1375

Monstrat opus laesum, tumor egestum, dolor aegrum;

Infigit, pungit, extendit, aggravat, errat,

Sanguineus, croceus, iuvenis, niger humor et aure.

Sanguis et vomitus ventris purgatio, sputum

Sudor, aposthema medici dant tacita signa.

1380

Vis, levitas, sensus, spirtus, mens, somnus et actus,

Ista notanda prius, post haec decoctio, fluxus,

Praestant infirmis verissima signa salutis.

Febris acuta, rigor, spasmus, detractio vocis,

Et vomitus, cordis defectio, linguae nigredo,

1385

Rubeus oculus, tremulus, minus intra,

Mortem demonstrant fracta cervice futuram.

Haec oculi signa, cum febre novem mala signa

Peccant: animus, tenebrae, coitus, minor alter,

Sanguineus, pallens, lippus, tremulus, nimis aestus.

1390

Prima tibi facies occurrit, prima notetur,

In se signa gerit, quibus aegri crisis habetur;

Lumina si lateant, aut sint subfusa rubore

Signa mortis habent, vario distincta colore.

Livida si fuerint, aut effugientia lumen,

1395

Hoc tibi designant, notantes mortis acumen.

Auris pulpa rigens, frons arida, tempora plana,

Naris acuta, labor immotus, somnia vana,

Algor in extremis, et calor et sitis interiorum.

His visis abeas, curamque geras aliorum.

1400

His signis moriens certis cognoscitur aeger:

Fronte rubet primo, pedibus frigescit in imo,

Inde supercilium deponit fine propinquo.

Decidit et mentus, laevus lacrimatur ocellus,

Deficit auditus nasus summotenus albet.

1405

Sponte suo plorans, mortis pronunciat horam.

Ante venit pulsus decurrens propero nisu.

Excubias patitur iuvenis noctuque diuque,

Sique senes dormit, designat nocte resolvi.

Qualibet urina si sanguis inundat abunde,

1410

Apparent grossae rubeo dominante colore.

Si fel, subtiles, citroque colore nitentes;

Flegma quidem grossas, nec non determinat albas;

Sed niger humor eas subtiles reddit et albas,

Sed sanativa vis tale videtur habere.

1415

Et in eis tantum moderatio quatuor horis,

Parte quidem nona substitit hypostasis ulla.

Coctioni superet tantum tamen tunc parvula paret,

Quae si magna paret, iam tertia coctio languet.

Nam penetrans morbus iam destillavit ad artus,

1420

Vnde venenosis infertur causa salutis,

Sic ut lauriolis et squillis et titimallis,

Quisquis urinas verissime noscere curas.

Et curata feras carmina nostra legas.

Quicquid enim scribam probat ars et opus medicinae.

1425

Estque mihi testis mons physicus pessulanus.

Prodeat in medium nec sint abscondita mecum,

Et commune fiat quod fuit ante meum.

Vt reor urinis calor extat causa ruboris,

Frigiditas albi, sed humor grossitiei;

1430

Subtilis, siccus generabunt qualia rufum;

Sanguis michiram spissam fundit rubicundum:

Album flegma facit spissam, similem quoque lacti;

Cholera micturam tenuem fundit rubicundam;

Melancholia tenuem, permixtam palliditati;

1435

Spissat ac tenues reddit mediocriter acre;

Flegma facit plenum quod sit glaciale, globosum,

Sed sanitatem nil tale videtur habere:

De prope spissa magis hominis mictura videtur,

Nec liquor est alius cui talis regula detur:

1440

In vitro puro mane totalem collige sane,

Non trasmutetur radians sol quando videtur;

Dum quis prospiciat iterato non calefiat.

Turbida, vel clara subalba, spissa vel ampla,

Ampula, color et odor quae sint contenta notentur.

1445

Crudificant color albus, glaucus, lacque traropos;

Pallidus incipiunt, subpall subtilis mediatque;

Citrinus cum rufo, subrufo quoque complent,

Subrubeus, rubeus, rubicundus, subrubicundus;

Excedunt inopos, tryanos, viridis, niger urant;

1450

Hi duo mortificant luridus atque niger;

Virginis urina diaphana sit aut maculata;

Turbida, spermatica loca sistunt insignia signa,

Praegnantis primo vel trino menseque bino,

Clara sit et album sedimen, nebulaeque minutae,

1455

A quarto foetu vivo serena videtur.

Vrinam tingunt febris, paucus cibus et aestus,

Ira brevis, somnus, ira, diaeta, labor.

Saepius artificem deludit forma coloris,

Et fraudat plerumque fidem censura liquoris;

1460

Dant contenta fidem, fallit color et liquor artem;

Tu quoque cuncta vide, nec profer verba repente.

Est in contentis rata lex, descriptio trita,

Iudicii constare regulam recta fide.

Ceterum postponens naturae conscius auctor

1465

Hic Hippocras vim scientia firma trahit.

Nec contentorum seriatim forma vocetur,

Et caruit Hypocras significantia more.

Vrinae fundo, medio, summo tria constant.

Hypos. ene. nephilis, sedimen genus omnibus ist.

1470

Crudorem valde tenuis dat spissaque valde.

Obscurus, pravus, glaucus, rubens, cinerosus,

Citrinus, viridis, niger, ypostaseos exit;

Album, citrinum, constans, residens pro meatum.

Qualiter urinam dirimat forma coloris

1475

Sic etiam pulsuum species et forma tenoris.

Humorum non pulsum plenum determinat esse;

Ariditas vero subtilem denotat esse;

Si calor exundat, pulsus citus esse notetur;

Causa quidem pigri, sic frigoris esse probatur.

1480

Sanguis habet pulsum plenum quoque tarde meantem,

Sed niger humor subtilem multumque morantem.

Sicque secundum quatuor humorum rationes

Pulsus habet motus, et certam cognitionem

Est pesti febre pulsusque frequens quasi semper,

1485

Debilis et parvus est, quo districtio maior,

Hinc vehemens crebro, vel fortis fit prope noctem.

Versiculos signa cernens quibus experimenta

Sanguis emissus de venis ordine tali.

Si cruor est albus hominis quasi spuma repertus

1490

Tussis designat, homini dolorque paratur.

Qui si coeruleus sanguis fuerit speculatus,

Est de fervore tunc dolor in iecore.

Sanguis praeterea si nare videtur in unda,

Physicus hominem vultque pati lapidem.

1495

Si siccus sanguis fuerit variique coloris,

Et veluti pannus scripaticus ac rubeusque,

Talem paralysis vexat ubique satis.

Si sanguis putide pellis dinoscitur esse,

Intercutanea pestis ibi dominatur,

1500

Si rufus, pulcher sit et unda pulchra parumper,

Est talis sanus, non sit tibi dubius.

Si natitant globuli, designat ulcera carni.

Sanguis purpureus cito lenus, et undique spissus

Indicat hominem tibi marem fore sanum.

1505

Sanguis purpureus ex omni parte stercosus,

Tusses catharros indicat esse duos.

Sanguis sulphuricus, cito spissus et undique fractus

Indicat humanam tibi naturam venturam.

Multam materiam multus sudor notat aegri,

1510

Aut fluidam, sed in hoc naturam fortificatam:

Paucus contrarium, sed hanc alibi vacuatam;

Fervorem calidus notat aut morbum diuturnum;

Frigidus in lenta, dubius, parcens in acuta;

Sudor habet magis a calidis humoribus ortum;

1515

Humores foetidus corruptos signat ubique;

Sudor laudatur crisis, quilibet habeatur;

Vniversalis bonus est, sed particularis,

Vel si capite fit, vel collo desuper adsit,

Ipse loco morbi malus est, si syncopis adsit;

1520

Vitam detexit, si sudor frigidus exit.

Si stercus passim nimius atque magis parcus,

Tempore non solito si fit, depravat utrumqne;

Crassum vel pingue, viscosum membra resolvit;

Ventrem spumosum, lumbricos, caumata signat;

1525

Et subcitrinum laudabile, flegma dat album,

Si livens viride nigrum de morte figurat.

Ventulus absque sono figurat meliora sonoro,

Pessimus inclusus qui claustris sponte fit usus;

Bombus non sponte frenesim notata atque dolores.

1530

Somnus nocturnus et certus est bonus usus,

Sed nil dormire frenesim notat atque dolores.

Somnus conveniens nocturnis competit horis,

Et si mane, valet, sed nil dormire, fluoris

Est signum mortis intensi sive doloris.

1535

Digerit, impinguat, animi calidumque vigorat;

Hinc mens clarescit, requiescit tempora dudum,

Vires confortat; dissolvit, digerit escas,

Apperit et gaudet, praeservat, digerit, ardet.