Tercius armatos fratres exarmat inermis

Ammonitu matris. Gallos urbesque Quirini

Vi superant; patriam petit unus et imperat alter.

Dacia uectigal reddit. Dat Marcia leges.

5

Deuorat immanis crudelem belua regem.

Depositum Pius instituens se degradat ipsum;

Ter sumit diadema Pius cum regis honore.

Iulius occeanum transit uictusque recedit.

Que tociens superare suos non desiit hostes

10

Nec solita est uinci, se sola Britannia uincit.

Architenens uix Romuleum compleuerat annum,

Cum dux decedit; succedit Brennius illi.

Qui de thesauro, quem dux seruauerat et qui

Est ab auis atauisque ducis collectus, in omnes

15

Large distribuit; cunctorum adquirit amorem

Muneribus. Vigili cura retractat apud se

Qualiter in fratrem Belinum uendicet. Vnde

Agmine collecto transit mare. Currit in illum

Belinus Britonumque cohors. Dum frater anhelat

20

In fratris iugulum, mater Tonuenna trementi

Se gerit in medium passu pacemque reformat

Inter eos. Armis eiectis oscula fratri

Innectit frater; omnes sua tela cohortes

Deponunt; hostis fieri se gaudet amicum.

25

Pace reformata fratrem pudet arma tulisse

Contra fraternas acies iunctisque cateruis

In Trinouantum ueniunt feliciter urbem.

Illic proponunt sibi Gallica subdere regna.

Inde adeunt Gallos; deuastant Gallica rura.

30

Nacio Gallorum currit communis in illos.

Prelia committunt partes. Tamen agmina fratrum

Excedunt Gallos coguntque relinquere campum

Et dare terga fuge; fugientes usque sequuntur

Donec dispersis Gallis capiuntur eorum

35

Reges et capti coguntur dedicioni.

Inde petunt Romam; percurrunt Ytala regna.

Porsenne Gabioque subest Romana potestas

Consulibus. Quibus ut reges uenisse feruntur

Cum tot militibus, pacem - non bella - petentes

40

Occurrunt illis, portantes plurima dona;

Seque soluturos illis seruile tributum

Iurant. Dant fratres ueniam pacemque receptis

Obsidibus. Reges adeunt cum laude triumphi

Teutonicos ut eos ingente tyrannide uexent.

45

Penitet interea Romanos federis: unde

Ad Germanorum partem se consul uterque

Transfert. Quod postquam fratrum peruenit ad aures,

Consilio fretus Belini Brennius urbem

Romuleam festinus adit. Romana iuuentus

50

Factum comperiens Germanica castra relinquit

Et Romam repetit. Premissa nocte reducens

Agmina Belinus in uallem, qua redituri

Sunt hostes Lacii, latet hic; expectat eorum

Aduentum. Veniunt ueniente die; ruit omnis

55

Cautus in incautos exercitus; agmen inerme

Armati sternunt Britones. Non pugna uidetur

Que geritur, quoniam ferit hec pars, pars cadit illa.

Dant Lacii sua terga fuge, Belinus eorum

Terga secat gladio nulla pietate retentus;

60

Tandem consulibus Laciis nox et fuga prodest.

Belinus uero, postquam uictoria tanta

Cessit ei, sequitur fratrem qui menia Rome

Obsidet et longa muros indagine cingit.

Se commisceri gaudent collegia fratrum

65

Impugnantque urbem. Muros Romana coronant

Agmina; telorum densus cadit undique nimbus.

Dum nil proficiunt fratres, periuria patrum

Obsunt obsidibus, quoniam cernentibus ipsis

Suspensi laqueis uitam finire pudendo

70

Funere coguntur. Victa pietate paterna

Vrbis amor patres stimulat defendere muros.

Dum simul intendant penitus delere Britanni

Seruilique iugo periuram subdere Romam,

Ecce ruit scelerata cohors, quam ducit in hostes

75

Consul uterque suos. Norunt uexilla suorum

Inclusi; portas reserant prestantque paratum

Auxilium sociis. Britones nec retro nec ante

Cede carent; uia nulla patet qua cedere possint.

At simul attonitis animi rediere Britannis,

80

Stragem non minimam faciunt; ad milia sternunt

Hostes. Porsenna capto Gabioque perempto

Diffugiunt Lacii, cedes in terga gerentes,

Lugentemque urbem uictores ingrediuntur;

Diripiuntur opes quas urbs seruarat auara.

85

Brennius imperii Romani sumit habenas;

Seuiciam gerit in ciues populumque Quirinum.

Inde suum regnum cum magna laude triumphi

Rex Belinus adit tractatque in pace Britannos.

Semirutas reficit urbes legesque paternas

90

Confirmat; claram Legionum construit Vrbem.

Cuius combusti cineres seruantur in auro,

Lundoniis in turre noua quam fecerat ipse.

Gorhuandus Barbe Rubee, non degener heres

Belini, sumit digne diadema paternum:

95

Iusticie custos, cultor pietatis, amator

Pacis, defensor uidue, tutela pupilli,

Hostibus hostis, amicus amicis, fortis in armis,

Vultu conspicuus, illustri corpore magnus,

Consilio cautus, in dando munere largus.

100

Qui, cum uectigal sibi reddere Dacia spernit

Iuratum patri, fert egre. Transmeat ergo

Ad Dacos et eos sibi subdit; regeque ceso

Reddere constringit populum seruile tributum.

Dumque citis uelis uictor redit, ecce decem ter

105

In medio plenis iuuenum simul et mulierum

Obuiat occeano ratibus. Rex querit eorum

Aduentus causam. Quorum dux transit ad illum

Et iunctis manibus supplex genibusque reflexis

Inquit: "Ab Hispanis expulsi finibus anno

110

Elapso mare classe uaga sulcamus, ubi fors

Nos agit errantes. Petimus pronique rogamus

Vt certum partem sit nobis fas habitare

In regione tua." Precibus ducis annuit. Illis

Insula uasta datur, nullis habitata priorum.

115

Cumque dies uite regis supprema ueniret,

Ille bonis cedit et in Vrbe iacet Legionum.

Guizelinus ei succedit; iura benigne

Regni, dum uiuit, tractat. Cui Marcia coniunx

Traditur, ingenio pollens, insignis in omni

120

Arte. Nouam legem statuit; de nomine cuius

Nomen sortitur. Defuncto rege gubernat

Marcia pacifice regnum: nam filius eius,

Tantum septennis, Sisillius, ad diadema

Portandum non est maturus. Marcia uero

125

Frena regit regni rigide. Postquam sua soluit

Debita nature, iuuenis Sisillius illi

Succedit regnique decus sibi sumit honusque.

Post illum regnat Kinuuarus filius eius;

Danius eius ei frater succedit. At illum

130

In regno sequitur Morindus filius cius,

Sed non legitime natus. Quo corpore maior

Vel probitate prior uel largior in tribuendis

Muneribus nullus toto reperitur in orbe.

Sed nimis indulgens feritati suffocat omnes

135

Virtutes alias quibus est laudabilis ipse.

In regnum cuius magna comitante caterua

Rex Morianorum seuus uenit. Obuiat illi

Innumero Britonum circumdatus agmine. Partes

Prelia committunt; stragem facit agmen utrumque.

140

Solus rex Britonum gladio facit in Morianos

Maiorem stragem quam cetera turba suorum.

Cedit ei tandem uictoria; seuit in hostes

Terga fuge dantes gladioque suo iubet omnes

Seruari satagensque sue furialiter ire

145

In cunctos fertur; cunctorum funera gaudet

Ascribi sibimet. Fera dextera percuciendo

Forte fatigatur, sed mens sitibunda cruoris

Indefessa manet. Dum cessat dextera lassa,

Ipse facit propriis spoliari pellibus omnes

150

Appositoque iubet spoliatos igne cremari.

Dum uacat in cunctis intento corde furori,

Belua, que regis crudelia uindicet acta,

Exit ab occeano; quam cum prope constat adesse

Magnanimo regi, poscit certamen inire

155

Solus cum sola. Telis petit exiciale

Monstrum; consumptis manet hec sine uulnere telis

Et regem oppressum mendico deuorat ore

Et quasi pisciculum uentri commendat inani.

Gorbonianus ei succedit filius eius

160

Maior, cui fratres sunt quatuor. Equius illo

Nemo regnauit: restaurat diruta templa

Et noua plura facit; superis impendit honorem;

Iusticiam seruat; uires eneruat iniqui;

Agricolas reddit tutos et furta prophanat

165

Et fortes ditat iuuenes. Quo preside pollet

Insula diuiciis, quantis nec retro nec ante

Claruit. Omnis abest predo, pax regnat ubique.

Tandem de medio sublatus obit clarisque sepultus

Londoniis magno tumuli decoratur honore.

170

Archigallo fratri succedit Gorboniano,

Fratri dissimilis gestis: ut qui generosos

Opprimit, exaltat infames, diuitibusque

Diuicias aufert, et opes de rebus eorum

Accumulans Britonum sibi querit in omnibus iram.

175

Insurgunt in eum solioque uiriliter illum

Priuant et regem priuate uiuere cogunt.

Illius frater Elidurus regis honore

Post illum potitur, Pius appellatus ob ipsum

Quod fecit cum fratre suo signum pictaus.

180

Namque sui regni lustro incipiente secundo,

Dum sequitur ceruos, frater suus obuiat illi

In nemore Archigallo. Quo uiso frater in eius

Se gerit amplexum, repetitaque basia fratris

Imprimit <in> faciem, consolaturque gementem,

185

Et secum deducit cum thalamoque reponit,

Omnibus ignaris facti. Rex ergo uocatis

Regni principibus pacemque fidemque reformat

Inter eos fratremque suum fratrique coactos

Subdit eos demitque suo diadema suique

190

Imponit fratris capiti: Pius inde uocatur.

Rex nouus hinc regnat lustris in pace duobus

Exercens uite contraria facta priori.

Denique decedit populoque fauente Britanno

Nomine reque Pius Elidurus frena secundo

195

Assumens regni bene regnat. Sed Paledurus

Ingeniusque, duo regis fratres Eliduri,

Insurgunt in eum et fratrem deponere temptant;

Et tandem capiunt et priuant regis honore.

Fratribus est regni diuisio facta duobus.

200

Mors concludit eis; Elydurum tercia regem

Sors facit. In regno post illum Gorboniani

Filius erigitur patremque imitatur in actu.

Arthigalonis eum Marganus filius ipso

In regno sequitur, omni bonitate decorus.

205

Post quem sex annis frater suus Ennius ipsum

Regnum detractans regni priuatur honore.

Filius Ingenii post hunc Yduallo gubernat

Regnum. Succedit Pereduri filius illi

Kymo. Pii proles sequitur Gerancius illum.

210

Succedit Castellus ei sequiturque Coillus.

Porrex in regno sequitur; post hunc quoque Cherin.

Hic habuit natos tres: est Fulgencius uni

Nomen, et Eldanus aliis est Andragiusque.

Hinc primogenitus regnat Fulgencius; inde

215

Eldanus regnum post fratris fata gubernat;

Post hunc Andragius, Vrianus, Enos, Eliudus,

Rodaldus, Cloteus, Gorhuandus, Merianus,

Bledunus, Capius, Sisillius, et Blegabredus;

Hic, quoniam cunctos excellit in arte canendi,

220

Est ioculatorum decus et tutela uocatus.

Post hunc Archinayl, Rodyon, Roderchius, Eldon;

Succedunt Samuil Penisel, Pyr, Capoyrus.

Isti succedit Digellus filius eius,

Vir iustus, fortis, prudens, pius, atque modestus.

225

Post illum regnat illius filius Hely

Et lustris octo tractat sine fraude Britannos.

Post obitum cuius Ludh regnat filius eius,

Dapsilis et fortis, et iustus, et edificator

Murorum; renouat plures et construit urbes.

230

Cassibellanus frater succedit eidem,

Quamuis Androgeus, Tenuancius, inclita proles

Fratris, regalis attingere culmen honoris

Deberent; tamen id fieri minor impedit etas.

Iulius interea post Gallica regna subacta

235

Partis in opposite stans litore, nobile regnum

Prospiciens Britonum, gentis terreque relato

Nomine sic inquit: "Lacios Britonesque fuisse

Eiusdem generis memorat ueneranda uetustas;

Sed tamen a nobis distant probitate locoque.

240

Hortandi cito sunt nobis prestare tributum

Aut ui cogendi." Quod cum scripsisset et ipsi

Mandasset regi, rex indignatus eidem

Consilio fretus heroum talia scribit:

"Roma, manus rodens, thesauri dedita tante

245

Ydropisi, quam nulla phisis tibi tollere nouit,

Quid tibi nobiscum? Cur nos tibi subdere temptas?

Ardor auaricie, quo naturaliter ardes,

Te stimulat census mundique sitire metalla.

Laudamus Parthos, et in hoc absoluimus illos

250

Quod Crassus uitam finiuit funere digno,

Ore bibens aurum quod corde sitiuit auaro.

Attamen Eneas, a quo patre ducimus ortum,

Nos facit equales; nulli seruiuimus umquam,

Nulli paremus, nulli parere tenemur.

255

Nobilitas eadem nos et uos reddit eosdem,

Quos partim superare cupis, parumque subesse.

Cesar, qui ceso nomen trahis istud ab hoste,

Ne quia cederis sis Cesar, cede Britannis!

An quia succumbit tibi Gallia uicta, superbis,

260

Quam tam sepe patres nostri domuisse feruntur?

Et quandoque tui nostris soluere tributum."

Cesar, ut audiuit regis responsa, leone

Seuior irato nimia succenditur ira

Nauigiumque parat; uento dat uela; Tamensem

265

Classe petit fluuium. Quem cum uenisse refertur

Regi, regni rex armatos conuocat omnes.

Princeps milicie regni regisque nepotes

Tresque simul reges procerumque ducumque caterue

Regis in auxilium properant. Cum Cesare bellum

270

Committunt; hinc inde uolant per litora pila;

Cesa cadunt, quorum non est numerus, morientum

Corpora; sanguineus altas deducit harenas

In pelagus torrens rubeasque facit maris undas.

Dum stat in ambiguo cui martis gloria cedat,

275

Nennius innumero stipatus milite, frater

Regis, et Androgeus dispergunt Cesaris agmen.

Nennius et Cesar arreptis ensibus alter

Tendit in alterius iugulum, sed Cesaris ensem

Alter ei demit; cuius natura stupenda est.

280

Nomine Mors Crocea: quod nomen contigit illi

Cedis ab euentu, quia, siquem sauciat, illi

Nulla medela potest uite conferre salutem.

Iulius amisso gladio fugit. Eius in ipsum

Nennius ense furit. Conuertunt terga Quirini,

285

Qui Mortis Crocee uim norant. Dum fugientes

Insequitur, dum mille cadunt ictuue metuue,

Occurrit Labienus ei, ditatus honoris

Iure tribunicii; cuius caput amputat ense

Nennius. Hinc fugiunt Lacii passim laceratis

290

Agminibus repetuntque suas cum Cesare naues;

Ad Gallos remisque rates uelisque feruntur.

Rex igitur uictor, superato Cesare letus,

Victorum dispergit opes uictoribus eque;

Virtutum titulos declarat dextera dantis.

295

Sed quia, dum ridet, deridet gloria mundi,

Inter leticie plausus uocesque triumphi

Occupat interior luctus precordia regis.

Nam uulnus letale gerens in pectore frater

Regis presentis amittit gaudia uite.

300

Et Trinouantum conditus conditur urbe;

In cuius tumulo tumulatur Cesaris ensis.

Constitit ut Gallis Lacios rediisse fugatos,

Cesareo sua colla iugo subducere temptant.

Namque putant Britones fama referente uenire

305

Romanosque sequi, tectum quoque classibus equor.

Cesar, ut agnouit Gallos sibi bella minari,

Et se post Britonum certamina debilitatum,

Discordes sibi concordat cum plebe potentes,

Large distribuens illis aurum quod auare

310

Accumulauerat; exheredatis sua iura

Restituit; timet hos Cesar quibus ipse timori est.

Quam bona libertas! Quam detestabilis auri

Argentique fames! Que libera debuit esse -

Et potuit - corrupta datis gens Gallica seruit.

315

Cesar letatur Gallis sibi pacificatis;

Corde tamen teritur quociens memoranda retractat

Bella Britannorum conuersaque terga suorum.

Iulius innumero circumdatus agmine magnum

Transmeat occeanum. Quem rex Britonum uenientem

320

Comperiens, urbes et diruta menia munit.

Hamatasque sudes prudens affigit in amne,

Quo classis Romana uenit, seruatque marinos

Portus ne regnum possint intrare Quirini.

Nec mora Cesar adest; fluuium petit. In latitantes

325

Se male fert ignara sudes classis peritura;

Lesa receptat aquas; impletam ducit in imum

Pondus aque; Lacii mortem paciuntur in undis.

Quorum naufragium Cesar cum parte suorum

Eminus aspiciens ad terram uela retorquet,

330

Et sic euadit genus hoc miserabile mortis.

Rex uero Britonum, quem uisa pericula gentis

Romane letum faciunt, pars salua molestat,

Irruit in Lacios; Laciorum turba resistit;

Vulnera dant capiuntque simul; pars omnis anhelat

335

Partis in interitum. Sed pars Romana minoris

Est numeri patiturque sui dispendia passim.

Decrescunt Lacii semper, Britonumque cohortes

Augentur semper. Quod cum dux ipse uideret,

Depuduit dare terga fuge uotoque petitas

340

Ad Morianorum litus subducere naues.

At uictor uicto bis Cesare pectore toto

Letus diis celi grates impendit et omnes

Precipit acciri proceres procerumque maritas.

Conueniunt igitur ex omni parte uocati

345

Sacrificantque deis tauros niueasque iuuencas

Innumerosque boues; mactant uolucresque ferasque

Diuersi generis; adolent quoque thuris odores.

Inde uacant epulis; ineunt post seria ludos.

Vrbs Trinouantum leto tonat undique plausu.

350

Sed quia successus humani stare tenaci

Non possunt passu sed eos rota uoluit in orbe,

Vertitur in luctum regalis tibia plausus.

Namque duos iuuenes forma prestante, nepotes

Regis et Androgei, nitida certasse palestra

355

Contigit. Androgeique nepos ferit ense nepotem

Regis eumque neci tradit. Tunc concio tota

Concita turbatur; regem dolor occupat ingens.

Acciri faciens homicidam iudicat illum

Esse reum mortis, quoniam qui percutit ense,

360

Ense iubet perimi ueteris sacra lectio legis.

Hoc uetat Androgeus. Rex indignatus in eius

Seuus bachatur igni ferroque ducatum;

Nec prece nec precio cepta desistit ab ira.

Androgeus nichil esse uidens quod competat illi,

365

Cesaris in partem se transfert. Cesar in eius

Auxilium confisus adit miserabile regnum.

Iam rex Londonias obsederat, oppida, uillas

Ruraque uastarat; sed postquam nouit adesse

Cesareas acies, cito deserit obsidionem

370

Armaque conuertit a ciuibus eius in hostes.

Sese conspiciunt Lacii Britonesque paratos

Ad bellum uotisque petunt committere martem.

Disponunt acies hinc inde necemque subire

Pugnando cupiunt pocius quam uertere terga.

375

Omnis abest hinc inde timor; grauis esse uidetur

Et dampnosa mora turmis pugnare paratis.

Concurrunt acies; emittunt preuia mortis

Spicula; nulla manus torpescit, dum tenet ensem;

Aut cadit aut cedit pars utraque; cedere cede

380

Turpius esse putant; mortem decus esse triumphi,

Qui cum laude uenit, reputant; nec uiuere curat

Quis, nisi cui dederit celebrem uictoria uitam.

Dum Britones Lacios lacerant Laciique Britannos,

Irruit Androgeus et milia quinque uirorum

385

Inuaditque ferox regem regisque cohortes

A tergo, quibus ante dabat Romana iuuentus

Terga; suos fugiunt ciues sua terga prementes.

Quid facis, Androgeu? Que te demencia cogit

In populum seuire tuum? Seruire laboras,

390

Qui fueras dominus? Tua te uictoria uictum

Reddit, dumque tuos superas, te subicis hosti.

Non tu, sed Cesar curru uictore uehetur.

Quo uultu cernes tabulam Britonesque ligatos?

Cesar erit uictor et tota Britannia uicta.

395

Victor honus pro laude feres, et Cesar honorem.

Ecce tuus frater Tenuancius, hostibus hostis,

Pugnat pro patria et pro libertate tuenda;

Tu certas ut ferre iugum generosa propago

Addiscat Britonum reddatque perhenne tributum.

400

Esto memor Bruti nec agas contraria Bruto,

Qui libertatem captiuis patribus olim

Reddidit et proprio tribuit de nomine nomen.

Mons sublimis erat, cuius prerupta cacumen

Saxa coronabant, excelse turris adinstar.

405

Illic ascendunt Britonum cum rege cohortes;

Cesar et Androgeus regem Britonesque sequuntur.

Sed rex et Britones montis fastigia nacti

Fortiter insistunt, iacientes saxa; sequentes

Precipitant saxis. Sed totum Cesaris ale

410

Circueunt montem. Nullus patet exitus illis

Obsessis; fame Cesar eos consumere gestit.

Quod rex intendens scribit mittitque nepoti

Talia uerba suo cum precedente salute:

"Care nepos, miserere mei, miserere tuorum.

415

Parce tue patrie: michi fac cum Cesare pacem.

Nos fame deuicti submitti cogimur hosti."

Androgeus, postquam regalis littera lecta est,

Sic ait: "In bello pietas, in pace tyrannis:

Vtraque culpanda est. Quam recte, numina celi,

420

Omnia disponitis! Patruus meus ecce precatur

Quam dare contempsit ueniam michi. Cesaris orat

Pace frui, cuius pacem prius ipse rogabat

Cesar: debuerat igitur me rex reuereri,

Qui dare terga fuge dextra uictrice coegi

425

Cesareas acies. Decuit perpendere regem

Hos, quos uictores feci, me reddere posse

Victos, quos uici uersa uice reddere posse

Victores: non ergo fui tractandus inique.

Est stolidus princeps qui per quos ipse triumphat

430

Et per quos regnat caros infestat ut hostes.

Sed quoniam supplex pacem ueniamque precatur,

Tractabo de regis ego cum Cesare pace."

Cesaris inde pedes amplexus postulat illum

Vt tribuat regi ueniam sumatque tributum.

435

Cesar uix motus precibus ducis annuit illi.

O rex infelix, quid agis? Pax Cesaris omni

Est nece deterior et peste molestior omni.

Hanc tua posteritas pacem merebit in euum;

Imponet pax ista iugum seruile futuris.

440

Cesaris et regis firmata pace, tributi

Taxato numero, cuius tria milia summa est

Marcharum argenti, tunc nostra Britannia primum

Addidicit portare iugum dominumque timere.

Vere nouo Cesar collectis undique turmis

445

Tendit in Ytaliam. Confundit fasque nefasque;

Contra communem bellum gerit utilitatem;

Pompeio fugiente sibi ius uendicat omne.

At postquam Tytan septem compleuerat annos,

Cassibellanus nature debita soluit.

450

Succedit dux Cornubie Tenuancius illi;

Nam dux Androgeus ierat cum Cesare Romam.

Kybelinus ei succedit filius eius,

Quem pius Augustus Rome nutriuerat, armis

Munierat, donis ditauerat; unde Quirinos

455

Diligit in tantum quod, cum retinere tributum

Nec dare Romanis possit, sine murmure reddit.