Lilia Castalii veris marcentia fati

Sub Borea brumante gemit, Nisamque negantem

Subsidium Cyrrhae, verum praesentia laedunt

Fortius adversa, contra distantia sensum

5

Diminuunt poenae, nec compassiva dolendi

Tot stimulos lamenta gerunt, et segnius urit

Fax admota minus, igitur moeroris in unda

Naufragus inde meat alibi siccandus ocellus.

Mons surgente iugo Pellaeam despicit urbem

10

Astra supercilio libans, lunaque minorem

Miratur longe positam decrescere terram

Sideribus vicinus apex, ut saepe meantem

Ocius offendat, cum cursu est infima, lunam

Augis in opposito, cum visu maxima, pessum

15

Vergit in orbe brevi, mediumque aspectibus offert

Quadratura iubar partem directior omnem

Vix aliqua vergit, facilemque admittere nescit

Arduus ascensum, sola hic latus omne pererrans

Ambitio reptat, praedilexitque colendum

20

Pro laribus montem, Zephyris ubi succuba tellus

Veris alumnat opes, passimque intexit amara

Dulcibus, et fruticum nodis armantur olivae,

Et laurus cristata rubis, suspectaque dumis

Quercus, et horrenti crudescit coniuga rusco

25

Esculus, et rigidis abies vallatur aristis

Astra comis abies superum concivis inumbrans.

Hic quaecunque verum fit gloria crinibus arbor

Gratia montis habet, et siqua audacius alto

Vertice diis certat, ibi nulla licentia pressae

30

Arboris, ut surgat, montique adsurgere vano

Crine myrica timet, steriles ibi verberat auras

Infoecunda salix, riguisque libentior alnus

Ascendisse vadis, aeternaque testis amorum

Populus Oenones, platanusque, et siqua neganti

35

Natura haud recipit partus ingloria fructum.

Hic pinus graciles succingitur alta capillos;

Palmaque centennis tardante puerpera fructu;

Et preciosa rogos fumo condire cypressus;

Et meliore libro cinamolgi cinnamus hospes;

40

Et lacrima felix nostrae sacra balsamus arae;

Et ficus geminis depingens Doribus annum;

Et bina nucleum qua, claudit amygdalus arca;

Et sitiens Bacchi primaevum pessicus imbrem;

Et tunicata croco germanaque cottanus auri;

45

Et rugosa genam producto dactylus aevo;

Et pyrus, huicque sacrum tituli dat Regulus nomen;

Et pyrus, hancque volae plenus denominat orbis;

Et pyrus, huicque dedit materna angustia nomen;

Et pyrus, Augusto quae patrocinante vocatur;

50

Et pyrus, haec nota est, et filiolata Roberto;

Et pyrus, est huius alius Baptista Ioannes;

Et pyrus, a quovis pretio signata, vel oris.

Coena vel aspectus, coit uno quaelibet arbor

Ambitiosa sinu, quo pictae prodiga formae

55

Rumpitur in vernos montis lascivia risus.

Gratus ibi livor violae, dulcique rosarum

Flamma cruore natans, terrae devinctior auras

Mulcet odore crocus, et notus amantibus hospes

Exaequasse nivi praesumit lilia pallor.

60

Floribus egregiis solum pubescit, ut absit

Gloria pauperibus hortis, vilisque ligustra

Ornatura rubos, et quae certasse ligustris

Nigra licet cogit Zephyrus, vaccinia pingens.

In planum descendit apex, variusque superne

65

Rivulus exultat, conflictantisque susurrat

Ludus aquae, ripasque ioco pulsante lacessit;

Solis unda vacat pretiis, haud ulla profundo

Vilis arena sedet, lapidumque ignobile vulgus.

Ditia luxuriant ridentibus ima metallis,

70

Exundatque iubar, lapidum generosa propago,

Vt gelidus mixtis delectet in ignibus humor.

Illic illimes bysso candentius undas

Liliat argentum, partimque argenteus auro

Amnis inauratur, gemmarum turba nitore

75

Auget aquae radios, hic iaspidis, hic amethysti

Gloria lascivit, hyacinthi caerula plaudunt,

Et pretium praebet nutricibus unio conchis,

Et fruitur viridis aeterno vere smaragdus.

Hic vaga discurrit animi gravis incola nunquam

80

Cura soporis amans, curaeque annexa parenti

Anxietas, tacitique metus, et nota voluntas

Dissimulans, et spes dubio vicina timori,

Donaque nobilior populis sparsura cupido,

Et sceptri secretus amor, nimioque vacillans

85

Credulitas voto, soliique occulta casarum

Laudativa sitis, et honorum sedula plausus

Muneribus pavisse fames, audaxque favores

Alternos emisse favor, famaeque sititor

Impetus expensae, donataque gratia gratis,

90

Sed reditura datis, vultusque modestia raro

Gratior arrisu, gravitasque affabilis, oris

Non animi plausura ioco, mansuetaque linguae

Canities, verbique virum testata venustas.

Hic promissa volant, decurrunt dona, fidesque

95

Pollicitis proclivis adest, dandique facultas

Libera spargit opes, plenoque pecunia cornu

Fundit amicitias, emiturque in mutua nexus

Foedera, venalique datis succumbitur aulae.

Hic fictus virtutis odor, fabricataque vultus

100

Relligio, clausoque tumens elatio vento,

Et recti mendax species, et simia morum

Hypocrisis neglectura genas, aucepsque favoris

Eloquium, vernusque rudis facundia causae

Flosculus, et turpem redimens solertia vitam.

105

Hic in amicitias hostem complectitur hostis,

Blanditur feritas, odium favet, ira salutat,

Saevities palpat, libertas servit, obedit

Imperium, premitur maiestas, gloria languet,

Cedit apex, omnique via reptatur ad aulam,

110

Omnique ambitio saltu venatur honores.

Hic puer imperii cupidus ludebat, alumnus

Martis, Alexander; sceptrique infudit amorem

Ambitio nutrix, totumque armavit in orbem

Praecipites animos, tenerisque induruit annis

115

Bella pati, votumque duos extendit in ortus.

Primos ambitio remos, et prima furori

Vela dedit, ventosque rudes, Martique volanti

Cum sole et luna primas innexuit alas.

In magni iugulos animavit Caesaris enses,

120

Corrupitque fidem soceri, pavitque Philippos

Sanguine civili, pugnavitque hostibus hostis,

Et Romana leves iuverunt praelia Parthos,

Instantesque fuga supplerunt pila sarissas.

Hac duce sunt Latii totum diffusa per orbem

125

Vulnera, Poenorum subsedit gloria Romae

Fulminea pulsante manu, bibuloque cruoris

Hannibal ense furor, mundumque doloribus emit

Caesareumque iugum Romae defossa iuventus

Ambitionis acu, gaudensque laboribus omnes

130

Indolis extorsit titulos, fuditque furore

Martis, et Herculeo nitente sanguine Pyrrhum.

Hinc hominum tortrix Allecto maior, Erinnys

Summa, potestates urget violentius, ardor

Arduus, ambitio solitaeque accendere corda

135

Nobiliora faces, indignatusque caminus

Degeneres animos timidosque invadere votis,

Integrum imperium, summamque capessere mundi,

Et diis esse pares, superumque instare favori,

Fortunaeque sequi tollentis in aethera dextram.

140

Contentos habitis submissaque pectora spernit,

Et votum quod serpit humi; nam prodiga voti

Sperat in immensum, nullique indulget habenae

Ambitio, secura modi, spes ardua, sola est

Quae timuisse facit, et anhelans summa voluntas,

145

Et desiderii sitientis sceptra libido.

Huc nova visurus fastigia surgere fessis

Luctatur pedibus, et iam superatur Olympus

Tertius, alter Atlas, et adest quae sidera dorso

Culminis aula quatit, contendit in ardua caelo

150

Invidiam factura domus, sublimis in altum,

Ad modicum statura volat, transcendit et auras,

Et pacem quam summa tenent, seque inserit astris,

Sollicitatque deos, iteret ne proelia Phlegrae

Haud aliter caelestis homo, suspecta minanti

155

Arduitate, Iovem repetita in fulmina cogit,

Armatusque manus hominum securus, et arces

Despicit, et terrae digna scelus expiat ira.

Tollitur alta solo regum domus, aula, deumque

Sedibus audaci se vertice mandat, at umbras

160

Fundamenta premunt, regnisque silentibus instat,

Vltima Tartareos aequans structura recessus.

Radices operis ne verticis ardua praeceps

Sarcina subsidat, Stygias demittit ad undas.

Tartareus iam civis homo, Stygia incola, mortis

165

Non expectato laqueo venit illa, supremo

Vis rapitur fato, mavult praecedere liber

Fatorum quam iussa sequi, iam tramite caeco

Ad Styga rumpit iter vivus vovisse laborat,

Quo defunctus eat, descendit ad infima mundi

170

Centro fixa domus, medioque innititur axi.

Explicat aula sinus, montemque amplectitur alis

Multiplici latebra, scelerum tersura ruborem,

Ipsa loco factura nefas, erroribus umbram

Coeca parat, noctisque vices oculique verendas

175

Decipit excubias, pereuntis saepe pudoris

Celatura notas, Venerisque accommoda furtis.

Nam tenebras qui peccat amat, latebrisque pudorem

Excusat, noctemque facit velamina culpae.

Marmor et attriti quicquid splendore politus

180

Aspectum pavisse potest, aut nobile reddit

Et famae commendat opus, pretiosa domorum

Materies, laudisque venit foecunda bonorum.

Luxuriem largitur humus, mundique nefandis

Obsequitur votis, rerum tellure ministra

185

Aedificat securus homo, nam terra paratum

Iurat in auxilium, quidvis natura potentis

Expedit ad nutum, lapides et ligna ligandis

Aedibus, et quicquid pretiosior exigit usus.

Exhibet et gemmas, quarum fulgore diescit

190

Sole suo contenta domus, sed gloria paucas

Haec visura moras, cursum felicibus aufert

Temporis occursus, laetis venit obvia fati

Ianua, summa dies, metuenda potentibus hora.

Hoc fatui caelum mundi videt, inque dolentes

195

Excutitur risus; heu! quae dementia tantis

Erexisse domos studiis, tantosque labores

Perdere, tot census, quod crastina diruat aetas

Instruit instanter labor irritus, ocius ista

Otia tollantur, ad inania mundus anhelat,

200

Deflectatur iter, totusque in seria sudet.

Nam risu, aut digito, quid dignius? Ardua tollit

Cras ruiturus homo; furor est sublimibus uti

Sedibus, ad lapsum properanti, improvida montes

Accumulat casura manus, nam sufficit unam

205

Contraxisse casam morituro, cum irrita surgant

Quae fati pulsante manu fastigia nutant.

Haec tamen et quicquid auget ludibria vitae

Sunt desperantis animae solatia, fati

Postera, deterrent dubiae praesagia mentis.

210

Crastina caelamur, hodiernis utimur, iram

Iudicis expectat incauti audacia mundi,

Conscia delicti, suadet praesentia, clausos

Expositura metus, series occulta futuri.

Hic auro Parias onerant aulaea columnas.

215

Nobile surgit opus, levius quod tersit Arachnes

Pollice Lyda manus, et vestibus implicit aurum,

Pectinis ingenio nulli cessura, licebit,

Pallas anum simulet, Hermi satiatur arena,

Gloria picturae, florum lascivia, ductu

220

Pectinis accedit, et veris gratia maior

Vestibus arridet, series depingitur anni

Temporis excursu vario distincta, sed illic

Aurea vernat hiems, et item Saturnius annus

Ver habet aeternum, picturae clausula quaevis

225

Secula clausa tenet, annosaque tempora, vestis

Colligit una dies, cuius brevis explicat ordo

Omnia, nascentis ibi mundi vagit origo,

Et iam cana redit teneris infantia rebus,

Praeteritumque Chaos iterum puer induit orbis.

230

Nec minus horrescit mundum clausura, suasque

Asperat hora minas, et adusto murice candens

Purpura, iudicii supremam ventilat ignem.

Temporis expressus medii praetermeat ordo;

Vt vero videas succedere secula tractu

235

Nec spatio confusa brevi, pictura labores

Antiquos meminit, Danaos ibi Pergama fleres

Diruta flere dolos, lacrimis dum purpura sudat,

Dum latus Hectoreum maior fodit Hector, Achilles,

Succumbitque Paris Graeca Venerisque sagitta;

240

Et Venus Atridae gladios iramque ministrat.

Hic fletus teneros Priami nomen, uda senectae

Ariditas, redditque dolor quod perdidit aetas,

Hectoreos casus morte ausa, hic sensus Vlixis,

Hic Pyrrhi gladius pugnat; conatibus ille

245

Pectoris, ille manus; hic flet Ledaea, nec oris

Gloria diluitur lacrimis, sed fletibus ipsis

Vultus ridet honor; hic Graeca, hic Dardana pubes,

Illa stat, illa cadit, tractantur bella, sed inde

Ensibus, inde fuga, et dum respirantibus armis

250

Consulit in dubios Atrides Nestora casus,

Ille vir, ille senex, Phrygio iuvenescit in auro.

Dulce virum luctus lugere, dolere dolores,

Et lacrimis lacrimas, planctu rescribere planctum.

Dulcius est oculo dulci decurrere casus,

255

Fortunaeque vices, Veneris quas alea versat,

Et pasci lacrimis, quibus invitantur amantum

Gaudia, dum tenero dulcescunt basia fletu;

Et lacrimis inserpit amor, miserisque fovetur

Maior in adversis, intextos pecten amorum

260

Exprimit eventus, ibi serum Pyramus ense

Vindicat egressum, Thisbe lugubria fati

Pondera morte levat, tua non formidat ad umbras,

Pyrame, fata sequi, sequiturque dolore dolorem,

Et gemitu gemitum producat, funere funus.

265

Hic patris amplexus usurpat Myrrha, noverca

Gratior ipsa sibi, Byblisque sororia fratri

Gaudia mentitur, Iolen ibi mollis amictu

Induit Alcides, rigidoque et pensa stupenti

Pollice turbat opus, ausus latus ardua doctum

270

Edocuisse colos, fuso meminisse cadenti

Cogitur Alciden, positamque resumere clavam.

Haec et siqua iuvant oculos, pictura iubenti,

Pectine producit, homines et bruta creanti

Pollice tela parit, operis laudisque magister

275

Omnia doctus arat, naturae cuncta potentis

Induit ille manus, vigilant ibi sidera caelo,

Aequora piscis arat, vario discurritur aer

Alite, terra feris, nostrique superbior oris

Maiestate, parit homini quod serviat, omni

280

Obsequiosa bono, quovisque iuvantibus usu

Sedula deliciis, ibi laeta et tristia spargit

Ambigua fortuna manu, fati exitus omnis

Texitur, et tenui dependent omnia filo.

Luxuriem cultu nullo modus ordine nullo

285

Limite metitur luxus, non claudit honestas

Praetereuntis iter, pretium quaesisse laborant

Vestibus uda Tethys, et foecundissima tellus

Mater opum, calido tenuis mandatur ab axe

Carbasus, et Pharii linum de littore Nili

290

Tollitur, ut nudam gemat Isida nudus Osiris.

Vellera dant Seres, studiique Britannia Maior

Ingeniique potens, quocunque vocaverit usus

Ausa dedisse manus, raptique paratior ala

Fulminis, et pretio queat exaequasse laboris,

295

Altera naturam natura, Minerva Minervam,

Fervescit Tyrius sudor fudisse cruorem

Muricis, aequoream penitus scrutatus abyssum,

Vt falli facilis roseo flammata veneno

Vellera miretur oculus, mundumque beari

300

Sic putet interius, animam torquente reatu;

Divitis ingenio picturae gaudet et auri

Gloria vasorum rutilo pallore coruscat,

Nec pretii nec laudis egens, miratur in illis

Artificis natura manum, seseque minorem

305

Agnovisse pudet, nam gratia surgit in auro

Plenior, et quaevis facies ornatior exit.

Blandius invitat ad pocula vasis in imo

Stans hominis signum, Baccho superante futurum

Naufragio felix, nisi quod gula saepe paratis

310

Subvenit auxiliis, hominemque urgentibus undis

Humanum servasse putat, volat ebrius ales

Inferius tardante mero, serpente bibenti

Innocuus conviva bibit, bibit cingulus uda

Sanctificans dextra, blandum fremit ira leonis

315

Poturae tranquilla gulae, mansuescit in unguis

Pace minax ursus Nerei; mutasse profundum

Piscis amat, Bacchique lacus et littora servat

Gratia picturae picturaque gratior aurum,

Gemmarumque dies, Bacchum latura favoris

320

Nectare vasa replent, vasis pictura decorem

Exhibet ornatus, decus aurum, gemma nitorem.

Illic ingluvies, illic Venus effluit, illic

Texitur occulto studio dolus, aemula veri

Fabula, praevelat fidei periuria peplo.

325

Pacis habent vultus odii secreta, venenum

Fraudis amicitiam tenui mentitur amictu.

Occulit immanes animos clementia vultus.

Pectoris asperitas risu praetexta sereno

Interius fervens, laqueos innodat, et hamos

330

Curvat in insidias, rabiemque in pectore fixam

Armat in omne nefas, non est quod abhorreat aulae

Incola delictum, facie describit amicum,

Hostem mente premit, linguam dulcedine lactat

Mentis amara tegens, animo blanditur operto

335

Laedit in occulto, praesenti parcat amico,

Vulnerat absentem, quicquid praesentia pacis

Spondeat, a gladio non est absentia tuta.

Nulla fides aulae, nulla est reverentia, nullus

Committendo modus, vitiis indulget, honestum

340

Ambitione premit, aequum declinat in omni

Materia lucri, studio quocunque laborat

Vt loculus crescat, linguae suffragia vendit

Ad pretii libram, rapiunt maiora patronum

Munera, nec nunquam partitur puncta favoris

345

Partibus adversis; unum promittit utrinque

Obsequium, neutrumque iuvat qui utrique tenetur,

Proditor amborum; nam vel bellator utrinque

Arma negat vel utrique favens utrique minatur.

Prodigus eloquii vultu non mente serenat

350

Aulicus affatum, Zephyro vernantior oris

Lilia verborum cuivis largitur, et omnes

Nectar amicitiae redolenti pace salutat.

Quid doleas, quid non, quid dulce, quid utile, quid non,

Sollicitus quaerit, et tantum verba daturus

355

Singula promittit, crescentibus omnia spargit

Pollicitis, sed nulla manu; spem mandat inanem

Pectoribus, dextraeque nihil; spes credula fallit

Pectora, verba manum; sese ligat aulicus omni

Omnia facturum, largoque enititur ore

360

Quidlibet ut speret, sic imminet ardua multis

Sarcina, dum verbis temere fiducia surgit,

Dum spes caeca iacet, subiti secura flagelli.

Heu facinus! multos in summa pericula misit,

Naufragioque fuit linguae tranquillior aura,

365

Mobilis et nullos solide complexus amicos.

Mente vagus dubia, nullis nisi foedius uti

Foederibus novit, odiis alternat amores,

Mutat amicitias, has exuit, induit illas,

Quosque minus constanter amat, constantius odit.

370

Vagit amicitiae teneris infantia cunis,

Gratior ad veteres numquam producitur annos,

Nec senii matura sapit, fastidia ferret.

Si senio marceret anus, dum spirat odorum

Primitias, expirat amor, sic aula diurnos

375

Eligit, et tractos ultra fastidit amicos.

Principis ad nutum servi inconstantia nutat,

Quodlibet ad votum didicit versare favorem

Clausus adulator, et quodvis nolo, paratum

Nolo relaturus, et si volo dixerit ille

380

Reddet, et ille volo, semel, hinc non, dicitur, inde

Ingeminatur ita quicquid laudaverit, illo

Nil melius, quicquid animo non sederit, illo

Nil visum est peius, siquid iubet acrius, ipsum

Iuratur licuisse nefas, si mitius, ipso

385

Tollitur ad superos melior Iove, quicquid agatur

Id tene, dii melius, hic est qui pulvere nullo

Excutiat nullum, cauteque absolvere quaerat

Crimen ubi non est suspectam sordis amictus

Munditiam reddens, ut quo placet inde mereri

390

Debeat offensam, servi manus illa ministrat;

Non reprimit culpam, domino male sedula servit

Obsequio laedens; hic est qui adversa volenti

Prospera diffinit, dominoque in fata ruenti

Iurat in eventus dextros, laudatque sinistri

395

Augurium fati; quicquid fortuna minetur

Mentis pace ferens, placeat modo, pauca dolorem

Altius infigunt; hic est qui gaudia mente

Supprimit, ore gemit, et rursum gaudia vultus.

Pectus habet gemitus, vultus accommodat omni

400

Fortunae domini, nusquam vestigia mutans

Solvitur in risus in quos se solverit, idem

Ore pluit lacrimas animo quas pluverit idem.

Cum dominus tali facinus committit amico,

Ille doli vulpes, domuique domesticus hostis,

405

Omne domus vitium ridenti mordet ocello,

Et pede vel cubito socios et crimina tangens,

Quod lingua reticet loquitur pede, cuncta loquentis

Garrulitate pedis, domini commissa revelat,

Et fidei fracto reserat secreta sigillo.

410

Has aliasque notas notat Architrenius, ergo

Heu! quem divitiae, quem mundi vana loquuntur

Gaudia felicem, vitiique ancilla beatum

Gloria mentitur, gladiis linguisque suorum

Caeditur ipse, manus non evasisse ministras

415

Fortior ipse potest, non extorsisse latentem

Perfidiam novit, animo non prendit apertum

Crimen adulantis; oculo quod praestat et auri,

Non oculo non aure videt, popularibus auris

Auribus assurgit, laeta praeconia vulgi

420

Dulcia mente bibit circumfusisque favorem

Plausibus indulget, nec laudibus arctat habenam.

Sed sibi iam melior et maior laude videtur

Ipse nefas totusque nihil se credit ad omnes

Esse satis laudes, pretiumque in laudibus esse

425

Concipit, at nescit pretium non laude meretur,

Sed pretio laudem, nescit quod turpibus ipsa

Laus damnosa venit, cum sit derisio pravis,

Laus pictura bonis, ipsa est quae exultat honestis,

Insultat vitiis; illis arridet, et illis

430

Cautius irridet, nescit dum lingua redundat

Laudibus, omne malum mentis secreta loquuntur.

Non aperit clausura dolos facundia servi

Quo prosit domino, sed quo delectet, ad aures

Verborum cum melle venit, nec pectore librat

435

Vtile, suspenso domini securior usum

Praeterit eloquii vallo, ne capta recedat

Gratia munitur verbo vallante favorem;

Claudere fervescit, et dum sua tuta ferantur

Lintea, praecipiti domini non subvenit alno.

440

Vulgus ad obsequium numquam dominantis honestas

Invitat, sed dantis opes, servire minores

Maiori non suadet amor, sed cogit egestas,

Imperiique timor, et in aspera prona cupido.

Non hominum votis sed opum servitur, ab illis

445

Imperium mendicat homo, famulantis ad illas

Servus anhelat amor, et cui devinctior haeret

Vellet ut exiguo dominum mutaverit aere.

Iuranti licet ore neget, testatus et ipsam

Horrendam superum fidei Styga, quaelibet ausus

450

Testanti factura fidem, periuria venti

Non reditura ferunt, aura rapiente recursu

Non laesura volant, non est cui lingua minorem

Postponat dominum, quicquid mens obvia linguae

Liberior dictet, quicquid suppressa susurret

455

Libertas animi, nullius passa tyranni

Imperiosa iugum, nulloque absterrita monstro.

Si linguae ad phaleras, si detur ad omnia verbi

Condimenta fides, domino nil maius in ipsis

Excellit superis, nec habet pretiosius illo

460

Arca fortunae, malletque et luce carere,

Et se quam domino fortunae ad vota fruenti

Vberiore bono, sed si modo dando solutam

Contrahat illa manum, raptamque in tristia verso

Vrgeat orbe rotam, domini quem multa ministri

465

Turba loquebatur, servus modo pocula fati

Solus amara bibit, sibi soli applaudit amico

Qui premitur fato, sepelit quos laeta creavit

Moesta dies fati, servi celaverat ante

Nunc aperit fraudes, domus extunc cogitur omnem

470

Exseruisse dolum, dominum non decipit ultra.

Mundi nulla fides, et quae latuere secundis

Cernit in adversis; hominem quid prospera celet

Asperior fortuna docet, felicia fati

Excaecant animos, distinguere nescit amicos.

475

Qui fruitur laetis fortunae, quicquid ab alto

Sidere despectet, unum celatur amari

Vt satis est visum, viso dolet intimus exit

Exclamatque foris gemitus; solitumque recurrit

Moeror ad impluvium, positumque resuscitat imbrem

480

Vivus item luctus, et pectore vivus aquoso

Enatat, et notis oculorum spargitur undis

Alveus, et gemina lacrimarum rumpitur urna.