Prologus

Transit honor temporalis, labat rerum firmitas,

Omnis labor huius uite reputatur uanitas

Prudentibus.

Celsa cadunt, ima surgunt, interit antiquitas,

5

Nouus homo noua querit, placet omnis nouitas

In gentibus.

Rara uirtus in hoc mundo, rara paret bonitas,

Verus amor, uera fides, uera non est karitas

Viuentibus.

10

Omne caput elanguescit, membris est debilitas,

Perierunt medicine, non est ultra sanitas

Languentibus.

Prebet meis fidem dictis rei testis ueritas,

Et romana, de qua scripsi carmen nouum, ciuitas

15

Legentibus.

 

Roma potens quondam, caput orbis, honor regionum,

Ambitione mala modo fit spelunca latronum.

Legibus, imperio, studiis opibusque beata

Olim, strata iacet nunc, laude sui uiduata.

5

Roma potens cecidit, quam cura laborque deorum

Mundi constituit dominam sedemque sacrorum.

Cesaris imperium siluit, ruit illa corona,

Cui dudum rerum parebat machina prona.

Regum sceptra iacent et celsa palatia ceno,

10

Cesaris alta domus fit nunc casa uilis egeno.

Roma modo nichil est, nisi Rome nobile signum,

Cesar in Vrbe sua nil cernit Cesare dignum.

Marmorei cineres, Rome monimenta prioris,

Contestantur adhuc quanti fuit illa decoris.

15

Proh dolor! Ecce iacet, iacet Vrbs precelsa supina,

De domina serua, de regno facta ruina.

Et que iure sacro uerum solet una tueri,

Spe modici fructus modo transit limina ueri.

Ille bonus, bonus ille Cato cinerescit in urna,

20

Sub quo Roma diu fuit aurea, pax diuturna.

Nam quantum mundo Roma prestabat honore,

Tantum prefuerat Cato Rome laude, ualore.

Occidit ille Cato sub cuius erat pede mundus,

Cui grauitate sacra modo uir nequit esse secundus,

25

Cuius opes fuerant facundia, uita modesta,

Consilium, pietas, res publica, fortia gesta,

Cuius erat studium patrias defendere leges,

Vrbi consulere, prauos extinguere reges.

Occidit ecce Cato, decus Vrbis honosque senatus,

30

Vir uenerabilis, inreparabilis, insuperatus,

Quem non posse mori cito fama refert timuisse,

Ob que necem celerem seruata uenena bibisse.

Vt quid? Ne liber seruo maiorque minori

Seruiret, metuens fame patrieque pudori.

35

Infelix casus, qui tantum pignus ademit!

Potio dira nimis, que pectora sacra peremit!

Hunc solum mors est mirata mori potuisse,

Hunc optata diu non ausa fuit tetigisse.

Ausa nefas tandem se miscuit illa ueneno,

40

In que uiri fudit se pectore numine pleno.

Occidit ille Cato, quem si modo fata dedissent

Viuere, non penitus uirtutes procubuissent.

Virtutum domus ipse fuit, fuit hospes earum,

Hostis auaritie, contemptor diuitiarum,

45

Quem non a uero diuertere preualuerunt

Auri dona sacra, que multos prepedierunt.

Nil timor aut odium uel amor male suasit eidem,

Omnibus in causis fuit inmutabilis idem.

Quem moderatus amor sic fecit habere rigorem,

50

Ne rigor innocuus excedere posset amorem.

Ergo ruente uiro uirtutes queque ruere,

Hospicium que suum deserte deseruere.

Non habet hospicium uirtus ubi nunc requiescat,

Ni Cato puluereus uita redeunte calescat.

55

Gaudet auaritia sanctum cecidisse Catonem,

Gaudet in Vrbe suam fecisse sibi stationem.

Regnat in Vrbe potens, nullo prohibente, patenter,

Currit, discurrit, peragit scelus omne licenter.

Nullus in Vrbe Cato modo qui reprehendat auarum,

60

Omnis in Vrbe Cato fit amator diuitiarum.

Lingua uiri fortis, magnalia multa locuta,

Nunc cinis exiguus iacet in tumulo male muta.

Sed licet hec sileat, non eius fama silebit,

At quantus fuerit Cato sepe relata docebit.