Haec ubi sic fatus, post murmura postque tumultus

5850

      Cencius assurgit et lacrimosus agit:

"Hei mihi! Quid dicam, patres, extrema videmus,

      Perdimus hanc sedem, perdimus atque Petrum.

Non ago de dampnis, de prolis perdicione

      Aut de corrupti suspicione thori.

5855

Eripitur pietas et virtus religionis,

      Et quaecumque sacra novit habere fides.

Et qui sunt, qui subripiunt tam dulcia nobis

      Tamque salutiferae gaudia plena spei?

Qui sunt, qui tollunt nobis vitamque Deumque

5860

      Aut nos avertunt a pietate patris?

Qui sunt, qui Romam vallarunt obsidione

      Et nos captivant et bona nostra vorant?

Teutonici, gens dura quidem, sed inepta, magisque

      Ex placito sese quam ratione regens.

5865

Adsunt vicini captantes praemia Tusci

      Et fugiunt dominae iusta flagella suae.

Hos agit Henricus ut fortis et ingeniosus,

      Sed nec Saxoniae praelia ferre valens

Nec de faemineo congressu laeta reportans,

5870

      Quae docuit regem non satis esse virum.

At nec Hannibalem nec Pirrum magnificamus,

      Et pecus hoc hominum maxima Roma timet?

Quos fugitis? Gallos non vestra potentia fregit?

      Numquid et Arrontis non viduavit humum?

5875

An quia pugnandum nobis sub principe Christo,

      Mollior est animus aut manus aut gladius?

Gregorius mihi signa ferat pugnetque precando

      Et levet ad caelum fortis utrasque manus,

Donec defficiat Amalec saevissimus hostis

5880

      Et Christy populus cum duce laetus agat.

Ite, fides vobis clipeos et tela ministrat

      Atque triumphales tollet in astra manus.

Quisquis Gregorium non suscipit, esto prophanus

      Et iam Romanos extimeat gladios.

5885

Qualis Iudeus vel Iudas, perfidus esto,

      Quisquis in aecclesiam pontificemque facit.

Qui papam geminat, non est de dogmate nostro.

      Et qui consentit, non meliora sapit.

Hos hostes habeat virtus Romana per aevum,

5890

      Hos contra laeto pectore bella gerat.

Sic patriam civesque tuos, Romane, tuendo

      Ad patriam venies et diadema feres

Ad patriam lucis, ubi pax et gloria iustis

      Et regnum perpes et decus et requies,

5895

Quo non Henricus miserabilis iste laborat

      Et Guibertus ei iunctus amore rei.

Contra quos, quoniam Christum Petrumque fatigant

      Propter spem vitae corda manusque date!"

Haec ubi sic egit, tollunt oculosque manusque

5900

      Ad Dominum, spondent omnia sic facere.

Tum vero motus et sollicitudo per Vrbem

      Armorumque sonus excubiaque tonant.

Occurrunt, pugnant et nulla pericula vitant

      Et iam Teutonicos non metuunt gladios.

5905

Vrbem mutatam credas, quin ymmo renatam,

      Qualem est expertus Hannibal et timuit.

Caesareos henses videas Magnique chohortes

      Et veteres ausus miliciaeque modos.

Henricus cernit et sicut aera liquescit,

5910

      Nescit, quo redeat, si sine laude redit.

Sed quia campus ei non commodus esse videtur

      Et iam Romanis cedere castra videt,

De subito collem conscendit et aptat in arcem

      Et cingit muro triste Palaciolum.

5915

Romani viso tam multo intrinsecus hoste

      Turbantur subiti de novitate mali;

Stant tamen et variis hostem congressibus angent.

      Et vires eius undique debilitant.

Cernunt occisos matres in sanguine natos

5920

      Et nati patres, nec modus est lacrimis.

Barbara gens tali de prosperitate levata

      Non parcit iugulis fortibus et teneris.

Quos capiunt, truncant, gemino vel lumine privant,

      Aut perimunt gravius carcereis crucibus.

5925

Haec quoque parva puta maiori coelitus ira,

      Ipsa domus Petri diripienda datur.

Rex gaudet, quasi Gregorium iam caeperit atque

      Victus sub gladio pendeat ille suo.

Pontifices illum per tam funesta secuti

5930

      Conveniunt, ut agant, ne vacet aula Petri.

Accelerant, sed precelerat Dionisius audax

      Et pransus sacra se locat in cathedra.

"Si propter cathedram debemus credere papam,

      Non mihi maior", ait, "aut prior alter erit.

5935

Denique, si nostras voces expectat, habeto,

      Possumus ut pransi vota precesque dare".

Sic alias alii quaerunt confingere causas,

      Et, quem sublimant, laedere non trepidant.

Rex etiam cernit, quia se quoque concio spernit,

5940

      Et iam perfidiae poenitet et furiae;

Sed, qui mos pressis tanta caligine, perstat

      Et, quasi cuncta videns seria, dissimulat.

Guibertus lacrimas et ter componit et illum

      Se non sponte sua fingit adire gradum.

5945

Denique per lacrimas, quod dicitur, optat haberi,

      Quas mimi specie format et ire facit.

Quid tum Gregorio visum est potuitve videri,

      Cum sacram sedem ludibrio fieri

Cerneret et statuam Caldeo more levatam,

5950

      Quam cum grege suo turba caduca colat!

Quare, summe Deus, haec tanta licencia pravis,

      Aut ubi tam promptus in mala castra furor?

Sennacherib legimus multa de gente superbum

      Atque urbem sanctam perdere pollicitum

5955

Nudatum subito legionibus et rediisse

      Turpiter et gladio decubuisse domi.

Assirii cum Samariam pessumdare vellent,

      Et devastasset spem quoque longa fames,

Iam iam cum populo sese et sua rege daturo

5960

      Noctu insperatam vix habuere fugam.

Quis numeret strages gentis et milia tanta

      Gentis barbaricae caesa minore manu?

Quis nescit Iudam, Samsonem cum Gedeone

      Et Iudith viduam Deboreamque manum?

5965

Et quis non trepidet, quis denique non moveatur,

      Cum videat pressum depositumque pium,

Contra perversos laetis successibus usos

      Et perversorem, quod cupit, efficere?

Heccine, iuste Deus, sententia iusta vel ira?

5970

      Et quid dicet homo sic faciente Deo?

Gregorius mitis, paciens expellitur; ille

      Durus et inpaciens et canis heligitur.

Sed non heligitur, ymmo magis impietati

      In capud et caudam bestia saeva datur.

5975

Sic est, sic fiat, coeli decreta videmus,

      Iam de iudicio non moveatur homo.

Gregorius cum Gregorio Petroque decenter

      Sublimatur adhuc in meliore domo.

Servit ei pravus; an non servire videtur,

5980

      Cum polit et format, urit et ygne probat?

Quid valet argentum, si non formatur in usum?

      Tum vero formas, si prius ygne probas.

Quid psalmista canit, cur exprobrat impietati,

      Dum consolatur, tristia qui patitur?

5985

"Vidi perversum Libani super alta levatum,

      Et pertransivi, si locus esset ei,

Et iam nullus erat. Coepi perquirere, sed non

      Inveniebatur: iam pacienter age".

Atque audi melius, quid significare videtur

5990

      Haec tam veridici clausula misterii.

Non est ergo locus perversis, quando futurus

      Ignis eos uret, qui neque deficiet,

Et sine spe finis carnes torrebit iniquis

      Et faciet funus flebile spiritibus;

5995

Absit, sed pravi locus est quaecumque piorum

      Causa latens hominem, sed manifesta Deo,

Quae vel purgari vel debeat accumulari,

      Si qud habet pravum vel minus ad bravium,

Quod fit per reprobos, ideo conceditur illis

6000

      Vita, potentatus, gloria, divitiae.

Dumque superbitur vehemens, accenditur ignis,

      Vt pauper turpem perdat in igne cutem;

Aut datur, ut niteat praeclarius; ergo peracto

      Purgatoque pio non habet ille locum;

6005

Et sic clementer agitur, quia regula iusta

      Exigit in pravum deterius fieri,

At iustum nitido purgari purius auro,

      Vt nequeas rugam cernere vel maculam.

Hoc de consilio pariter bonitatis et irae

6010

      Guitbertus sordet Gregoriusque nitet.

Gregorius patitur, ut purior efficiatur

      Et dignus solio distribuente Deo;

Guitbertus licitum sibi credit perdere iustum,

      Nec sentit penas perditus ipse suas.

6015

Numuid Iob Sathanas non expugnare petivit,

      Et suscepit eum? Numquid et ipse Deum

Non est adgressus? Quis Iudae traditionem

      Consuluit? Sed iam sic eat, opprobriis

Mitis homo crescat; nemo turbetur: agonem

6020

      Istum mirari condecet atque sequi.

Interea nostris per tot mala debilitatis

      Gregorius semper fortior efficitur.

Et qui Gregorium Christo ductore secuntur,

      Quod possunt, faciunt, sicut et ille facit.

6025

Vulnera, capturas, natorum vulnera seva

      Postponunt fidei iudicioque Dei.

Sed crescente malo de prosperitate malorum

      Mollescunt aliqui suffugiuntque pati;

Et iam iam trepidant, iam regis munera captant,

6030

      Quaerunt privatis tempora colloquiis.

Compositis rebus statuunt aut vendere patrem

      Aut suadere suo credere consilio:

Consilio sane tanquam serpentis et Evae,

      Vt cecus pomum tangeret inlicitum;

6035

Et faceret pacem contra ius et pietatem,

      Solvens periurum nemine teste suum.

"Ecce vides", aiunt, "quo te sententia traxit,

      Nos tamen hunc hominem subdimus ecce tibi.

Sed veniat, ne quis videat faciatque ruborem,

6040

      Vt, quicumque favent, dissipuisse putent,

Et iam nemo suum dignetur dicere regem,

      Si quasi periurus denuo peniteat".

Ille dolos sentit et perversoris et horum,

      Et negat illicito credere consilio.

6045

"Si mihi corpus", ait, "longo squallore liquescat

      Aut gladio tollat perfidus ille caput,

Non moveat nec iudicium pervertere cogat,

      Vt solvam subitus, quem ligat ipse Deus.

At si peniteat, si vere confiteatur,

6050

      Inveniet promptam solvere vincla manum.

Dum iacet et saxo premitur nec Christus aperta

      Voce levat vinctum nec iubet inplicitum

Solvere, non solvam. Vocet ergo Martha Mariam,

      Occurrat Domino non procul a tumulo.

6055

Adsint Iudei, lacrimas mirentur amici,

      Tollatur moles, surgat, et ire sino,

Si tamen ille iubet, qui clamans erigit illum,

      Sicut discipulis praecipit in Lazaro.

Non mihi iuravit? Non hac ratione vocavi

6060

      Pontifices Gallos egregiosque viros,

Vt vel consiliis sese mutaret eorum,

      Quos sciret vacuos omnibus his odiis?

Quid fecit? Non cepit eos ferroque ligavit

      Corruptaque fide clausit eis reditum?

6065

Nunc credam verbis? Quia scilicet ille nepotes

      Cepit habetque meos et male vexat eos?

Sic faciat; si sunt, quales desidero, vivant;

      Si cedunt gladio, non vehementer amo".

Sic illi visa tanta patris integritate

6070

      Auro, non gladiis sustinuere capi.

Mox, ubi privato nequeunt advertere mentem,

      Consilio vulgus solicitare student

Iam fessum, iam vulneribus dampnisque remissum,

      Iam cupidum pacis et novitatis amans.

6075

Maximus, in rerum cura pro nomine maior

      Et plus antiqua nobilitate potens,

In Capitolini collem conscendit et illuc

      Cum populo papam convocat et medius

Ante senatores equitum peditumque catervis

6080

      Ad papam lacrimans subdola verba facit:

"Quanti te faciat et fecerit haec tua Roma,

      Testatur longi saeva ruina mali.

Non ago de rerum summa, de pontificatu,

      Qui tamen haut modici muneris instar habet.

6085

Et quamvis honus est et non honor haec animarum

      Cura, tamen sequitur hanc quoque magnus honor,

Sed qui praecipuus honor est et clarior omni

      Regno Romanae copia militiae.

Nolo iam verbis incumbere, quae vetus illa

6090

      Gloria, cum Romae subdita cuncta forent.

Sed nunc quis dubitet magnae virtutis habendum

      Gentem tam saevam sustinuisse diu

Et regem fregisse crebris congressibus istum,

      Quem neque Saxonici sustinuere viri.

6095

Ergo puta, quo Gregorii teneatur amore,

      Quae tibi sic sese contulit atque sua.

Et nunc igitur enses in corda paratos

      Aspice vel captam, quam regis, aecclesiam.

Et iam pone modum tandem rationibus istis,

6100

      Vt populus veteri pace quetus agat.

Si pater es, debes et viscera patris habere;

      Si pastor, lacerum flere et amare pecus.

Petrus pro populo fidei pacique vocando

      Sustinuit mortem fortiter atque crucem.

6105

Sic quoque iunctus ei per tot discrimina Paulus

      Crimine sordentes sanguine lavit oves.

Sic Clemens, sic Cornelius, sic cetera sacra

      Pontificum series se neci prima dedit.

Solus ab his nomen non solum pontificantis,

6110

      Verum regnantis et dominantis habes.

En morimur, miscet senio sua fata iuventus,

      Et mater prolem laeta perire sinit.

Et maiora iubes, sed quae maiora feramus,

      Dum Petrus et Paulus regnet in urbe sua?

6115

At iam nemo Petrum, nemo vult tollere Paulum",

      Nec mihi Gregorium tollere quaerit homo.

Victores vinci cupiunt et iungere dextras,

      Et faciente Deo rex quoque iussa subit.

Certe, quae tribuit bello victoria finem,

6120

      Rebus in afflictis laetior esse solet.

Si fidei causa Petrus mihi contulit arma,

      Quis pugnabit ei, cum satis est fidei?

Si vero mortes et eorum fata sitimus,

      Non hoc de Petri tradicione puto.

6125

Nam quod in uxorem durus fuit atque maritum,

      In fraudem pocius verba cruenta dedit.

Sed non Herodem percussit se capientem,

      Neronem tacitus in cruce sustinuit.

Parcendum penitus didicit pietate magistra

6130

      Et nequaquam homini vel maledicta dare.

Te quoque non dubitem, tanquam de dogmate Petri,

      Christy mandatum sicut et ille sequi.

David cum Saulem sopitum perdere posset,

      In christum Domini ferre manum timuit.

6135

Sic etiam caeco cum deprehendisset in antro,

      Flevit per clamidem se lacerasse fidem.

Iam cum te dampnatus erat divinitus ille

      Nec tamen ut lapsum sanctus aborret eum,

Sed sacramentum veneratus pectora tundit

6140

      Et regis tunicam sentit habere sacrum.

Quid quod et in vigiles desevit signiferumque

      Et pro rege malas arguit excubias.

Regem funestum fateor dignumque perire,

      Atque utinam gladio foderit ista manus!

6145

Sed vivit, faciente Deo meliusque vivente,

      Ne dicant hostem te iugulasse tuum,

Et sit Gregorio iactura cupidine laudis

      Ad veniam faciles et barbara corda moveri

Discat nunc feritas et barbara corda moveri

6150

      Constantes animos plus prece quam gladiis;

Et quod Romani pro te pugnasse videntur,

      Non tibi, sed Domino se potuisse pati.

Aspice nunc vultus truncatae nobilitatis,

      Et populi, quaeso, saucia membra vide.

6155

Denique, si Romam minus est servare, vel orbem

      Respice lapsurum, quem tibi Roma dedit".

Haec dicens animos populi seducere temptat,

      Vt, si papa neget, ille dolo teneat.

Papa videns populum turbari seque doloso

6160

      Obcingi laqueo, stat tamen intrepidus

Atque ita: "Quod Romam laudas, o Maxime", dixit,

      "Nos quoque laudamus et bene suscipimus.

Et quis non laudet tantum pietatis amorem?

      Quis non magnificet tela secuta fidem?

6165

Laudamus veteres armis victricibus orbem

      Subiecisse suis legibus et patriam

Illutrasse sua virtute, sed illa

      Gloria terrestris atque caduca fuit.

Haec autem vere laus est, ubi vita perhennis

6170

      De fidei titulo militiaque venit.

Sed quis ego? Si Roma mihi sua vulnera pensat,

      Irritus est talis et sine messe labor.

At si pugnavit pro Christi nomine, Christus

      Rex est et dominus et diadema dabit.

6175

Sed si legitime certavit, viderit unde,

      Obsecro, quae lex sit ista, videto parum.

Hostis habet muros, altaria possidet hostis,

      Cernitis et statuam, quam Babilon statuit.

Quae pax ergo potest nobis et civibus esse,

6180

      Si non illa Deo servit et aecclesiae?

Sed morimur. Dolor iste magis mea viscera torquet;

      Nemo potest vulnus hoc magis imprimere.

Atque utinam moriar, ne tantis mortibus vivus

      Inteream, tantum vivat amica fides.

6185

Sed Christum non destituo, sub imagine pacis

      Bella latent, victis scilicet arma damus:

Victis aecclesiam, victis concedimus Vrbem,

      Quid superest? Et me tradite, et non renuo".

Sic habit, et latebras nocturno tempore quaerit,

6190

      Non mortem metuens, sed sapienter agens,

Vt neque, quos pascit, sine consolante relinquat

      Et miseris parcat, quos videt inde mori.

Clauditur in turri magnus summusque sacerdos

      Et sumptu tenui seque suosque regit;

6195

Quae plano fundata loco, sed marmore grandi

      Et quadro triplici surgit in astra situ.

Ambitus inferior solida compage ligatur,

      Quem penetras una difficilique via.

Mensuraque pari distinguitur ordine quadro,

6200

      Vt nullus superet angulus a medio.

Lata superficies campum facit atque patenti

      Vallo munimen praebet in omne latus

Ex hac planitie lata multumque patente,

      Quam Tiberis praeterlabitur atque rigat,

6205

Forma dissimili, simili sed marmore, moles

      Surgit et emenso circus ut orbe coit.

Hanc etiam superat turrita mole cacumen

      Arctius hoc medio, sed magis alta petens.

Prima loci series iaculis et turribus apta

6210

      Militiae rebus officiisque vacat:

Ex hoc pugnatur per propugnacula longe

      Tormentisque abeunt saxa sudesque manu.

In medio requies et tuta silentia nullo

      Ad belli strepitum concipiente metum,

6215

Sed tamen hinc etiam pugnandi copia multa,

      Et gaudent superis inferiora locis.

Arcem, quae superest, celi custodia munit

      Et facit excelsas angelus excubias.

Temporis haec inter longi bellique ruinas

6220

      Incolomis tempus vicit et excidium.

Magnifice turres et lata palacia regum

      Cesserunt saevis gentibus atque suis.

Et sicut Troyam legimus post bella "fuisse",

      Sic quoque quis dubitet dicere: "Roma fuit".

6225

Sed Crescentis opus superest custodia pontis,

      Et Roma veteris nunc quoque servat opus.

Hanc tamen hostilis demencia vincere temptat

      Et putat obductum carcere Gregorium.

Obsidione locum vallat crebrisque fatigat

6230

      Ictibus et saxis rumpere saxa iubet.

Et ne quando fuge pateat via neve piorum

      Quilibet afflictis rebus opem tribuat,

Pontem per medium transverso tramite vastum

      Ducit opus, ferro et robore saxa ligans.

6235

Disponit vigiles, explorat tempora noctis

      Iamque fatigatos cogit in arma suos.

Et quamvis tutus et inexpugnabilis esse

      Ex ipsa constat condicione locus,

Mens tamen ardenti magis et magis acta furore

6240

      Iam tenet in manibus, quicquid habere cupit.

Caeca fames nescit veteres Babilonis iatus

      Nec recolit laetas esuriisse feras.

Nulla tamen prodest odiis penuria rerum

      Et, quae tuta solet vincere, longa fames.

6245

Petra fluens et manna pluens potabit aletque

      Et feret inclusis omnia laeta suis.

Et nisi mox fugiat fera bestia, scuta videbit,

      Et sceleri captos obsidione suos;

Et qui nunc rident et de pastore triumphant,

6250

      Planctus et lacrimas hoc fugiente dabunt.

Cencius insultat velut alter Curio, verum

      Mox disperdendus deteriore modo

Quondam Gregorii sicarius insidiator,

      Cum sacra solventem munera coepit eum

6255

Adstantem altari Christo nascente profanus,

      At nunc pastoris venditor et patriae,

Sed lingua facili penas iam iamque daturus,

      Vt Iudas patris proditor et domini.

Ille sibi guttur laqueo confregit, at iste

6260

      Venalem linguam mordicus inminuit

Et ferus ultorem sceleris se prebuit ipsum

      Nec patria dignus, quam laniavit, humo.

Maior eo non flagiciis, non impietate.

      Maximus exemplo deperiit simili.

6265

Auctoremque mali loca per tam multa secutus

      Dum sitit argentum, mortis honore caret.

Horum saevitiam populus patresque secuti

      Patrem destituunt, sed cito facta luunt.

Nobilium pars magna tamen non frangitur istis,

6270

      Cum patre, si iubeat, prompta subire crucem.

Cencius exultat et cum ductore triumphat,

      Et pietas litem cum pietate facit,

Cum videt ancipitem tenerum pendere Iohannem,

      Et dentes frangit rege iubente truci.

6275

Sic plures gnatos plorant, sed gaudia rursus

      Maxima nunc capiunt contuitu fidei.

At vero cum iam rursus producere vellet

      Herodes Petrum, Christus adest et eum,

Sed non in tenebris, plus quam de carcere ferri

6280

      Liberat et regem cogit inire fugam.

Guiscardus dux magnificus Petroque fidelis

      Advolat et Romam vincit et ygne domat.

Educit papam feliciter usque Salernum

      Atque ministrat ei promptus honorifice.

6285

Faelix perpetua, felix, dux inclite, fama

      Et maior forti Caesare, qui geminos

Reges exuperas et Romam vincis utramque,

      Ad cuius nomen barbara pugna fugit.

Qua te laude feram, quo carmine magnificabo,

6290

      Quem sic glorificat Christus et eius amor?

Non te cura tenet belli, non filius ipse,

      Non metus hostilis in tua terga fremens,

Non maris Adriaci dubiae iugesque procellae,

      Quas non turrita classe per alta secas;

6295

Tam tibi securus quam Christo velificante,

      Tam metuens patri quam cruce iam posita.

Tu mare, tu terram superas, sine milite vincis

      Iordanemque doces inferiora loqui,

Quem defensorem prefixerat hostis Aquino,

6300

      Vt tibi montanas clauderet ille vias,

Fortis homo, vir magnanimus, sed cedere novit

      Iordanis retro nec tenet ille pios;

Si tumeat camposque vagus decurrat in omnes,

      Adventum Iosue non tamen impediat

6305

Sic pugnat pietas, sic obviat impietati:

      Auro rupta fides non bene tela quatit.

Caetera facta quidem satis et super alta fuere

      Et ducibus claris haud imitanda satis.

At nunc ipse tuos superas, dux magne, triumphos,

6310

      Quantum magnificis maior eras ducibus.

Sit tibi longa quies et gloria perpetualis,

      Qui functum patrem tam cito subsequeris,

Et pro quo tantos potuisti ferre labores,

      Servet inoffensum Gregorius famulum.

6315

Explicitus curis saevaque tumultibus Vrbis

      Non vacat a verbis dulcibus atque sacris.

Nec dolet exilium nec se gemit expoliatum

      Gaudens cum sanctis asperiora pati.

"Si patimur, si detrahimur, si pellimur", inquit,

6320

      "Haec sunt magnanimis semper amica viris.

Flos mundi fletus generat longoque dolores,

      Et qui nunc florent, arida cuncta metent.

Quo graviora pati pro Christo quisque videtur,

      Hoc maiora feret praemia dante Deo.

6325

Sed nos quod patimur, qui tristia nulla videmus,

      Et quibus arridet et favet omnis homo?

Vnde magis timor est de prosperitate dolosa

      Quam spes de duro continuoque malo.

Nec iam de meritis praesumimus atque labore,

6330

      Qui non est, ymmo de bonitate patris,

Qui nobis tribuit tot munera tam preciosa,

      Et mox plura pius et meliora dabit.

Tantum doctrinae non concedamus inani,

      Sed teneat stabilem spesque fidesque pedem,

6335

Et maior reliquis amor indivisus; ubi haec sunt,

      Quae super edificas, inviolata manent".

Sic ait, et fratres confirmat nocte dieque,

      Dissolvi cupiens atque quiete frui.

Iamque aderat suprema dies multumque cupita;

6340

      Vt sibi felicem cerneret ille diem,

Arripitur langore gravi, iam iamque vocandus

      Confortat socios et benedicit eos;

Et successorem sibi nominat atque remittit

      Exceptis ducibus signiferisque mali.

6345

Attamen hos recipi, si confiteantur, adortans,

      Designat, per quos hii quoque peniteant.

De testamento non est discussio longa.

      Vestimenta suis dividit atque mitram

Anselmo tribuit et curam mandat habere

6350

      Aecclesiae, tota qua vacat Italia.

Atque item viduam dat custodire magisque

      Flentem, quo pocior ipse maritus erat.

Et sic ad celum lacrimancia lumina tollens

      Migrat et ad patriam carne solutus abit.

6355

Petri discipulum sepelit domus alta Mathaei

      Et socio longum commodat hospicium.

O quantae lacrimae lamentaque quanta per orbem,

      Audito patris funere Gregorii!

Et quis non fleret, si non pietate careret,

6360

      In tanto sane nautragio fidei?

Gregorius, lumen fidei, reparacio legum,

      Integritas vitae, iustitiae speculum,

Pontificum rector, et vox et lingua piorum,

      Normaque formandae tradicionis, obit.

6365

Ymmo nunc primum vivit feliciter atque

      Vivificum lumen absque rubore videt;

Cernit dilectam semper cum prole Mariam

      Et mediator adest nunc magis ante Deum,

Vt Christo populum commendet ubique fidelem

6370

      Et precibus praestet auxilium fidei.

Ergo laborantem mortali carne timendum

      Credidimus saevis regibus et populis:

Et nunc non poterit multo magis illaqueare

      Et vexare malos et relevare bonos?

6375

Qui mirabilibus a primo flore nitescens

      Internis hominum mentibus intererat,

Et Sathanae fraudes varias deprehendere doctus

      Cessandas docuit illius insidias,

Et iam non faciet divino clarus honore,

6380

      Sicut pollicitus antea sepe fuit,

Et modo plorantes blande solatus alumpnos

      Multo maiorem saepe spopondit opem?

Ergo si pietas sublato plorat amante,

      Gaudeat in caelo iam residente patre.

6385

Vltraque se pietas effundere debet amico,

      Vt, sibi qui plorat, gaudia ducat ei.

Cessit Gregorius, sed eodem subveniente

      Christus adest viduae sedulus aecclesiae.

Christo rege suis non possunt laeta deesse,

6390

      Et pastor dabitur, qui pecus omne regat.

Non gaudebit homo mendax cum Symone Nero,

      Et sciet in seclum vivere Gregorium,

Sentiet ethereas vires et sulphuris ygnem,

      Et partem calicis sulphur ab ygne bibet.

6395

Et faex illius non evacuabitur unquam,

      Donec peccator pronus uterque bibat.

At gaudent, quia sicut homo mortalia solvit,

      Tanquam non vivat, interiisse rati.

Sed vivit vitamque bibit de fonte perhennem

6400

      Atque triumphales cernit agitque choros.

Inde flagellat eos et eis dominatur et iram

      Exerit et plagas incutit et geminat.

Et non cessabit, donec solvatur uterque,

      Lapsi precipites ad Stigis usque lacum.

6405

At comitissa potens tanto percussa dolore

      Non parcit lacrimis flebilibusque modis;

Quam dum solatur Anselmus, et ipse gravatur.

      Et lacrimas lacrimis dum fugat, ipse facit.

"Pastor", ait, "mihi crede, soror, non liquit ovile

6410

      Nec nos deseruit, sed rediturus iit.

Et sicut Christus, eum sedem Patris adiret,

      Promisit gnatos sepe videre suos.

Sic Christy famulus et Christo consociatus

      Saepe reviset ovem, quam trahit ad requiem.

6415

Luges Gregorium? Quare, quae tristia vidit?

      Si dolet aut patitur, condoleamus ei.

Si vero gaudet, si regnat, inane videtur,

      Si non congaudet, quisquis amavit eum.

Si metuis, non esse putas ibi tot legiones,

6420

      Quot legis et cantas, quas Deus ipse regit.

Quid Michael? Non miliciam conducit et omnem

      Conatum Sathanae pellit ab arce sua?

Adde potestates, et milia milibus adde,

      Quanta capi nequeunt quolibet in numero.

6425

Haec tibi Gregorius dabit et mihi celitus arma

      Et tradet miseros ocius in laqueos.

Nos post errores, post taedia postque labores

      Evehet ad caeli gaudia cum superis".

Haec illi, sed se non praevalet ille tenere

6430

      Et gemitu crebro viscera maesta quatit.

Et quociens mitram videt, irritamen amoris,

      Solvitur in lacrimas et fugit ad tenebras.

Et desiderio tabet Christoque fruendi,

      Et miscere suo praemia Gregorio.

6435

Hunc sitit, hunc orat, hunc omni tempore plorat

      Et post Gregorium non nisi funus amat.

Henricus fugiens Rotbertum turpiter ibat,

      Iam saevire videns in sua facta Deum.

Tusci non curant fugientem pro duce regem,

6440

      Teutonici metuunt omnia, quae fugiunt.

Sed per pontifices faedae racionis amicos

      Tutus abit, quamvis tutus abire nequit.

Vt venit Lucam, Morianum perdere temptat

      Insistente Petro, patribus et populo;

6445

Sed convenit eo clarorum turba virorum,

      Vt pacem pocius quaereret ipse prior.

Cumque seges castris incumberet, illa superbi

      Caeca manus populi tangere grana timet.

Religiosa fames viret esuriente caballo,

6450

      Et ridet in culmen luxuriosus ager.

Sic Robertus adhuc presens occurrit ubique,

      Et nichil est, quod non rex tugiens metuat.

Sic habit et Petrum sub cultro pene reliquit

      Et redit ad fines, sed sine laude, suos.

6455

Sed ne confusus redeat, solacia quaerit,

      Rotbertus peccat et comitissa luit.

Vt vero didicit papam migrasse, triumphat

      Atque Deum pro se bella movere putat.

Inde furore gravi convertitur in comitissam,

6460

      Quam cum Gregorio credit obisse suo.

Italicis mandat populis ducibusque superbam

      Frangere, commixtis agminibus premere.

Pontifices addit, quibus est violencia maior,

      Ex odio veteri a duce Gregorio.

6465

Ipse velut victor pro funere pontificali

      Evolat et laetus in sua regna redit,

Maiores facturus opes et milite multo

      Consummaturus, quod superest operis.

Sic putat, at Domino non haec sententia constat,

6470

      Qui supportat eum, dum cadat in laqueum.

I, bone, iamque redi, ludos risumque daturus,

      Vt, cum finieris, tum magis incipias.

Nos tibi iam finem facimus, non proficis ultra,

      Vicit Gregorius et tua colla ligat.

6475

Interea comites et ineptia pontificalis

      Italiae populos in mala fata trahunt.

"Rex", aiunt, "fortis et longo tempore victor,

      Exactis rebus innumerabilibus

Infectum quiddam nobis ubique reliquit,

6480

      Quod nisi complemus, ludibriun facimus.

Haec mulier, quae non metuit regalia iussa,

      Perdidit auctorem, quo male tuta fuit.

Aut redeat regique suo sua debita solvat,

      Aut nostros animos senciat et gladios.

6485

Vera fides domino novit debere cruorem,

      Vera fides domino militat et moritur.

Subdolus et duplex illo presente minatur,

      Ast, ubi non paret, mussitat atque fugit.

Offendit regem mulier nec nostra veretur

6490

      Agmina, maiorem se facit Italia.

Maiorem ducibus et culmine pontificali,

      Maiorem magnis regibus et populis.

Turpe quidem tantis tantillam vincere, turpe

      Magnanimis ducibus cum muliere manum

6495

Et vidua conferre; tamen, quia nos quoque spernit

      Et, quod eam patimur, imputat ipsa sibi

Et iam magnificat sese, vincatur, et arces

      Omnes in cinerem comminuantur ei.

Sic aiunt, nec respiciunt, quid desuper illis

6500

      Immineat, nescit perfida turba Deum.

At comitissa dolens et longo consita luctu

      Plangit cum socio de patre Gregorio.

Cum subito didicit, vix fama preveniente,

      Vndique collectis viribus irruere.

6505

Quid faciat? Quos commoneat? Sic omnia turbat

      Tempus, ut una dies non bene restet ei.

Pauci, quos secum retinet, tamen arma capescunt,

      Occurrunt illis spem faciente fide.

Anselmus de Gregorii munimine fretus

6510

      Consolatur eos optime per socios:

"Non est in gladiis, fratres, fiducia nostra;

      Gregorius vobis militat ante Deum.

Militat et pietas, constancior omnibus armis,

      Signa gerit ferro forcior alma fides.

6515

Non est in numero semper victoria belli,

      Iudas cum paucis saepe trophea tulit.

Samson mandibula prostravit milia multa,

      Quid Ionatas solo septus ab armigero?

Defficiet tempus, si pergo cuncta refferre,

6520

      Et Iudeorum forcia facta loqui.

An Iudeorum Deus est, et non magis horum,

      Qui sunt Iudei praesidio fidei?

Sed magis istorum, quia circumcisio carnis

      Et signum fidei non valet absque fide.

6525

At vero sincera fides et praelia vincit

      Et mare consolidat et nova signa facit.

Nunc igitur numerum ne formidetis eorum,

      Qui non est numerus defficiente fide.

Ergo fides fundat, et quicquam stare valebit,

6530

      Si fundamentum solvitur, ipsa fides?

Sana fides plenam desiderat integritatem,

      Vt Christum credens credat et aecclesiam.

Hoc qui non faciunt, frustra de nomine Christi

      Gaudent; Christus eos reprobat et refugit.

6535

Christus amat sponsam, Christum qui dicit amare,

      Mentitur, si non diligit aecclesiam.

Sic et qui credit Christum, nisi credit et illam

      Quam sibi coniunxit, fallitur, aecclesiam.

Et sicut Deitas non gaudet credulitate,

6540

      Quae Christum solvit, sic quoque Christus eam

Non amat aut curat, immo fugit atque refutat

      Condempnatque fidem, quae negat aecclesiam.

An vero credunt, qui regi subdere querunt

      Et libertatem tollere non metuunt?

6545

Hos contra nobis Christus sua tela ministrat

      Et scutum tribuit catholicae fidei.

Spiritus est gladius, in quo pugnate, fideles,

      Et verbum vitae cordibus accipite.

Et Deus omnipotens vos dirigat et benedicat

6550

      Et reddat nobis ocius incolumes".

Haec ubi sunt illis perlata et dicta, sub ipso

      Articulo pugnae clamor ad astra subit.

Haste franguntur, solvuntur scuta, venitur

      Ad gladios, pugnant fortiter; at miseri

6555

Quos Sathanas ducit, subito terrore soluti

      Turbantur, caecos efficit ipse timor.

Diffuginut, capitur Parmensis episcopus, atque

      Maiores alii magnificique viri,

Regis fautores incentoresque malorum

6560

      De grege, quam multos nec numerare queas.

Innumeri vero pereunt passimque per agros

      Expositi canibus alitibusque iacent.

De fidei numero tria sunt data corpora leto,

      Cetera turba Deo praeside laeta redit.

6565

Sic agit Anselmus, sic pugnat, dumque precatur,

      Prosternit, superat, impedit atque ligat.

Quin et Gregorius caelum movet et sociatis

      Agminibus caro consulit et famulae.

Ex hoc ergo patet tam virtus Gregoriana

6570

      Quam patris Anselmi; iamque timent miseri,

Qui modo turbabant et flammas ore vomebant;

      Iamque incandescit fumus et ira Dei

In gentem saevam Christumque fidemque perosam,

      Et servit fidei gloria Gregorii.

6575

Iamque patet, quantus celi clarescat in arce,

      Qui sic militiam protegit inde suam.

Quod videt Anselmus, et adhuc constantior esse

      Incipit et penitus se dare Gregorio.

Gregorius sedem conscendit pontificalem,

6580

      Anselmus pugnat et grave portat honus.

Sed portat finemque suum considerat ante

      Et cor suspendit ad bona Gregorii.

"Quando perveniam? Quando cum rege videbo

      Pontificem, carnis pondere deposito?

6585

O celum celique domus! Quae curia tantis

      Exornata bonis! Terra caduca, vale!

Sed quid agam viduae? Quid agam tibi maxima matrum?

      Cui te servandam per mala tanta dabo?

Denique tot sedes, quas optimus ille reliquit

6590

      Et mihi commisit, cum moriturus erat.

Sed moriar. Quid enim? Quis non sibi proximus esse

      Debeat et causam pluris habere suam.

Christe, vides desiderium, discerne, quid esse

      Debeat, ut nimium non mea vota sequar".

6595

Sic ait et sese tanto patientius angit,

      Quo magis extremam captat adesse diem.

Quo studio fervente cadit pars impietatis

      Et conventiculis abstinet ipsa suis.

Iam metuunt, iam se sine luce et tramite cernunt,

6600

      Sed sicut cecus, qui cadit in foveam,

Celum miratur, sed non habet, unde trahatur,

      Et iacet in fundo turpiter atque luto,

Sic sapiunt, quia desipiunt et inaniter errant,

      Sed non conantur surgere sive trahi.

6605

Cernunt catholicae fidei venerabile lumen,

      Et sese confusos et sine luce vident.

Sed pudor est revocare gradum verumque fateri

      Et sese gremio reddere catholico.

Quales Iudei, qui, cum miranda viderent

6610

      Et, quae non faceret plurima solus homo,

Christum non poterant hominemque Deumque negare,

      Sed pudor obstabat tam manifesta loqui.

Sed iam tabescant, iam bello et sanguine discant,

      Quam sit bellipotens, cum velit alma fides.