Versus de nummo seu satyra adversus avaritiam

 

Destituet terras decus orbis, gloria rerum,

      Virtus, mortali dicta negare mori.

Non hunc in quoquam spondet flos indolis unquam,

      Scis nihil? est pietas? nominis umbra fides.

5

Si coelum staret, si sol lucere negaret,

      Si nix ferveret, frigida flamma foret,

Non sic pallerem, non sic mirando stuperem,

      Quam si nunc usquam quemque pium videam.

Femina quod vitulum generavit, vacca quod agnum,

10

      Quod vulpes quondam filia suxit equum,

Tunc enarranti non demeruit mage credi,

      Quam si nunc aliquem dicis habere fidem.

Vivit quisque sibi nunc temporis; una voluntas

      Pectore diverso nescit habere locum.

15

Quaerit quisque suum, sibi soli solus amicus;

      Non existit onus quem gravet alterius.

Cum fueris felix, multo stiparis amico;

      Prospera mutentur, respice, solus eris.

Quos praesens iungit, fugiens fortuna resolvit,

20

      Testans in pretio se fore, non homines.

Assecla fortunae praeludit callidus hamum;

      Morsus apis solvit, quos mel habet socios.

Non est ex alio qui vere dicere possit:

      Hic meus, alter ego, mens sumus una duo.

25

Desperet quisquam quod posthac non erit usquam

      Qui tibi, tu nulli; qui sibi, nemo tibi.

Postquam cana fides, quod ubique vigebat abhorrens,

      Deseruit mundum, cum pietate nefas.

Vix impressa sui vestigia liquerat uni

30

      Soli si fuerat; sed puto nullus erat.

Amplectendo fidem, cunctis dans alter eidem,

      Vnus nullorum, non suus esse suum.

Instar avis rarae spectandus, in aere pennas

      Dum librat, ut perhibent, naufragio periit.

35

Quos tu nunc audis in climate quolibet orbis

      Dulcis amicitiae par generare novum?

Quis fratri frater nunc est? Pylades quod Oresti?

      Quis cuiquam Theseus? quod, Pirithoe, tibi?

Nil Telamon voluit, nisi quod secum Meleager

40

      Quae, Patrocle, tui mens, et Achillis erat.

Quos etenim emissos orcus si redderet orbi,

      Discors, aut nullus esset utrique suus.

Si redeat vitae Polinices, non sibi quisquam

      Quem Thebas mittat, Tydeus alter erit

45

Nunc nunc aetatis vivi moriuntur amicis;

      Defunctus Scipio vixit adhuc Lelio.

Teste polo, Pollux partitur vivere fratri;

      Fratribus en multi, quod tibi Reme, tuus

Flumine Phaetontis successerat umbra sororum;

50

      Nunc multae fratrum morte larem vacuant.

Plauserat Alceste pro coniuge fata mereri;

      Plures ecce viro quod Clitemnestra suo.

Nec sine se natus mare cum nato subit uno;

      Nunc multae natis quod sua mater ...

55

Eius qui patrem per mille pericula collo

      Impositum, soli tunc metuens oneri,

Morti subduxit; simili sub laude subivit

      Lausus, ovans gladium pro patre fulmineum.

Hi meruisse mori se patre superstite gaudent;

60

      Quosdam nunc aetas longa patrum cruciat,

Naturale sacrum par ipsi dico parentes,

      Quod fuerint natis materies sceleris.

Certi sunt testes in se Pharnax et Orestes;

      Hic miserae matri lethifer, ille patri.

65

Pectoris humani fraus ficta domestica vincens

      Ipsam naturam, surgit in omne nefas.

Haec ignem cineri subdens, aconitaque melli,

      Secum luxus iners factus, et alta tumens.

Fas odii furor excedens, spinosa simultas;

70

      Heu! sibi divinum subdiderunt hominem

Cuius nunc mentem, dic, non iuvat esse nocentem?

      Quis non volvat homo quodque nefas animo?

Non tot nox stellas, tot habet maris unda procellas,

      Non tot grana seges, crimina quot species.

75

Servit avaritiae sed in hoc aevo scelus omne;

      Incestat mundum nunc furiale lucrum

Haec fas atque nefas confundens, sacra profanis

      Miscet, non curans unde, sed ut rapiat.

Fulminis otior igne, ruens per tela, per ignes,

80

      Omne quod occurrit dira Celeno rapit.

Plus acquirenti sitis incandet cupienti,

      Hydrops exhaustis ut magis ardet aquis.

Illi potando, sitis huic ignescit habendo:

      Sanando morbus crescit utrique suus.

85

Turbine tam piceo candens non aestuat unda

      Fumat ut igne lucri pectus, avare, tuum.

Quos morsu laedit torrida dipsas adurit,

      Tanta siccatos afficiendo siti.

Hoc ardore minor fit auctus quilibet humor,

90

      Nec tam candentis fit medicina sitis.

Sed genus hoc pestis, novus hic ardor sitientis,

      Corpus siccati morte necat celeri.

Finis et huic morbo suus instat corpore necto,

      Qui vivum nocuit, nil nocet exanimi.

95

At suavis menti, suavis cui provida carni,

      Quos vivos torret, suave cupido fovet.

Cum vero terrae sua reddiderit caro sese,

      Ecce cupido rogi materies Stygii.

Post finem, sine fine dabit flammas ibi demum

100

      Hique non animo sufficiens animae.

Candeat in cupido, cum sic Stygis esca cupido;

      Dicam nil tali siccius igne sitis.

O patuli rictus nunquam satiabile monstrum,

      Semper hiando vorans, semper ut addat hians!

105

Influat hoc barathrum mundus quod possidet aurum,

      Harpiae talis ingluvies sitiet.

Hunc auribibulum Pactolus et Hermus inundent,

      Incandescit aquis Tantalus in mediis.

Exstinxit flammas ardens Vesevus, ut aiunt.

110

      Exstingui nescit ignis avaritiae.

Aurum quae tangit facies nuda talis egebit,

      Non minus hoc quod habet, quam quod habere cupit.

Sed quem tam pleno perfundit copia cornu,

      Te nudum trita posce tegat tunica.

115

Huic supplex iusta qua mollires prece saxa,

      Os rapies sicca face lupi citius.

Sic virtus abiit, terras Astraea reliquit,

      Terga dedit pietas, dando locum sceleri.

Ius, fas, maiestas regni, curule, tribunal,

120

      Nummo cesserunt; omnia solus erit.

Publica spes nummus; nunc rege potentior erit

      Extollit praesens, deiicit aufugiens.

Nummus nobilitas, nummus sapientia, quae nunc

      Praetendens superat; pauper ibique iacet.

125

Qui florere cupis, nummo stipa latus; ipse

      Te sublimabit, quaeque cupita ferens.

Sceptriger est crescens ex omni crimine nummus;

      Omnia virtutis praemia solus habet.

Si praeter nummum te spes animat bona rerum,

130

      Spem cassam pascis; plus et Oreste furis.

Si via virtutis spondet tibi culmen honoris,

      Pendulus in baculo fidis arundineo.

Si Pegaso fultus centum superando chimeras,

      In cinerem dederis, nil modo pauper eris.

135

Quem prius illustrem bis sex fecere labores,

      Passum mille quidem nunc tegerent inopem.

Omnis inops inglorius, etsi dignius ipsa

      Praesens hunc virtus sublevet in manibus.

Piscis aquae, mel api debetur, vitibus uva,

140

      Caseus et lacti; gloria, numme, tibi.

Vmbra, iubar solis, nummi iubar, umbra decorem

      Assequitur: non sit nummus, et umbra perit.

Solus nunc nummus virtutis habetur alumnus,

      Solus diligitur, solus adhuc colitur.

145

Stipatur multo tua curia, numme, senatu;

      Incurvare genu quem pudet, alme, tibi!

Si nummi nondum templi surrexerit ara,

      Divina colitur religione tamen.

Si non per nummum iuratur, quis tamen horret

150

      Nunc causa nummi sacrilegus fieri?

Olim philosophi fuerat lucra spernere nummum;

      Nunc nisi nummatus Plato foret fatuus

Thebanus Crates amor hunc cum philosophandi

      Cogeret, exutum corporis illecebras,

155

Optaret doctas ut adire docendus Athenas,

      Ipsa rite prius re sibi philosophus,

Navigio secum prudens homo vexerat aurum,

      Quod sibi quidquid erat hac vice vendiderat.

Cum duce iam vento puppis raperetur in alto,

160

      Aurum quod duxit fluctibus imposuit:

En, dicens, imum pete dira cupido profundum;

      Ne male me mergas, te bene mergo prior.

Diogenes lecto positus cum membra quieti,

      Saccis nummorum suppositis capiti

165

Audiret furem nummorum spe fodientem,

      Mox huic proiectis quos habuit loculis:

Nummos quos quaeris compos, ait, accipe, mentis

      Hac ut me cura sollicitum releves,

Vt nostrum certe requiescere possit uterque,

170

      Tu quos quaeris habens, his ego non metuens

Graecus Aristippus grave cum servos onus auri

      Cogeret in Lybia tardius ire viam,

Indignans auri iubet illos fasce levari,

      Et medio trivii tale nefas abiici.

175

His se philosophos aurum calcando probabant

      Est sine consilio nunc vacuus loculo.

Nunc contemplari nummos et philosophari,

      Nemo carens pretio, nunc manet in pretio.

Instar cui dandae fuerant tibi, Musica, formae

180

      Ictus fabriles Pythagoras sapiens,

Esset malleolo nunc vilior arte reiecto;

      Si nihil in loculis; nunc iocus est Mathesis.

Quid nunc ars Abaci, pars quae vilissima calci?

      Nunc usura vorax calculat ipsa sibi.

185

Creditor ecce refert Abacista promptior omni,

      Quid redeat lucri quoque die capiti.

Concluendo sibi facili sophismate falsum,

      Nunc daret elinguem nummus Aristotelem.

Os quod sis nummi, te, facundissime Tulli,

190

      Causas acceptae spingis agens docuit.

Quolibet in stulto nunc, numme, fluis sale multo,

      Delirat tantum pauperis ingenium.

Causidico pereat qui linguam nummus inauret,

      Os torrens vena pauperiore fluet.

195

Gorgona praesentans in pectore, non sine nummo

      Desiperet, quamvis vertice nata Iovis.

Quisquis agens vincet, si causam nummus honestet,

      Iustitiae soli fisus aget fatui.

Stent leges tecum, pro te causetur honestum,

200

      Vincere si possis, ius trahe de loculis.

Causa reum damnet, proscribat iudicis ira,

      Cervix innexo palpitet et laqueo,

Fac mediatorem nummum, citus alta, resolvet

      Ipsa fauce reum mox necis eripiens.

205

Ipsum se praetor falsum dictasse notabit,

      Nec solvice reum fiet at inde pudor.