Hactenus arrisit Susannae gratia formae;

      Hactenus in populo floruit eius honor.

Fama serena fuit, sed nubila facta lucernam

      Laudis famosae vix rutilare sinunt.

5

Nam iubar exiguum de famae lampade duces,

      Ex oleo morum si nihil intus habes.

Vel quis erit fructus, si te flores nominis ornent,

      Et de fruge boni nil tua vita metat.

Non aurum dico quidquid fulgore superbit,

10

      Non appello favum quidquid in ore sapit.

Auri nobilitas luteam si vestiat ollam,

      Non ideo sequitur hanc minus esse lutum.

Sic et Susannam si famae candor inaurat,

      Non ideo sequitur hanc minus esse ream.

15

Nobis enituit quod moecha sit, et quod iniqua

      Sprevit moecha virum, laesit iniqua Deum.

Virtuti vitium, sinceris turpia, legi

      Illecebram, fidei praetulit illa dolum.

Nos urit graviter res haec, opus hoc, scelus istud

20

      Res deformis, opus flebile, triste scelus.

Iuris enim nostri est, tales evellere plantas,

      Ne pariat fructus arbor iniqua malos.

Parva quidem cito fructificant, at fertilis arbor

      Taedius urtica crescere semper habet.

25

Lex igitur poscit, et res ut in arboris huius

      Radicem vindex nostra securis eat.

Sed donec nobis clarescant omnia, parvam

      Poenae concessit ultio nostra moram.

Ergo revolvatur res ordine ducta, rotamque

30

      Linguae currentis auris habena reget.

Cum sol hesternum libraret tempus, et urbis

      Librasset causas statera nostra diu.

Surgimus, egredimur, Ioachim nos excipit hortus,

      Floridus ut recreet taedia nostra locus.

35

Nostro blanditur locus, arridetque labori.

      Ridentem reddunt quatuor ista locum.

Haec sunt: Arbor humus, et fons, et avis; viret arbor,

      Vernat humus, garrit fons, citharizat avis.

Arbor fronde viret, pubescit germine tellus,

40

      Murmure fons garrit, gutture ludit avis.

Flos oculos pascit, nardus nares, avis aures;

      Hic placet, haec redolet, exprimit illa melos.

Sedimus hic igitur fallendo sub arbore solem,

      Vt iuvenescat nostra senecta parum.

45

Dumque locum nostri metitur luminis error,

      Fors in Susannam lumina nostra tulit.

Pulsat posticam, paruit pulsata, patentem

      Ingreditur, graditur, acceleratque scelus.

Et quales optat lasciva libido, latenti

50

      Dilecto tales obtulit illa genas.

Intrat enim succincta dolis, discincta puellis,

      Picta genis, pedibus nuda, venusta comis.

Excludens famulas, sine teste fuit obvia: nemo

      Delinquens oculos testis amare solet.

55

Arte suam pinxit faciem, quia pectus amantis

      Praedari citius forma polita solet.

Turpem prodebat habitus quaesitus amorem,

      Deformisque notae testis et obses erat.

Signis sive notis, etsi non voce, reatum

60

      Impurae mentis haec potuere loqui.

Frons stellata rosis, pictae lascivia zonae,

      Collum corque tumens, auris in ore nitens.

Pes levis et vestis rugis impacta superbis,

      Et coma dedignans vincula magistra pati.

65

Cur sic? Vt placeat magis, et magis urat amantem.

      Plus igitur placuit, plus et inarsit amans.

Arsit et exsiliit, rapit hanc; manui manus, ori

      Iungitur os; pudor est ordine cuncta sequi.

Currimus; hi fugiunt; sequimur, foris evolat ille.

70

      Illa stat, ille ruit, tardior illa fuit.

Adsumus, illa stupet; loquimur, rubet illa; minamur,

      Illa dolet; causam quaerimus, illa tacet.

Nos quasi subsannans oculo Susanna superbo

      Quaesitum surda praeterit aure scelus.

75

Indicat ipsa tamen vel fronte, vel ore reatum.

      Frons rubet, ecce pudor; os silet, ecce favor.

Elucet quae sit Susanna, nec esse sepultum

      Pertulit hoc facinus iudicis ira Dei.

Nec fallit sermo vulgi tam tritus in ore:

80

      Donec fracturam sentiat olla, natat.

Haec nec naufragium mundi sensisset in undis,

      Si mores esset sponsa secuta viri.

Sed multum distant sibi vir pius, uxor iniqua,

      Vir fidus sponsae, sponsa dolosa viro.

85

Sponsae culpa tamen Ioachim non torqueat ex hac,

      Ecce nihil maculae contrahit ille sibi.

Non ideo reus est, si vir suus est, quia damni

      Nil oleum patitur, si societur aquae.

Causa relata patet, nec testibus indiget: ergo

90

      Torqueat et cruciet ultio digna ream.

Quis turbo turbam turbavit? Quis sonus urbem

      Impulit? Vnde fragor intonat, unde dolor?

State, viri, torquete reos, absolvite iustam;

      Hos sua culpa ligat, hanc sua causa iuvat.

95

Pondere non aequo Susannae causa pependit.

      Non timuit mendax esse statera senum.

Canities etiam mentiri novit, et albam

      Non semper retinet alba senecta fidem.

Ergo potest ipsis irasci moribus aetas,

100

      Quae stupet in senio non senuisse senes.

Albi temporibus, nigri sunt moribus; aequam

      Tempora cana nivem, corda dolosa picem.

Pingues ut vitulos, vetulos admiror amantes,

      Amentesque, graves corpore, mente leves.

105

Hos gradus insignit, sed vita pressit, honoris

      Summos attingit infima vita gradus.

Ambo presbyteri, sed non praebent iter ulli

      Ambo videntes, sed sine iure, Dei.

Cumque regant alios, tamen a dulcedine morum

110

      Ieiunus remanet tantus honoris apex.

Verbis frondescunt, sed non est fructus in actu;

      Ore pluunt aliis, sed sine rore sibi.

Ore docent, et non exemplo, sed documentis

      Non redimit mores aurea lingua malos.

115

Qui docet et peccat, lyra sed delira vel ille est,

      Vnda sed immunda, vel rosa, rosa tamen.

Dum tibi blanditur lyra, dum verbi pluit unda,

      Dum te demulcet laudis odore rosa.

Sed quia delinquit, quasi delirat, quasi sordet,

120

      Et quasi cor roseum verme cor intus habet.

Talis uterque docet, nocet, ungit, pungit: obesse

      Plus, prodesse minus, nostis utrumque tamen.

Cum doceant alios, se non hortantur, et instar

      Candelae faciunt in sua damna iubar.

125

Proficit haec aliis, sibi soli deficit ipsi;

      Proficiunt aliis, deficiuntque sibi.

Vt breviore stylo claudam praedicta, sequuntur

      Vtres seu ventres, dolia sive dolos

Vt populi loculos nummis emungere possint,

130

      Proh dolor! in populos vendit uterque dolos.

Curant non aras, sed arcas; non vera, sed aera;

      Non aequum, sed equos; non inopes, sed opes.

Haerent sed vanis, sed vinis, sive venenis;

      Quaerunt vana, colunt vina, venena spuunt.

135

Libras, non libros relegunt; parentque monetis,

      Non monitis; pretio non prece quemque iuvant.

Non alleluia ructare, sed allia norunt:

      Plus in Solmone quam Salomone legunt.

Talibus ergo fides inclinet nostra favorem,

140

      Non quia fallaces non meruere fidem,

Fingunt quod vestris infundant auribus; iste

      Non est ordo rei quem docuere rei.

Sed nihil intexet mea vox de stamine falsi,

      Remque sequar breviter, sed sine nube doli.

145

Aestus erat, calor instabat, sol flammeus undas

      Iusserat immemores frigoris esse sui.

Rivus qui ludens Ioachim lascivit in horto,

      Lampadis eiusdem vi tepefactus erat.

Illuc invitant Susannam balnea; surgit,

150

      Huc properat, fraudem nescit inesse loco.

Tentat aquam, laudat tentatam; nuda subintrat:

      Laudatam nudam vidit uterque senum:

Vidit et incaluit; conceptae pabula flammae,

      Eius utraeque genae sunt in utroque sene.

155

Hinc species, inde spes, hinc venus, unde venustas,

      Hinc color, unde color urit utrumque senem.

Igni dant vires oculi, lux ignea, cervix

      Lactea, caesaries aurea, frontis honor.

O res mira! senex amat, exstinctus cinis ardet,

160

      Spina vetus redolens, arida planta virens.

Non errant simili puerique, senexque reatu;

      Errat amando puer, saevit amando senex.

Excusat iuvenum scelus aetas florida; non est

      Respectu veniae digna libido senum

165

Flamma senum rorem veniae non impetrat horum.

      Sedari fornax non sine fonte potest.

Exstingui levius puerilis culpa meretur;

      Parvo rore premi flamma novella potest.

Quid sero plura? Senes captivat forma, trahuntur

170

      Illecebra; celeres ad sua vota volant.

Ergo preces fundunt, ergo dant, ergo minantur.

      Nil prece, nil donis, nil valuere minis.

Cumque nihil possunt venari retibus istis,

      Aures innocuas his tetigere sonis:

175

Effectus nostro si non arridet amori,

      Crimen fingemus ad tua damna novum.

Te sponsi foedus laesisse fatebimur; istud

      In medio vulgi nostra loquela seret.

Pensans et metuens fluitat Susanna; ministrat

180

      Mens bene conscia spem, lingua dolosa metum.

Mens trahitur veloque spei, ventoque timoris,

      Spemque metumque sequens, inter utrumque natat.

Devotaque volans ad coelum mente, loquelam

      Fletibus undantem misit in ora senum.

185

Navis quo fugiet geminis impulsa procellis?

      Hinc mihi nulla salus; hinc fuga nulla mihi:

Syrtes incurret fugiens, mea cymba Carybdim;

      Et mea fata cavens, in mea fata ferar.

Peccem? peccantem me puniet ira gehennae:

190

      Clamem? clamantem puniet ira senum.

Sed quia vestra, senes, manus in me saeviet, iram

      Leniet inferni verbere trita caro.

Vt damnum carnis animam lucretur, ematque

      Portum coelestem, naufraga vita mihi.

195

Si caro spiritui, si Sarae serviat Agar,

      Et lucrum mentis, passio carnis erit.

Dixit, et obsistit; sic praevalet una duobus

      Saevis blanda viris, femina iusta reis.

Non vincunt quam convincunt, quia nil adamanti

200

      Malleus hic uncus. . . . nocere potest.

Vt mea vox populi sit digna fide, locus istos

      Separet, et ratio iudicet acta senum.

Dic, frontose senex, dic quem fuit ardor amoris

      Conscia; respondet: Aestimo, prinus erat.

205

Dicat et hic ad quem non ista loquela volarat,

      Quis fuit arbor; ait: aestimo schinus erat

Quid plura? Condemnat sua lingua reos: docet iste

      Quod negat ille; negat iste quod ille docet.

Nil restat nisi crux; sua poena redundet in illos;

210

      Vapulet et virgis doctor uterque suis.