Tenditur ratio temporum trimoda.

Auctoritate ecce divina

Septimo die sabbatum agi,

Ab opere rurali omnes vacare

5

Dominus in lege dudum praecepit.

Inde mutabant ebdomadas

A populo dei primum barbari.

Auctoritate item humana

Olimpiadas annorum quattuor

10

Ambitu dicunt esse celebrandas:

Ludens his Grecia gaudere solebat.

Consuetudo hominum decernit

Mensem tricenorum esse dierum.

Duce natura demum repperitur

15

Sidera quaeque suis spatiis

Zodiaco circumferri.

Non [et] ethnicorum iuxta dementiam

Vna de pluribus erat creatrix

Dea Natura dudum creata,

20

Verus sed deus fortis praecepit,

Stellifero statu stabiliato

Rerum imaginibus recte expressis,

Essent ut in signa, dies et annos,

Vnde dividimus horas dierum:

25

Vicenas quartanas facere solent,

Punctos quattuor, passim minutas

Denas dare dono ductivo,

Quindenas partes, quadrais momenta.

Vnciarum quoque divisio

30

Res est apta rite temporibus,

Nummorum conputo nobilis intentio.

Vncia est assis (.X.) ultima pars (.XII.)

Duodecies divisi: dives agnoscit

Hinc minora. haec sequuntur

35

Propriis notis primo prelatis

(.XI.) iabus fff, decunx, dodrans,

Bes, septunx, semis,

Cingus, trien, quadrans,

Sextans, sescunx sive

40

Sescuncia una uncia et semis.

Scripulos habet uncia tantum

Vicenos quaternos, vere memento,

Semuncia scripulos semper bissenos:

Sextuale duae sumunt octonos,

45

Sescla una simul quartanos,

Dimidia sesclae duo conpendunt,

Scripulus unus silicas senas.

Partire si vis quod duodecies,

Pars bissena porro est uncia:

50

Vndenas reliquas deuncem appella.

Si quid in sex vis dividere,

Pars, que sexta, sextans vocatur,

Aliae quinque dextans dicuntur.

Dies est aer sole <il>lustratus

55

Tenebras dividens totum per orbem.

Vulgus enim omne diem appellat

Solis praesentiam supra terras.

Proprium autem prodidit Moses

Cunctum orbem circuitu sideris

60

Late lustrantis luce diurno.

Ante vero solis orbem creatum

Lucis primitivae libero ambitu

Sane vagatio simul lustrabat

Aquas abyssi aeraque vacua,

65

Terrae superficiem totamque subter,

Licet careret caloris fotu.

Diem a mane ducunt ad mane

Ebraei, Kaldaei, ipsa Persidia,

Ab occasu Aegypti<i> usque ad occasum;

70

Aevo priori item Romani

Tantum <a> medio tempore noctis:

Athenienses atque Vmbri

Meridiem servare maluerunt.

Nunc Christianis nempe videtur

75

Magis a vespera motum haberi;

Ab umbra peccati item in lucem

Nos mutandos namque designat.

Kalendae quindenae cernebant Aprilis

Saeculi diem sane primum.

80

Cursus astrorum ceperat bissenis,

Lance aequali lumen pendebat:

Arietis quarta etiam parte

Solis iustitiae saltim imago,

Totidem Librae luna pependit.

85

Vespere facto fulgent stellae

Lumine adventicio, late designant

Sanctos a Christo semper lucidos.

Si quis paschae plenilunium

Ante aequinoctium esse contenderit,

90

Sanctam ecclesiam sane ostendat,

Prius quam Christus carnem adsumeret,

Fieri perfectam, vel fidelem

Illius gratiae ante praeventum

Aliquid posse umquam lucis

95

Habere superni almipotentis.

Sponsus de thalamo Christus mane,

Vespera ecclesia firma processit.

Nox subsequens nocet aspectu.

Tribus his rebus condi solet:

100

Luce, corpore, loco obscurato.

Latitant fures, latrones vagi

Sole absente silvis in densis.

Condita umbra currens per orbem

Aeris confinium aetherisque tangit,

105

Piramidum instar porrigit aciem.

Cuius partes sunt septenae:

Crepusculum, vesperum,

Conticinium, intempestum,

Gallicinio plaudent alae gallorum,

110

Matutinum, diluculum mundum occupant,

Dies aspiret donec ab ortu.

His nam motibus ebdomada crescit

Solum diebus septenis acta.

Sacri eloquii sanxit auctoritas

115

Multis speciebus mundo insignem,

Quae tunc cunctae currunt, ad unam

Finem spectant verius futuram,

Nos ammonentes nam, ut preeat

Operum perfectio apte bonorum,

120

Vltra repente haec subsequari:

Perpetuam gratiam sperare quietis.

Menses a luna menes vocantur.

Ebraei primum Nisan appellant;

Multivago incidens motu

125

Nunc in Martium, nunc in Aprilem.

Ordine secuto inponuntur

Iar Maio, Sivan Iunio,

Thamul Iulio, Abus Augusto,

Elul Septembrio, Thesseri Octobrio,

130

Manesuan Novembrio, Casleu Decembrio,

Tebeth Iano, Sabath Februo,

Adar Martio, ultimum mensem.

Gens praefata gnare edocta

Vndetricenis atque tricenis

135

Menses conputant more diebus:

Anno tertio aut secundo

Decimum et tertium dabunt in fine

Diebus ter denis demum completum.

Quadris kalendis certe Septembrium

140

Primum Aegyptius incipit Thoth;

Faofi, Athyr forte postcurrunt,

Choeac, Tybi, Mechir et Famenoth,

Farmuthi, Pacho, Pauni, Epifi;

Mesorem decimo die terminantes

145

Kalendas Septembrium, quinque residuos

Epagomenas interkalando

His adiungunt apte bissextum.

Porro Greci pandunt suos

Pure paulatim plane ad finem,

150

A Decembrio dantes exordium,

Eique Apileum aeque conponunt:

Eudymos, Peritios hunc sequuntur,

Dystros, Xanticos, Artemiseos, Deseos,

Panemos, Los, Gorpieos Grecus,

155

Yperberetheos ultra et Dios.

Eodem calculo hi moderantur,

Quo Romani conputant menses:

Absque kalendarum, nonarum, iduum

Distinctione dudum servabant.

160

Kalo Grecum certo est voco;

Hinc et curiae Kalabrae sunt dictae.

Priscis temporibus pontifex minor

Neomenias nosse procurat;

Numerum dierum namque, ad nonas

165

Quot superessent, kalando prodebat,

Populi ut in urbem plane confluerent:

Eo quid mense esset faciendum,

Rex sacrorum rite ostendit.

Hinc en nonas aestimant dictas.

170

Porro idus placuit vocari

Diem, qui dividit mensem quemque.

Etrusca lingua etiam scito

Iduare esse dividere,

Atque vidua quasi idua,

175

Id est a viro valde divisa.

Aethimologia huius nominis

Speciem lunae plenam designat.

Tribus his columnis statuit suffulta

Series Romana sensim discussa.

180

O Mars et Maius, Mavors, Iulius,

October senis nonis moderantur,

Denas septenas dabunt Kalendas.

Ianus et Augustus mensisque December

Vltra duobus hi ditantur;

185

Vnaque minus egent quaterni

Iunius, Aprilis, Septimus et Nonus.

Solus ab aliis sedenis errat

Vltimus mensis etiam Februus.

Octonis idibus omnes gaudent.

190

Hinc subsequar ordinem signorum

Kalendis conponens, cursum astrorum

Versibus heroi<ci>s veterum exprimo.

Respicis Aprilis, Aries Frixae<e>, kalendas.

Maius Agenore<i> miratur cornu<a> Tauri.

195

Iunius aequatos caelo videt ire Laconas.

Solstitio ardentis Cancri fert Iulius astrum.

Augustum mensem Leo fervidus igne perurit.

Sidere, Virgo, tuo Bachum September opimat,

Aequat et Octimber sementis tempore Libram.

200

Scorpius hibernum preceps iubet ire Novembrem.

Terminat Arcitenens medio sua signa Decembri.

Principium Iani sancit tropicus Capricornus.

Mense Numae in medio solidi stat sidus Aquari.

Procedunt duplices in Martia tempora Pisces.

205

Quod <de> uno dixit Decembrio,

Generaliter <de> omnibus signat.

Quindenae kalendae cernunt obnixe

Cursus solaris caute initia

Semper in signis sine duabus:

210

Sol in Aquarium sedenis Februi

Procedit, in Pisces primo quater denis.

Haec argumenta insignia

Sabbatorum solarium

Per kalendas peritiam

215

Iunctis simul concurrentibus

Habent certe. hoc adtende:

Sume septena: semper pro certo

Magis ac minus morem certum

Servant rite. sensum prebe:

220

Primum Iano adpone duo:

Hinc ex ordine haec discerne,

Penta, quini, assi, tria,

Exa, mia, tessera, septus,

Dia, penta, ebda atque

225

Decembrio dare memento.

Primis duabus pretermitte

Vnum kalendis concurrentem

Anno quarto ante quadrantem,

At in Martio morem serva.

230

Sic nam quaere semper lunam

In kalendarum primordia.

Anno primo mense eodem,

Caute cerne, Cinthia est nona.

Addit unum en secundo:

235

Est in tertio ut in primo:

In sequentibus semper nonum

Clarior cunctis crescens auget

Vsque duos saltim menses,

Qui sedenos servant rite;

240

Binas plus bini sumunt

Regulares. rem agnosce.

Vt epactas anni simul

His adiungis usque tries:

Hoc abiecto infra sume.

245

Annos ternos esse scito,

Qui tenorem argumenti

Aptum certe non conservant,

Sed uno minus esse deplorant.

Annus octavus ordine nexo

250

Dignum Maio dat numerum,

Vies septus fidei statu.

En Iulius auget dipondio

Lunae aetatis longe per aevum.

Anno quidem undecimo

255

Mars bellator more certo

Vies octus recte tenet.

Vno minus vicesimo,

Certe vides, aeque anno

Maius tenet: mirum vide.

260

Lector strenuus, legem adtende,

Certum locum qui vis scire,

Lunae semper lucidas vias:

Refferamus rem prefatam.

Treas quadras tibi sume,

265

Has per quater apte revoca:

Fiunt simul vies octo.

Haec per denos partire debes:

Bis itaque fiunt deni,

At adhuc octo remanent.

270

Item per tria haec recipe.

En his ita habentibus

Binis signis certe scito

Partibus quadrais quater quinis

Vas aquosum vergens a sole

275

Septima sita semper Cinthia.

Curre, quaere certum scire:

Tunc secundam cerne lunam,

Hanc eandem per tessera

Congere simul: octo habes.

280

Sume quinos, horam scito:

Adhuc terni restant puncti.

Hora quinos habet punctos,

Signum quodque binas horas,

Punctus item partes tres:

285

Momenta quidem quadragena

Sunt in hora tantum una.

Punctis quaternis soli propinquat

Seu decrescens, fugiens Foebum,

Nata luna nempe per aevum

290

Secedit. in die semper primo

Orbis eius plenissimus

Sole semper sublimi,

Hoc nam modo humilis est,

Et nam celsus humili Foebo,

295

Zodiaco saltim curvo

Ovans aeque ac titano.

Crescente die cernimus lunam

Alta cornua instar navis

Supra solem sursum protendere.

300

Ad meridianas mundi plagas

Foebo vertente forte de Cancro,

Vas humoris vere curvum,

Solem iuxta semper paret,

Certe prona, non supina,

305

Senis mensibus, saltim scimus.

Pythagoras porro sagax

Sane scripsit subter caelo

Lunam esse a tellure

Centena vicena ac sena milia

310

Stadiorum: status non fallit.

En titan altior duplo:

Firmamentum forma pulchra

Triplicato tantum numero

Celsius Foebo cedit rotundum.

315

Patet plane pulcherrimus

Signifer astris saltim bissenis,

Cuius circuli longitudo

Ducit annum per diurnam

Ter centenis sexagenis

320

Quinis partibus et quadrante.

Annus civilis est hic solaris.

Vergit latus flammiger

Ductor signorum duodenis.

Titan duas tantum medias,

325

Luna omnes late pererrat,

Hiberno sole humilior

Atque celsior caeli culmina

Senis aestivo saepe transcendit.

Multivagos namque motus

330

Solet sane per zodiacum

Luna salvare lumine pleno,

Cum diametron ducit Foebum.

Hac nam causa caret luce

Globus terrae obpositus,

335

Fuscam aciem fundit ab imo.

At in coitu cum Foebus

Solis iugum saltim ovans

Patri stellarum pulcherrimo

Lambere mundum luce sereno

340

Pergens subter plane obsistit,

Termina lustrat certa donec

Corpus late profugum.

Inde coniciunt cuncti sophistae

Lunae globum latissimum

345

Terra parere potiorem.

Solis vastitas subter caelo

Amplo corpore ultro tendit.

Haec nam ratio rata semper

Miro modo mortales in caelum

350

Sensus sursum saltim subducit.

En a summo contemplantibus

Trium rerum maximarum

Magnitudo ac miranda

Naturarum certitudo

355

Paret porro purissima.

Namque luna largo roris

Solet arva superfundere:

Pernox plane pulcherrima

Fovet semina, fructus adauget,

360

Vt in canticis Christus ait,

Vox iucunda fratres excitans:

"Capiti celso crinique sancto

Pendunt rores serotinae."

Vas humoris vertens ad patrem

365

Minuitur, morem serva,

Vt inminuta cumuletur;

Illius defectu elementa consentiunt

Atque processu capte proficiunt:

Siquidem ostreae pleniores

370

Mirifice marinorum

Augmentabunt aequalia

Sane simul corpora.

Ars et usus architectorum

Prodiderunt paternales

375

Solis iugo saltim pleno

Octonis diebus arbores cedere;

Vltra terminum hoc non transi.

Motus aeris manet incertus:

Nata luna namque, vides,

380

Novas facit nubes densas

Cornu ventorum conquassari.

Hoc indicat euriporum

Atque syrtium saltitudo.

Adhuc restat res miranda:

385

Cum nativae namque maria

Cursu lunae concordantur,

Ductrix aquae en diurna

Solet semper cum socio

Quattuor punctorum spatio

390

Tardius ire; tramitem servans

Vicenis diebus et novenis

Terrae ambitum tantum lustrat

Vicies octies, vere memento:

Item horae duodenae

395

Diametron ducunt caeli.

E<o>dem calculo geminato

Magna tumescunt maria celsa,

Ruptis obicibus rapide fluunt,

Tabescentes tandem residunt.

400

En malinae maiora

Et ledones laude digna

Vocitantur forte minora.

Cursu sideris concordantia

Fata proferunt flumina cursim,

405

Alternantia en diebus

Saltim septenis saepe et uno,

Nisi legem late notam

Vis naturae perviolet

Vel ventorum flatibus

410

Celsa quassentur aequora.

Ergo malina, maior aestus,

Novam lunam nempe precedit,

Porro plenam post ledonem

Quinis diebus quodam modo.

415

Circa aequinoctia currunt aequora

Catervatim celsiora,

Pergunt plane plus solito:

At brumali solstitio

Vel aestivo vere minora

420

Per diurnum ducunt agmina;

Luna levans lucidum corpus

Cum ad aquilonalia usque tendit,

Multo magis mitiorem

Cursum dabunt concordia,

425

Quam cum meridianis mundi plagis

Cursum tendit clar<i>us in aevo.

At circulo consummato

Cursum sideris conservare

Cogit ratio naturalis.

430

Sol aureus solet retro

Totum orbem transmeare,

Cum in medium manifestatur,

Quod diametron dicunt senes.

Ternis partibus transvadatis

435

Arietis en cornibus

Paret porro post in quarta

Lambens mundum labiis pulchris.

Vnde bissenae habent kalendae

Mane facto vel meridie

440

Aequinoctium, hoc adtende.

Item sole sane occiduo

Vel cum noctis tempore

Quadrans certe cepit orire,

Decus asse dote natura

445

Aequidialem habet exortum

Inde sumunt sapientes

Quarto anno colligentes

Diem integrum: docet natura.

Ante aequinoctium hoc vernale

450

Lex Mosaica labem vetat

Agnum paschae immolandum:

Id sanxerunt simul patres

Quinis diebus et tricenis

Paschae tempus inquirere

455

Vsque septenas sane kalendas:

Maiorum morem serva.

Aequidialis omni mundo

Est aequalis atque una.

Item climata contra sistunt,

460

Varias umbras facere solent,

Vt segmata sensim produnt,

Luce clarius late pandunt.

Vasa quoque horoscopi

Sunt eadem non usui

465

Ter centenis iterum stadiis:

Variantur per diversa

Loca terrarum, longissime

Pactum servant per quinquaginta.

Gnarus idem servat.

470

Vnde convenit hoc, quod dico:

Lucis vario nam cremento

Caput Indie, quod Meroe

Dicunt senes, duodenas

Habet horas aequidiales

475

Atque unius octo partes:

Archa quippe Alexandria

Fusas horas cum fervore

Binas capit ac bissenas:

Felix Roma fulget horis

480

In Cancro celso quinis denis:

Bruta namque Brittanniae

Sensit sane superficies

Denis octonis lucere Foebum.

Est adhuc hoc quod miror:

485

Nullas umbras namque subter

Sol iacit supra pendens,

Nec non noctes nam et Thyle

Docent sophi defecisse

Senis mensibus, sic et lumen.

490

Item aliis ab aquilone

Sol perfundit saltim umbras,

Percussam livore plagam sanans

Suo adventu simul et recursu.

Haec nam causa et natura

495

Facit dies inaequales

Sub diversis poli plagis.

Terrae rotunditas tunc paret

In medio mundi ambitu:

Septentriones subter axe

500

Non conparent in India:

Sic et certe Canopum,

Caeli sidus clarissimum,

Numquam cernit Italia.

Sunt et segmata sane caeli

505

Cursu solis concordia.

Hoc indicat et poeta:

Quinque zonae tenent caelum,

Vna quarum, ex corusco

Sole rubens, semper torrida,

510

Terram ambiens totam aeque

Zodiacum saltim cingit,

Vbi Aries aequat umbram,

Sol in Libra sane lucem.

Sumunt inde sophi nomen,

515

Antiquitus indiderunt.

Istam circa exteriores

Sunt concretae ceruleae,

Glomerantur in glacies

Atris imbribus obscuratae.

520

Septentrionalis supra terram

Paret primo; post in arce,

Vbi Casepia cursum tendit,

Celer Auriga fidens equo,

Ac Boetis brevi gyro

525

Centrum caeli circumvolat,

Arcturi ex ordine

Cursum dabunt a cardine.

Hic elabitur longo scemate

Anguis magnus atque famosus,

530

Qui nam metuit mundo labi

Aut aequore unquam tingui,

Fugit ima vergens ad alta.

Axis alius est australis,

Nostris visibus nunquam patens.

535

Hi nam circuli contra spectant

Ab invicem ultro terram

Tali spatio, quali et subter

Mutant ordinem more certo.

Inter mediam mundi rotam

540

Atque extremas orbis partes

Egris mortalibus ope donantur

Conditoris, clarissime

Patent zonae pulcherrimae

Hinc et inde temperat<a>e.

545

Solstitialis sane cyclus

Dignus laude ac decorus

Cancrum sibi ac Leonem

Vel vindicat fortes Geminos,

Sub quo cuncta calcant humum

550

Vere viventia forte per saecula.

At brumalis brachia tendit

Super terram semper aeque

Vt socius subter humo,

Alternantes ad invicem.

555

Terna astra tangit zona

Haec praefata ut alia.

In meridianis mundi plagis

Sol hibernus subter axe

Viam perfectam vadit pulcher.

560

Hic nam quaere, iacens linea

Signiferum saltim cingit

Semis quinis Sagittarii.

Sic et partibus Geminorum

Lacteus cyclus luce splendidus

565

Caelum cingit cunctum undique.

Tempora anni sunt quaterna,

Quibus solis per diversa

Caeli camera corpus serpit,

Orbem temperans subiectum.

570

Ver est primum forte ut pater,

Sub quo vernant viventia,

Aequat aqua ignis coctum,

Aestas calida humum siccat.

En aridus est autumnus,

575

Finem reddit cum frigore.

Prior pars porro hiemis

Venit frigida, finis humidus.

Sic et medio moderamine

Orbis instar ad invicem

580

Societate sunt conexa,

Aequiperant elementa

Mundi, machina en miranda

Cursu annali conrotantia.

Naturis rerum namque variis

585

Microcosmos magno consentit,

His humoribus aequiperat,

Vt tempora tota currunt.

Sanguis verno semper crescit:

Rubeam coleram reddit aestas;

590

Nigra bilis namque autumno,

Flegma consentit frigido hiemi.

Aetas hominum his concursat:

Ab infantia usque ad finem

Variatur per diversa

595

Aevi termina haec natura.

Sanguis facit semper laetos,

Sane parvuli sunt hilari.

Colera rubea contra reddit

Audaces, agiles adulescentes.

600

Macilenti multum comedunt.

Meloncolia moram novit,

Moribus conpositos auget, dolosos,

Transgressores tandem agnosce.

Sonnolentos, semper tardos

605

Facit flegma fieri senes,

Acta vetera hos nescire.

Graeci dicunt et Romani

Septenis idibus semper orire

Supra dicta iam tempora.

610

Cum Pliades pulcherrimae

Matutino mundum lambiunt

Septenae flagrantes simul †geminum,

Hic incipit aestas primo:

Sole occiduo sane cum oriunt,

615

Ducunt Vergiliae durum hiemis.

Alia tempora aeque demonstrant

Noctis et diei namque dimedium.

Annus solis isdem spatiis

Noto numero nam dierum,

620

Ebdomadarum aeque, rotatur.

Singula signa sol pererrat

Horis denis ac semisse,

Vltro tricenis en diebus.

Sed et luna limine certo

625

Binis tantum brevi gyro

Signum quodque, senis horis,

Porro unius partes duas;

Septenis diebus simul et vicenis,

Horis octonis ecce peragrat

630

Zodiaci signa tota.

Prolixior licet mensis

Diebus duabus deputatur,

Semis adhuc semper restat.

Inde concurrunt communes anni

635

Bini simul breviores;

Ex se fundunt fortiores

Sane septenos semper in cyclo.

Sextus et tertius, simul octavus,

Decus asse ducit augmentum.

640

Quartus decimus capit embolismum.

Decus septus deno noveno

Rebus respondet ratus aequalis.

Quorum primam curant Romani

Nonis quaternis nempe Decembris:

645

Aequat in bis ultra September:

Nonis Martis: nam et Decembris

Certe duabus conrotatur:

Nonae quaternae Novembris quintam:

Sextam Augusti sumunt eaedem:

650

Ternae item tandem Martis

Septimum sumunt superaugmentum.

His nam modis apte quaternis

Lunae annus distinguitur.

Horum sumpsit principia

655

A nata luna mensis Iani

Ritu senili Roma tantum.

A mense paschali magis Hebraei

Cunctum initiant cursum lunarem.

[Vndetricenis atque tricenis

660

Menses conputant more diebus:

Anno tertio vel secundo

Decimum ac tertium dabunt in fine

Diebus ter denis demum completum].

Caelum aetherium circumvagant

665

Septem planetae, saltim ob<v>iant,

Cursum temperant caeli magni.

Serpit Fenon semper pallida,

Firmamento vere proxima,

Cum Scorpionis scandit vias,

670

Quae tricenis terminat annis.

Duodeni ducunt Fethon,

Clarus cingit caelum undique:

Virgo fere format altum.

Porro Pyrois pulcher errat

675

In Leone longissime:

Biennio brevi gyro

Mars igneus motum servat.

Haec nam sidera sibimet ipsis

Ortus dissimiles habent et occasus.

680

Vetat ire Foebus astra:

Draconum meatu deviabunt,

Longas lineas late peragrant.

Tunc eodem tempore noctis

In signifero supra terram

685

Generaliter ambae parent.

Sol aureus subter parte

Supremus semis quintam

Geminorum gaudens vadit.

Nutrix astrorum namque orbi

690

Certo cursu contra vergit.

Stella Veneris statu diverso

Soli vicina semper fulgens:

Terga Titanis transiens Vesper;

Item flagrat flammiger

695

Ductor dierum Lucifer;

Sidus solet sub Sagittario

Aureum caput alte levare.

Stella Mercuri Stilbon vocatur.

Absidibus haec sidera

700

Paris gressibus porro non currunt:

Isdem pene temporibus

Cursus conficiunt quibus sol.

Numquam Venus fugit longius

Quinis partibus et quadrais,

705

Prehendit patrem porro velox,

Tractum Foebus tangit pigrum.

Demum Mercurius duabus vicenis

Longius oberrat, lucidum sidus,

In Capricorno currens alte.

710

Nutrix Iovis nam cum habet

Solis iugum subter caelo,

Infimas luna facit absides

Aeris confin<i>o aetherisque puri

Metas transiens more prefato.

715

Cyclos magnus conrotatur

Simul annorum sexcentorum:

Cuncta sidera cursum initiant

Naturaliter namque semper,

Vbi posita erant primo.

720

Annum civilem Hebrei sumunt

Ab aequinoctio en vernali,

A solstitio saltim Graeci;

Norunt Aegypti<i> novum tempus

Ab autumno orire primum;

725

Capiunt Romani cursum a bruma.

Nunc ut alii interkalant,

Diem adultum dabunt Februo,

Eo quod brevior est ab aliis

Atque extremus anni mensis,

730

Deum Terminum excolentes;

Parte Piscium porro octava

Post nam prima ponunt bissextum,

Ne seiungerent sortem Martis

A Februi fine mensis,

735

Nescientes namque illum,

Cuius regni non est finis.

Hoc itaque reminisce,

Eodem mense conputare

Quarto anno cum bissexto

740

Lunae aetatis lucidas noctes.

Aries tantum, tibi dico,

Numquam alibi nisi undecima.

Mars mutavit morem certum.

Nata luna nempe citior

745

Locis et horis longe procreet

Diem integrum dote natura.

Modus mensurae me non fallit,

Licet ordo lateat multos.

Annis singulis hora crescit,

750

Punctus unus, pars unius

Decima et novena demum completa.

His nam annis horas largire,

Addunt puncti item quaternas:

Adhuc die<i> deest una:

755

Sume ternos simul punctos,

Deni noveni dabunt partes,

Horam compleri hisdem spatiis.

Huiusmodi detrimenta

Vel crementa, cuncta initia

760

Solis et lunae, sortiunt fines

Naturaliter nam in partibus

Aequidiarum, ubi creata

Atque ornata erant primo.

Porro Romani primo anno,

765

Vbi principium est annalis,

Vnam absumunt, ecce novenum:

Sed hic aptius saltum habemus,

Vbi aequinoctium est vernale;

Partem tricesimam prorsus amitte,

770

Quando epactae cursum permutant.

Sed sive hic sive illic

Sive alibi facere velis,

Ternos menses tantum memento

Vndetricenorum ibi dierum

775

Simul euntes sorte perenni.

Annum eundem ideo scito

Diebus tricentis tribus quinquais

Finem habere fortes agnoscunt,

Nisi legem laude dignam

780

Vis bissexti perviolet.

Decimum et quartam diem servate

Lunae paschalis, lumen adultum

Anno postremo usque primum,

Licet alii latius eant.

785

Certum terminum tunc agnoscis

En maiorum atque minorum

Temporum tandem transitum sciens

Lunae labentis late per signa.

Cum coitum capit Aries,

790

Saepe contigit simul videri

Vas defectum, forte mane

Vel vespere fieri primum.

Lunam quamque novam putamus

Sole occiduo, sicut et primo

795

In mundo est orta omnis lucida,

Servat aetatem semper eandem

Vsque idem etiam tempus.

Dies festos docet ut lex

Vespertinis facere primum

800

Atque ibidem terminari,

Sol a mane solet ad mane

Ortum servare, unum conpleri

Diem integrum, docet ut Moses.

Est necesse, hoc notare.

805

Lunae impetu longe completo

Saepe videtur sidus anterius

Diebus dipondis deputandum

Quarto nonarum certe Aprilium.

Fulcimur tunc forte columna

810

Contra emulos, currimus ad illam

Nicenam synodum, namque sectando

Ordines aequatos etiam cycli

Decennovenalis dudum expressos,

Sicut ille sic et iste

815

Variis ordinibus fertur annorum.

Decimum et septimum demum adtende,

Qui est primus cicli praefati:

Ab eodem etiam die

Annus secundus est inceptus,

820

Quo hic prior consummatur,

Vt Dionisius dabit exemplum:

Domini annis duo subtrahe,

Si vis scire sideris annum.

Noto numero namque divide,

825

Aliter ergo unum adauge,

Certum tempus qui vis nosse

Decennovenalis dudum conperti.

Sextus locus saepe dicti

Lunam paschalem lucide signat

830

Decimum et quartam diem servando.

Duodenis kalendis dabunt initia,

Vicesimo nono facit abhinc

Vltimum fieri huius testem;

Vespere processum fertur ostendi.

835

Hic nam cerne, qualis sit ordo

Quibusve numeris certe noscatur:

Nonae Aprilis norunt quinos,

Octonae kalendae assi depromant,

Idus Aprilis etiam sexis,

840

Nonae quartanae namque dipondio,

Item undenae ambiunt quinos,

Quattuor idus capiunt ternos,

Ternas kalendas titulant senae,

Quaterdenae cubant in quadris,

845

Septenas idus septus eligunt,

Senae kalendae sortiunt ternos,

Denis septenis danam assi,

Pridies nonarum porro quaternis,

Novenae notantur namque septenis,

850

Pridies idum panditur quinis,

Aprilis kalendas unus exprimit,

Duodenas namque docte quaterni,

Speciem quintum speramus duobus,

Quartanas kalendas quinque coniciunt,

855

Quindenae constant tribus adeptae.

Articulis manus etiam dextrae

Da hic locum, docet ut ars.

Linea subter luce clarescit,

Solis epactas simul coniungis,

860

Diem, quem quaeris, rite repperis.

Argumentum est istarum,

Proprio ut loco pro<ce>dant epactae

Anno communi undenis prius.

Solet embolismo semper tardius

865

Octonis diebus ultra procedens

Luna predicta late dispersa

Saltus solvetur sensim a lege.

Septimo titulo seritur paschae

Dies dominicus; disce legiferum:

870

A plenilunio primi mensis

Ad vicesimam vergit et primam;

Ratione plenaria

Aequinoctium ultra cedit.

Si sabbato saltim veniat

875

Luna legalis, longius serva

Festum diem, fac et mane:

At si ulterius aevi metas

Aliis diebus ebdomadae

Lunae globus lucidus tendat,

880

Septimam insequentem

Serva diem supra dictam.

Nec sic legem solvimus ratam,

Sed supplemus sacramentis,

Quae nam iubet celebrare

885

Necessitate nempe deductos

Esum agni alio mense.

Sunt sectanda superiora,

Continentur <etenim inferiora>

A superioribus; sane decimus

890

Numero noveno non includitur,

Abanterior numquam superior,

Sed ulterior habet priorem.

Vltima meta huius termini

Panduntur lunae paschae temporis

895

Septimo ambitu subter inclusae:

Decimam et quintam demus initio,

Facito finalem vicesimam primam.

Transitum domini tenemus occasu

Azimos dies ultra septenos.

900

Vetus fermentum fortis expurgans

Regiam viam rite observa,

Gaudeas ut certe gloria in regni.