Petrus de Riga Aurora genesis

Testo base di riferimento: P. E. Beichner, 1965

Permalink: https://www.musamedievalis.it/texts/PETR_RIG|auro|001

Geneseos liber primus

De operibus septem dierum

Primo facta die duo, celum, terra, leguntur;

Fit firmamenti sphera sequente die;

Tertia prebet aquam pelago, dat gramina terre;

Stellarum speculo quarta nitere datur;

Quinta dies pisces et aues producit ad ortum;

Sub sexta fit homo; septima complet opus.

De prima die

Principio celum terramque creasse refertur

Qui sine principio, qui sine fine manet.

Ex nichilo, non ex aliquo, simul omnia fecit;

Non tamen effigiat cuncta creata simul.

Quod careat formis et non habitetur, inanem

Et uacuam terram pagina sacra refert.

Non ita de celo scriptum legis ut sit inane,

Quod replet angelicus, ditat et ornat, honor.

Accipe cum celo celestia queque creari,

Ethereas species angelicumque decus.

Materiam, de qua terrestria singula surgunt,

Terra tulit secum quando creata fuit.

Quid predicta notent, prudens, intellige, lector,

Nam quasi de petra suggero mella tibi.

Principium Iesus est; celum creat Auctor in isto,

Per quem celestes efficit esse uiros.

Terra prius uacua notat ecclesiam sine fructu

Donec Christus adest et sibi iungit eam;

Eius in aduentu datur ecclesie noua proles,

Nam breuis aut nullus ad bona fructus erat.

Scripture tenebras caligo figurat abyssi:

Mystica scripta quidem clausa fuere diu,

Sed ueniente Iesu, reserauit scripta Beatum

Pneuma, superferri quod memoratur aquis.

Hinc merito sequitur quod facta luce recedunt

Et fugiunt tenebre, lucida terra patet:

Nempe Sacri Flatus reseratur claue magistra

Quicquid scripture ianua clausa tenet.

Lux notat a tenebris diuisa quod a tenebrosis

Distinguat uitiis lucida facta bonus.

De secunda die

Facta Dei iussu duo firmamenta probabis

Si firmo sensu scripta notare uelis:

Vnum quod uoluit ascendere Lucifer ortus

Mane, sequens in quo sidera fixa micant;

Quodlibet illorum celesti nomine fulget,

Illud et hoc celum pagina sacra uocat.

Ciuibus angelicis ornari creditur illud;

A summis imas diuidit istud aquas.

Firmamenta duo duo testamenta figurant:

Lex uetus est primum, lex tua, Christe, sequens;

Sed firmamentum quod aquas distinguit ab imis

Summas sunt firmi mente fideique uiri,

Qui firmi sensu firmant sermone minores,

Et modo summa tonant et modo parua sonant;

Qui quasi sunt celum dum celi mystica multis

Celant et retegunt tempore queque suo.

De tertia die

Arida detegitur iussu Factoris, in unum

Que sub celo sunt ut redigantur aque.

Arida quam legimus terram demonstrat; aquarum

Nomina designant flumina, stagna, mare.

Hos latices uel aquas suscepit abyssus; ab illa

Emanant fontes exiliuntque foras,

Illapsu quorum sic terra rigatur ut inde

Fertilis existat, non sit operta tamen.

Vendicat inde sibi nomen mare quod sit amarum;

Terra sonat quod eam sepe colendo teras.

Arida dieta prius, post terre nomen adepta,

Ecclesiam signat, quam mala multa terunt.

Aruit illa prius, quia fructum non dabat ullum,

Sed modo fructificat dum patienter agit.

Aspera precepta merito mare signat amarum;

Flumina dulcis aque dulcia iussa notant:

Aspera sunt grauiter tormenta minando malignis;

Dulcia, spondendo premia leta bonis.

Fert uirides herbas, fert ligna ferentia fructum,

Fert uarios flores terra, iubente Deo.

Ecclesiam sanctam designat terra; fidelem

Ac humilem populum denotat herba uirens.

Doctorum fructus lignorum semina signant,

Qui fructus referunt dum sacra uerba serunt.

Illi quos uarius uirtutum splendor honorat

Sunt uiole, sunt et lilia suntque rose:

Sunt uiole quia sunt humiles, sunt lilia casto

Corpore degentes, sunt patiendo rose.

Vespere quemque diem legimus cum mane peractum;

In se doctrine pondus utrumque gerit:

Post uite finem quasi uespera fiet iniquis

Cum tenebrescet eis nox sine fine manens;

Maneque perpetuum dabitur splendescere iustis

Cum ridebit eis lux sine fine micans.

De quarta die

Vt sint in signum pluuiarum siue sereni,

Sol et luna, duo lumina magna micant;

Noctem siue diem distinguunt hec duo; fiunt

Nota per hec anni tempora, signa, dies.

Sol notat ecclesiam, synagogam luna figurat;

Vel sol esse potest lex noua; luna, uetus.

Nullum luna iubar sine solis lumine profert:

Nil prodesse potest lex uetus absque noua.

Vel sol doctores preclaros, luna minores

Signat, qui spargunt lumen in orbe suum.

Mox ut preficitur luci sol cereus orbis,

Et lune speculo nox radiata nitet,

Tanquam candelis non sic ardentibus, astris

100

Innumeris celi sphera nitere datur.

Astra notant iustos qui qualemcumque nitorem

Dant populis iuxta posse modumque suum.

De quinta die

Piscem uel uolucrem genetrix aqua mittit ad ortum,

Sed piscis remanet, ales ad alta uolat.

105

Assimulat piscem quem sermo docentis inescans,

Tollit et ad uite fercula mittit eum.

Sepe uorant minimos magni signantque tyrannos

Qui populum Christi ui dominante premunt.

Cete notant reges qui magna negotia curant,

110

Quos mundanus honor indicat esse graues.

Fusa super pisces et aues benedictio tantum

Profuit ut crescant permaneantque modo.

De sexta die

Hinc Opifex omnes pecudes formauit et omne

Reptile, premissis ut dominetur homo.

115

Cetera cum iubeat, hominem solum facit Auctor

Vt quanto sit homo dignus honore scias.

Os pecori pronum est, stat surgens uultus in isto;

Respicit illud humum, suscipit iste polum.

Splendet in hoc solo pure Deitatis imago;

120

Cetera diuinum non meruere decus.

Fit quod opus fuerat animali primitus omni;

Est animai factum post operante Deo.

Si bona tot propter hominis formantur honorem,

Cur aduersus eum tot nocitura uigent ?

125

Multa nocent homini mala, tigris aperque leoque:

Morsu tigris, aper dentibus, ungue leo:

Hinc lupus insidians, hinc uirus uipera fundens,

Hinc mordendo pulex, hinc stimulando culex.

Qui sic opponis michi, solum suscipe uerbum

130

Et poterit solui questio facta michi.

Factus homo non est Factori subditus, ergo

Non debent hominem cetera iure sequi.

De creatione hominis

His factis, "Hominem faciamus imagine nostra

Conspicuum similem," Conditor unus ait;

135

"Omnis aque piscis, auis omnis, bestia terre

Quelibet, omne quod est reptile, subsit ei."

Cui Dominus dicat "faciamus" nemo legendo

Inueniet; non hec pagina sacra docet.

Hec si spiritibus affirmes dicta supernis,

140

Plures, non unus, ergo Creator erit:

Sed Persona triplex Auctore notatur in uno,

Cum maneat simplex in Deitate tamen.

Diuine custos, non lesor, imaginis extat

Cum non peccat homo qui ratione viget.

145

Et quis homo melius hac splendet imagine Christo,

In cuius niueo non fuit ore dolus,

Cui mare, cui celum, cui terre machina seruit,

Arbitrio cuius cuncta subacta iacent?

In sanctis etiam splendescit imaginis eius

150

Gratia, qui puro corde sequuntur eum.

Esse maris pisces subiectos dicimus illis

Cum plebs lota sacro fonte ministrat eis;

Subiecte uolucres sunt cum famulantur eisdem

Illi quos aliquis sensus ad alta leuat;

155

Subdita dicitur his diuerse bestia terre,

Aut ferus aut simplex, cum famulatur eis;

Reptile subicitur cum prestat eis famulatum

Qui terram sapiens terrea prorsus amat.

Hisque creatura famulatus habetur ab omni

160

Cum deseruit eis sexus uterque simul;

Namque iubente Deo sunt mas et femina facti;

Fortia mas, mulier mollia facta notat.

"Crescite," dicitur his, "et multum reddite fructum."

Pertinet ad mores ista loquela bonos.

165

Dicitur his, "Terram replete." Nota tibi dictum;

Plenus in ecclesia fructibus esto bonis.

Conditor eternus uidit quod erant bona ualde

Omnia que fecit nilque fuisse mali.

Si bona sunt ualde quecumque fuere creata,

170

Quo latuit Sathanas pestifer ille loco?

Nonne die quo conditus est mala uoluere cepit

Amisitque Deum dum deus esse cepit?

Nonne fuit malus ergo Sathan? Quicquidque creatum

Dicitur esse bonum qualiter omne uocas ?

175

Soluo quod opponis: peccando Sathan malus extat,

Sed tamen existit conditione bonus.

De septima die

Per senos operata dies Deitas, opus explens,

Septena uoluit luce quieta frui.

Sex possunt signare dies sex secula mundi

180

In quibus est operans ille Creator adhuc.

Lux septena diem uenturum denotat in quo

Sol sine nube micat et sine nocte dies;

Hec tamen una dies, multorum milia uincens,

Luce micans, nubis nescia, fine carens,

185

Istam iure Dei benedictio sancta uenustat,

Quam stabilem reddit, fine carere facit:

Tunc sol fulgoris septemplicis igne nitescet,

Et lune species emula solis erit.

De formatione hominis

De limo surgit hominis formatio; limum

190

Humane speciem carnis habere nota.

Vite spiramen Deus huic inmisit ut esset

Viuens et spirans et ratione uigens.

Hoc habet hic sensus: Opifex animam dedit illi

Que noua sit, partem non Deitatis habens.

De conuenientia sex etatum cum operibus sex dierum

195

Sex uidet etates sex respondere diebus

Qui recto sensu queque notare potest.

Incipiens ab Adam quem plasmauit Deus, etas

Ad Noe transcurrit prima; sequens ad Abram;

Ad Dauid extendit etas se tertia; quarta

200

Ad transmigrantes in Babilona fugit;

Cursum quinta facit Christi uenientis ad ortum;

Ad mundi finem currere sexta parat;

Clauditur in requie sanctorum septima, cuius

Claudere fulgorem uespera nulla potest.

205

Quis lateat sensus in sex etatibus illis

Depinget breuiter littera nostra tibi.

Prima etas

Primo facta die lux est: etate priore

Est factus tanquam lux noua primus homo.

Diuidit a tenebris illic lucem Deus, istic

210

A prauis illos qui bonitate nitent.

Istius etatis fit tanquam uespera tempus

Diluuii, terram cum sepeliuit aqua.

Secunda etas

Porro secunda dies firmamenti creat orbem;

Imas a summis diuidit illud aquas:

215

Est archam Noe disponens etate secunda,

Equoris ac pluuie que natat inter aquas.

Lingue confuse sunt uespera temporis huius,

Ardua dum turris mittit ad astra minas.

Tertia etas

Arida diuiditur ab aquis ut gramina crescant

220

Quando tertius est factus in orbe dies:

Tertia sic ueniens etas a gentibus illos

Diuisit per Abram qui uiguere fide,

Qui uirides uario uirtutum germine fructus

Emisere, uelut ligna benigna bonos.

225

Offendens multos peccatrix uita Saulis

Istius etatis uespera facta fuit.

Quarta etas

Quarta dies solem, lunam, stellas creat: etas

Quarta Dauid regem magnificosque uiros.

Rex Dauid enituit quasi sol, quasi luna prophete

230

Fulserunt, tanquam sidera turba minor.

Offense regum sunt uespera temporis huius;

Plebs ideo meruit in Babilona trahi.

Quinta etas

Quinta dies pecudes et aues produxit, et etas

Quinta dat Hebreos per loca multa uagos;

235

Tunc inter gentes ceperunt uiuere tanquam

Pisces inter aquas naufragiumque maris,

Et ueluti uolucres loca per diuersa uolantes,

Iudei stabilem non habuere locum.

Iudee facinus est uespera temporis huius,

240

Que ueniente Iesu ceca furendo fuit.

Sexta etas

Sexta dies hominem primum formauit, et etas

Sexta dedit Christum, qui Deus est et homo.

Primus Adam pecudi, uolucri dominatur et angui:

Sub pede noster habet cuncta secundus Adam.

245

Que non inueniat nos, uespera temporis huius

Sunt antichristi tempora plena malis.

Vespera nulla dies post istos, immo serenum

Mane, beata quies, luxque perennis erit.

De paradiso

Hortus deliciis florens, iocundus, amenus,

250

Fertilis, ecclesiam rite notare potest;

Huius delicie sunt pure balsama uite,

Virtutum fructus angelicusque cibus.

Quatuor ex isto procedunt flumina, quorum

Nomina uel numerus mystica signa gerunt.

255

Vt dicunt plures, oris mutatio Phison

Iure potest dici nomine teste suo.

Os mutat qui falsa loquens, post illa relinquit

Et uerum uero predicat ore Deum.

Designatque Gion pectus, quia lex nona monstrat

260

Vt sapienter agens, fortia queque geras.

Qui celer est, Tigris signat currendo per orbem

Terrarum legis scripta uolasse noue.

Frugifer Euphrates notat hoc quod plurima profert

Germina uirtutum legis origo noue.

265

His fluuiis numerus scriptores comparat illos

Quos in lege nona quatuor esse legis,

Qui dum scripta serunt, animarum uulnera mundant,

Irrorant, satiant more salubris aque.

Qui foris est factus, hominem tulit in paradisum

270

Conditor ut coleret hunc operando locum.

Otia quippe nocent anime, prodest labor illi;

Hec mala multa mouent, hic bona multa parit.

De fonte qui irrorabat paradisum

Non erat ullus homo qui terre cultor inesset;

Irrorabat ibi gratia fontis humum.

275

Nescia Virgo uiri tellus est absque colono;

Fons Sacer est Flatus uiscera sacra replens.

De terre limo fit homo: de Virginis aluo

Carnem Christus habet, que quasi terra fuit.

Spiramen uite Deus inspirauit in illum

280

Vt uiuens anima sic societur ei.

Vite spiramen Flatus infusio Sacri est,

De quo concepit Virgo Beata Iesum.

Hoc uiuens anima notat, in celis quia uiuens

Christus perfectus et Deus est et homo.

Geneseos liber secundus

285

Plantarat Dominus a principio paradisum,

Plenum deliciis mirificisque bonis.

Christum principium notat, ecclesiam paradisus;

Extitit ecclesie Conditor ille sue.

Formatum Dominus hominem tulit in paradisum

290

Vt custos esset ac operator ibi,

Preceptumque nouum protoplasto prebuit istud,

Iussa tenenda docens et prohibenda uetans.

"Ex omni ligno paradisi uescere preter

Lignum quo scitur cum bonitate malum.

295

Quaque die comedes, morieris morte,

Sequetur Mors anime, tibi sit carne necesse mori."

Per quandam speciem, quam Conditor ipse creauit,

Hec homini primo iussio facta fuit.

Quod Adam nomina cunctis creaturis imposuit

Mox Deus adduxit animantia singula terre,

300

Prebeat ut cunctis nomina rebus Adam;

Hebraiceque loquens imponit nomina rebus

Omnibus ille; prior illa loquela fuit.

Post in Adam misit uirtus diuina soporem;

Non sompnus sed erat extasis ille sopor,

305

In qua perspicue causas uidisse supernas

Fertur, et euigilans inde propheta fuit;

Iudicium per aquam, per flammam uidit et ortum

Christi predidicit ecclesieque fidem.

Ista prophetie mysteria nouit ibidem

310

Inque suis libris hec reserauit Adam.

Hic sopor inmissus in Adam dum serperet, Euam

Celestis Figulus format ab osse uiri:

Ecclesiam genuit lateris de uulnere, sompnum

Letalem passus in cruce Christus Homo.

315

Discutiat prudens amborum nomina lector,

Aspiciat quid Adam siue quid Eua notet.

Anathole, disis, arctos, mesembrios orbis

Sunt partes; ex his nomen habetur Adam.

Anathole dedit .a., disis .d., contulit arctos

320

.A., mesembrios .m.: collige, fiet Adam.

Dicta virago fuit mulier prius; Eua uocatur

Post culpam, quasi ue parturit iste sonus.

Eua necem mundo dedit; hoc nomen retrouerte,

Fiet aue, per quod fulsit in orbe salus,

325

Nam Gabrielis "aue" totum ue diluit Eue,

Dum Sacra Virgo suum concipit aure Patrem.

Omnis masculus .a. nascens, .e. femina profert;

.A. dat Adam genitor, .e.parit Eua parens.

De lapsu protoplastorum

Nudus uterque parens erat absque pudore; moueri

330

Nescia ditabat singula membra decor.

Qui iam corruerat de celo, Lucifer illos

Vidit et inuidit instituitque dolos;

Et quia perdiderat celestis gaudia uite,

Temptat ut eternis priuet utrumque bonis;

335

Femineumque sciens sexum cito perdere sensum,

Vt flecti tanquam possit arundo leuis,

Serpentem, qui tunc erat erectus, subit, eius

Linguam mouit in hec, cor muliebre mouens:

"Cur uetuit uobis Deus unum tangere lignum ?"

340

"Ne moriamur," ait; "cetera ligna licet."

"Non," inquit serpens, "ita; sed si tangitis illud,

Viuetis; uestrum fiet uterque deus."

Femina capta dolo discerpit ab arbore malum

Datque uiro; comedunt; nascitur inde malum.

345

Tunc prius agnoscunt se nudos esse, reatum

Percipiunt, foliis membra pudenda tegunt.

In libris legitur grecis quod ab arbore cuius

Fructu peccauit primus uterque parens

Ramus Ierusalem fuerit translatus, ibidem

350

Plantatur, crescit, magna fit arbor ibi,

De qua facta fuit domus, ut reparetur in illo

Quo periit ligno perditus omnis homo.

Facta Dei iussu sequitur maledictio culpam:

Vir, mulier, serpens, debita quisque luit.

355

Terre cultura uir, partu femina, serpens

Pectore punitur, cui datur esca cinis.

Dicitur huic: "Fraudem pones plante muliebri,

Sed uires capitis conteret illa tui."

Verbum dicitur hoc pro partu Virginis; hostis

360

Demonis attriuit Virgo Beata caput.

Vipera uim perdit, sine ui pariente Puella;

Exclusit uirus nescia Virgo uiri.

De eiectione Ade de paradiso

Post eiecit Adam Deus extra de paradiso

In terram cuius puluere factus erat,

365

Inque Damasceno campo de quo prius illum

Transtulerat posuit, cultor ut esset ibi.

Mox ardens gladius agitans motum, paradisi

Pro ligno uite ponitur ante fores.

Hic ideo gladius uersatilis esse refertur

370

Vt quandoque Deus hunc remouere uelit:

Helias uel Enoch paradisum dum subiere,

Prebuit ad tempus ille remotus iter;

Porro remouit eum penitus sacra passio Christi;

Funditus extinxit sanguinis unda sacri.

De ortu Cain et Abel

375

Vxorem cognouit Adam, produxit ad ortum

Eua Cain, nascens postea prodit Abel.

Excolit arua Cain, colit eius pascua frater;

Aggregat hic fructus, congregat ille greges.

De oblationibus Cain et Abel

Offert dona Cain Domino de fructibus, eius

380

Frater de gregibus, dispare corde tamen,

Et respexit Abel Deus et sua munera, fratrem

Eius despiciens nec sua dona uidens.

Ira Cain subiit et uultus concidit eius;

Cui Deus: "Inclinat cur caput ira tuum ?

385

Si bene, si recte, si sancte feceris, actus

Nonne repensabunt premia digna tuos?

Si male, si praue, si nequiter egeris, ecce

In foribus mentis crimen adesse scias."

His foribus debet signari praua uoluntas,

390

Per quam peccati semper aditur opus;

Et tamen arbitrii quia libertas datur, eius

Sub te, sub proprio posse, iacebit amor;

Et cum posse tuo, nisi desit sola uoluntas,

Eius tu domitor et dominator eris.

395

Obtulerat Domino malus ille Cain quasi iuste

Namque Creatori dona creata dedit,

Sed non diuisit recte quia se meliorem

Omnibus his Sathane, non dedit ille Deo.

De interfectione Abel et maledictione Cain

Post predicta Cain fratrem uocat et necat; eius

400

Ad Dominum clamat sanguis, aitque Deus:

"Cur, miser, innocuo lesisti sanguine terram?

En, uagus et profugus et maledictus eris."

Respondit: "Nequit ad ueniam mea culpa reuerti;

Excedit ueniam crimen opusque meum.

405

Eicior, profugus ero; qui me uiderit ultor

Sanguinis existet sanguinis imbre mei."

"Non " inquit Dominus, "sed te quicumque necabit

Septem uindictas soluere dignus erit.

Non," inquit Dominus, "sic fiet; non cito mortem

410

Inuenies, sed erit pena dolorque manens.

Nam si te carnis uita quisquam spoliaret,

Ad finem penas duceret ille tuas.

Non tibi sic fiet; tormenta diu patieris,

Donec septima sit stirpis origo tue."

415

Hanc penam durasse ferunt ad tempora Lamech;

Dicitur hic ab Adam septimus esse parens.

Dat ergo Cain signum cito ne perimatur,

Et motus capitis et tremor illud erat.

Ille uagans in terra Noth cum coniuge mansit;

420

Coniugis illius Calmana nomen erat.

Pessimus ille Cain populum designat Hebreum:

Inuidus hic fratri, perfidus ille Deo.

Offert dona Cain Domino, sed non ea recte

Diuidit, interius se retinendo sibi:

425

Scripta legens Moysi Domino sacra fecit Hebreus,

Sed male diuisit intus habendo malum;

Cum legem legeret et scripta docentia Christum,

Huic prebere tamen noluit ille fidem.

Est occisus Abel fraterno uulnere, cuius

430

Sanguis clamorem fudit in aure Dei:

Ad mortem Christum perduxit clamor Hebree

Gentis, de cuius sanguine natus erat.

Hic cruor ad celum ualido clamore resultat,

Dum bibit hunc laudans presbyter ore Deum.

435

Hic sanguis roseus penetrauit sidera, cuius

Saluifico sparsus rore reuixit homo.

Desperare Cain facit eius crimen: Hebreus,

Non credens, uenie munus habere nequit.

Ille fugit uagus et profugus pro sanguine fratris:

440

Hic uagus et profugus pro cruce, Christe, tua.

Septupla pena Cain torquet: sic uexat Hebreos

Currens per septem uita molesta dies.

Ira superna Cain dat signum ne perimatur:

Signum ne perimi possit Hebreus habet.

445

Reuera satis est istud mirabile, mundo

In mediis uiuit hostibus ille suis;

Nullus rex necat hunc, nullus dux, nulla potestas;

Pro signo cunctis est resecata cutis.

Inter Christicolas et gentes spirat Hebreus;

450

Non hunc occidit illa uel illa manus.

Est Noth terra; sonat hoc nomen malia; fertur

Ille Cain profugus hoc habitasse loco:

Sic uagus in terris et mobilis errat Hebreus,

Istum motus habet, et uagus error agit.

De generationibus Cain usque ad Lamech

455

Vxoremque Cain cognoscit, que parit Enoch,

Vrbs patris ex cuius nomine dicta fuit.

Vnde patet multos homines tunc esse uigentes,

Quorum subsidiis urbs ea facta fuit.

Post hec Enoch Yrad, et Yrad Mamael, Mamaelque

460

Matusael genuit, Matusaelque Lamech.

Septimus hic ab Adam Sellam dilexit et Odam;

Sic bigamus factus iunxit utramque sibi.

Huic parit Oda Iabel, fraterque Iubal fuit eius,

Seruabatque suos pastor uterque greges.

465

Iste Iubal cantu gaudens pater extitit horum

Qui citharis psallunt organicisque modis;

Musica dulce canens fuit ars inuenta per illum

Vt pastoralis gaudeat inde labor.

Et quia nouit Adam primum dixisse futurum

470

Iudicium duplex - scilicet ignis aque -

In geminis artem scripsit posuitque columpnis;

Extitit hec laterum, marmoris illa fuit,

Vt non hec per aquam pereat, non illa per ignem;

Si sit deficiens una, sit una manens.

475

Vt nobis Iosephi declarant scripta, columpnam

Marmoream tellus Syrica seruat adhuc.

Sella parit Tubalcain, qui primitus artem

Inuenit ferri, bellica multa docens;

Sculpturis operum laudem dedit iste metallis,

480

Delicias oculis, arte metalla nouans.

Aure Iubal uarios ferramenti notat ictus,

Pondera librat in his, consona queque facit.

Hoc inuenta modo prius est ars musica, quamuis

Pitagoram dicant hanc docuisse prius.

De Lamech

485

Lamech cognoscens incerta uidensque quod esset

Iure Cain penis supplicioque datus,

Et sibi deberi maioris premia pene

Noscens, coniugibus nuntiat ista suis:

"De peccante Cain punitio septupla fiet;

490

Per septem decies septupla pena mei est,

Namque mei iacet occisus uir uulneris ictu

In liuore meo, qui iuuenilis erat."

Lamech uenator iaculo pollebat et arcu,

Qui uiuendo diu lumine pauper erat.

495

Hic pro deliciis pecorum uel pellibus arcum

Gestabat; carnis non erat usus adhuc.

Huius ductor erat iuuenis, cuius documento

Vulnerat ille Cain dum putat esse feram.

Rem Lamech didicit, tristatur, uulnerat arcu

500

Hunc iuuenem, cuius liuida membra facit.

Sic Lamech uerum sonuit: uir uulnere Iesus,

Liuorem iuuenis passus, uterque cadit.

Septene decies anime septemque fuerunt

Ex hoc egresse diluuioque date.

505

Istius numeri pena luit ille reatum,

Vtraque cui coniux aspera semper erat.

De ortu Seth

Vxorem rursus cognouit Adam, genuit Seth;

De Seth prodit Enos rectus amansque Deum,

Qui genuit Cainan, qui Malaleel generauit,

510

Qui Iared genuit, qui generauit Enoch,

De quo Mathusala, de quo Lamech trahit ortum,

De quo progenitus est Noe iustus homo;

Et ueluti Lamech in stirpe Cain fuit unus,

Septimus et prauus, pronus ad omne malum,

515

Sic in sanguine Seth fuit unus, septimus Enoch

Et bonus, et tulit hunc pro bonitate Deus.

Mathusalam post diluuium uixisse fatentur

Multi; falluntur; mortuus ante fuit.

Incipiens ab Adam fuit ad Noe labilis etas

520

Prima per annorum milia pene duo.

Geneseos liber tertius

De Noe

Vt Noe uir iustus quingentos attigit annos,

Sem genuit, genuit Cham, genuitque Iaphet.

Dicturus Moyses de diluuio, manifestat

Causam que fuerit huius origo mali:

525

Cum multos homines natura crearet in agro

Mundi, cum populi cresceret ampia seges,

Sancta Dei proles hominum prolem sibi iungens,

Ad mala declinat, carnis amore calens.

Qui fuerant geniti de stirpe Seth has sibi iungunt

530

Quas de stirpe Cain credimus esse satas;

Talis coniugii coniunctio facta gigantes

Profert, famosos terribilesque uiros.

Vel de spiritibus immundis dicta notemus,

Qui cum feminea carne coire solent.

535

Tunc mala creuerunt populo crescente, datusque

Omnibus illecebris sexus uterque fuit.

Hec hominum rabies Domini conscendit ad aures

Et descendit in hos ira furorque Dei.

More loquens hominum super hec peccata dolendo,

540

"Me fecisse," Deus, "penitet," inquit, "eos."

Vt quasi dicatur: "Cupio mutare quod egi.

Omnes delebo, sunt quasi quippe caro."

De archa

Precipit ergo Noe Deus ut sibi construat archam

In qua saluetur ipse genusque suum.

545

Precepto Domini surdas non exhibet aures

Sed parat huic operi corda manusque Noe.

Designat requiem Noe nomen eumque figurat

Qui ueram pacem dat requiemque suis.

Per lignum, per aquam fit securus Noe: saluos

550

Per baptisma, crucem nos, pie Christe, facis.

De lignis quadris que non putredine ledi

Nouerunt archam construit ille suam:

De iustis, qui sunt stabiles uiuentque per euum,

Construit ecclesiam uera Sophia Patris.

555

Archam muniuit ponendo forte bitumen

Ne furtiuus eam lederet humor aque.

Designatur amor feruente bitumine; feruens

Nos tegit a mundi crimine semper amor.

Ter denis alta cubitis et longa trecentis

560

Et decies quinis lata fit archa Noe.

Sex uicibus longum latum transcendit et altum

Denis, humani corporis instar habens.

A dorso si quem pronum metiris ad aluum,

Ad caput a plantis, ad latus a latere,

565

Longum sex uicibus latum deuincet et altum

Denis; pro certo singula, mensor, habe!

Sed tamen hoc tantum de Christi corpore dictum

Tradunt, quod peperit Virginis aula Sacre.

Tradit Iudei scriptura quod ad latus arche

570

Cristallina fuit facta fenestra decens.

Hic sacer exprimitur cruor eius cuius apertum

Dira fenestrauit militis hasta latus.

Discute cristalli uires: parit illa micantes

Scintillas, soli subdita rore madens:

575

Sic Patri, uero soli, dum Christus obedit,

Illustrat mundum sanguinis imbre sui.

Hec mensura fuit geometrica que facit archam;

Non aliter caperet tanta, tot illa simul.

Hic cubitus, quo mensor habet geometricus uti,

580

Senos siue nouem fertur habere pedes;

Sed cubitus noster, quem communis tenet usus,

Ex uno constat dimidioque pede.

De ingressu in archam

Annos centenos postquam Noe clausit in archa,

Sermo Dei factus eius in aure fuit:

585

"Tu puerique tui, tua coniux et puerorum

Vxores, arche claustra subite noue."

Nominat inde uiros, hinc uxores, quasi dicat:

"Non amat amplexus temporis hora mali."

Ex cunctis que sunt animantia carnis in archa

590

Bina locata manent, femina masque simul.

De mundis septena suum iuxta genus intrant;

Que sunt immunda bina locantur ibi.

Augustinus ait quod que nunquam generantur

Ex coitu non hic esse necesse fuit.

595

Tempus ad hoc ab Adam, Iosepho testante, fuerunt

Anni sex centi milia pene duo.

De diluuio

Fontes ingresso Noe corrumpuntur abyssi,

Et de uisceribus terra fluenta uomit.

Effundunt nubes pluuias, deciesque quaternis

600

Sustinet innumeras archa diebus aquas;

In sublime ferens archam, montes super omnes

Quindenis cubitis altior extat aqua.

Aeris ut sordes aqua mundet, ad hec loca surgit,

Humanus potuit que penetrare labor;

605

Aer ut fiat purgatior, hec loca tanget

Tempore iudicii singula flamma uorans.

Extra quicquid erat uiuens expirat in undis;

Seruat quos intus clauserat archa suos.

Archa regente Noe fluctus euadit aquarum:

610

Nil timet ecclesie cymba regente Deo.

Amplo larga sinu gremium pars infima laxat;

Ardua pars stringit se breuiore sinu:

Istud in ecclesie gremio completur, ibidem

Est uia lata malis, semita stricta bonis.

615

Amplior est pecudum, uolucrum pars strictior: ecce

Impietas regnat plurima, rara fides.

Nomen emunt pecudum ratio quos nulla uenustat;

Sunt uolucres quorum sensus ad alta uolat.

Archam cura Noe cubito consummat in uno;

620

Ad mores sensus proficit iste tuos.

Vnum quod Deus est cubitus notat unus; in uno

Christo metire, perfice quicquid agis.

Parturit excelsos montes Armenia; quando

Pax insedit aquis, archa resedit ibi.

625

Emittit coruum Noe, non redit ille; columbam

Emittit, reditum missa columba facit.

Sic et in ecclesia sunt corui suntque columbe;

Sunt cum felle mali, sunt sine felle boni.

Cras canit hinc coruus, hodie canit inde columba:

630

Hec uox peruersis congruit, illa bonis.

Cras praui cantant dum se conuertere tardant,

Sed tales tollit sepe suprema dies.

Porro boni cantant hodie quia tempore nullo

Currere desistunt ad sacra iussa Dei.

De egressu Noe de archa

635

Omnibus extinctis, uiuentibus octo, peracto

Diluuio, Dominus intulit ista Noe:

"Tu prior egressum fac et coniux tua, nati

Postea, non absque coniuge quisque sua."

Disiuncti prius intrarant; exire iubentur

640

Archam coniuncti nunc, quasi dicat eis:

"Nunc amplectendi redierunt tempora, uestri

Seminis ut multa crescat in orbe seges."

Ex archa uidet egressos anno reuoluto,

Que prius ingressos uiderat, illa dies.

645

Et ne rursus aquas timeant, in nubibus arcum

Federis in signum contulit Auctor eis.

Ceruleus, rubeus, geminus pingit color arcum;

Hic color est aqueus, igneus ille color.

Iudicium factum per aquas aqueus color extra

650

Apparens signat; transiit ille metus.

Igneus interius color apparens notat ignem

Iudicii; nondum transiit iste timor.

Vt sancti tradunt, annis decies quater ante

Iudicium fugiet arcus et exul erit.

655

Qui de sole nitet, Deus infert nubibus arcum,

Ne rursum pereat fluctibus omnis homo.

Arcus lex Domini, sol Christus, suntque prophete

Nubes, qui mundo uerba beata pluunt.

Iustus qui mentis aspectum figit in istis,

660

Mortis naufragium nesciet ipse pati.

De uinea Noe

Fit Noe cultor agri; plantatur uinea; mirum,

Nobile, iocundum protulit illa merum.

Vinea Iudeam signat, Christum Noe, uinum

Iurgia que Christus in cruce sponte bibit.

665

Illecebre dulci Noe uina secutus obedit;

Peccat in auctorem uinea blanda suum.

Christo, qui uite pigmenta ministrat, aceti

Gustum porrexit liuor, Hebree, tuus.

Cham reuerenda patris enarrat fratribus; ambo

670

Auersis fratres uultibus illa tegunt.

Cham notat Hebreos, qui Christi probra crucemque

Nobis opponunt hecque pudenda putant.

Es Sem siue Iaphet si tu ueneraris in illo

Pro nobis mortem quam patiendo tulit.

675

A Noe narratur Chanaan maledictus; honorat

Semque Iaphetque pater et benedicit eis:

Sic non credentes maledictio tangit Hebreos;

Que Christo credit, plebs benedicta manet.

Prodiit ex Chanaan Cananeus, Eueus, Etheus,

680

Promissam terram qui tenuere prius;

Post humiles facti, sublato iure subacti,

Subdita Iudee colla dedere iugo.

De Sem, Cham, et Iaphet

De tribus his pueris decies septem geminasque

Gentes exortas lectio sacra refert;

685

Nam ter quinque Iaphet produxit, Cham decies tres,

Septenas gentes Sem deciesque duas.

De Cham procedit Chus, de Chus corpore fortis

Nemroth, uenator, ui Babylona regens.

De turre Babylonis

Nititur ut turris consurgat ad astra suosque

690

Colligit in campo Sennaar ille pares.

Pessimus ille gigas Sathanam notat ista loquentem:

"Vt deus efficiar, me super astra feram."

Ex isto primum fuit orta superbia tanquam

Turris que crescens misit ad astra minas.

695

Vis hominum turrim locat in Babylone, sed horum

Confundens linguas destruit omne Deus.

Vt probat interpres, Babylon confusio recte

Dicitur, et turris corda superba notat.

Cui facit elatum pennata superbia pectus,

700

Confusus remanet nec super astra uolat.

Cum sit ubique manens, cur descendisse refertur

Vt male confundat corda superba Deus?

Cum per celicolas quedam noua monstrat in orbe,

Descendisse per hos fertur ad ima Deus.

705

Sic hominis motum seruans, scriptura pigere

Improprie dicit siue dolere Deum.

Geneseos liber quartus

Genealogia de Sem usque ad Abraham

Sem cum centenos annos ageret, datur illi

Filius; Arphaxat nomen inheret ei.

Arphaxat genuit Sale, quem sacra lectio Luce

710

Appellat Cainan, qui generauit Heber;

Ex Heber, ut dicit Iosephus, dicuntur Hebrei;

Hic genuisse Phaleg fertur, et ille Reu,

Qui genuit Sarug, qui Nachor, qui Thare; natus

Est de Nachor Aran, de Thare natus Abram.

715

Dictus Aran genuit tres: Loth, Melcham, Seraique;

Nachor Melcha datur et Sara nupsit Abre.

Post cum paulatim substantia cresceret Abre,

Celitus apparens sic Deus inquit ei:

"Exi de terra propria, contempne parentes,

720

Ad terram propera quam dare quero tibi.

De te procedet gens plurima, cui benedicam,

Deque tuo surget semine multa seges."

Paruit ille Deo, terramque genusque relinquens,

Loth, Sarai tollens, transiit usque Sichem.

725

Signat Abram Christum, qui gentis spretor

Hebree Transiit ad gentes et sibi iunxit eas.

Abram Lothque gregum multorum copia fluxit,

Letaque prosperitas risit utrique uiro;

Et ne pastores Loth cum pastoribus Abre

730

Bella parent, operi pacis uterque studet.

Inter utrumque uirum noua fit diuisio; partes

Eligit ille suas, eligit iste suas.

In terra Chanaan loca congrua possidet Abram;

Loth manet in Sodomis, incola factus ibi.

735

Accidit ut contra Sodomam noua prelia reges

Quinque parent; capiunt Loth Sodomamque premunt.

Loth capto succurrit Abram superatque trecentis

Bella uiris, captum liberat, inde redit.

Offert Melchisedech cum pane merum, benedicens

740

Illum, cui decimas de spoliis dat Abram.

Loth, qui declinans sonat, ecclesiam notat,

Abram Patrem celestem, Melchisedechque Iesum.

Ter centum signant pastores qui pia subdunt

Corda Patri, Nato, Spirituique Sacro;

745

Si labat ecclesia declinans forte, per istos

Summus eam releuat consolidatque Pater;

Isti confutant hereses et scismata pellunt

Dum recte fidei uerba docere student.

Panis cum uino carnem cum sanguine Christi

750

Signat, que patiens obtulit ille Patri.

Per decimas quas debet Abram, quasi debita Christo

A Patre, signari perdita dragma potest;

Nam cum misit eum Pater ut redimamur ab illo,

Tunc uelut ad Patrem dragma decena redit.

755

Cum soleat maior benedicere rite minorem,

Cur a Melchisedech est benedictus Abram?

Nomine maior Abram tantum, nam preminet illi

Melchisedech, quippe rex sacrifexque fuit.

De uictimis Abre

Dum promittit Abre terram Chanaan, Deus inquit:

760

"Sint tibi pro signo bos, capra, duxque gregis.

Hec tibi trima cape, cum turture cumque columba,

Que michi sacrificane diuide preter aues."

Vacca figurat eos qui legis onus graue portant

Sponte; recusantes ferre capella notat;

765

Dux aries dominos designat gentis Hebree,

Rectores summos magnificosque duces;

Qui cor habent humile uel casto corpore degunt,

Presbyteros turtur siue columba notat.

Hi bene sunt trimi, Iudee namque potestas

770

Per tres etates firma ,manensque fuit:

Ad Dauid ex Abram uelut etas prima cucurrit;

Ad transmigrantes in Babylona sequens;

Tertia tendit ad hunc qui complens omnia, ueros

Iudeos reges Rex facit esse suos.

775

Que sunt per partes diuisa notant quod agentes

Scismata diuisi sunt ab amore Dei.

Integritas auium, que parte caret, notat illos

Quos pax, quos pietas, quos ligat una fides.

Quod mala, que Sathanas offert, expellere debes

780

Ostendunt uolucres quas abigebat Abram.

De Agar

Ex Agar ancilla meruit prius edere fructum

Cum nil de Sarai gignere posset Abram.

Illa uidens aluum tumidam sibi corde tumebat

Et domine cepit esse molesta sue.

785

Permittente uiro Sarai consurgit in illam,

Opprimit, affligit, cogit finire fugam;

Hancque redire facit occurrens angelus, ipsi

Precipiens domine subdere colla sue;

Eius de puero predicit quod ferus esset

790

Omnibus ac omnis uir ferus esset ei.

Flens et tristis Agar dominam fugiendo reliquit,

Sed post angelica uoce uocata redit:

Sic synagoga fidem fugiens modo credere tardat,

Sed post in mundi fine fidelis erit.

De circumcisione Abrahe

795

Post inter gentes ne semen Abre uarietur,

Fit circumcisus ille iubente Deo;

Nomina mutantur; Sarai Sara dicitur, Abram

Est Abraham dictus, idque figura fuit:

Circumcisa caro baptismi denotat undam,

800

Que resecans culpas nos facit esse nouos.

Tres iuuenes uidit stans inde sub ilice Mambre;

Vni, non aliis, supplicat ille tamen.

Sanctorum pronus Abraham gerit ecce figuram;

Non Saluatoris gestat ubique uicem.

805

Signantur tribus his Moyses, Saluator, Helyas;

Hec in lege noua uisio facta fuit.

Dignus adorari non est Moyses, nec Helyas;

Hec Saluatori gloria sola datur.

Hinc Saluator ait: "Abrahe patuit mea quondam

810

Gloria, meque uidens letior inde fuit."

Deinde uiros Abraham reficit Dominumque loquentem

Attendit: "Vestrum fiet uterque parens;

Sara tibi puerum pariet, puerique propago

Fiet ut astra poli, sicut arena maris."

815

Sara notans uerbum risit post ostia, cuius

Corripuit risum uoce minante Deus.

Ex isto risu meruit nomen puer Isaac,

Illa suo fuerat quem paritura uiro.

De subuersione Sodomorum

Post hec promissa Sodomam uorat ignis, et urbes

820

Quatuor equales equa ruina trahit.

Quinque ruunt urbes Dominusque pluit super illas

Ignem flammiuomum sulphureosque globos:

Sic eterna reos urent incendia, quorum

Corporeos sensus quinque libido cremat.

825

Obuia nature Sodomorum culpa calore

Carnis, fetore sordis agebat eos;

Ergo punit eos et sulphuris imber et ignis;

Sulphur enim fetet, ardor in igne uiget.

Quos talis maculat nota talis pena sequetur;

830

Illorum pene fetor et ardor erunt.

Loth fugiens Sodomam, montem conscendere nescit;

Saluari meruit in Segor urbe breui.

Si contemplari celestis culmina uite

Non potes, activam dilige, saluus eris.

835

Iussa Dei spernens, retro flectit lumina coniux

Illius, in statuam uertitur ergo salis.

Ne retro respiciat animo quicumque reliquit

Illecebras, sensus condiat inde suos.

De ortu Isaac

Ex Abraham genitus, cum centum uolueret annos,

840

Filius est; Isaac nomen inhesit ei.

Sara parit, discedit Agar; pariente fideles

Ecclesia populos, dat synagoga locum.

Imperat hinc Abrahe Deus ut sibi uictimet Isaac;

Paruit, hunc puerum iussit adesse sibi.

845

Implens iussa patris ad mortem ducitur Isaac:

Christus Homo patitur Patre iubente crucem.

Nil Isaac patitur, aries fit uictima: Christi

Nil patitur Deitas cum moriatur Homo.

Expectant Abraham pueri quos ille reliquit

850

Seruantes asinum, qui comes unus erat:

Stultus stultitiam synagoge signat asellus,

Que nunc expectans nescit adesse Deum.

De Rebecca

Hinc Abraham misit seruum qui duceret Isaac

Vt de stirpe sua sponsa daretur ei.

855

Errant, inueniunt Rebeccam, stirpe puellam

De propria genitam sidereamque genis.

Seruus ad ornatum Rebecce prebet inaures,

Armillas, uestes, ditia uasa simul.

Ecclesiam Rebecca notat, cui dantur inaures

860

Auribus ecclesie dum sacra uerba seris;

Armille, manuum decor, acta beata figurant,

Nam post uerba solet actio sancta sequi;

Per nitidas uestes et uasa decentia morum

Exprimitur fulgor munditieque decus;

865

Deni designant portantes ista cameli

Seruantes legis iussa decena patres,

Quorum scripta gerunt et monstrant nobile Christi

Fedus et ecclesie coniugiumque sacrum;

Que macula rugaque caret, de gentibus ortam

870

Exprimit ecclesiam uirgo decora nimis.

Egrediens Isaac uacat ut meditetur in agro,

Cum foret instanti uespere prona dies.

Huic puteus uicinus erat qui non sine causa

Nomen uidentis siue uidentis habet.

875

Mundus ager, Iesus est Isaac; meditatur in agro:

Facta salus mundo sic meditante Iesu est.

Vespere prona dies notat hoc quod uespere mundi

Christus adest, fundens lumen in orbe suum.

Fons sacer est puteus, qui nos a crimine mundat,

880

Viuere cum sanctis, summa uidere facit.

Ad sponsum ueniens ornatur, deque camelo

Descendens uultum ueste Rebecca tegit:

Sic Christo iusti debent accedere, fastu

Deposito, uultu simplice, mente pia.

885

Est Isaac tanto complexus amore Rebeccam

Quod dolor ex matris morte repulsus abit:

Sic amat ecclesiam Christus de gentibus ortam

Vt quasi nil doleat cum synagoga perit.

Annis centenis Abrahe complebitur etas

890

Si decies septem iungere quinque uelis:

Inde suos complere dies intellige iustos,

Sed praui nequeunt uel mediare suos.

Gaudia post mortem iustum perfecta sequentur;

Nunc malus exultans fit sine fine miser.

De ortu Esau et Iacob

895

Post Isaac uota sterili pro coniuge fundit;

Luctantes utero concipit illa duos.

Predixit Deus huic quod sint populi duo, quorum

Subiaceat maior preualeatque minor.

Vult prior e tenebris Esau prodire, sed ortus

900

Tardatur plantam fratre tenente Iacob.

Olim maior erat Iudeus qui modo seruit,

Gentilisque minor qui dominatur ei.

Iacob supplantat Esau gentesque figurat

Per quas amittit ius synagoga suum.

905

Pauca serens Isaac primo ditatur in anno,

Nam centena prior reddidit annus ei:

Sic modo iustitie perfecti grana serentes,

Fructus centenos post sine fine metent.

Vt foderent puteos, seruos Abrahe labor urget,

910

Hosque Philistei liuor adimplet humo.

Per seruos Abrahe doctores accipe sanctos,

Qui de scripturis mystica uerba trahunt,

Sed plerumque mali, qui nil sapiunt nisi terram,

Verbis intrudunt terrea uerba sacris.

De supplantatione Esau a Iacob

915

Esau debetur benedictio prima, sed illum

Supplantans Iacob debita fratris habet:

Prima Dei donum meruit synagoga, sed illam

Supplantans totum gens aliena tulit.

Gens sterilis floret, plebs fertilis ar et, ad ortum

920

Aurore pallet sol, synagoga, tuus.

Post etiam sequitur Esau benedictio, per quod

Vltima Iudee tempora iure notas,

Nam licet hi pereant quos sanguis adhuc Crucifixi

Obligat, est mundi fine futura salus.

925

Sanguineum fluxum restringet fimbria uestis

Si pars ultima sit sicut arena maris.

Vbi Iacob supponit lapidem capiti

Iacob deuitans Esau signare uidetur

Quod debet iusti uita cauere malos.

Supponens capiti lapidem, dat lumina sompno,

930

Scalam cum Domino celicolasque uidet.

Mens caput est, Christus petra, mors sopor; inde notatur

Quod mens fixa Deo dat bene quemque mori.

Scala Iacob tangens culmen celeste

Mariam Designat, cuius celica uita fuit.

935

Mens humilis, flos uirgineus, deuotio pura,

Vera fides, certa spes, geminatus amor

Et sex uirtutes alie, quas Martha figurat,

Bis seni fiunt quos habet illa gradus.

Item de scala Iacob

Rursus scala Iacob tangens celestia signat

940

Ecclesiam sine qua nullus ad astra uolat:

Illa gradus habuit quasi bis senos quia bis sex

Extant discipuli qui docuere fidem.

Celos non aliter scandes nisi quod docuerunt

Discipuli teneas moribus, ore, fide.

De Rachele et Lia

945

Prole Laban gemina gaudebat; nomen utrique

Lia Rachelque; pater iunxit utramque Iacob.

Parca Rachel manet in partu, sed uentris auari

Iacturam redimit largus in ore decor;

Prolis opes Lie ditant uterum, sed egenas

950

Et steriles habuit et sine flore genas.

Vrit amore Iacob facies iocunda Rachelis;

Hanc inquirit, ibi lumen amenat amans.

Liam postponit, istam preponit; ab illa

Se deponit, in hanc uota reponit amor;

955

Totus in istius suspirat amore, sed eius

Cogitur in thalamos Lia uenire prior.

Vita quieta Rachel, actiui pena laboris Lia,

Iacob iustus quilibet esse potest.

Ore uenusta Rachel notat hoc quod monstrat honoris

960

Angelici speculum uita quieta bonis.

Obfuscat neuus Lie speciem quia mundi

Puluere fuscari practica uita solet.

Prolis auara Rachel mens est intenta supernis,

Fraterno parcens utilis esse lucro.

965

Lia uiget partu quia fratres per documenti

Semen in ecclesiis actio sancta parit.

Plus licet alliciat dulcedo Rachelis amantem,

Ante tamen meruit lippa cubile soror:

Si gustare uelis nectar celeste, laboris

970

Actiui prius est myrra bibenda tibi.

De uirgis Iacob

Vt maiora sibi mereatur lucra, uirentes

Ante gregem uirgas ordinat arte Iacob;

Partim nudat eas ablato cortice, partim

Corticis indutas ueste relinquit eas.

975

Vt maiora metas in Christo premia, sacris

Scripture uerbis instrue, pastor, oues.

Sensus moralis debet candore notari;

Cortice signari littera sola potest.

In uirgis splendet sublato cortice candor

980

Cum de scripturis mystica uerba trahis;

Seruatur cortex cum littera sola tenetur

Et pastor sensu simplice pascit oues.

De reditu Iacob a domo Laban

Clam fugiendo Laban, Iacob redit ad sua, ducens

Vxores, natos, mobile, quicquid amat.

985

Res est alba Laban interprete teste, notatque

Mundum, qui rebus deliciisque nitet.

Qui redit ad patrie celestis gaudia mundum

Despicit et secum quod ualet inde trahit.

Post Iacob rapit ira Laban septemque diebus

990

Persequitur, sed eum iussa superna premunt:

Sic mundanus amor premit omni tempore iustos,

Sed diuina manus seruat ab hoste suos.

A socero Iacob remeans, occurrere cernit

Celicolas et eos celica castra uocat.

995

Si mundum spernis perfecto corde, fauorem

Agminis angelici cernis adesse tibi.

Cum Dominus Iacob tegat et regat, optima fratri

Mittit ut hunc moueat concilietque datis.

Hec exempla docent ut mitis et absque tumore,

1000

Non tamen existas absque timore Dei.

De lucta Iacob cum angelo

Cum Iacob uir habet luctam nec preualet illi

Sed claudum tacto crure reliquit eum;

Cui mutans nomen, quem claudum fecerat, ipsum

Israel appellat et benedicit ei.

1005

Hoc Iudea loco per Iacob iure notatur

Ex cuius ueniens stirpe creata fuit.

Vir Christum signat, cum quo luctamen habebant

Iudei uerbis, fraudibus, arte, minis;

Cum quibus et Christus luctamen agebat amando,

1010

Infirmos curans, dulcia uerba serens.

Pes claudus tantum Iudeos denotat illos

Qui titubant clauda mente negando Deum;

Pes sanus notat hos qui recto tramite tendunt

Ad Christum sana mente fatendo Deum.

1015

Israel hi merito dicuntur nomine digni

Dum sitiunt faciem mente uidere Dei;

Istos celestis ditat benedictio, terram

Spondens stillantem nectare, lacte, fauis.

De raptu Dine

Post Esau pacem Iacob Sichimis manet; exit

1020

Femineos patrie Dina uidere choros.

Sichem deprimit hanc et privat flore pudoris;

Expiat ense scelus cum Simeone Leui.

Dina notat quosdam carnales, pectora quorum

Sunt uaga, quos mundi florida pompa rapit;

1025

Sichem scismaticos signat, qui carnis amicos

Fallere nituntur associantque sibi;

Sanctos designant Simeonque Leuique magistros,

Qui Christi gladio dogmata falsa secant.

Geneseos liber quintus

De familia Iacob

Ad Domini uerbum Iacob iubet ut domus eius

1030

Se mundet, uestes mutet, eundo Bethel.

Disce per hoc si templa Dei uel si petis aram,

Sit tibi cor mundum, sit tibi munda caro.

Inde Bethel Iacob ueniens manet, instruit aram,

Huicque loco nomen ponitur aula Dei.

1035

Hic subiit mortem Rebecce Delbora nutrix,

Sub quercu fletus inde sepulta fuit.

Hunc attende locum: Iacob Christum, synagogam

Delbora designat, ecclesiamque Bethel.

Dum Christus ueniens prius ecclesiam sibi format,

1040

Ecclesie nutrix tunc synagoga perit,

Nam uice nutricis tanquam nos lacte cibauit

Copia librorum quos synagoga tenet.

Delbora sub quercu fletus sepelitur, Hebreos

Signans post mortem fiere, dolere, queri.

1045

Rachelis mortem uia que uidet Effrata uidit;

Dum parit illa, perit et pereundo parit.

Beniamin est dictus a patre puer, quasi dexter

Filius; ipse fuit dexter utraque manu.

In Bethleem natum puer ortus in Effrata Christum

1050

Signat, quem dextram dicimus esse Patris.

Effrata uel Bethleem non sunt duo sed locus unus,

Multo, non uno, dignus honore tamen;

Beniamin hic Rachel peperit, Christumque Maria,

Illa dolore gemens, ista dolore carens.

1055

Mors Rachel fletus non gignit: de nece iusti

Non doleas; moriens gaudia semper habet.

De Ioseph

Ista Ioseph pueri sunt sompnia: nectit in agro

Fasciculum, fratrum messis adorat eum;

Se supponit ei sol, lune supplicat orbis,

1060

Sideris undeni circulus orat opem.

Cum natura Iacob duodena prole beasset,

In pueris forme gratia multa fuit.

Obfuscans alios uultus fulgore sereni,

Alter in his meruit Lucifer esse Ioseph;

1065

Sicut solaris obfuscat sidera fulgor,

Sic omnes roseo preuenit ore puer.

In uultus alios uigili minus usa labore,

Huic natura dedit quicquid habebat opum.

In pueri uultum tantum fuit illa decoris

1070

Prodiga, post munus pene remansit inops;

Sic omnem scrupulum limauerat ungue polito

Vt uitii labes nulla molestet opus.

Commendant pueri decus os roseum, gena florens,

Scintillans oculus, mens pia, pura caro.

1075

Os, lumen, dentes: imitatur, reddit, adequant:

Pura, nitens, niueum: sidus, ebur.

In laudem pueri plene natura laborat

Miraturque suam sic studuisse manum;

Si minus egisset aliquid fortasse - quod absit

1080

Hoc dampnum redimi uestis honore potest.

In puero cultus nature munus honorat,

Cuius laus forme laudibus addit opem.

Imbuerat uestem roseo tinctura colore;

Ebria muriceo sanguine uestis erat;

1085

Contulit hanc puero patrie deuotio cure;

Alludens pedibus fimbria lambit humum.

Cum pater in fratres alios se stringat amoris

Glutine, firmius huic patris inhesit amor;

In fratres parit inuidiam res ista; ministrant

1090

Huic alimenta malo sompnia uisa Ioseph.

Quod sopor ostendit ad fratrum detulit aures;

Quam declarat eis, uisio talis erat:

"Nos habet unus ager, manus instat nostra maniplis,

Falx predatur agrum, spes sua quemque trahit;

1095

Prona mee gelime, subdit pars uestra cacumen,

Supplex et quedam signa precantis habens."

Vulnerat auditum tenuis scintilla loquele;

Fraternum cumulant altera uisa scelus.

Sompnia declarans in conspectu patris, inquit

1100

Rursus fraternis auribus ista puer:

"Omnia sompnus habet, color unus palliat orbem,

Visibus alludunt sompnia leta meis;

Sol caput inclinat michi, lune supplicat orbis,

Sideris undeni circulus orat opem."

1105

Hec uox in fratres liuorem suscitat, iram

Prouocat, excruciat pectora, crimen alit.

Mentem non ledit uerbum puerile paternam,

Nec timet effectu uerba carere suo.

In mortem pueri liuor fraternus anhelat;

1110

Respondent sceleri tempora grata suo.

De uenditione Ioseph a fratribus

Fratribus absque Ioseph missis in pascua, transfert

Se puer ad patrem; prodit in ista pater: "

Si pure ridet fratrum fortuna tuorum

Consule." Paret, abit, consulit ille Sichem.

1115

Surda tacent puero loca; stat puer; hesit in illum

Lumine uir, didicit quid petat; ille docet.

Rusticus exit in hec: "Dothain loca consule; reddet

Quod petis ille locus." Credit abitque puer.

In puerum fratres defigunt lumen et istis

1120

Vtentes uerbis, mutua uerba serunt:

"Ecce Ioseph, cuius fortuna laborat honori,

Cui dare promittunt sompnia quicquid habent.

Ebibat innocuum cuspis fraterna cruorem

Ne fructus habeant sompnia uisa suos;

1125

Nomine uelabit rabies se nostra ferino;

Nostrum defendet culpa ferina scelus."

Impietas et amor in eorum pectore pugnant;

Hec inhiat sceleri, comprimit ille nefas.

Bella mouet cum fraude fides, cum crimine uirtus,

1130

Cum pietate scelus, cum ratione furor.

Que modo perdere uult puerum, modo parcere, dici

Iure potest pietas impia, dulce scelus.

Affectus de corde pios eliminat hospes

Impietas; mentem deserit exul amor.

1135

Fratres immemores fraterni nominis urgent

Maturantque scelus propositoque student.

Ne sibi se perdat, ne fratrem mutet in hostem,

Vt scelus excludat, prodit in ista Ruben:

"Vestrum compescat rationis habena furorem;

1140

Non maculet puras sanguinis unda manus.

Pro puero nobis decor oris supplicat eius;

Sunt oratores ius, pietas, et amor.

Simplicitas ueniam, si quid deliquerit, orat;

Excusat puerum nescia uita mali.

1145

Tot bona nituntur uestrum mollire rigorem;

Tot precibus frangi saxea corda queunt.

En cisterna uetus, quam longi temporis usus

Compulit in senium; protegat illa Ioseph.

Hoc est dulce scelus; hec impietas pia; iuste

1150

Peccabit noster hac pietate furor."

Verbum pondus habet; puerum cisterna recepit;

Culpam commendat huius imago boni.

Gaudet abitque Ruben; reliqui ieiunia soluunt;

Comprimit esca famem, consulit unda sitim.

1155

Vix ieiuna fames primam libauerat escam,

Presens accessit aduena turba loco.

Ludas protulit hec: "En nostro prospera uoto

Sors bene respondet; institor ecce nouus.

Parcatur puero, uendatur, seruiat exul."

1160

Parent, emptor adest, uenditur ergo Ioseph.

Res latet ista Ruben: discesserat; inde reuertens

De puero puteum consulit; ille tacet.

Sanguinis esse reos fraternos augurat enses,

Oblitamque sui credidit esse fidem;

1165

Hoc impulsa metu, pietas suspirat in eius

Corde; pius linguam soluit in ista dolor:

"Heu I Quid agam? Periit puer, ille puer, puer ille,

In quo pendebat totus amore pater.

Heu! Quid agam? Periit puer, ille meus cruor, ille

1170

Lucifer, ille color lacteus, ille Ioseph."

Obice singultu uocis stetit impetus; horrens

Aduentum lacrime, lingua refrenat iter.

Fletibus, ungue, dolor rigat, exarat, ora, capillos:

Fletibus ora rigat, exarat ungue comas.

1175

Ex animo pietatis adeps per lumina fluxit;

Affectum loquitur lacrima fusa pium.

Inuigilant fraudi reliquorum pectora fratrum;

Effectu fraudes non caruere suo.

Vestis tincta Ioseph hircino sanguine fraudi

1180

Consulit; incauto mittitur illa patri.

Testem pretendens pueri de morte cruorem,

Intimat illa patri iam nichil esse Ioseph;

Sanguinis hircini color omnem palliat artem,

Condempnans animal iustificansque reos.

1185

Eludit patrios oculos res ista; cruentum

Augurat ille pecus sanguinis esse reum.

Hic timor excludit spem, pectus cura molestat,

Congelat huic animum seua doloris hiemps.

Lumen, lingua, manus: fletu, clamoribus, hamo:

1190

Ora, locum, crines: abluit, implet, arat.

Fulgurat interius dolor huius turbine pestis,

Intonat exterius talibus ira sonis.

Lamentatio Iacob super Ioseph

Ve michi, ue tibi: ue michi patri, ue tibi, fili!

O furor, O rabies, O fera, redde Ioseph!

1195

Surdior equore, seuior aspide, nequior angue,

Horridior monstro, belua, redde Ioseph!

Melle suauior, igne micantior, aptior umbra,

Fratribus utilior, ue tibi, parue Ioseph!

Mitior agno, purior auro, clarior astro,

1200

Iaspide lucidior, ue tibi, parue Ioseph

Turture simplicior, uernanti gratior umbra,

Nobilior uiolis, ue tibi, parue Ioseph!

Pure quasi uitrum, scintillans ut Iouis astrum,

Candide sicut ebur, ue tibi, parue Ioseph!

1205

Huc properate, senes; huc florida confluat etas;