Versus de capta Baiocensium civitate

 

Corde fero tristi, quod tam cito capta fuisti,

Vrbs Baiocensis; non hasta cruenta, nec ensis

Sanguine perfusus, non longi temporis usus,

Non hostis caesus, non civis vulnere laesus,

5

Subiecit genti tua moenia capta furenti.

Te casus stravit velox, et praecipitavit,

Diros eventus volvens incendia ventus,

Et Cenomannensis vigor, et furor Andegavensis.

Saltem si lente tua moenia tot violente,

10

Et cum Normannis gens Anglica mixta Britannis,

Diruerent gentes, pugnantem te subigentes,

Caede, labore, mora, patereris probra minora.

Sors tibi contingens nova res est, et pudor ingens.

Vates facundi referunt ab origine mundi

15

Vrbes destructas, et ad infortunia ductas;

Nullius talis casus fuit exitialis.

Concio docta parum! lege libros historiarum;

Disce patrum mores, Mutinae cognosce labores;

Quaere Saguntini cladem gregis, et Perusini,

20

Massiliaeque fidem; sensus fuit omnibus idem,

Malle pati mortem, quam laudis perdere sortem.

Troia repentinam non est sortita ruinam,

Vt memorant cartae; periit gens Dardana marte

Victa decennali, nec cursu Pergama tali

25

Capta fuisse ferunt; cives urbem tenuerunt,

Fortes Normannos pudeat, bis quinque per annos.

Subruit ira Dei modica vos parte diei;

Nam liquido nostis, muros dum scanderit hostis,

Non occurristis, sed terga repente dedistis.

30

Vrbis et in poenas misere gentes alienas

Adiuvit, digne cruciando reos, Deus igne,

Ardua quem ventus per tecta tulit violentus,

Aedes urentem sacras, lateque furentem.

Ardet succensus qui per mala plurima census

35

Accumulatus erat, si quis bene singula quaerat.

Ardent usurae, pereunt anathemata iure;

Ardent exustae fraus et fallacia iuste;

Debitus hic finis furtis erat atque rapinis.

Hac meruit meta consumi falsa moneta;

40

Hac vis flammarum lacrimas urit viduarum,

Et pupillorum gemitus; quia res miserorum

Nequiter emistis, comburi sic meruistis.

Ecclesiae demum culmen fumare supremum

Vidimus ardentis; tunc clausae milia gentis,

45

Tacta metu mortis, properavit erumpere portis.

Sed timor hostilis vetat, et radiantia pilis

Agmina condensis, in limine plurimus ensis.

Barbara turba foris dum staret plena furoris,

Quaerens molimen quo posset frangere limen,

50

Pulsabatque fores ut recessus interiores

Depraedaretur, si copia forte daretur.

Ecclesia clausi cives, magnum nihil ausi,

Turpia terga dabant, miroque modo trepidabant.

Infima linquentes, et templi summa petentes,

55

Credo volavissent ad sidera si potuissent.

Vix illic tutis spes esset certa salutis.

Perdiderant mentes, omni ratione carentes,

Adversas gentes ope nulla reiicientes,

Vel lapidum iactu, vel forti quolibet actu.

60

Sic defensuri templum quasi robora muri,

In neutram partem vires adhibendo vel artem.

Hostilem vultum Deus hic non linquit inultum.

Haud .................................

Vnum fecissent si consilio valuissent;

65

Arma reliquissent uxoribus, et potuissent

Agmina firma parum defendi viribus harum.

Hi bellatores, soliti reprehendere mores

Et vitam cleri, nec canonicos revereri

Quod deliquerunt, in nos traducere quaerunt;

70

Quos hoc infamant oppressos crimine, clamant

Nostro se tactos anathemate, sicque subactos.

His responsa damus, quae recte danda putamus.

Non anathema ferunt, si non illud meruerunt;

Si meruere pati, merito sunt dedecorati.

75

Vt sese purgent, sic nos, ut diximus, urgent.

Hac in clade tamen nostrum sensere iuvamen,

Ad nos fugerunt, et in ecclesia latuerunt,

Praesidio cleri; nolunt tamen hoc profiteri.

Plebs Baiocarum, nimis esse probat tibi carum

80

Vitae mortalis cursum trepidatio talis.

Nam, re sic gesta, et potior mors esset honesta,

Si vitam servas, ignominiam coacervas,

Et tu probra feres, et in aeternum tuus haeres.

Quae freta, quae terrae cessabunt ista referre?

85

Faex Normanorum! patrum pudor et proavorum!

Dum vertis dorsum fugiens, est versa deorsum

Laus antiquorum virtute parata virorum,

Famaque Normannis cumulata prioribus annis.

Impetus ille furens, quondam nos acriter urens,

90

Et clerum verbis solitus lacerare superbis,

Nunc iacet obtusus, cum belli postulat usus.

Nunc animis esset vobis opus, amodo cesset

Fastus civilis, factus super omnia vilis.

Turba probata satis, plebs foeda, tuae feritatis

95

Litibus atque minis sit post haec tempora finis,

Atque tegens vultus, pomposos linque tumultus,

Quaeque solent voces postrema sonare feroces.

Gens ignava, mori vitans, parcensque cruori,

Turpiter ut vivas, claro te nomine privas.

100

Gens inhonesta satis, tua linquens omnia fatis,

Natos et natas, opibusque domos cumulatas.

Plebs Cenomannensis, vulgi faex Andegavensis,

Vxores vestras rapiunt, aperite fenestras,

Cernite clara foris vestri documenta pudoris,

105

<>

....................tem, paternisque maritus,

.................. certiter tibi copia ferri.

Denique bella velis antiqua revolvere; telis

Namque cadens laxis, domitus fuit Anglicus axis.

110

Anglos vicerunt patres, qui vos genuerunt,

Degeneres natos, et ad omnia probra paratos.

In Siculis oris, animi longe melioris,

Praelia gesserunt Normanni, signa dederunt;

Virtutisque fidem Calabris in finibus idem;

115

Quorum res gestas gens Appula novit honestas.

Roma subacta pati didicit gregis arma probati.

Subdita Normannis urbs esse solet Cenomannis;

Tu Cenomannenses vitas, ut degener, enses.

Hostis adest hirtus, quid clausa latet tua virtus?

120

Es defensor hebes, qui nos defendere debes;

Et sic te claudis, querulos dum turpiter audis?

Prorumpens extra, forti nos protege dextra;

Clero linque chorum, domus haec est canonicorum.

Vel nostri formam sumens gregis, amodo normam

125

Canonicam serva, claustralis facta caterva;

Sic bene nostrorum grex crescet canonicorum.

Ergo coronati, pannisque nigris onerati,

Ad psalmos rite promendos, ut decet, ite,

Cantantes horas, voces aptate canoras.

130

Vitam laudatam totiens, vestroque beatam

Iudicio dictam, vobis gaudete relictam.

Nos defendemus patriam, nos arma geremus,

Non pugnaturi peius, nec terga daturi

Tam cito; fortassis nobis, nisi vulnera passis,

135

Quae minime nostis, patriam non auferet hostis.

Vos sancti facti stabilis sub foedere pacti,

Nuptas atque toros, cameras, cultusque decoros,

Argento plenas gemmis auroque crumenas

Nobis linquetis, postquam loca nostra tenetis.

140

Orbem festa dies per totum cognita fies,

Quando est multorum conversio facta virorum.

Nunc praeter morem Domino laudes et honorem

Convenit ut demus, cum nova facta videmus,

Vnum ferre chorum tria milia canonicorum.

145

Ergo tot et tales personae prodigiales

Hymnos cantabunt, et more novo resonabunt

Atria plena rudi modulo, nec consona leni.

Vox huius gentis Patris aures omnipotentis

Vexabit multum, grandem factura tumultum.

150

Concentus horum mirabitur aula polorum.

De grege damnando quod censet mens mea pando;

Laudo castrentur, ne prorsus ab his generentur

Iuste damnati patrum pro crimine nati.

Hostiles turbae, subversa taliter urbe,

155

Vinclis urgebant captos quos inveniebant.

Praedam ducentes, thesauros effodientes,

Rem miserae gentis, sua crimina magna luentis,

Aut raptam sparsit fera gens, aut ignibus arsit,

Flammaque destruxit, qua turbo per omnia duxit,

160

Cum templis aedes, nisi cernas, vix mihi credes.

Hac fuit usta die sacra Virginis aula Mariae,

Templaque bis quina simili periere ruina.

Sors caret exemplo de quodam cognita templo,

In quo mors hausit quos portarum sera clausit,

165

Reddens ter denos exangues atque novenos,

Quos si vidisses, mirabiliter doluisses.

Praelucens grata specie perit aula cremata,

Miro picta modo, quam praesul condidit Odo,

Tali digna viro; casu pessundata diro,

170

Tecta decore pari desperant se reparari.

Et domus insignis Conani fit cibus ignis.

Sortis mundanae fluxum decus est et inane;

Splendida res transit, quasi sordida nulla remansit

Talis in hac tota regione domus mihi nota.

175

Aedes nostrorum pretiosas canonicorum,

Dum sine more furit, vigor omnes igneus urit.

Si qua manserunt, pauperrima tecta fuerunt,

Nam nihil insigni specie reliquum fuit igni.

Quid de castello referam? patuit sine bello,

180

Militibus fractis, soloque timore subactis;

Principis alta pari didicit domus igne cremari.

Festino rerum metam contingere, clerum

Iam diffidentem, supremaque fata videntem,

Aedibus e sacris flammae vigor expulit acris,

185

Sorsque fuit talis, non permisit furialis

Arma subire gregis nos indulgentia regis.

Ergo securi metuebant qui prius uri,

Sacra reliquerunt loca quam citius potuerunt.

Concitus ipse pedes ad nostras dirigo sedes;

190

Cumque cremaretur mea res, et iam pateretur

Omnem defectum, quod servierat mihi tectum,

Spe captus vana, frumenti tollere grana

De cinerum massa coepi mediocriter assa.

Nam flammis raptam faciendis panibus aptam

195

Annonam rebar, sed prorsus decipiebar.

Nescio si nostis; sed ego novi, quia tostis

Compositus granis, vix transit guttura panis.

Huius odore gravi me pene vomendo rigavi,

Quem vix consumi patitur vis insita fumi;

200

Fel sapit hic panis, sed dulcia venter inanis

Quaelibet esse putat, nec amara vorando refutat.

Anxietate gravi quae profero vera probavi,

Nunc temptans escas non ante quidem mihi vescas.

Pandere cur nolim quis me dolor urgeat olim?

205

Non mihi res gestas ut agam modo cogit egestas;

Cum video flentes, quia deficit esca, clientes,

Meque relinquentes inopem, panemque sequentes,

Solus in aede sedens, et fletu lumina laedens,

Multa diu volvo; tandem ieiunia solvo.

210

A solito purus vitio, iam non Epicurus,

Escarumve reus luxu, sed Pythagoraeus,

Infundens ollae laticem quiddam paro molle.

Namque manu parca, quae custoditur in arca,

Mixta farina sali sociatur aquae fluviali.

215

Haec calefacta parum vice sorbeo deliciarum.

In serie cleri non debeo vilis haberi,

Si manibus tollam fumantem pultibus ollam,

Quas caute fundo cumulam in vase profundo,

Vt nihil effusum vitare gulae queat usum.

220

Ad quam mulcendam rabiemque famis removendam,

Escas nulla ferunt cochlearia, nam perierunt,

Fastus et ut desit, quem res mea perdita laesit,

Ore traho totum, sorbens escam quasi potum.

Donec se purget, quam sarcina tam gravis urget,

225

Pace caret venter; pugnat is indeficienter

Indignans multum; movet hunc natura tumultum,

Seque reclamat ali, mirata bitumine tali,

Quo fit nemo satur, quamvis illo repleatur,

Nec quaerit vinum vacuans hac faece catinum.

230

Hic cibus est .............................

Quo quisquis turget, sitis hunc nullatenus urget.

Est etiam nudo vehemens mihi sollicitudo,

Dedecorisque genus patior grave, vestis egenus;

Meque pudore premo, latitans a sole supremo,

235

Donec lege poli succedant sidera soli.

Anxius expecto tenebras, ut noctua, tecto

Non egressurus nisi noctu; quippe daturus

Materiam risus, turpi cum tegmine visus.

Et quia me digito monstrat plebs improba, vito

240

Plebis conspectus; nimiumque movet mihi pectus,

Quod me quando vident, lacrimas quibus effluo rident

Nec mea solari dignantur vulnera chari,

Multotiens gratum quibus exhibui famulatum.

Quam pravam gentem! cum me cernunt venientem,

245

Mox vertunt dorsum, flectuntque gradus aliorsum.

Si censu plenas mihi scirent esse crumenas,

Me venerarentur, gressusque meos sequerentur,

Non me, sed censum; merito genus hoc reprehensum.

Spem sibi de vanis trahit, extollitque profanis

250

Divitiis plenum, nec amat, nec honorat egenum.

Spernit egestatem, nec honorificat probitatem.

Si decus immensum vis, grandem collige censum.

Res tua dum stabit, te mobile vulgus amabit;

Fias mendicus, tibi non remanebit amicus.

255

Non ipsi curant mala me quaecumque perurant.

Qui mihi cognati fuerant, mutatio fati,

Quae censum laesit, facit ut cognatio desit.

Et quia nil charum sine massa deliciarum,

Anxius ipse nimis penetralibus uror in imis,

260

Cura succensus qua restituam mihi partem

Elapsae sortis, rapuit quam dextera fortis.

Vt locuples fiam, non exercebo sophiam;

Hac mercede labor caret, hac nil arte lucrabor.

Plato subtilis foret hoc in tempore vilis;

265

De nullis donis gauderet musa Maronis;

Sors tenuis rerum graviter cruciaret Homerum;

De nulla certus mercede, poeta disertus

In nostris oris est expers omnis honoris.

Subtilis cartae nil blanda proficit arte,

270

Nec quemquam tangit, quod lingua poetica pangit.

Vade, poeta, foras; nostri fuge cardinis oras,

................................ quaeris.

Laudans primates non amplius, inclite vates,

Per modulos dulces asini quam pectora mulces.

275

O armis ignari proceres, hebetes et avari,

Dissimiles plane tibi sunt, pater Octaviane.

Nil illis gratum profert facundia vatum,

Qui grandem quaestum nomenque merentur honestum.

Vi nimium dura defensurus mea iura,

280

Cunctaque rapturus vicinorum bona, durus

Efficerer miles, quia vos considero viles,

Mortis respectus nisi terreret mihi pectus.

Quanam cautela fugerem tot bellica tela?

Quoque modo censes possem vitare tot enses?

285

Mentiri nolo; bellorum nomine solo

Deficerem victus, metuens ut convenit ictus.

Nunquam bella geram, nec praesidium mihi quaeram

Per gladii motum; malo dimittere totum.

Quod si mercator fierem, lapsae reparator

290

Esse rei possem, sed non nisi fallere nossem.

Qui vult immensum cumulare cito sibi censum,

Praefert iure forum doctrinis philosophorum.

Maior ibi quaestus, quamvis ita non sit honestus,

Nam mercaturae non volvitur actio pure.

295

Mercator iurat falso, dum fallere curat,

Adquiritque fidem verbis fallacibus idem.

Nil peccare putat quotiens venalia mutat,

Ad lucra dum tendit, si pluris singula vendit.

Non habeo votum fallendi, nec mihi notum

300

Haec genus est artis, non haec lucra praefero cartis.

Agriculturae tractantur munia iure;

Sed labor hic durus, pigro mihi non placiturus,

Arsque molesta nimis rebus non ditat opimis.

Si mendicarem, quid tunc? probrum tolerarem,

305

Et mihi fortassis pretium nemo daret assis.

Gratis adulari, sine fructu milia fari,

Nec ratio, nec honor; si quando talia conor;

Ore verecundo male verba rogantia fundo,

Ne nimis obtusum talem credatis ad usum.

310

Non importunus, quotiens mihi postulat unus,

Personam blando si quam sermone nefando

Demulcere paro, fieri quod credite raro,

Mox vultu mutor, sed nec sermonibus utor

Oris melliti, vel rhetoris arte politi.

315

Sunt deceptores hominum, qui vertere mores

Ad quodcumque ferunt animo, verbis didicerunt;

Hi sibi dona petant, qui sese sic locupletant.

Nil mihi quod detur fallax mea lingua meretur

Nec quemquam tangit qui me dolor intimus angit.

320

Et tamen est unus, cui magnum debeo munus,

Nam mihi sponte dedit, quod honestum mens mea credit.

Pecte si leni fieret prece vatis egeni,

Non tot ei grates deberet reddere vates;

Non gratis dantur, prece munera si qua parantur.

325

Veste carens apta, postquam fuit haec mihi rapta,

Vtebar vili, personae donec herili

Movit respectus probitatis nobile pectus,

Vt daret ornatum, causa duplici mihi gratum,

Et pretio dantis, vel doni me decorantis.

330

Me putet ingratum cui promitto famulatum,

Munus sponte datum nisi reddam multiplicatum.

Reddam thesaurum qui gemmas vincit et aurum,

Qui famat, servat, laudesque merentis acervat,

Dans infinitam post mortis tempora vitam,

335

A quo productum nescit corruptio fructum,

Nomen herile ducum qui non sinit esse caducum,

Arte quibus vatum decus est insigne paratum;

Millibus annorum durans labor integer horum,

Non tineas pascet, nec in aeternum veterascet.