At diis paulo minor plebes Phoebea secundos

Vix metit eventus quicquid serat, undique tortis

Vapulat adversis, gemit Architrenius agmen

Palladis a miseris vix respirare, beatos

5

Pectore philosophos fato pulsante flagello

Asperiore premi, nulla virtute favori

Divitis adnecti, studio sudante malorum

Continuare dies, senium prohibentibus annis

Praecipitare malis, pubisque urgere senectae

10

Damna rudimentis, dum vitae abrumpit egestas

Gaudia, dum tenuem victum fortuna ministrat

Ad modicum, torpente manu, ruit omnis in illos

Omnibus adversis, vacui furit aspera ventris

Incola longa fames, formae populatur honorem,

15

Exhauritque genas macies pallore, remittit

Quam dederat natura nivem, ferrugine texit

Liventes oculos, facula splendoris adustam

Extinguit faciem, marcent excussa genarum

Lilia labrorumque rosae, collique pruina

20

Deiicitur livore luti, moestissima vultu

Mortis imago sedet, neglecto pectinis usu

Caesaries surgit, confusio crinis in altum

Devia turbat iter, digito non tersa colenti

Pulverulenta, riget, secum luctamine crinis

25

Dimicat alterno, non haec discordia paci

Redditur intortum digito solvente capillum.

Non coluisse comam studio delectat arantis

Pectinis, errantique viam monstrasse capillo.

Languenti stomacho nitidi non sentit egestas

30

Cultus delicias, dissuada libidinis, odit

Pectinis arte coli, formae contenta venusto

Quod natura dedit, maior depellere pugnat

Sollicitudo famem, graviorem gentis Erynnim,

Quae Tethyn ore libens animo bibit ebria Phoebum.

35

Quem scopulum mentis, scopulo quid durius? illa

Horrida non flectat logicorum turba? rigorem

Quis non excutiat? et toto pectore dulces

Derivet lacrimas? quotiens occurrit honesta

Philosophi fortuna minor, defringitur aevo

40

Quae latitat vestis, aetatis fimbria longae

Est, non artificis, ipsa est quae abrumpit amictum,

Portandique labor, quodque omnibus unus adesse

Cogitur obsequiis, varios damnatus ad usus

Respirare dies nullo sudore meretur;

45

Quem dederint noctes venti suspirat ad ictus,

Litigat ad Boreae flatus, assibilat Eurus

Mollibus, et Zephyri clementis ridet ad auras

Laetior, et madidis eadem lacrimatur ab Austris

Penula, tot lassata malis, propiusque senectae

50

Forcipe tonsa pilos, aut si qua est gloria cultus,

Exit ad aspectum veris, praetexitur umbra

Intima vestis hiems, laedit minus abdita claustro

Divite paupertas, oculos deludit amictus

Dum tenui Croesum praescribit imagine Codrus.

55

Parva domus, res ipsa minor, contraxit utrumque

Immensus tractusque diu sub Pallade fervor,

Et logices iocundus amor, tenuisque laboris

Emeriti merces, et quod de more sophistas,

Miror qua invidia fati comitatur egestas.

60

Pauperies est tota domus, desuevit ad illos

Vbertas venisse lares, nec visitat aegrum

Copia Parnasum, sublimior advolat aulas,

His ignota casis ubi pauca annosa supellex

Languida sordet anus, admoto murmurat igni

65

Vrceolus, quo pisa natant, quo caepe vagatur,

Quo faba, quo porrus capiti tormenta minantur,

Quo rigidum pallescit olus, quo fercula festo

Atriplicis libanda die, quo vilior horti

Ieiunam expectat quaevis farrago Minervam.

70

Hic unde assiduo conflictu litigat unda,

Hic coxisse dapes est condivisse, libido

Mensae nulla venit, nisi quod sale sparsa rigorem

Esca parum flectit, solo fit amicior usu

Cenula luctanti, minus obluctata palato.

75

Maior in augustis si accedat copia mensae

Gloria, solemnis aries truncatur, et ollae

Maiorique minor undae mandatur, ut unctae

Asperitas mansuescat aquae, mox carnibus esis

Suppleat hausta cibum, panemque absorbeat atrum,

80

Ardua dum pleno superet structura catino.

Nudus in annoso tunicae squalore ministrat

Geta dapes, dum vile meri libamen in urbe

Birria venatur, pretio vestitus eodem,

Muricis eiusdem luteus, macer, horridus, ore

85

Languidus exangui, plumarum spumeus hirtam

Agmine caesariem festucae extantis in altum

Cuspide cristatus, crinis silva intima denso

Pulvere pressa iacet, sed et his peiora latere

Suspicor, attritum digito scrutante capillum

90

Nescio quid, facilem dum saepe reducit ad unguem.

Sobria post mensae tenuis convivia, frenum

Suscipiente gula satiem quod praevenit, ante

Dimidiasse famem, scabra farragine strati

Contrahitur macies, quo vix depressior infra

95

Area descendit, nec ferrea pene iacentem

Proxima franget humus, illic pugil improbus haeres

Sudat Aristotelis, oculum mordente lucerna;

Dum pallens studio, et marcens oleo, ardet utroque

Languidus, insomnis, et ocello et pectore noctes

100

Extrahit alterutro vigiles, oculusque lucernae

Pervigil et lippit et lippum torquet ocellum.

Imprimit ergo libris oculi mentisque lucernam,

Et libro, et cubito, dextraeque innixus et auri,

Quid nova, quid veterum peperit cautela revolvit.

105

Omnia Castaliis pede quae sudaverat antris

Pegasus, exhaurit oculis et menti fluenta;

Nunc oculo, nunc mente bibens, nunc haurit utroque,

Illo plus, illaque minus, nunc lecta camino

Decoquit, ingenii memori quoque in pectore nodo

110

Pressius astringit, nunc delibata reducto

Praeterit affectu, non invitantia pectus

Deliciosa minus alteque in scrinia mentis

Digna venire parum, nunc quae minus ardua parcit

Reptanti ingenio facilis transcurrit aperta

115

Planitie clivi, nunc quod nodosius obstat

Ingeniumque tenet, ne tollat in altius alas,

Instanti rodit studio, conamine toto

Pectoris exertus, pronisque ignescit ocellis;

Immergitque caput gremio, longumque volutat

120

Praecipites reserasse vias, cursumque negantes

Oppositas fregisse fores, oculumque reducit

Saepius ad librum, digitique et mentis acumen.

Inque diem limat tenebras, decrescit ocelli

Angulus in rugam, reliquam ferit obvia silvam.

125

Silva supercilii vario frons ignea sulco

Monticulosa coit, studio crispatus in altum

Contrahitur nasus, animae luctamen anhelum

Pressa labella iuvant, sese procedere toto

Dimicat obiicibus ruptis, suspiria tractim

130

Proiicit, et gemitus efflat, vultumque cruentat

Ignibus, ambustis oculis, totusque furore

Effluit, ingenii tandem studiique ruenti

Flumine cogit iter, et liber in ardua figit

Intuitum, totumque iubet sibi cedere caelum.

135

Immensumque probat quo mundus clauditur orbem,

Si quod nulla ligat metae orbita dicitur orbis.

Aethera directe cernit, contraque reniti

Quamlibet oblique stellam, solisque rotari

Orbe parallelo, quae sidera fixa vocavit

140

Segnior occursus, aperit quae forma, quis ordo,

Quae natura latens, quaevis distorqueat axes

Sideris errantis, fixis quae musica cursus

Vincla parallelent, eadem quae perficit aetas

Annosusque dies, et in ordine firmat eodem.

145

Qui situs est idem, nunc mente et pulvere circos

Lineat, et sphaeras, et quod quadrangulus orbem

Quadruplet evolvit, laterum qui ductibus exit

Et quibus hoc cingit, mediumque hoc dividit orbem,

Quodque orbem sphaerae maiorem quadruplet eius

150

Curva superficies, stupidae sollertia menti

Nobilior monstrat, nunc elimasse laborat

Pressius Euclidis numeros, cogitque quod esse

Linea non possit numeri divisa secundum

Extrema et medium, quodque est assimetra costae

155

In duo quadratum partita diametros, aut est

Par impar numeris; nunc ad miracula limam

Rhetorice flectit, reserans qua molliit Orpheus

Rhetore dura cheli, quanto facundia linguae

Robore Threicii defregit roboris agmen.

160

Qui fit ut hanc vitae populus fastidiat auram,

Seque sibi mortis pugilem spontaneus armet,

Et rupto gladium fatalem sorbeat alvo.

Dum nocuas in luce moras mundique retractat

Begesias luctus, contemnendumque perorat

165

Hoc Lachesis munus, et apertum pestibus orbem,

Poenarum pelagus, scelerum mare, cladis abyssum,

Foetoris puteum, vitiorum sorde palustrem.

Nunc quo vera latent scrutatus scrinia, caecis

A latebris vellit quid verum semper idemque

170

Semper erit falsum, neque corpus corpore plures

Tenditur in partes, nec arena maius arenam

Partibus excedit, nunc pessum figit acumen

Grammaticae citius, et vocum circuit apta

Foedera, mensus ubi geminum constructio rectam

175

Transitione ligat, sicut contraria recto

Obliquum ratio sine transitione maritat.

At si quid studii celat caligo, retusam

Elidens aciem, clivoque relangueat ardens

Cursus in accenso desperantemque relabi

180

Arduitas cogat, id sola mente vel illa

Et calamo currente notat, clausumque reservat

Crastina quod maior possit reserare Minerva

Et menti et calamo, rerum velamina mandat,

Quae develanti possint venisse magistro

185

Mentis in aspectum cum Phoebi auriga fugabit

Lutea purpureo stellas Aurora flagello.

Talibus insudans olei librique lucerna

Tabidus elanguet, toti nupsisse Minervae

Sedulus ardet amor, dum strato Phoebus ab axe

190

Antipodum surgat, et paucis distet ab ortu

Iam gradibus, tenui tunc primum spargit ocellos

Nube quies somni, calamumque et caetera laxis

Instrumenta rapit digitis, declive libello

Suscipiente caput, sed in illa pace soporis

195

Pacis eget studii labor insopitus, et ipso

Cura vigil somno libros operamque ministrat

Excitae somnus animae, nec prima sopori

Anxietas cedit, sed quae vigilaverat ante

Sollicitudo redit, et maior summa laboris

200

Curarum studiis insomnibus obiicit Hydram.

Nulla quies somnis, nec enim cessura quieti

Cura soporatur, nec nulla potentia somni,

Cum quod in attritis rerum perplexio nodis

Torserat, evolvit; quod non superaverat ante

205

Segnior intuitus vigilantis, multa magistro

Nox aperit somno; cum strati corporis extra

Sarcina dormitet, vigilant in pectore sensus.

Disputat oppresso strepitu, clausoque tumultu

Argumenta iacit, tacitoque instantius ore

210

Et digito laevam ferienti clamat utroque

Garrulus immoto, nec nunquam lingua loquendi

Tentatam seriem titubanti murmure turbat.

Nec nexu, explicito somno, ligat ebria voces,

Et somni meminit cunas infantia linguae.

215

Nec minus et digiti suspecta audacia laevae

Surgere conatur, sed deside pressa soporis

Mole retardatur, et solum palpitat icto

Aere vel libro, nam libro inversus adhaeret

Exanimisque iacet sub mortis imagine, somno.

220

Sic varia pectus ambage insomnia vexant,

Sollicitumque trahit curarum turba, soporis

Indepasta fame, iamiamque aurora diei

Nunciat adventum, cum Phoebo praevius ortum

Lucifer explorat, primumque excerpere rorem

225

Mane novo sudante parat, ne semita Phoebi

Polluat uda togam, chlamydisque elidat honorem.

Ecce sopor Phoebo vigili cessurus ocellis

Philosophi cedit, somno mutantibus astris.

Iam vigilante die stellis citus insilit hospes

230

Hospite mutato, miser ecce excitur ocellus

Luciferi clamante tuba, damnoque lucerna

Ardet adhuc extincta die, caelique sepulta.

Lumine, non oleo summam aspergente papyrum,

Obsequiove manus vasi revocantis olivum

235

Post alios pastus se depascente papyro.

Excutit ergo caput, vultuque assurgit, et ora

Turbidus, et crines digitorum verrit apertam

Pectine caesariem, somnoque madentia siccat

Summa labella sinu, noctisque laboribus ore

240

Respirante gemit, oculosque in faece natantes

Expedit a nodis cilii texentibus umbram,

Extricatque manu, partesque effusus in omnes

Vndique discurrit oculus, dum tempore digna

Nomina deprendat, et ubi dinovit ad ortum

245

Surgere solis equos; quaeritur dispendia somni

Plus iusto traxisse moras, nimiumque citato

Axe, diem rapiam, praecessurusque magistrum

Praecessisse timet, et iam pro parte diurna

Intonuisse tuba, fontisque secunda propinet

250

Pocula Cyrrhaei, domitos torporibus artus

Increpat, et moestos irae indignatio risus

Excutit, et tumidos flammato pectore quaestus

Evomit, in lacrimas tandem vergente querela.

Sic Veneris miles furtivum pactus amatae

255

Postibus accessum, cum luna retorserit ignes

Fratris ad occasum, Veneris minus apta rapinis

Lascivisque dolis, dum nocti infuderit umbram

Anxius expectat, tandem titubantia somnus

Lumina furatur, dubiisque inserpit ocellis.

260

Quos ubi torporem Venus indignata vigilque

Somno extorsit amor, et iam tenet ultima coeli

Coniuga luna solo, sternitque cubilia, fessam

Susceptura Tethys, umbramque extendit in ortus

Pressa soror Phoebi, rabie crudescit amator

265

Deside deludi somno ratus, irrita languet

Quam facit hora ratam, modicis spes saucia causis.

Increpat excubiis oculis, se credere iurat

Damno praeteritae quod vota fefellerit horae,

Quodque semel lusa nunquam potiatur amata,

270

Seque suique pudet, Veneris se intrudere castris

Degenerem damnat, stimulos tamen invenit, et spem,

Consolatur amor, et amans ad limen amatae

Ocius igne volat, rapiturque Cupidinis alis,

Suspiciensque simul terras metitur et astra,

275

Has pedis, haec oculi cursu, quod sole prematur

Signum, quod medium teneat sublimius orbem

Mens oculusque vident; quantum est de nocte relictum

Aethere scrutatur, et cuncta loquentibus astris.

Non secus et miles Phoebi ad loca pacta Minervae

280

Discendique lares properat, luctamine toto

Et pedis et mentis, aurorae ad lumen eundo

Saepius aspectans, oculisque amplectitur ortus

Et pedibus terras, quantumque aurora superni

Aetheris ignito chlamydis succenditur ostro;

285

Et quantum a Phoebo declinet linea librae,

Hoc oculis, hoc mente legit, divellit ab illis

Quae mora, dum Tethyos medium superenatat arcum

Sol, ubi philosophis est ianua prima diei.

Vt ventum est Pallas ubi mitior agmina curre

290

Armat, et est studii mens sudatura palaestram,

Suscitat ingenii flammas, conamina mentis

Contrahit, exacuit animam, totusque coacti

Pectoris incumbit oculis, riguaque magistrum

Aure et mente bibit, et verba cadentia prono

295

Promptus utroque levat, oculique et mentis in illo

Fixa vigilque manet acies, aurisque maritat

Pronuba dilectam cupida cum mente Minervam.

Hanc sitit, hanc ardet, studii Venus altera maior,

Alter anhelat amor, totumque impendit acumen,

300

Expenditque diem, dum Phoebi roscidus orbis

Crescit in occasu, sublataque redditur astris

Flamma, suusque dies, cum lumina sole fugato

Et noctis reserat et lucis vespera claudit.

Hoc studii pondus, haec est congesta malorum

305

Philosophis moles scopulis Chironis amico

Philosophis moles, cui compassura quiescat

Monstrorum rabies, scopulus Chironis amico

Degeneret fletu; veniat clementia praeceps

In Diomedis equos, Busiridis ara cruorem

310

Compluat humanum lacrymis, curvata recursum

Haud secus arbor agat, dirumpat vincula carcer

Ferrea Sillanus, iunctis minus unda Neronis

Parceret ebrietas, Phalaris pietate iuvencus

Mugiat, et pacis sit cura, et Spartacus hospes.

315

Auderet Stygii canis obmutescere fauces,

Mutaret Cocytus aquas, aliisque maderet

Fletibus, et Phlegethon clementi aresceret igne.

Quae feritas illis non esset inaspera, talem

Redderet absenti Labyrinthus Thesea filo,

320

Sterneret intortos orbes mansueta Charybdis,

Nec laesura rates placidum cessante latratu

Scylla susurraret, et libertate profundi

Mitior innocuis premeret vada Syrtis arenis.

Cedere duritiem scopulis, et in omnia flecti

325

Naturam his spero, quibus est immota potentum

Pectoris asperior rupes, non subsidet illis,

Quod veri extergunt tenebras rerumque retrusas

Altius effodiunt causas, nec praeterit illos

Vncia totius orbis, vel si quid ab orbe

330

Cedit in immensos tractus, nec sufficit arcto

Pectore diffusi clausisse volumina mundi,

Quod procul a superis acies admissa nec ullo

Limite fracta volet, surgatque relinquere mundi

Ausa supercilium, nulla haec suffragia musis

335

Subsidiique ferunt fomenta, scientia nullo

Robore flectit opes, sed et haec novisse favorem

Divitis elidit, et risu morsa sciendi

Gloria laesa iacet, laudisque scientia damnum

Ludibriosa dolet, et in aula maius habetur

340

Ignorasse magis, risu laedente notatur

Grandiloquis famae titulis incognita virtus.

Praemia quae Davus recipit meruisset Homerus.

Ipsa sibi virtus odium parit, aulica rodit

Serra virum mores, et laudis eclipticat astrum

345

Livor, et in tenebris ingloria pallet honestas,

Et virtus titulos, sua mater pignora perdit.

Forsitan ad laudes linguae contraria sentit

Pectus, et occulto rerum sub iudice currens

Exaltatur honor, foris os condemnat, et intus

350

Divitis absolvit melior mens testis, et ore

Proditor accusat, animo commendat honestum.

Non adeo tenebras serit ignorantia mitrae

Et solii morbus, ut cautae transeat illas

Prosperitatis odor, lateatque incognitus aulae

355

Sol melior mundi, fallatque altissima tantos

Lux oculos, maiorque dies, sidusque lucernam

Praeradiat, vincuntque faces fulgore favillas.

Absit ut haec lateat sceptratos gloria, fusum

Non cohibet lux tanta iubar, quin splendeat aulae

360

Lumine, sed quae sunt studiis aliena potentum

Sunt et eis famosa parum, diversa professos

Rarus amor nectit, contemnitur obvia curae

Cura, favorque minor studiis discordibus exit.

Forsan inaccensis lux haec splendoribus aulae

365

Mollibus occurrit oculis, et lumina lumen

Elidunt maiora minus, visusque reflectit

Impetus excursum, tantumque in gloria solem

Aulica celatur acies, carumque putatur

Vile, sed ignotum, laudis iactura beatis

370

Imminet occultis, bona commendantur aperta

Parcius, et meritam premit ignorantia famam.

Forsan et ex illis aliquis laudare veretur

Quod nescire pudet, vel quo reptasse facultas

Libera nulla datur, dum torpidus alligat artus

375

Desidiae languor, et segnis in otia vires

Pectoris aegrescunt, studiique in mollibus ardor

Stinguitur, et plenis inserpit inertia rebus.

Desidiam cornu mutato copia fundit,

Ingenii censum laxat opulentia nervum.

380

Forsan et est mentis tumidae suspectus in aula

Palladis hic miles, ne sit felicibus aequo

Altius elatus, faciatque incauta bonorum

Moribus offensum disiunctae superbia musis.

Forsan et id innocuam Cyrrhen accusat, at illam

385

Insita philosophis absolvit, et excipit omnem

Mansuetudo notam, pax est cognata Minervae,

Et iocunda quies, et fraenum passa voluntas,

Et lacrimis rorans pietas, et prona fideles

Amplecti sincera fides, et conscia recti

390

Dulcedo, facilisque bonis clementia flecti.

Non datur exactum famae decus, omne venustum

Creditur elatum, sine limo gloria nulli

Affuit, immeritis aliena superbia culpae est;

Summaque Luciferi Boreis afflata putatur

395

Nobilitas, virtusque venit suspecta tumoris.

Hac macula tanti non delibatur honoris

Integritas, ubi verus honos, ubi cognita Phoebo

Maiestas, et fervor inest, ubi pocula Musis

Consecrata bibit, verus conviva Minervae,

400

Veraque Cyrrhaeum perhibent insignia numen,

Commendatque datam mens Phoebi conscia laurum.

At sunt philosophi qui nudum nomen et umbram

Numinis arripiunt, qui vix libasse Minervam

Exhausisse putant, tenuisque scientia pectus

405

Erigit, et properata pudent insignia Musas

Raptaque temporibus, nubit sed adultera laurus.

Hi sunt qui statuae veniunt, statuaeque recedunt,

Et Bacchi sapiunt non Phoebi pocula, Nysae

Agmina, non Cyrrhae, Baccho Phoeboque ministrant.

410

Hoc pleni, hoc vacui, puer intrat Delia miles

Castra recessurus, dicta sumptaque salute,

Et sumpto dictoque vale, temereque magistri

Praecipitatur honos, rudibus praesumptio musis

Insilit, et primos audacia decipit annos;

415

Iamque in bella venit imbellis, inermis in arma.

Haud ea sunt famae Zephyris mandanda, nec aulae

Hunc ego commendo, nam se maioribus aequat,

Contemnitque pares, indignaturque minores;

Nulli iocundus, gravis omnibus, omnia praeceps

420

Imperiosus agit, et pacis nulla tumoris

Fulmen habena premit; modico quod novit in astra

Conscendisse ratus, alienum scire labello

Progrediente notat, et conniventis ocelli

Invidia mordet, et quod tetigisse veretur

425

Laudibus attenuat pressis, oculoque susurrat

Subridente notam, livoris cuncta veneno

Conspuit, ipse suis avidus laudator in actis,

Et librata diu, sed turgida, verba loquendi

Maiestate trahit, et gutture tracta tonanti

430

Excutit, et linguam digito gestuque loquaci

Adiuvat, et vultus animo maiora fatetur.

At super his aulae veniam peto, supprimat irae

Impetus excursum, fraenoque modestia pacem

Imperet adducto, Cyrrhaeas scimus ad aulam

435

Divertisse deas, totumque infundere Phoebum

Pluribus, et geminum contingit regia solem.

Criminis unius hos colligit, excipit illos.

Linea, paucorumque nota non tangimus omnes.

Hos cum declinet vitium, declinat ad illos.

440

Hos vel eos tetigisse licet, veniamque peroret

Excepisse bonos, redimatque exceptio culpam.

Et tamen admiror quam dandi caeca potentum

Sit redditus sparsura manus, nam prodiga fundit

Immeritis, et amara tenet, cui larga tenetur

445

Ad data, prona datis, pollutaque munere, munus

Restituit, munusque putat quod munere vendit.

Expectata bonis rapiunt bona, prona cupido

In pretium pretio, nullique incognitus aulae

Ambitus, et laterum phalerato multus in ore

450

Tullius, et celso cumulus speratus honori,

Et furtim mitrata Venus, scelerisque minister

Conscius, imperii metus, vitaeque nocentis

Histrio suspectus, et adultae gloria laudis

Dando non meritis, nimiumque alterna potentum.

455

Gratia cognatusque movens praecordia sanguis;

Consimilesque ligans animorum fibula mores,

Inplicitaeque dolis venundata copia linguae.

Nec noto quod inseruit naturae lege propinquis

Astringatur amor, truncique a robore ramus

460

Robora derivet, surgatque in sanguine sanguis

Idem, in eodem ortusque sui natura momento

Ingenitus est proclivis amor, maiorque minores

Tollat honos, generisque genus sub sole diescat.

At quantum liceat libeat, tollantque propinqui

465

Dona propinqua modo, reditusque in parte relinquant

Philosophis, unum capiant qui cuncta merentur.

Detur et hoc aulae, fateatur Pallada munus,

Significentque data solium novisse Minervam,

Et studii quaedam consortia dona loquantur,

470

Impigra sit dandi mentis manus, infima laus est

Cuncta dari, cum nulla bonis quas sorbet in hora

Histrio dantis opes, logicus delibet in anno.