Est ope divina Turcorum facta ruina,

Hoc pro laude Dei, licet impar materiei,

Carmine prestringo facili, nec ludicra fingo.

Christe, meae menti tua bella referre volenti

5

Adsis, laus cuius series est carminis huius,

Vt bene proveniant, et te duce carmina fiant.

Christicolae gentes, gladioque fideque nitentes,

Vt sacra purgarent a sordibus, et superarent

Turcos insanos, foedantes fana, profanos,

10

Coniuraverunt, et Ierusalem petierunt.

Ast ubi iam lassus, iam multa pericula passus,

Aequoreum littus tetigit chorus ille beatus,

Transit aequoream rabiem, petiitque Nicaeam,

In qua ter centum ter quinque triumque parentum

15

Conventus, mores struxit, docuitque minores.

Sed male mutata, Christique fide vacuata,

Christum spernebat, gentilia monstra colebat.

Et quoniam Christum prius haec coluisse putatur,

Ad Christum corrupta prius merito revocatur.

20

Ergo disponunt acies, tentoria ponunt.

Vndique conveniunt, et bello congrua fiunt.

Partem, quam mundus vocat occasum, Boimundus

Occupat, et contra muros statuit sua castra.

Qui locus e plaustro iunctus contrarius austro,

25

Ille tuae forti, datus est, Godefride, cohorti.

In loca succedunt alii, quae congrua credunt,

Cunctorum portus, vertuntur solis ad ortus.

Militibus densi Raymundus cum Podiensi,

Hugo comes magnus, leo saevis, mitibus agnus,

30

Et satis expertus per praelia dira Robertus,

Dux quoque Flandrensis, cuius non fallitur ensis,

Et Stephanus muros expugnabant ruituros.

Tuta sed a turbis pars una remanserat urbis,

Nec timet assultus pars quam sol respicit altus.

35

Frustra securos petierant denique muros.

Nam lacus immensus, multaque uligine densus

Hos defensabat, nostros transire negabat.

Sed tamen hanc partem nostri tetigere per artem,

Namque superiectis ratibus, multis quoque tectis,

40

Quas Caesar dictus, vinctis per terrea bobus

Fecerat adduci voto tunc auxiliandi,

Sic quasi per pontes potuerunt tangere fontes,

Acriter insistunt nostri, Turcique resistunt.

Acriter impellunt illos, illique repellunt.

45

Saeva venenatas gens mittit ab urbe sagittas,

Cuique sagitta dabat leve vulnus, eum perimebat:

Et dum successit, per turpia verba lacessit

Christi cultores, cave, dicens, deteriores.

Vocibus ingratis nostris satis exagitatis,

50

Altior ad duros portatur machina muros.

Gentiles miseri tandem coepere vereri.

Nostri non segnes lapides iaculantur et ignes,

Turres impellunt, affixaque tela revellunt

A clypeis, hostes telo proprio ferientes.

55

Vtque cadit spissus imber cum grandine missus,

Sic non vitatae mittuntur ubique sagittae.

Tela cadunt, miserique gemunt, moriuntur utrinque,

Hi gladiis, alii baculis pugnant, sudibusque,

Magnus erat turbae clamor trepidantis in urbe

60

Ergo plorantes manibus quoque significantes

Orarunt pacem, clamarunt deditionem,

Expediunt dextras vaduntque recludere portas,

Exsultant nostri, laudant magnalia Christi.

Primum purgari censent a sordibus urbem,

65

Et consignari per aquam prece sanctificatam,

Cumque hymnis crucibusque intrant reconciliatam.

Mittuntur sacri portantes sacra ministri,

Lustrant securos benedicta aspergine muros,

Cantantes modulos divinis ritibus aptos.

70

Talia dum cives visu audituque capescunt,

Protinus irati in gentilia monstra recurrunt,

Cuncta profanari magica vertigine dicunt,

Et proturbantes extra sacra agmina trudunt.

Sic irritantur legiones Christicolarum,

75

Et delusa dolent mysteria coelicolarum.

Acrius insurgunt celeres et in arma recurrunt

Deque profanatis poenas cum sanguine poscunt.

Acrius incumbunt, balistas fundibulo aptant,

Perfodiunt portas, miseros quasi carcere vallant,

80

Excubias statuunt noctuque dieque caventes

Ne quis colloquio externus iuvet interiores.

Dumque instant vigiles sibi succedendo per horas,

Repperiunt quemdam per nigras ire tenebras

Quaerentem ..... vel portas ingrediendi

85

Vel per ..... cum clausis sermocinandi

Illi correptum graviter manicisque ligatum

Cogunt, aut citius quae nosset cuncta profari,

Aut durae mortis gravia experimenta lucrari.

Ille metu victus nimio, nec longa moratus

90

Dicere servata se devovet omnia vita.

Hinc ubi fecit eum pia convenientia fidum,

Exponit missum se civibus insinuatum,

Ne desperarent, sed rem virtute tenerent,

Namque sequente die plenum solamen haberent

95

Quando ..... obsessi mortificare.

Possent atque opibus cum libertate vacare.

Millia nam propius plus concedisse trecenta

Sultano ducibus Solymannoque coacta.

Quae sic de propriis se viribus exhilararent,

100

Vt quasi victores iam facti glorificarent,

Agmina Christicolam quo iam deleta putarent,

Solaque de spoliis inter se bella pararent.

Mane etiam primo statuissent castra movere,

Illa quoque ante urbem, vacua statione, locare,

105

Quae fuerat tibi, dux Raymunde, tuisque relicta.

Quando ibi prima duces coeperunt figere castra,

Qui retrorsus adhuc aberant ad millia bina

Pro quibus est missum citius, iussique venire

Ipsa in planitie tentoria disposuere.

110

Legatus porro iam factus sponte fidelis

Purgari sese expetiit baptismatis unda.

Quod dum fit citius concursu presbyterorum,

Egregius fulsit vir in ordine Christicolarum;

Mane igitur primo nostri vertuntur in arma,

115

Vrbis perfidiam punitum sorte suprema.

Fit clamor multus, variatur ..... vultus

Istinc pugnantum, atque illinc extrema gementum.

Tormentis, iaculis, gladiis quoque bella geruntur,

Haud multum distat quin protinus ingrediantur.

120

Dum sic instarent nostri, miseri trepidarent,

Et iam constricti sua vellent reddere victi

Ecce sexaginta Turcorum millia structa

Ensibus et clypeis, ad opem venere Nicaeis.

Gens tua, Christe, nimis metuens suspirat ab imis

125

Pectoribus, clari bello coepere precari

Supplice voce Deum, quod eis daret ipse trophaeum.

Vt conspexerunt Turci nostros fremuerunt.

Mox ubi fecerunt tres turmas, disposuerunt

Quod pars intraret muros, inopesque iuvaret

130

Viribus et telis, et opem praeberet anhelis:

Ipsi munirent portas, nostrosque ferirent.

A gemina parte comperta protinus arte,

Noster in hostiles multo ruit impete miles,

Pugnatur dure, sed non par actus utrinque,

135

Sed perimunt nostri, pereunt enormiter illi.

Franguntur rigidae validis impulsibus hastae,

Pectora saeva sonant, rivosque cruoris inundant.

Trunca volant capita, tremula velut arbore poma;

Nec qui descendit montem, post haec repetivit,

140

Et quod de nostris stolide praedixerat hostis,

Hoc patitur victus, nec duros sustinet ictus;

Sed celeres finiunt, et tardi funera fiunt.

Dimissa parma fugit hic sua dum capit arma,

Alter prostratus cadit, in capiendo moratus.

145

Singula quid dico? nullus succurrit amico.

His pietate Dei victis, timuere Nicaei,

Atque motu tacti, tandem cessere coacti;

Perque duos menses, obsessae gentis habenae,

Dux tibi traduntur, Constantinopolitanae.

150

Mittuntur plena capitum quoque millia navi

Servitium primum datur hoc a milite forti.

His ita devictis, victis sub rege relictis,

Successu laeti nostri, nec cedere certi,

Castra movent, Dominoque vovent ieiunia, cuius

155

Auxilio vicere pio gentis scelus huius:

Sed quoniam per dura viam fuerant habituri,

Ne populi languore siti caderent perituri,

In turmas cessere duas, tibi traditur una,

Dux Boimunde, tibi, comes Hugo, traditur una.

160

Sicque graves colles nostri licet ad mala molles,

Transivere tribus non absque labore diebus,

Inque die quarta postquam via facta per arca,

Illi securi quasi gens ignara futuri,

Quos sibi commissos Boimundus ab agmine scissos

165

Duxit laetantes, grave nihil restare putantes,

Dum male se iactant, et dum bene facta retractant,

Turcis insultant, ter centum millia spectant

Turcorum moesti, tantaeque resistere pesti

Non ausi dubitant, prius ergo praelia vitant.

170

Sed nullam mortem metuens, Boimunde, cohortem

Instruis, ut vilis depellat cuspide miles,

Et ponis iuxta rivos ex ordine castra,

Quos nimis exosos vocat incola turba lutosos:

Sed nondum nostri fuerant ad bella parati,

175

Cum quinquaginta centum ferrugine tincta,

Millia Turcorum cursu portantur equorum,

Et non paulatim veniebant, sive gradatim,

Sed cito more canum quiddam grassando profanum

Sese commiscent nostris, et praelia miscent.

180

Noster commistos miles ferit eminus istos,

Et fidei parma protectus, non timet arma.

Turci vallabant nostros, cursuque volabant.

Et nunc instabant, nunc Christicolas fugiebant.

Dumque fugit Turcus, sinuatus solvitur arcus.

185

Arcu quippe magis pugnant, et non sine plagis.

Dum grave cum Turcis bellum Boimundus haberet

Inque vicem Turcus nostros fugiendo fugaret,

In fugiendo quidem vulnus facit, et fugit idem;

Nam modo qui Turci, veteri sunt nomine Parthi,

190

Fidere quos versis mos est fugiendo sagittis.

Magna cohors magni non huius conscia damni,

Gente sub ignota quasi millibus octo remota,

Colles gyrabat, nec tam prope bella putabat,

Sed per legatum bellum scit adesse paratum,

195

Consilio nitidus, quem misit ei Boimundus.

At dum pugnatur, dum turba vocata moratur,

Pars ea Turcorum, quos altera ripa tenebat,

Vt faceret caedem de nostris quam sitiebat,

Per loca nota parum tentoria Christicolarum

200

Attigit, et caedes facit hostis, et occupat aedes,

Datque neci lassos, et plurima vulnera passos,

Oppida servantes, nec martem ferre valentes.

Qui si Marte mori possent, mors esset honori.

Matribus haerentes illic truncare videres.

205

Hoc ubi cognovit Boimundus, castra petivit,

Sub duce Northmanno dimittens praelia damno,

Hosque iuvare parat, quos gens mala pene necarat.

Protinus elegit paucos, paucisque subegit

Hanc gentem foedam, recipit tentoria, praedam,

210

Armatosque viros circum tentoria ponit,

Castraque terribili pro vallo milite munit.

Dum duplices pugnant acies, illic Boimundus,

Ex hac parte comes Northmannus in arma timendus.

Francigenae tacti nimioque timore coacti,

215

Cum duce Northmanno fugiunt, et non sine damno.

Marte, calore, siti crudeliter excruciati,

Et nisi dum fugerunt, dum palmam pene tenerent

Turci, vincentes se convertisset in hostes,

Dux Northmannorum signum clamando suorum,

220

Lux ea plena malis, nostris foret exitians,

Nec mora Francigenae spe ducti sedis amoenae,

Despiciendo mori bene pro vita meliori,

Ad sua conversi, circum tentoria sparsi,

Facti castellum, permiscent denuo bellum.

225

Dum nimis insistunt Turci, nostrique resistunt,

Tela legunt pueri, cantant ex ordine cleri,

Fortes pugnabant, mulieres collacrymabant.

Altera prostratum portabat in oppida natum,

Altera de rivis tendebat pocula vivis.

230

Est aliquid quod quisque facit, tegit alter amicum.

Hic fugit, hic sequitur, raptum capit hic inimicum.

Pene triumphantes nostros te, Christe, vocantes

Turci prosternunt, et eorum praelia spernunt.

Vtque lupus villas circumdans quaerit ovillas,

235

Et quas deceptas stabulis non esse receptas

Aspicit, has fundit miseras, et in ora recondit.

Sic quoque vallantes Turci nostros trepidantes,

Hunc quem spectabant extra castella necabant.

Nostri quid facerent, nisi tanta pericula flerent.

240

Non poterant dorsum dare, nec pugnare seorsum.

Non satis est genti de palma non dubitanti.

Quod fuerant clausi nostri, pugnare nec ausi;

Sed monuit mille Turcos grex providus ille,

Vt quae transierant nostri, montana requirant.

245

Haec etenim de re dubia suspecta fuere,

Quod tegerent aliquos montana movebat iniquos.

Ast eques armatus, nihil ad praecepta moratus,

Montes lustravit, crudeliter ense necavit

Mille viros ferme, mulieres, vulgus inerme,

250

Exanimes factos, nimioque metu stupefactos

Multum tardatos, rebusque suis oneratos.

Qui male sub rupibus latitantes non latuerunt

Exploratores, sed turpiter interierunt.

Ecce nihil timidus comes Hugo, dux Godefridus,

255

Hortari fortem precibusque minisque cohortem,

Cursu certabant, sociosque iuvare parabant;

Vtque vident flentes socios iam deficientes,

Dimittuntur equi, quamvis non viribus aequi

Essent, non dubitant, nec tela volantia vitant,

260

Ergo ducum sidus cum paucis dux Godefridus,

In medium densae gentis stricto volat ense,

Et veluti diram sus postquam colligit iram,

Dente canis laesus, baculo vel arundine caesus,

Dente canes angit, ruit et venabula frangit.

265

Hos ita conculcat Godefridus, et agmina sulcat.

At comites comitis dant multis tartara diris.

Trans ripam rivi pugnantibus in pede clivi.

Istis prostratis, de clivo praecipitatis,

Ascendit clivum comes, implet sanguine rivum.

270

Millia nam quinque morti dedit ipse decemque.

Sed quid iuncta manus comiti fecit, referamus

Omnibus accensis ad pugnam, Podiensis

Atque comes fortis Raymondus duxque cohortis,

Audacesque viri, velut ad bellum solet iri,

275

Paulatim veniunt, et ab his nova praelia fiunt.

Hi cornu dextrum caedunt, aliique sinistrum,

Qui prius inclusi fuerant formidine fusi;

Fit strepitus multus, fit magnus utrinque tumultus.

Nec sonitu minimo dissolvitur arcus equino

280

Nervo constrictus, sine quo satis est levis ictus

Horum, spes quorum non est nisi cursus equorum,

Vt vulnus geminum iactu det Turcus in uno

Cum serpentino iaculantur tela veneno.

Dum sic pugnatur, nostri ter ab hoste fugantur:

285

Terque fugae dantur gentiles, sed revocantur

Et solitos cursus faciunt et vulnera rursus:

Sed puto cessissent, nec bella pati potuissent,

Ni circa montes quidam Turci latitantes

Acriter arctarent nostros pluresque necarent.

290

Quos ubi senserunt nostri comites, statuerunt

Vt magis audaces committere bella sagaces

Ad latebras irent, ubi primo Marte ferirent

Hos qui pugnabant furcis, multosque necabant

Protinus ingentes animis armisque vigentes

295

Mille viri laudis cupidi sub tegmine fraudis

Bella relinquentes, velut e bello fugientes,

Ascendunt taciti montes, sed monte potiti

Non tacuit Christi miles, fugit hostis; at isti

Ensibus hos angunt, arcus et spicula frangunt.

300

Non prodest Domino nervo constrictus equino

Arcus non pharetra de cruda condita pelle,

Nec equus, aut cursus, non illita pocula felle,

Sed male turbantur, moriuntur praecipitantur.

His ita dispersis, multis in tartara mersis

305

Attoniti, belli subiti formidine tacti,

Post illos reliqui fugiunt, dare terga coacti.

Ergo resumentes animos nostri, fugientes

Turbant, funduntur Turci, fugiunt, moriuntur.

Tardius egressi, vel belli turbine fessi

310

Acrius insurgunt, et equos calcaribus angunt.

Francigenae pronos faciunt ad pectora contos

Cornipedes spumant, aspersi sanguine fumant,

Frena terunt, dominosque ferunt non impete parvo.

Dumque ruunt, stratos feriunt; nam multus in arvo

315

Turcus erat, gladiis aut ense necatus.

Exsuperare pares certant, fiant non leve nares.

Albet intinctus tabo non pulvere victus,

Hostem quisque premit; sed nox obscura diremit

Gaudia nostrorum, tristemque fugam miserorum

320

Et quod non potuit levis arcus et irresolutus,

Nec sonipes velox et longis cursibus aptus,

Hoc importuna potuit nox turpis et una.

Quippe per exosam noctem, diram, tenebrosam,

Gens inimica Deo Christi subdenda trophaeo

325

Invenit latebras. Fugit ergo secuta tenebras,

Atque per hanc noctem gens Christi perdidit hostem.

Et tandem tutus sub eadem nocte secutus

Saevos gentiles, redit ad tentoria miles

Vestibus et telis dives, multisque camelis;

330

Mox proceres laeti sua membra dedere quieti.

Solares ortus ubi lucifer attulit ortus,

Surgunt, cognatos quondam, modo funera natos

Evertunt, fundunt gemitus, sua pectora tundunt,

Quisque brevi fossa cognati colligit ossa.

335

Saepe dabant aliqui tumulo caput hostis iniqui,

Esse caput notum sperantes inde remotum.

Vulnera contrectant, infixaque spicula spectant

Vulneribus, plorant, et de pietate laborant.

Aspiciuntque bonos equites in pulvere pronos,

340

Qui dum vivebant super aurea strata iacebant.

Inque die tota non sunt tentoria mota.

Interea lassi recreantur vulnera passi,

Curae traduntur medicorum, tela leguntur,

Et fiunt plenae pharetrae, solidantur habenae.

345

Cuncta reformantur quorum manet usus egere.

Altera lux oriens, ubi noctis depulit astra,

Castra movens miles, sequuntur gentilia castra;

Miles at ille Dei, cuiusdam planitiei

Dum loca transiret, et tutus ab hostibus iret,

350

Peste, calore, siti, moriuntur in agmine multi.

Inde recedentes securi nihil metuentes,

Omine felici loca vastabant inimici.

Hostis iter tutum dabat illis, tela tributum.

Sicque metu mota patuit Romania tota,

355

Nec sensit poenam quis, donec ad Antiochenam

Vrbem formosam muris opibus spatiosam.