendam?

      Et Sarae monitus non probat ipse Deus?

Si Christus virgo est et si de virgine natus.

2780

      Virgineum pectus quaerit amatque sibi.

Haec est virginitas, ut, qui se dicit amare

      Christum, non societ hoc in amore malum.

Si sacer est verbi tractator sive minister,

      Noverit illicitum quaerere conubium.

2785

De reliquis, qui se non vult omnino tenere,

      Servet in uxoris cognitione fidem,

Sed fidei, sed iusticiae sic servet amorem,

      Vt nichil ante suum curet ametque Deum.

Libertas vero aecclesiae, quam dicimus, haec est,

2790

      Vt iam nullus eam possideat laicus,

Nullus rex, nullus princeps nullusque potentum

      Edibus in sacris detve negetve locum".

Necdum finierat, cum suspirantibus illis

      Et tacitis penitus ad sacra verba patris

2795

Ingreditur vocemque levans temerarius ille:

      "Ildebrande", tonat, "monache, siste parum.

Rex iubet a cathedra descendere protinus ista,

      Quod si perstiteris, hostis apertus eis.

Quique tibi parent et in hoc famulantur honore,

2800

      Ad regem redeant, aut gladium timeant.

Non te decipiat moti fiducia regni

      Et, quam turbasti, copia Saxonee".

Haec autem cum perstreperet succensus ab ira,

      Impetitur, capitur, scinditur, oprimitur.

2805

Et nisi papa manum velocius oposuisset,

      Ad dominum vivens non rediturus erat.

Sedato tandem multa gravitate tumultu

      Consedit tacitus ipse sacerque chorus.

Inde brevi vultu placido sic fatur: "Habetis,

2810

      Fratres, quae vobis dicimus, ante oculos.

Non opus est nobis longa racione probare,

      Ipse fidem, verbum prebet inanis homo.

Hoc uno satis est documento significatum,

      Quos laqueos nobis quaerat et aecclesiis.

2815

Nos tamen ad tempus haec omnia sustineamus,

      Dum castiget eum, qui solet, ipse Deus".

Tum vero synodus ad Christum voce levata

      Poscit, ut ipse suum iudicet opprobrium.

Henricum sane tam pernicialiter ausun,

2820

      Exutum palla pellit ab ecclesia.

Fautores simili gladio feriuntur et omnes

      Solvuntur manibus illius atque fide,

Vt nullus regem vocet illum, nullus honorem

      Exibeat, nullus debita signa ferat.

2825

Sic eat et similem simili racione sequatur

      Et cum deiecto principe facta luat,

Qui, quia magnifice sedem super astra levavit

      Atque Deo compar ex aquilone stetit,

Corruit in preceps tantum deiectus ad yma.

2830

      Quanto maior ei sella cupita fuit.

Discat depositus, quia, qui caelestia temptat,

      Carcere sub Stigio debet habere locum.

Angelicos coetus bonitas divina creavit

      Et se cernendum iugiter exibuit,

2835

Cuius in aspectu felices vivere possent,

      Et fieret solus omnia laeta Deus.

Inter quos unum pociorem fecit et illi

      Alcius et melius se quoque scire dedit.

Vallabant illum legiones caelicolarum,

2840

      Atque tegebatur ordinibus lapidum,

Sicut ad ornandos vetus est industria reges

      Intexi variis tegmnibus lapides;

De claro lapidum numero non defuit unus,

      Qui tanquam vestis non operiret eum.

2845

Ille dabat lucem, dabat ille cognicionem,

      Ex quo dicit eum leccio Luciferum.

Porro superbivit et se maiora cupivit,

      At nunc luxuriae servit et invidiae,

Et pro luce data factus tenebrosa potestas

2850

      Etheream sedem perdidit atque Deum.

Sic istum regem divina potencia fecit

      Et prefecit eum gentibus et populis;

Sed sacra non tribuit disponere, pontificales

      Excepit cathedras et sibimet tenuit.

2855

Praesumpsit sacros venundare pontificatus,

      Quos dare si vellet, non liceat facere;

Ergo luat regnique sui privatus honore

      Discat regna sacro cedere pontifici.

Et quia nulla Deo sic est vicina potestas,

2860

      Quam quae spiritibus obstat apostaticis,

Regis opus, cure comitum, censura senatus

      Cedunt divinis cuncta ministeriis.

Et minus est, quod ius tribuit regique ducique,

      Quam quod et ipse suo debet episcopio.

2865

Hoc vetus et veteri concors nova pagina monstrat,

      Haec violare volens insipienter agit.

Cum propior sacris vellet Teodosius esse,

      Fortis et egregius non tulit Ambrosius.

Iam tamen ex culpa graviter confuderat illum

2870

      Atque ob saeviciam clauserat aecclesiam.

Post lacrimas, post tristiciam saccumque famemque

      Venerat et iussis eius obedierat;

Non tamen obtinuit sacris assistere rebus

      Et tulit expulsam laetior ipse suam.

2875

Hunc ubi Teuthonicus tumor usurpavit honorem.

      Ius et fas proprium non tenuere decus.

Gens fera non novit certo se fine tenere,

      Omnia pro placito vultque facitque suo;

Rex ad comunem superaddidit improbitatem.

2880

      Quo sub lege minus atque timore fuit.

Haec mala libertas puerili cum levitate

      Hunc hominem prorsus eripuere sibi.

Et sicut Salomon puero de rege profatur,

      Rex puer in vicium seque suosque dedit.

2885

Hinc ex iudicio miseris errantibus apto

      Impetitur populi sedicione sui.

Et sicut legitur Pharao percussus, eumque

      Induraturum se notat ipse Deus,

Sic ad cautelam deducitur atque medelam,

2890

      Vt sciat ultorem, cum velit, esse Deum.

Sed quia clementer exuritur et modo victus

      Victorem superat, hinc fugit, inde fugat,

Non animadvertit pressuram iudicialem

      Nec putat ex caeli iudicio fieri.

2895

His ergo turbata malis, quae diximus, et quae

      Nulla satis racio sufficit exprimere

Terra videns illum iam frustra corripiendum

      Scinditur et regem spernit et insequitur.

Conveniunt adversus eum populique ducesque

2900

      Et de Saxoniae finibus excuciunt.

Tum vero profugus per terras exteriores

      Figmentis populos concitat atque duces.

Suevia dat fortem multa cum gente Rodulphum,

      Guelphonem sequitur Bavariae populus.

2905

Mittit in auxilium Lotheringia cum duce magno

      Armis assuetos ad fera bella viros.

Conveniunt et pontifices, quos curia fecit

      Et pro servicio vestiit aut praecio.

Sed quo iudicio fautores impietatis

2910

      Oppressere pios, viderit ipse Deus.

Victis Saxonibus et multo sanguine fuso,

      Non est paccatus impius ille furor.

Pugnat item conducticiis truculentior armis,

      Nec tantum superat, sed capit atque ligat.

2915

Hic cum principibus ordo quoque pontificalis

      Dispensante Deo dat sua colla reo;

Carcere clauduntur et sub custode tenentur,

      Et pietatis opus iudicat impietas.

Non satis est illi per vim, per sedicionem

2920

      Conturbasse bonos et temerasse sacra;

Clamat periuros fautores religionis

      Et trahit in causam iura superna suam.

Nescit deceptus, quae sit paciencia summa,

      Et nescire Deum iam sua facta putat.

2925

Inde furit tantaque tumens de prosperitate

      Ecclesiae lumen cogitat oprimere.

Iamque sedet sedemque suam sub frigore ponit

      Et sua signa Deo proxima stare facit.

Set Michahel pugnat; solet ille fugare draconem

2930

      Nec sinit in caelo tam grave stare nefas.

Iamque ruit summo regni de cardine lapsus

      Ludibrium faciet regibus et populis,

Cum, quem non potuit virtus et pugna domare,

      Altera demerget Iudith in opprobrium.

2935

Ergo fremat victisque cruces et claustra minetur,

      Expugnet regis forcia castra novi,

Italiam vastet, Romam quoque depopuletur,

      Vt, cum victor erit, femina vincat eum,

Femina tot bellis prius attenuata per ipsum,

2940

      Tot nudata viris fortibus atque locis,

Femina nobilibus longeque potentibus orta,

      Diviciis potens, sed pietate magis;

Quae claro viduata viro, spoliata parente

      Totam se Domino contulit atque Petro,

2945

De qua pauca quidem, sed magna notavimus ante,

      Sed restant multis multa notanda locis.

Postquam concilium divina licencia solvit,

      Papa sacros apices format et ire facit.

Edificat mores, exornat religionem

2950

      Et quae sunt fidei iusticiaeque docet.

Admonet errorem fugiendum symonialem

      Atque a scismaticis mandat abesse procul.

Scismaticum scribit Henricum depositumque,

      Cui si quis faveat, iudicium timeat,

2955

Iudicium caeli simul et tormenta gehennae,

      In quo perpetuus est dolor et gemitus:

"Principibus, populis Reni prope litus utrumque

      Gregorius rector sedis apostolicae.

Insipiens fio, quia cogitis, attamen esse

2960

      Audeo, quod voluit Christus et aula Petri.

Debueratis eum, si non me; dicta, timere

      Et sicut Petrum me quoque suscipere.

Suscipitis fatuos et pro se magna loquentes,

      Quos Christus nescit atque praeesse negat;

2965

Quos facit Henricus et pontificalia vendit

      Sicut Iheroboam, qui vitulos statuit.

Quis regum Petro caeli commisit habenas?

      Per quem Paulus habet, quod facit atque iubet?

Creditis errori, conceditis impietati;

2970

      Nos, quia corripimus, omnia perdidimus.

Perdidimus sedem, quia sacram non damus aedem,

      Perdidimus patriam; sed sino: Christus eos

Arguet et regem cicius non esse probabit,

      Qui se non curat nec sua sceptra regit.

2975

An, quia Saxoniam ferro vastavit et ultra,

      Quam dici satis est, omnia comminuit,

Se regnare putat et me non pontificare

      Et de consilio surgit in astra suo?

Ignorat Sathanam pro se nimis alta locutum

2980

      Ob celi sedem promeruisse Stigem?

Nescit et eiectam de templo vendicionem?

      Non habet auditum Symonis interitum?

Diximus haec olym per multos multa praecantes.

      Misimus et matrem multiplicare precem.

2985

Ille, quod est hominum perversae mentis, in ygnes

      Et gladios primum iussa praecesque tulit:

Inde Petro claves extorsit pontificales

      Et me praecipitem iussit habire loco.

Caetera dura quidem nec dissimulanda fuerunt.

2990

      Hic autem penitus nemo tacere potest.

At ridet veteri de nomine, crimina fingit.

      Personam tenuem iactitati atque rudem.

Sed de criminibus Deus est et mens mihi testis.

      Et, quae me novit, dicere Roma potest.

2995

Nomina mutari non est praesumptio. Quare

      Non obicit Paulo, qui mihi verba facit?

Qui, quod vastabat sacro de sanguine Saulus.

      Consule de Paulo Paulus ovile regit.

Et Christus voluit dici pro Symone Cephan,

3000

      Vt super hanc petram poneret aecclesiam.

Iacob cum Domino noctu certamen inivit

      Et post bella novo nomine clarus abit.

Denique, dum sermo sit fortis et imperiosus.

      Cum Paulo videar corpore ridiculus.

3005

Sed neque nos ipsi nos fecimus; arguat illud.

      Si placet arguere, qui fecit ipse Deus.

At, quae nos facimus, sunt plurima, quae faciamus

      Quantum quisque potest apcius et melius.

Hac in factura, qui vult formosus haberi,

3010

      Crimen et omne malum curet abesse sibi.

Iustitiae studeat, pacem sociare laboret,

      Invigilet patriis usibus et propriis.

Quod si fecissent, quos novimus, et docuissent.

      Non esset vobis sanguine tincta manus.

3015

Non essent gladii, non essent tela cruenta

      Sanguine fraterno, sanguine Saxonico.

Ipse etiam feralis homo sine lite sederet

      Et subiecta sibi commodius regeret.

Nunc autem, quia deposuit Petrumque Deumque,

3020

      Esto depositus cum sibi complicibus,

Senciat eteruas vires Petrique Deique

      Et sit divisus a regione bona.

Qui Christum sequitur et vult consortia Petri,

      Non illi sese misceat aut sociis.

3025

Si terret promissa fides iurataque dextra,

      Plus est, qui Christo nos ligat atque Deo.

Quando de tenebris fidei revocavit ad auras

      Et de funerea vos ditione tulit,

Illi iurastis et vos et vestra dedistis,

3030

      Non licet ad veterem iam revocare pedem.

Qui revocat Christum, perdit vitamque fidemque

      Et vitae perdit tempora praeteritae.

Ergo dampnamus reges? Non, sed stabilimus,

      Nam Christo regnum servit et imperium.

3035

Quod, si non servit et ius et federa rumpit,

      Christus iure suo privat honore dato.

An non in regem periurus et insidiator

      Aut comes aut etiam dux ab honore cadit?

Et [hi], qui iurant aliis, sine crimine iurant?

3040

      Et regum dominus non valet hoc facere?

Quod si pontificum non est deponere regem,

      Fallimur in priscis vocibus atque novis.

Quid?Samuhel regem non abstulit ille Saulem,

      Et regni solium transtulit in puerum?

3045

Ad nostros venio, quorum sententia reges

      Eiecit foras et diadema tulit.

Propter magniloquum, quem latravere, Iohannem

      Audax Theophilus cum reliquis canibus,

Archadius, quia consilio se praebuit illi,

3050

      Quod sine Romano praesule non licuit,

Cessit ab aecclesia papae mandata secutus

      Et se continuit, dum veniam meruit.

Constantinus item, Romani pastor ovilis,

      Iustinum sacro limine pervetuit;

3055

Qui cum regnaret phaleris et origine clarus,

      Legatis solitum non tulit obsequium;

Sed se cognoscens et humi prostratus in ipsa

      Vrbis platea, quod petiit, meruit.

Sic et Anastasium sceptrum sublime tenentem

3060

      Fregit Anastasius papa, vir egregius.

Sed perversus homo non se respexit et iram

      Desuper urguentem cernere non potuit.

Ergo cum fureret et papam persequeretur

      Verbis, ignito fulmine tactus obit.

3065

Gregorius regem, tam re, quam voce Leonem,

      Tertius a magno praesule Gregorio,

Laesit et audacter anathematis igne perussit,

      Vt iam saeviret mitius et fremeret;

Nec solum sacra tumidum semovit ab ede,

3070

      Sed regni solio prorsus et officio.

Sic Stephanus Carolum regem regisque Pipini

      Fratrem sublimi fecit abire loco

Et, quia mollis erat nec rebus ydoneus istis,

      Privatum sibimet vivere iussit eum.

3075

At quae strenuitas erat ad maiora Pipino,

      Commendavit ei, quod fuerat Caroli.

Quid Nicholaus homo sapiens, qui tempore in uno

      Offendit reges comminuitque duos:

Culmen sortitum Michaelem solis eoy

3080

      Ob male depositi dedecus Ignatii;

Lotarium propter Gaudradae pellicis usum,

      Frenantem Francos robur et occiduum?

Denique Gregorius, praecellentissimus auctor,

      Regem privandum ducit honore suo,

3085

Qui contra legem faceret, quam condidit ille

      Atque Senatori presbitero tribuit,

Ob xenodochium per secla longa tuendum

      Olim Fanchorum sub ditione potens,

Qui contra regem praesumpsit scribere legem,

3090

      Per regem regum credidit esse ratum.

Sic alii plures alios proscribere reges

      Senserunt simili iure licere sibi.

Ite igitur tuti, Christum regnare scientes,

      Quem contra regem nullus habere potest".

3095

Haec ubi cernuntur et vulgo saepe leguntur,

      Corda pavor tangit; denique post lacrimas

Et de Saxonico tot tristia vota cruore

      Mandant Henrico sic habitare sibi,

Vt populus per eum non sordeat, et vel adire

3100

      Pontificem properet atque satisfacere,

Vel non praesumat sollempnem ferre coronam

      Et lateat sacco tectus et in cinere.

"Nos", aiunt, "Christum regem nos scimus habere,

      Sub quo, quisquis agit, rex et honestus erit.

3105

Ipse quidem reges superordinat atque potentes.

      Et iubet in sumptus et qua tributa dari.

Vt populus subiectus ei sine lite quiescat,

      Et timeat lege noxius et gladium.

Quod si furatur rex ipse vel insidiatur

3110

      Nec de iudicio iustitiaque studet,

Frustra de solio regnique decore superbit.

      Cum male conveniant regia signa malis.

Sicut, qui statuam divino pensat honore,

      Fallitur et similem se facit atque parem,

3115

Sic, qui vult dici regnans et fascibus uti,

      Errat, si sese nescit adhuc regere:

Quo magis a regno procul est homo, qui pietatem

      Non habet et regem spernit habere Deum,

Qui sibi cuncta putat contra ius fasque licere

3120

      Et conturbat eos, quos habuit regere;

Qui solium fedat vino cum sanguine potus,

      Noctem flagitiis dat scelerique diem.

Sed iam tempus habes resipiscere, si tamen ille

      Flentem suscipiat, qui tua sceptra ligat,

3125

Si te suscipiet Christus, cum praesule summo

      Suscipiat; rex est et dare regna potest.

Sin aliter, regnum turbari non patiemur

      Et Christum seqiumur, quolibet ille vocat".

Ad papam vero praeces, lamenta feruntur,

3130

      Vt licet elato subveniat misero

Et vel eum reddat plangendo reconciliatum

      Vel regnum videat, qualiter expediat,

Si vero iussis prorsus parere paratus

      Cunctaque facturus illius ad placitum.

3135

Haec ubi sunt illi sic esse reperta, timore

      Corripitur, maeret et lacrimosus agit.

Canusium locus est canis in montibus; illuc

      Convolat et papam tristis adesse rogat.

Tertia lux illum vidit sub frigore stantem

3140

      Et lacrimis sparsum, quas dabat ille pudor.

Quis videat flentem tanto de culmine lapsum

      Et non ex animo compaciatur ei?

Venerat a Clunio vir mente simillimus agno,

      Abbas abbatum maximus Hugo senex,

3145

Sed circa regem tam debilis et lacrimosus,

      Vt solam carnem cerneret atque decus.

Hinc adeo papam durum vocat et misereri

      Iam debere rogat, ne magis interimat;

Esse patris memorem, quem luxuriosus egensque

3150

      Invenit facilem filius, ut rediit;

"Et quis", ait, "tantum pater est quam pontificalis

      Spiritus et Petri de vice nomen habens?

Omnes peccamus, et Petrus nonne negavit?

      Et quid pro tanto crimine sustinuit?

3155

Flevit et ad veterem sic est revocatus honorem;

      Quid? Facimus durum difficilemque Deum?"

Illi se sociat et plus quam faemina plorat

      Matildis, mestos ut faciat relicos.

Vt videt ille senem lacrimando defficientem,

3160

      Solatur verbis, sed dolet atque gemit.

Porro videns Martham quasi fratris funera flentem

      Tum vero lacrimas vix inybere potest.

Martha tamen, quod Martha, facit, sed mortuus iste

      Non vult ad vitam surgere de tumulo.

3165

Papa videt lacrimas, sed non de corde fluentes,

      Ad Christum spectat, dum vocet et iubeat.

Sed propter stantes importuneque rogantes

      Tandem solvit eum, sistit et ante Deum.

Iurat, suscipitur et participare iubetur,

3170

      Sed necdum sceptro redditur aut solio.

Sed quis solvat eum, quem Christus non revocavit?

      Aut quis vivificet, quem Deus interimit?

Si Christus Lazarum lacrimans non vivificasset,

      Non prodesset ei iussus abesse lapis;

3175

Faetorem faceret moles amota sepulchro,

      Sed nec virtutem vincla soluta darent.

Cum Samuhel regem iussus dampnare superbum

      Fleret, non habuit ex prece, quod voluit;

Mittitur ad puerum pastorem sed chitaredum

3180

      Et committit ei rus et ovile Dei.

Quid tamen iste Saul comisserat? Ergone tantus

      Error erat regi parcere vel pecori?

Hinc videat, quicumque putat clementer agendum,

      Ne magis offendat, quando remissus agit.

3185

Solvitur ille tamen, quia plangitur et quia plangit,

      Sed neque vinctus adhuc nec resolutus abit.

Nam qui non potis est necdum resolutus abire,

      Tum quoque non poterit, cum resolutus erit.

Quod fuit in Lazaro preclare significatum,

3190

      Cum iussus rursum vivere vinctus iit.

Vt stupeas duo mira simul: de morte levari,

      Et vinctum facilem posse movere pedem;

Christus vivificat, Christus dat posse moveri,

      Ecclesiae virtus solvit et ire sinit.

3195

Haec quoque de Christi iussu vel munere manat,

      Quo sine nec solvit nec bene quisque ligat.

Quem vero veterum necdum piget improbitatum

      Nec pudet in proprio computruisse luto,

Quid prodest sacris assistere sive resolvi,

3200

      Cum necdum vivat nec bene liber agat?

Quare non properet, qui solvere vincla rogatur:

      Expectet, videat, quando magister agat,

Quando vocet, nec spiritui se credat aperto,

      Ne sicut Iudae sit foris ille pudor.

3205

Quem vero lateat, qui spiritus intima vexat,

      Cum neque letetur nec bona verba ferat,

Stet fixis occulis tacitus meditansque cibumque

      Horreat in mensam pronus et ungue notans?

Gregorius cernit et iam se dampnat, at illum

3210

      Admonet, ut sese iam sapienter agat.

At vulpes foveas habeant, volitancia nidos,

      Ad Christi requiem non erat ille locus.

It tamen ut liber quamquam rediturus et omnes

      Imperii faleras exibiturus ei.

3215

Sed mox ad quod erat redit et fallaciter instat,

      Vt quocumque dolo possit eum capere.

Haec tibi semper erit versucia pessima, Symon,

      Sic pro te fieri vota precesque rogas.

Vt videt Henricum mala curia penituisse,

3220

      Astute satagunt rumpere pacta bona.

Et mox Anselmum capiunt, sed non retinere

      Audent pro tanta nobilitate viri.

Geraldum retinent de cardine pontificali,

      Qui causae socius atque laboris erat.

3225

O pietas! O fortis amor! Rogat ille teneri

      Et se pro socio vult dare suplicio.

Sed non suscipitur, quamvis nocuisse sciatur

      Et plus posse bonis auxilium facere.

Interea gaudens Henricus inaniter et se

3230

      Magnificans inter regia vina suis

Complicibus, quod ei prudentia Gregoriana

      Cesserit et nodos solverit arte suos,

Dum remeare parat quasi rex et crimine mundus,

      Iam male securus, iam male multa minans,

3235

Vt didicit regem contra sua sceptra levatum

      Rodulphoque duci iam diadema datum,

Tum vero sentit Domino nullius obesse

      Consilium, nullos posse nocere dolos.

Sed factum papae miser imputat, arguit illum

3240

      Corruptae fidei perfidus atque redit;

Et vix susceptus pugnam parat, omnia vastans,

      Omnia disperdens et veneranda loca.

Scismatici, socio simul et tutore recepto,

      Surgunt e latebris quisque nocere bonis.

3245

Quis referat caedes, incendia, furta, rapinas,

      Et quod inauditi fiat ubique mali?

Pseudopontifices non iam sub duplicitate

      Aut quasi sub specie religionis agunt.

Omnia nudantur, timor et reverentia nulla,

3250

      Nec iam quemque pudet - denique quem pudeat! -

Sed tamen et pudor est unus vitaue pudenda,

      Et scelus est summum de bonitate loqui.

Haec domus, haec sedes, haec curia demonialis,

      Quidquid ubique sonat improbitatis, habet.

3255

Rex novus e contra murum se religionis

      Opponit, pugnat fortiter et superat.

Sed quia nunc locus est certaminis atque laboris,

      At mox subsequitur et decus et requies,

Post varios belli casus et sedicionum,

3260

      Rodulphus moritur, et pietas premitur.

Tum vero subita de prosperitate levati

      Gaudent et celeris non meminere rotae

Caeci nec sese nec prospera discucientes,

      Quae dat, ut obduret corda superba, Deus,

3265

Insultant etiam papae quasi decipienti.

      Et iam sacrilegum vulgo locuntur eum,

Se sanctos, se chrysticolas, se religiosos,

      Quorum causa Deo iudice iusta patet.

"En", aiunt, "qui nos lacerant, qui regna lacessunt,

3270

      Qui sine pontifice et sine rege ferunt,

Iam videant, quo desipiant: victoria certe

      De coelo veniens haec secus esse docet.

Iam iustus Deus est et inanes arguit illos,

      Qui se magnificant et sua facta probant,

3275

Qui solvunt homines periuros inque fideles

      Et regnare iubent, quem Deus ipse vetat.

Non satis est papam contra decreta levasse

      Et iuramentum, quod miser ipse dedit,

Si non et turbas moveant et sediciones

3280

      Et regem faciant, ut sua vota tegant.

Nunquit Alexandro non hic iuravit, ut illam

      Sedem nullo unquam tempore susciperet,

Cum languente patre, quem fecerat, argueretur

      Letiferi potus conditor atque cibi?

3285

Sed nos arguimur, nos fures, nos homicidae,

      Qui regem sequimur, supplicium patimur.

Nonne potestatem Deus ordinat et iubet omnem

      Sicut maiori subdere semet ei?

Paulus apostolicae dux et via tradicionis,

3290

      Sic ait et regem non sine honore facit.

Hoc in decreto Petrus non discrepat illi

      Et ius non aufert regibus ydolatris.

Aut haec scripta negent, aut Christi iussa sequantur,

      Quem, qui non sequitur, stultitiam loquitur".

3295

Sic aiunt, sic improperant, sic vociferantur,

      Atque triumphali cuncta canore replent.

Inde furor cecus quasi iam non percipiente

      Aut curante Deo proruit absque iugo.

Non est respectus, non est timor eius in illis,

3300

      Incedunt luteas et sine luce vias.

Iamque satis non esse putant contempnere sumun

      Horrendisque malis commaculare patrem,

Sed, cum sint scelerum sordes et flagitiorum,

      Vt iam non redeant et sapienter agant,

3305

Arte nova sibi consimilem vel deteriorem

      Omnibus inveniunt et sibi preficiunt.

Ecce malum, quo non aliud deformius ullum,

      Sed sedet in tali corpore tale capud.

Guibertus, quem non puduit violare pudorem,

3310

      Quem penes invenias quidquid ubique mali,

Iuravit papae, sed quae periuria ledant

      Aut moveant hominem, quem Deus exposuit?

Qui, si non esset veterum sentina malorum,

      Non posset tantis signifer esse malis.

3315

Iudice Guiberto rerum contunditur ordo,

      Solvuntur leges, desipiunt canones.

Quod fidei, quod iustitiae, quod religioni

      Obstat, Guiberto iudice robur habet.

Sola fides cum iustitia, cum religione,

3320

      Non sunt Guiberto iudice tuta satis.

Guibertus caedes, Guibertus traditiones

      Ore manuque simul ordinat atque facit.

Hunc, ne quem pudeat, ne quis vereatur adire,

      Nulli dissimilem constituere ducem:

3325

Sacrilegi, fures, omicidae, symoniales

      Securi veniant iamque licenter agant.

Quem sacra sanctorum comunio non capiebat

      Et meritis scelerum fecerat esse foris,

Contra sanctorum censuram conciliorum

3330

      Nunc sibi Romanam praeripuit cathedram

Et patrem insequitur; non fas, non iura veretur,

      Nec dubitat sceleri ferre patrocinium.

Hoc duce turbantur, qui iussa sacrata secuntur,

      Hoc duce congaudent, qui mala vota fovent.

3335

Si quis emit, si quis violat, si denique vendit,

      Hunc sibi tutorem deligit atque ducem.

Vallis erat Stigiae caliginis, ut locus ipse

      Horrorem faceret et mala signa daret.

Illuc confugiunt, illic sollempnia fiunt;

3340

      Noctis opus talem debet habere locum.

Respice nunc aliquando, senex miserabilis, atque

      Discute, quid facias: si placet altus honor,

Si sunt divitiae, si rerum gloria cordi,

      Ad luxus satis est sola Ravenna tuos.

3345

Quid tibi cum tenebris, cum perversoribus istis,

      Et qui ductorem deseruere Deum?

Sed metuis de iudicio, quia perfidus atque

      Periurus gravibus dilacerare malis.

Scis tibi diffilcilem sub tanto iudice litem,

3350

      Qui non corrumpi qualibet arte potest.

Ergo iudicium non effugis, ipse patenter

      Ostendis culpam magnificasque tuam.

Nunc tua Guibertum nec tota Ravenna videbat,

      Roma tuas sordes non sinet alta tegi.

3355

Gregorianus odor quam circumfertur ubique,

      Tantus eris tota fetor in aecclesia.

Iam quia nemo tibi tanta praecessit in arce,

      Non succedentem non capit iste locus.

Si properas, nec ei poteris succedere functo,

3360

      Et iam nulla potest sella vacare tibi.

Perdis, si quid eras, eum Romam tollere queris,

      Hanc ut non habeas, praeproperando facis.

Ergo foris, non intus habes hoc pontificale,

      Non honus aut nomen, sed magis obprobbium

3365

Qualis Cornelio iam pontificante Novatus

      Nulli successit, nullus et ipse fuit

Et fecit turbam, fecit sibi scismate sellam,

      Talis es et simili crimine scisma facis.

Dumque cubile patris ascendere nec rubor obstat,

3370

      Non potes esse pater, sed magis antipater.

Quid iuvat ova tamen alieno ponere nido?

      Dissimiles fetus numquid habere potes?

Sacramenta facis tamen hoc de munere nostro,

      Sed sunt haec eadem perniciosa tibi;

3375

Perniciemque fers, quantis impenderis illa,

      Et quantis alii te tribuente dabunt.

Si quid eras intus pro condicione sacrandi,

      Et foris esse potes conditione saeri.

Sacramentorum ratio non perditur extra,

3380

      Et redeundo valet, si placet aecclesiae.

Sed vulnus faciunt, cum non ex ordine fiunt,

      Et lacerant miserum, qui sacrat ipse miser.

Sicut baptismus foris est et non iteratur,

      Sic ordo dandi creditur esse foris.

3385

Et sicut rediens non debet saepe sacrari,

      Sic, quicumque venit, praestita non recipit,

Sed vel agit, si conveniens fortasse videtur,

      Vel sacra signa gerens cesset ab officio,

Sicut et intus habens post exicialia quaedam,

3390

      Vt, qui signa ferunt, non opus exhibeant.

Hinc igitur, miserande, vides, quam desipuisti,

      Si tamen hoc ipsum non tibi culpa tulit.

Ad sumos apices quavis dicione profectus,

      Dum nimis alta petis, pronus ad ima ruis.

3395

Tune putas non esse gravem turpemque ruinam,

      Quod contra Dominum suscipis hanc cathedram?

Quod capud esse malis cumulo faciente malorum

      Dignus es, et tales te cupiere sibi?

Eligeris de tanta hominum vel perditione

3400

      Vel numero turpes et reprobos regere.

Non animadvertis, quia, si deformior esset

      Et sacris rebus intolerabilior,

Non te susciperet inimicus religionis,

      Et qui consilium perditionis habent?

3405

Ergo placet talem tanta ratione videri,

      Qualem de tota fece levare nequis?

Esto igitur capud excitii, Sathananque secutus

      Iob ad vexandum, sed moderanter, habe!

Eripias licet et vigiles iumenta bovesque

3410

      Et pecus et famulos, pignora sancta, domos

Et carnem maceres et cum muliere fatiges,

      Tangere non audes vel potes hanc animam,

Gregorii sedes et ei concessa potestas,

      Sicut erat Petri, semper et huius erit.

3415

Non est periuri, non mechatoris et eius,

      Qui sibi discipulos criminis huius habet.

Pone tamen sedeas illa quandoque cathedra,

      Iam tamen hic nullo tempore praesul eris.

Haec sedes sicut Moysis quandoque superbum,

3420

      Hypocritam, furem, sacrilegumque capit,

Nec tamen idcirco bonus est, qui sedit in illa,

      Sed bonus heligitur, quem sacra sella ferat.

Sicut non malus est, quem sedes non bona cepit

      Sic non ex sancto sanctificare loco.

3425

Quaerendum primo de morum condicione,

      Et quae tam sancto congrua sunt operi.

Haec ubi sunt canonum veteri racione reperta,

      Roma suum sequitur et sacra cuncta patrem.

Ergo sequebatur veterem sua Roma Camillum,

3430

      Et sinet ire procul se sine Gregorium?

Roma suum vigilem non semper moesta sequetur

      Per quem luxit ei praevia stella Dei.

Et tenebras noctis horrendas perpecietur,

      Quas illi facies, perdicionis homo,

3435

Cum venies et diripies pastoris ovile,

      Quod fovet et pascit ipse cruore suo.

Sed non ista tibi tua gloria longa manebit,

      Vrbanus veniet, qui tibi colla premet.

Quem tu de parvo paulatim proficientem

3440

      Tollentemque capud sicut amena cedrus

Non poteris perferre diu; tum defficiendo

      Cernes depositum, quem regis, atque tuos

Ausus incipies dampnare, sed insipienter,

      Et non flebiliter utiliterque tibi.

3445

Omnibus expletis, ubi se male conscius error

      Ad mentem revocat, solvitur et dubios

Estus ut Gemini mare patitur atque procellae

      Et iam iudicium sustinet ipse suum.

Vt quem nocturnis aprehendit nubibus auster,

3450

      Et iam Scilleos detulit in scopulos,

Si Borea vexante fretum fervere Caribdis

      Incipiat, Stigium fertur ad usque chaos:

Et, quo se vertat, non invenit, horret abyssum,

      Horret item voces oraque mille canum,

3455

Non aliter deceptus homo sub corde vicissim

      Turbatur saevis motibus et variis.

Aecclesiam metuit, quam scit non posse perire,

      Quae valet et novit scismata destruere.

Postremo luctus longos, tormenta dierum,

3460

      Et cum Tartareo sulphure suplicium.

Non illi secura dies, nox nulla quieta,

      Horrorem Paulus incutit atque Petrus.

Preterea, quanam redeat, timor obstat ubique,

      Italiam claudit femina bellipotens,

3465

Quam metuit, ne se gladio consumat et ygni,

      Aut dampnet longo carceris exilio.

Nec maris alta placent, metus est aquilone secundo,

      Nulla fides ventis, nulla fides pelago.

Stat tamen aequoreas pocius temptare procellas

3470

      Quam se faemineo credere naufragio.

Mitior ira maris, clementior unda videtur,

      Aut fera terribilis quam gravis illa manus;

Hanc ut non metuat et tandem evadere possit,

      Eligit irato credere se pelago.

3475

Quo te precipitas, infelicissime? Nescis

      Imperio domini cuncta subesse sui?

Ergone cuncta putas tecum sentire, nec illi

      Vltra servicium muta elementa dare?

Non recolis Datan? Non detestaris Abiron?

3480

      Qui terram metuis, credulus es pelago.

An nescis Ionam Tharsum transire volentem,

      Quem mare pertimuit, belua saeva tulit?

Nescis naufragium Pauli, cum nocte dieque

      Fluctibus obruitur iam vir apostolicus?

3485

O timor, o miserae fastidia sera senecte!

      Cur Iudae facinus non trahis ad laqueum?

Ille tamen Pharao simul egit in aequora currus,

      Obruitur mediis et comitatus aquis.

Sed trahitur sub terribili feritate monendus,

3490

      Vt se respiciat et sciat esse Deum.

Oblitus sceleris, oblitus iudiciorum,

      Ad vim consilii mittitur aequorei.

Artis egens et mentis inops non quaerit opertae

      Classis turritos vellificosque sinus,

3495

Non petit experte remos et transtra moventem

      Nec celi faciem concipit ad volucrem.

Omnia tuta facit et tranquillisima terror,

      Et magis instabilis terra videtur aquis.

Ingreditur fragilem nocturno tempore cimbam,

3500

      Qualem non adeat vel residente Pado.

Cuncta silent, solus miscet sua murmura ventus,

      Et proibet pelagus tam grave feTe nefas.

It tamen et mortem metuens fugit incola mortis

      Nec trepidat tumido credere vela notho.

3505

Vix aberat portu, cum se caligine celum

      Vestit et ingeminat noctis opaca chaos.

Nusquam stellarum solatia, nulla Boote

      Signa patent lunae, delituere globi.

Ventorum mixtis conatibus ira carinam

3510

      Pulsat et aequoreos tollit in astra sinus.

Nudantur scopuli, pelago nudantur arenae,

      Et patet educto vallis utrimque salo.

Carbasa scinduntur, ruptos quatit aura rudentes,

      Atque ipsum manibus fluctus aplustre rapit.

3515

Iam ratis horret honus, iam fluctus omnia vastant,

      Hoc tibi litigium bestia saeva facit.

Te mare, te tellus, te celi nubila dampnant,

      Et de morte tua litem elementa gerunt.

Servaris, scelerate, tamen maioribus atque

3520

      Parcitur ad poenam iudiciumque tibi,

Dum non corrigeris tantae terroribus irae

      Nec sibi te reducem gratia tanta facit.

Post tot virtutes Pharao, post funera durus

      Vltrices undas pertulit et populus.

3525

At te plus voluit divina potentia ferre,

      Commovit terram, murmur abegit aquae.-

Hoc ita signifero tam vi quam fraude levato

      Eumenidum rabies fertque refertque faces.

Pelluntur patres e sedibus, et temerato

3530

      Iure patent saevis omnia septa lupis.

Sacra profanantur, sacraria despoliantur,

      Antiocum dicas aut Totilam furere.

Vna salus papam, canones, decreta negare

      Et Guibertino cedere demonio.

3535

Hoc agitur prece vel pretio, plerumque timore;

      Hoc agitur totis viribus atque dolis.

Antichristus adest et multa perfremit ira

      Et, si tempus habet, omnia diripiet.

Sed propter sanctos tempus breviabitur illi,

3540

      Cum fuerit fidei purificata seges.

O quantum paleae trahit haec quassatio secum!

      Et quantas cedros sybilus iste quatit!

Sed novit Dominus famulos ubicumque fideles,

      Et si corruerint, ipse levare potest.