Quid deceat monachum, vel qualis debeat esse,

      Qui iubet ut dicam porrigat ipse manum.

Grex sanctus, monachi, vobis hec scribimus, haec vos

      Instruit, haec vitae pagina pandit iter.

5

Nec vos, dilecti fratres, contemnite, si quid

      Nostra pium, si quid nostra salubre monent.

Saepius ingentes lux pellit parva tenebras;

      Rivulus et dulces saepe ministrat aquas.

Non tonsura facit monachum, non horrida vestis,

10

      Sed virtus animi, perpetuusque rigor;

Mens humilis, mundi contemptus, vita pudica,

      Sanctaque sobrietas; haec faciunt monachum.

Haec vos in coelum, monachi, quadriga levabit,

      Haec post haec vitam praemia summa dabit.

15

Nil tonsura iuvat, iuvat aut vilissima vestis,

      Si lupus es, quamvis esse videris ovis.

Nam falli possunt homines, et fallere; Christum,

      Qui nullum fallit, fallere nemo potest.

Ille quidem fucum simulatae religionis

20

      Damnat, et in reprobis moribus esse nequit.

Vovistis, fratres, vovistis; vestra, rogamus,

      Vivite solliciti reddere vota Deo.

In maiestatem divinam peccat abunde

      Quisquis quae non vult reddere vota vovet.

25

Vovistis Domino vestros convertere mores,

      Iam nunc peccastis, sit modus et vitiis.

Nunc humilis vivat qui vixerat ante superbus,

      Sit castus, quisquis luxuriosus erat.

Quaerebat census aliquis, quaerebat honores,

30

      At modo vilescant census honorque sibi.

Gaudebat dapibus, gaudebat divite mensa,

      Nunc tenuem victum sobria coena dabit.

Ille suis laetus successibus esse solebat,

      Nunc lacrimis culpas diluat ipse suas.

35

Ostro conspicuus, gemmis insignis, et auro,

      Veste modo vili squalida membra tegat.

Verbosus taceat, nitescat fervidus ira,

      Invidus invidiae dira venena vomat.

Cuique prius placuit caedes, placuere rapinae,

40

      Nunc pius, et mitis, pacis amator erit.

Quisquis adulantum ventosa laude tumebat,

      Nunc hominum laudes aestimet esse nihil;

Et qui sponte malus gratisque nocere solebat,

      Nunc etiam laesus utilis esse velit.

45

Ad lites facilis fuit hic, ad iurgia praeceps;

      Fortiter alterius nunc maledicta feret.

Non hunc contemptus, non hunc iniuria frangat,

      Omnia robusto corde molesta ferat.

Pax animique quies inter convicia duret,

50

      Nam fortem rerum nulla procella movet.

Haec veniam, fratres, conversio vera meretur,

      Haec valet offensum vita placare Deum.

Non vos illiciat brevis haec et falsa voluptas,

      Non vos decipiant haec peritura bona.

55

Cur quaeso cupiat quicquam, qui cuncta reliquit?

      Ad mala cur redeat, qui bona proposuit?

Terram contempnas, coelum quia quaeris habere;

      Si mansura voles, haec fugitiva fuge.

Dum licet, et spatium vitae conceditur huius,

60

      Semper ad omne bonum vive paratus opus.

Fac bona quaeque potes, modico dum tempore virvis;

      Multa metes, si nunc semina pauca iacis.

Parvo perpetuam mercare labore quietem,

      Et pensa fletu gaudia longa brevi.

65

Mens tua terrenis non haereat, atque caducis;

      Labitur et transit quicquid ubique vides.

Vita quid est praesens? temptatio, pugna molesta;

      Hic acies semper, semper et hostis adest.

Sed cum nulla tibi fuerit iam sarcina carnis,

70

      Tunc sine fine quies paxque perennis erit.

Livor et ambitio, gula, fraus, metuenda libido,

      Ira, tumor mentis, schismata, laudis amor,

Et quae de Sathanae castris sunt caetera mille,

      Vndique nos vallant assidueque premunt.

75

Has inter pestes dum mens infirma tenetur,

      Fluctuat, et miris aestimat esse modis;

Nec cadat, illa licet semper casura videtur,

      Et quatiter tantis exagitata malis.

Et quis habet tantas vitiorum ferre procellas,

80

      Si non divinum subvenit auxilium?

Haec monachi toto mentis conamine vitent;

      Praeteritas culpas flendo, gemendo, lavent.

Distinctisque legant spatiis, operentur, et orent,

      A studiis sacris tempora nulla vacent.

85

Vtilibus semper studeant, et rebus honestis;

      Res est segnities perniciosa nimis.

Luxuriae fomes, res incentiva malorum,

      Spiritibus nequam praeparat illa locum.

Funestum monacho cum quid male suggerit hostis,

90

      Et conatur eum fallere mille modis.

Esse Deum credat praesentem semper ubique,

      Nec se si peccat posse latere putet.

Cuncta scit, atque videt, nec quicquam praeterit illum,

      Omnia sunt oculis nuda et aperta suis.

95

Cur quid turpe facit, qui me spectante ruberet?

      Cur spectante Deo non magis ille rubet?

Si patriae iudex sciret sua facta, timeret;

      Scit Dominus rerum, cur nihil ille timet.

Sed tacet, et differt, et nondum crimina punit;

100

      Puniet, et meritis arbiter aequus erit.

Propositum vitae, monachi, servate rigorem,

      Nec pigeat parvo tempore dura pati

Sed mundi quamvis delectent vana, cavete,

      Et certi gustu dulcia saepe necant.

105

Nec quicquam sensus carnis delectet amate;

      Quae carnem oblectant, mentibus ipsa nocent.

Gaudia perpetuos pariunt mundana dolores,

      Tollit et aeternum vivere vita brevis.

Exiguus labor est, sed merces magna laboris;

110

      Praeterit ille cito, praemia fine carent.

Ergo Deo melius si nil cognoscitis esse,

      Immo si summum creditis esse bonum,

Contemptis rebus mundi, labentibus istis,

      Iam sint in solo gaudia vestra Deo.

115

Et mihi quae possunt amitti nulla videntur;

      Nam quicquid longum desinit esse reor.

Nam quid honos? quid opes? quid gloria? quidve iuventus?

      Forma, genus, vires, femina, vestis, ager?

Gemma, vel argentum? quid regum sceptra, vel aurum?

120

      Purpura? quid latus fundus? et ampla domus?

Magna potentia, multa scientia, falsa voluptas,

      Vita quid, et vestri corporis ipsa salus?

Non amo quod pestis, quod fur, quod subripit hostis;

      Et quae, si parcant caetera, mors adimit.

125

Sunt quos falsus honor iuvat, et peritura potestas,

      Seque putant aliquos quod loca celsa tenent;

Et velut e speculo campos et plana viderent,

      Sic quoque de mentis vertice quosque vident.

Dum non attendunt humanam conditionem,

130

      Non norunt quid sint cernere, sed quid habent.

Sic dum sceptra gerunt, renitent diademate reges,

      Et gaudent lati finibus imperii.

Dum distenduntur dapibus, dum nectare fervent,

      Et servit mensis terra fretumque suis.

135

Et dum byssus eos pretiosaque purpura vestit,

      Maiestasque vacat regia deliciis;

Dumque emollitos delinit blanda libido

      Carnis, et illecebris in sua iura trahit.

Dum turpi dominae famulantur turpiter isti,

140

      Quos falso reges nomine mundus habet.

Avertunt oculos, renuuntque videre profecto

      Quod sint ipsi homines, et moritura caro;

Quod citius transit mundana potentia fumo,

      Quod vitreum, seu quod fictile vas sit homo;

145

Quod caro mortalis tanquam vestis veterascit,

      Et celeri lapsu curva senecta venit;

Quod semper nostrae minuuntur tempora vitae,

      Quodque dies hominis fumus et umbra fugit;

Quod sit vitae brevis, quod mors incerta, quod omni

150

      Tempore nos quaevis causa molesta premit.

Rex appellaris, quid inani nomine gaudes,

      Qui, vitiis pulsus, victus ubique iaces?

In quoquam, quaeso, qui tanto nomine fulget,

      Cur ratio servit, regna libido tenet?

155

Cur vitiis servit, qui regnis imperat, et non

      Mancipium vile corporis esse pudet?

O dilectores mundi, falsique potentes,

      Ecquid terrenas esse putatis opes?

Quid quoque mundanos quos afficiatis honores,

160

      Quorum perpetua est sollicitudo comes?

Omnia praecipitem formidant ardua casum,

      Et magnis semper vis aliena nocet.

Saepius alta ruit ventorum flatibus arbor,

      Tuta humilis myrtus, tuta myrica manet.

165

Bellica cum celsas subvertit machina turres,

      Nil nocet exiguae pauperis illa casae.

Et rapit obstantes fluvii violentia moles,

      Plana satis placido permanet illa gradu.

Montes et scopulos saevi maris obruit unda,

170

      Ad placidum littus mitior unda venit.

Aerias Alpes nivibus candescere scimus,

      Frigoribusque premi perpetuoque gelu.

Illic et rabies ventorum plurima saevit,

      Temperiem gratam proxima vallis habet.

175

Sic vobis nunquam desunt adversa, potentes,

      Non est pax vobis ulla, nec ulla quies.

O quantos regum patiuntur corda tumultus!

      Quamque procellosis motibus ipsa fremunt!

Inter regales epulas variosque paratus

180

      Tabescunt curis, sollicitoque metu,

Non paucos metuit multis metuenda potestas,

      Vixque alicui credit dum cavet insidias.

Mille satellitibus cinctus, telisque suorum,

      Non valet e trepido pellere corde metum.

185

Rursus quid domino numerosa pecunia prodest?

      Accipe quid curae, quidve timoris habet.

Et brevis et rarus fit somnus habentibus aurum,

      Omnis enim vigilat non moderatus amor.

Non dant securos nec ebur nec purpura somnos,

190

      Paupertas vili stramine tuta iacet.

Auri possessor formidat semper, et omnem

      Ad strepitum factas aestimat insidias.

Arma, venena pavet, furtum timet atque rapinam;

      Sollicitus servat quaeque lucrata sibi.

195

Hunc, dum quaerit opes, cruciat miseranda libido,

      Cum iam quaesita coepit habere, timor.

Sic igitur miser est dum pauper quaerit habere,

      Et miser est dives, perdere parta timens.

Dum iacet in plumis, serico contentus et ostro,

200

      Mordetur curis invigilatque dolis.

Continuare suis vicini pauperis agrum.

      Ardet, et ad facinus cogitat ille modum.

Expellit domibus pupillos ille paternis,

      Insequitur viduas iudiciisque premit.

205

Cum sit avaritiae facibus succensus iniquis,

      Non valet iniustis se satiare lucris.

Ergo facit multos inopes; divesque rapinis,

      Luxuriae servit, si spoliatus eget.

Deliciis fruitur de rebus pauperis iste,

210

      Sed gemit amissis indigus ille bonis.

Huic epulae variae, vestis pretiosa paratur;

      Sed panem et scissam vix habet ille togam.

At petet in flammis, ingressus tartara, parvam

      De digiti extremo pauperis huius aquam.

215

Et vice conversa, qui dives abundat, egebit;

      Nunc qui pauper eget, copia dives erit.

Ad quid avarus opes, quicunque es, congeris istas?

      Forsitan haec facient ut citius pereas.

Sic mihi, divitibus si quando defuit hostis;

220

      Hos terit et quassat saepe ruina gravis.

Invidiae comes est melior fortuna, nec unquam

      Fida satis cuiquam mobilis illa manet.

Ergo solliciti causas exclude timoris;

      Esse velis pauper, illico tutus eris.

225

Paupertate quidem nihil est beatius unquam,

      Paupertate nihil tutius esse potest.

Non tibi subsidium sunt haec, si sarcina grandis,

      Quae male te miserum semper ad ima premit.

Iustitiae montes, virtutumque ardua, nullus

230

      Scandet, dum mundi rebus onustus erit.

Stulte, quid haec sequeris? nusquam labentibus haeres.

      Mortalis quid vis et moriturus opes?

Certe post mundi curas variosque labores,

      Cum tibi transierint, quae male parta tenes,

235

Tartarus horrendo pavidum absorbebit hiatu,

      Atque miser variis excruciere modis.

Cum te terribilis exactor; iussus ab aequo

      Iudice, sulphurei merget in ima laci.

Tunc, tunc, infelix, si certe sero, dolebis,

240

      In falsis istis spem posuisse bonis.

Non huc argentum, non huc descendet et aurum,

      Non aderit mundi gloria lapsa brevi.

Forsitan has quas tu parcus modo colligis, omnes

      Effundet quondam prodigus alter opes.

245

Tunc pariter rebusque tuis et coniuge felix,

      Cum cinis exiguus sive cadaver eris.

Magnum nomen habes, clara est tibi forma per orbem,

      Laudat te mundus, sed moriere tamen.

Non prosunt quicquam praeconia vana sepultis,

250

      Aut factus quisquam senserit illa cinis.

Fama placet populi, cupida trahis aure favorem,

      Nescis divinum quid paret arbitrium.

Fumus et umbra levis, tota est haec gloria mundi,

      Torquent famosos tartara saeva reos.

255

Et color et facies, et multum grata iuventus,

      Et vox quae dulces noverat ante modos.

Dum permutantur, quia fumus et umbra probantur,

      Diffugiunt pexae quae decuere comae.

Os exornatur decussis dentibus, inde,

260

      Vix imperfectis sufficit ille sonis.

Deficiunt vires, iam prodit ruga senilis,

      Horret in effeto corpore scabra cutis.

Iamiam curvatur, iam manant ora salivis,

      Exanguis color est, halitus ipse gravis.

265

Sicque perit placidae paulatim gratia formae,

      Nullaque de multis quae placuere manent.

Iam gustata nimis sapiunt, vix sentit odores,

      Vix quoque clamosos praecipit aure sonos.

Caligant oculi, solusque dolore superstes

270

      Totius sensus utilitate caret.

Vix iam fuste potest nutantes figere gressus,

      Vixque valet tremula quaeque tenere manu.

Si qua sibi fuerit prudentia, tota recessit,

      Idque tamen laudat quod puerile sapit.

275

Sic igitur se quisque senex miserabilis, ipsum

      Cotidie perdit subtrahiturque sibi.

Et cum sit moribus nimium gravis ipsa senectus,

      Attamen innumeris angitur ipsa malis.

Haec, inquam, multis vexatur inutilis aetas,

280

      Semper et unde senex quisque queratur habet.

Manducare labor est, ieiunare molestum,

      Somnus ei gravis est, et vigilare nocet.

Aestates odit, hiemes et frigora culpat,

      Autumni causam quod dolet esse putat.

285

Hunc quoque non minimum velis clementia laedit,

      Ne querulo possunt ulla placere seni.

Haec inter quae cuncta senex incommoda sentit,

      Vrget eum scabies, tussis anhela quatit.

Ingratusque suis morbo confectus et annis,

290

      Conqueritur vitae tempora longa suae.

Labile forma bonum, species inimica pudori,

      Vtile virtutum saepe retardat iter.

Nunc insensatos inflat, nunc turpia suadet,

      Saepe etiam fortes praecipitare solet.

295

Et mors et morbus rapit haec, et moesta senectus;

      Mille perit causis, nec manet illa diu.

Nec bona forma Deum, sed mens sincera meretur;

      Iustitiae soli vita beata datur.

Tu reges atavos memoras, magnosque parentes,

300

      Et vana carnis nobilitate tumes.

Nescis cunctorum quod sit communis origo,

      Ortus et occasus unus, et una caro.

Quid tibi nobilitas, et clarum nomen avorum,

      Si vitiis servus factus es ipse tuis?

305

Nobilis est, animi quisquis virtute refulget;

      Degener est solus cui mala vita placet.

Non genus, at mores veneratur curia coeli;

      Et coelum iustus, non generosus, habet.

Sed nec praepositus mortis scelerumque minister

310

      Vexat damnatum mitius ingenium.

Nullus ei servatur honor, reverentia nulla,

      Nec magis est tutus nobilitate sua.

Sed fortes humeros numerosaque brachia iactas,

      Atque tui vires corporis eximias.

315

Bella refers, domitosque duces, gentesque subactas,

      Maximaque imperio subdita regna tuo.

Non bove, non asino tu fortior; attamen illos

      Ipse satis vili cernis emi pretio.

Sic quaecunque feris tecum communia cernis,

320

      Nec mirare nimis, nec pretiosa putes.

Quod si vis sensus viresque attendere carnis,

      Exuperant multo nos in utrosque ferae.

Nos et equi vincunt veloces praepete cursu,

      Et melius nobis audit oletque canis.

325

Quis velit iratos lucta temptare leones,

      Terribiles ursos, fulmineasque sues?

Sola animi est virtus qua nos praeponimur ipsis,

      Caetera sunt equidem nostra minora satis.

Ieiuna triduum totum ruit unde superbis,

330

      Vix tenuem flatum iam moriture trahis.

Quod si vel leviter te decutit ignea febris,

      Statim marcesces, illico nullus eris.

Sed cum te victum vitiis succumbere carnis,

      Miror te fortem dicis, et esse putas.

335

Bella libido movet; tu primos cedis ad ictus,

      Et tua das foedo colla premenda iugo.

Sic et avaritiae servis, sic motibus irae,

      Sic facis ardentis iussa pudenda gulae.

Femina, dulce malum, mentem roburque virile

340

      Frangit blanditiis insidiosa suis.

Femina, fax Sathanae, gemmis radiantibus, auro,

      Vestibus, ut possit perdere, compta venit.

Quod natura sibi sapiens dedit, illa reformat;

      Quicquid et accepit dedecuisse putat.

345

Pingit acu, et fuco liventes reddit ocellos;

      Sic oculorum, inquit, gratia maior erit.

Est etiam teneras aures quae perforat, ut sic

      Aut aurum aut charus pendeat inde lapis.

Altera ieiunat mense, minuitque cruorem,

350

      Vt prorsus quare palleat ipsa facit.

Nam quae non pallet sibi rustica quaeque videtur;

      Hic decet, hic color est verus amantis, ait.

Haec quoque diversis sua sordibus inficit ora;

      Sed quare melior quaeritur arte color?

355

Arte supercilium rarescit, rursus et arte

      In minimum mammas colligit ipsa suas.

Arte quidem videas nigros flavescere crines;

      Nititur ipsa suo membra movere loco.

Sic fragili pingit totas in corpore partes,

360

      Vt quicquid nota est displicuisse putes.

O quos in gestus se mollis femina frangit!

      Et placet in blaesis subdola lingua sonis.

Dulcia saepe canit, componit sedula gressum,

      Vt quaquam credas arte movere pedem.

365

Saepe auditores eius facundia torquet,

      Et modo ridendo, et modo flendo placet.

Mille modis nostras impugnat femina mentes,

      Et multos illi perdere grande lucrum est.

Nil est in rebus muliere nocentius, et nil

370

      Quo capiat plures laetifer hostis habet.

Nec nos in toto iactamus crimina sexu,

      Tempore sed nostro rara pudica manet;

Sed carnem foenum clamat sacer ille propheta,

      Fac procul a foeno flamma sit ista tuo.

375

Tu molles risus, nutus, et dulcia verba,

      Femineosque iocos, effuge; virus habent.

Feminei sensum virus subrepsit amoris;

      Hoc tibi invideas, illico captus eris.

Femineum fuge colloquium, vir sancte, caveto

380

      Femineas, si vis vivere, blanditias.

Namque femineo mens capta ligatur amore,

      Nunquam virtutum surgere ad alta potest.

Harum colloquium quid confert utilitatis?

      Venisti monachus, turpis amator abis.

385

Ergo virosum indeclinaveris anguem,

      Ni longe fias, inficiere quidem.

Accendit mulier quaecumque libidinis ignes,

      Et sanctis ipsis proxima facta nocet.

Fundanae Andreas, vir magnus, episcopus urbis

390

      Nutavit, virgo, femina causa fuit.

Si veterum libros et patrum scripta revolvas,

      Quot doleas sanctos sic cecidisse viros.

Nec docto Salomone quidem tu doctior esse,

      Nec David sancto sanctior esse potes.

395

Si Loth, Samsonem, si David, si Salomonem

      Femina deiecit, quis modo tutus erit?

Numquid nec hominem mulier de sede beata

      Expulit, et nostrae mortis origo fuit?

Sed facie clara satis est, et forma venusta,

400

      Et tibi nec minimum lactea tota placet.

Viscera si pateant, pateant et caetera carnis,

      Cernes quas sordes contegat alba cutis.

Si fimum vilem praefulgens purpura velet,

      Ecquis ob hoc fimum vel male sanus amet?

405

Intra compta satis cellarum femina claustra

      Suspirans dicit, discere sancta nolo.

Accedo ad monachos peccatrix femina, namque

      Hi monita sanctae dant documenta viae.

Compta venis, et sancta placent; quis credere possit?

410

      Suspectam te habeo, credo nocere velis.

Lascivi risus, ardentis nutus ocelli,

      Et tua garrulitas displicuere mihi.

Pastores, vigilate; lupas arcere rapaces

      A gregibus vestris, claustra negentur eis.

415

Occidunt animas, multos ad tartara mittunt,

      Et monachis pestis nulla timenda magis.

Femina, mors animae, monachis accedere nunquam

      Audeat; a sacro sit procul ipsa viro.

Sit procul a coetu sanctorum femina; namque,

420

      Et si non valeat vincere, bella movet.

Et forsan dices felices esse maritos,

      Et casti laudes foedera coniugii.

Crede mihi, frater, miser est quicunque maritus;

      Vis dicam quantum triste fit illud onus?

425

Si quis habet sponsam turpem, fastidit et odit;

      Si pulcram, moechos anxius ille timet.

Cernis enim quantum forma pudorque repugnent,

      Raraque de pulcris esse pudica potest.

In quam suspirant multorum vota, timebis

430

      Perdere, vel soli nescit habenda tibi.

Si fiat praegnans, accessit et altera cura,

      Accrescuntque tibi multiplicata mala.

Hinc illam metuis ne quis corrumpat adulter,

      Et pariat quorum non eris ipse pater.

435

Hinc res arcta nimis tenuisque pecunia, totam

      Infaustam tecum cogit egere domum.

Est quoque perpetuas quae miscet garrula lites,

      Fitque molesta suo nocte dieque viro.

Et vinosa quidem multum damnosa marito est;

440

      Nam quaesita diu distrahit illa brevi.

Ista dat amplexus molles, et dulcia fingit

      Oscula, sed tacito corde venena premit.

Haec et de facie vel nobilitate superbit,

      Et sceptro dignam credit habere manum.

445

Fraudibus uxorum multi periere virorum;

      Femina nil horret, cuncta licere putat.

Audet quicquid eam iubet imperiosa libido,

      Et metus et ratio cedit, et ipse pudor.

Haec leges sacras contemnit, et omnia iura;

450

      Turpe sit aut aevum dum iuvat illud amat.

Dalila Samsonem, Clytaemnestra peremit Atriden,

      Et lege femineos sensit uterque dolos.

Sed cur quaeso vetus tibi nunc historia narret

      Quae fieri nostro tempore multa vides?

455

Quas sordes, quantosque metus curasque mariti

      Sustineant, et quis commemorare potest?

Iam nunc quam gravis est uxorum sarcina cernis,

      Quamque premat duro subdita colla iugo.

Ergo maritalis damnamus foedera lecti?

460

      Non; sed perfectis nunc damus illa viris.

Coniugibus nec est fructus centesimus, aut quem

      Reddunt per senos multiplicata decem.

Nec tamen aeterni privantur lumine regni,

      Accipient meritis praemia digna suis.

465

Te mollis byssus, te fulgens purpura vestit,

      Et texunt mundi singula regna tibi.

Quae pretiosa tuos pellis non cedit in usus?

      Quae vestis species, quaeve coloris abest?

Sed nec ad indecores cultus pudet addere quicquam

470

      Artificis novum cudere docta manus.

Irradiant gemmis digiti, pariterque lacerti,

      Vixque vales auri pondera ferre tui.

O quam vana hominum talis vesania! stulte,

      Quid iuvat externis velle nitere bonis?

475

Si vitiis sordes, quid prodest fulgida vestis?

      Absterget maculas purpura nulla tuas.

Gemmarum et tanti fulgor non efficit auri,

      Vt careat tenebris mens tua caeca suis.

Sed sancti mores faciunt, non vestis, honestum;

480

      Et probitas magnos efficit una viros.

Quae natura dedit, serva integra; non eget istis

      Vilibus ornari rebus imago Dei.

Ista quidem fieri ventosa superbia cogit;

      Sola placet iusto sobria vita Deo.

485

Agrorum fines longos extendere quaeris,

      Et multas messes horrea plena cupis.

Scis evangelicus quid avaro sermo minetur,

      Hac in nocte animam perdere, stulte, tuam;

Inquit, habes, et cuius erunt quaecunque parasti?

490

      Improbe, iam frena vota, timeque mori.

Tot fruges, auri tantum, vinique, tot agri,

      Ad quid eget paucis vita, salusque brevis?

Arvum quaeris, homo, tibi fertile; nec tamen unquam

      Ad sterilem vitam respicis ipse tuam.

495

Agricolae Dei tumidus contemptor ubique,

      Nullos vis fructus reddere iustitiae.

At scelerum vepres suffocant semina vitae,

      Et peccatorum surgit amara seges.

Extirpa mentis tribulos, spinasque revelle,

500

      Et tritico Christi pectoris arva sere.

Fructificetque Deo cordis novale, prematque

      Virtutum messis semina nequitiae.

Esse quid argentum, quid gemmas credis et aurum,

      Praedia? quidve omnes quas habet orbis opes?

505

Haec Iudaeus habet, gentilis, latro cruentus;

      Crede mihi, iratus saepe dat ista Deus.

Parva puta quaecunque malos contingit habere;

      Parva puta quicquid fur et adulter habent.

Quod meretrix, quod moechus habet, nec magna putabis;

510

      Omnipotens longe dat meliora suis.

Ast oculus mentis caecatur pulvere terrae,

      Vt nequeas lumen cernere iustitiae.

Heu tibi! cui virtus non lucet, lucet at aurum,

      Et praefers summis infima quaeque bonis.

515

Nec mala magna reor, quibus affliguntur amici;

      Nec bona quaeque hostes constant habere Dei.

At quoties vir iustus eget, scelerosus abundat;

      Non est pravorum copia grande bonum?

Aegrotat saepiens, sed sanus floret iniquus;

520

      Non est grande bonum corporis arcta salus.

Dilectus Domini moritur, sed vivit adulter;

      Non est in magnis vita caduca bonis.

Ergo modo similis tibi collige caetera, fili,

      Et prudens vilis munera sperne soli.

525

Vile relinque solum, cupias fastigia coeli;

      Illic percipies dona beata Dei.

Non pretiosa facit pretiosum purpura quemquam;

      Nec mutant mores tradita sceptra malos.

Si pius ista Dei data conspicis hostibus esse,

530

      Impia pars hominum regnat ubique fere.

Virtuti si detur honos, si proemia dignis,

      Et teneant meritum singula quaeque locum,

Iam nunc res hominum, mihi crede, et pace beatas

      Videris, et certo se cohibere modo.

535

Sed quia regna malis, sceleri est donata potestas,

      Debita virtuti frena libido tenet.

Mundus turbatur, rerum confunditur ordo,

      Involvitque simul omnia grande chaos.

Vis prohibet leges, evertunt crimina mores,

540

      Et valido virtus turbine quassa latet.

Dat Libanus tibi ligna, Paros sua marmora mittit,

      Aurum praebet Arabs, India mittit ebur.

Tu cedro peregrina et marmore construis aedes;

      Miraque consurgit fabrica, fundis opes.

545

Rigent argento postes, laquearia multo

      Auro, distinctum sculptile vestit ebur.

Porticibus vallas operosis atria, quales

      Quotque putas thalamos haec labyrinthus habet?

Illic tu videas pictum sculptumque, stupescas

550

      Artificis quicquid mensque manusque potest.

Ostia multa quidem, variae sunt mille fenestrae,

      Mille columnarum est marmore fulta domus.

Quid tanto, moriture, paras molimine? quare

      Das animum vanis, et peritura placent?

555

Cur ampla aedificas busto claudendus in arcto?

      Debentur vitae tempore pauca tuae.

Quid tibi tantae aedes? quanto felicius ipse

      Templum esses vivi viva domusque Dei?

Esto domus Domini, quam sacris moribus orna,

560

      Virtutem cultor religionis ama.

Quam felix anima est in qua sibi ponere sedem

      Dignatur summi spiritus ipse Dei!

Omnis habet subitum terrena potentia finem,

      Atque fuga celeri deserit illa suos.

565

Ergo time quicunque celsos conscendis honores,

      Teque ruinoso stare memento loco.

Magnus erat quidem, totoque potentior orbe,

      Nunc quem, sic mundus ceperat, urna capit.

Sic et Alexander fortissimus ille Macedo,

570

      Clauditur angusto pulvis et ossa loco.

Maior erat mundo magnus, modo nobile corpus

      Exulis et victi vilis arena tegit.

Et cecidit Babylon, cecidit quoque maxima Troia,

      Olim mundipotens, aspice, Roma iacet.

575

Ecce diu res nulla manet mortalibus, ecce

      Nullus honor prohibit, gloria nulla, mori.

Summus Aristotiles, logicae scrutator acutus,

      Edidit ingenio multa reperta suo;

Non syllogismo, non enthymemate factum est,

580

      Vt vellent tanto parcere fata viro.

Quid penetrare iuvat naturae arcana Platonem,

      Et mundi studio multa dedisse suo?

Solis iter, coelique plagas, lunaeque meatus,

      Et vaga seu summo sidera fixa polo,

585

Multaque praeterea satis ardua noverat, et nunc

      Philosophus cinis est, nomen inane manet.

Dum res et rerum causas vestigat Hypocras,

      Dum de naturis disputat ipse suis,

Inserit illa libris, dum multa latentia prodit,

590

      Dum medicinali corpora servat ope,

Ingens fama viri toto diffunditur orbe,

      Et meriti fructus ille laboris habet.

Sed nullis herbis, nullis radicibus actum est,

      Ne physico mortis lex subeunda foret.

595

Et iustis, non philosophis, dat praemia Christus;

      Rusticus es, iustus esto, beatus eris.

Philosophus Varro, Petrus piscator, et ecce

      Optinet iste polum, possidet ille lacum.

Ille voluptatum varia dulcedine gaudet,

600

      Et desideriis servit ubique suis.

Sunt quae summa putat meretrix, coquus, histrio; nullum

      His praefert aut par aestimat esse bonum.

Quicquid et ad victum mare mittit, vel tenet aer,

      Quaerit habetque viri luxuriosa fames;

605

Et modico ventri vastus vix sufficit orbis,

      Ergo ministrorum vocibus aula fremit.

Argentoque dapes ponuntur, Bacchus in auro,

      Et gemma infusum plurima nectar habet.

Vestibus et facie longus nitet ordo clientum,

610

      Ad domini nutum turba parata levis.

Sexus uterque canit, resonant citharaeque lyraeque,

      Et reddunt illic organa dulce melos.

Tandem epulis largis et pleno ventre beatus,

      Cum scortis porcus gaudia noctis habet.

615

O praeclara viri virtus! o vita beata!

      Deliciis pastus cum meretrice cubat.

Quid vestes referam, lectos, et divitis aedes?

      Nescit habere modum prodiga luxuries.

Hinc per longa meant nitidi canalia fontes;

620

      Herba columnarum marmore clausa viret;

Fructiferumque genus tot arborum educat hortus,

      Mixtaque sanguineis alba ligustra rosis.

Nec violae desunt, sed et illis floris et herbae

      Est quicquid specie et quicquid odore viget.

625

Nunc phaleratorum tergo vectatur equorum,

      Nunc saturum lento remige cymba vehit;

Nunc illum esse iuvat sub papilionibus, et nunc

      Grata sub arboreis quaeritur umbra comis.

Nunc delectatur turbis et plausibus urbis,

630

      At modo privatus degere rure cupit.

Quicquid molle iuvat habet, et quodcumque decorum

      Dulceque corporeis sensibus esse solet.

Heu miserum! totum turpes deflectit in usus,

      Nullaque declinat sordida turpe pecus.

635

Ergo iocis, Venere, et vino, somnoque beatae

      Expendit vitae tempora tota suae.

Iamque caro totus nescit quam devius erret;

      Mens mala pressa gravi pondere carnis haeret.

Nescit perpetuo quod torrem nutriat igni

640

      Corpus quod tantis curat alitque modis.

Qualem tu vitam credis mortalibus esse?

      Et brevis et multis est onerata malis.

Quotquot nascuntur, vox illis prima doloris;

      Incipit a fletu vivere quisquis homo.

645

Aspice quae miseros feriant nos undique, quot sunt,

      Quantaque privatis publica mixta malis.

Frigore nunc nimio, nimio nunc laeditur aestu,

      Nosque fames vexat, torquet acerba sitis.

Musca nocet, modicusque pulex vel regibus ipsis,

650

      Nec faciunt tutos regia sceptra suos.

Hic dolet exilium, mortem dolet alter amici,

      Huic cara orbato coniuge flere libet.

Hic iacet infamis, miser hic in carcere luget;

      Hunc metus hostilis terret, et alter eget.

655

Hic gemit incestum corruptae coniugis, alter

      Delusus falsa suspicione timet.

Excussas aliquis deplorat grandine vites;

      Iste mari magno deperiisse rates.

Pars queritur sterili male credita semina terrae;

660

      Pars metuit domini vimque minasque sui.

Perdidit hic iustam sub iniquo iudice causam;

      Has rapiunt fures, has cremat ignis opes.

Et quis quod non plangat habet, nulloque dolore

      Saucius est, voti compos ubique sui?

665

Non sic blanda fovet rebus fortuna secundis,

      Misceat ut laetis improba triste nihil.

Nec pars parva mali vitiis tabescere, totque

      Captivo ardentes pectore ferre faces.

Flagrat avaritia, mala mens succenditur ira,

670

      Et modo vesano fervet amore, velut

Interius totam dudum conceperat Aethnam,

      Nil quoque quod deceat caeca furore videt.

Saepe graves stimulos livor malus excitat, ille

      Saepe metum generat, spemque, cupitus amor.

675

Illam luxuries illamque superbia vastat;

      Hunc quoque tristitiae saeva procella quatit.

Haec et plura petunt, nos huius tempore vitae.

      Quae nec vel puncti tempore certa manent.

Ille fame, fungo, febri, serpente, sagitta,

680

      Fluctibus, et flammis, hoste, latrone perit.

Et nostram morbi corrumpunt mille salutem;

      Nullus ab humano corpore languor abest.

Si nunc inspicias animalia caetera quaeque,

      Invenies tantis subdita nulla malis.

685

Nunc capitis laterumque dolor, febrisque fatigat,

      Totum hominem tollit lepra, chiragra manus.

Dira podagra pedes, oculos ophthalmia caecat,

      Obsidet arctati pectoris asthma vias.

Laesa suos claudit lotio vesica meatus;

690

      Viscera torrent, parsque pudenda, colus.

Dens dolet, aut cervix, os torpet, lingua ligatur;

      Splen tumet, aut pulmo, saepe laborat hepar.

Cor marcet, renes patiuntur, solvitur alvus,

      Brachia nil possunt, languida crura iacent.

695

Singula non paucis pars est obnoxia morbis,

      Et patet infelix ad mala totus homo.

Non haec ergo salus, non haec mihi vera, videtur,

      Quam mors extinguit, tollere morbus habet.

Sic est: res istas male publicus aestimat error;

700

      Vilia sunt, stulti quas pretiosa putant.

Nos ergo, fratres, quaeso, meliora sequamur,

      Quae sunt digna bono, quae sapiente viro.

Cur dominus rerum, quare deitatis imago,

      Parva cupis? cupias maxima magnus homo?

705

Non decet artificis tanti mirabile plasma

      Mirari propriis cuncta minora bonis.

Luna tibi fulget, tibi volvitur orbita solis,

      Et tibi sunt toto sidera sparsa polo.

Nempe dies tuus est, tua nox, tuus igneus aether,

710

      Et tibi commutant tempora quaeque vices.

Orbis terrarum tuus est, et quicquid ab illo

      Clauditur arbitrio subditur omni tuo.

Nempe parens coelo rerum dimissus ab alto,

      Ad tua descendens, est tibi factus homo.

715

Te manet astrigeri clarissima regia regni,

      Tu quoque es aeterni regis imago tui.

Ergo tu tantus, qui tantis caetera vincis,

      Et minor es solo cuncta creante Deo,

Noli te regno peccati subdere, noli

720

      Quae citius fugiunt ista caduca sequi.

Sed satagas humiles animo transcendere terras,

      Arctumque ad caelos arripe fortis iter.

Vita, salus hominum, quo caetera fumus et umbra,

      Omnia praetereunt, nulla manere vides.

725

Non te quae pereunt delectent infima, nec te

      Coelestem foedet pulvere terra suo.

Nec te praecipitet carnis malesuada voluptas,

      Nec trahat illecebris esca Venusque suis.

Perpetuum tibi sit studium virtutis et ardor;

730

      Mens tua continuo flagret amore boni.

Quaere boni fontem virtutum passibus, et te

      Istius fontis torreat unda sitis.

Sarcina currentem te mundi nulla retardet;

      Totum declina quicquid obesse solet.

735

Cum tu pervenies laetus felixque viator,

      Et data vivifici copia fontis erit,

Aeternus fies sapiens, vereque beatus,

      Cuncta tibi fuerint prospera, triste nihil.

Inque suo regem rex ipse decore videbis,

740

      Deque beatifico lumine lumen eris.

Nullae mentis erunt tenebrae, sed, nocte fugata,

      Intus erit perpes et sine nube dies.

Tunc rerum clausae scripturae clausa patebunt,

      Omnia clara tibi plenaque lucis erunt.

745

Tunc in vivorum laeta regione videbis

      Quae bona sunt Domini, quantaque dona Dei.

Mors aberit, morbus, labor, hostis, cura, senectus,

      Non habet haec felix illa superna domus.

Nec timor afficiat sanctos, sensusque dolores,

750

      Aestus in his nullus, frigora nulla, locis.

Nemo hic esuriens, nudusque nemo, sed unus

      Omnibus, omne bonum fiet, eritque Deus.

Vrbs haec non lunae nec lumine solis egebit,

      Semper erit magna solo serena Deo.

755

Denique iustorum tanquam sol quisque nitebit;

      Ista redonatae gloria carnis erit.

Spiritibus summis aequabit gratia regis

      Iustos, pro quibus passus amara crucis.

Ad montem vitae de mortis valle reductus,

760

      Civis erit felix, nunc miser exul, homo.

Vrbis prope illius Deus est respublica, et inde

      Grandis ibi est cunctis copia, nullus eget.

Non igitur deerunt regis tibi munera, nec te

      Qui meritos magnis ditat, egere sinet.

765

Nam cum gustabis de vitae fonte perenni,

      Et dabitur summo participare bono,

Magna potentia, summa silentia, mira voluptas,

      Redduntur vitae militiaeque tuae.

Quis poterit fari, quis scribere, quis meditari,

770

      Quae dabis in coelis praemia, Christe, tuis?

Haec, monachi, fratres, haec tota mente sequamur,

      Nulla salutiferum causa moretur iter,

Vt maiestatis dominum mihi cernere detur;

      Vt decus et tantum fas sit habere bonum.

775

Thesauros Arabum, mensas et prandia regum,

      Quicquid habet mundus, deputo vile lutum.

Quisquis ad haec igitur Paradisi gaudia tendis,

      Sedulus angustam nunc, age, disce viam.

Ne laxas vitiis angustae mentis habenas,

780

      Divini semper frena timoris habe.

Exspecta Dominum, formida iudicis iram,

      Et quod promittit Rex tibi, miles ama.

Parvulus esto, vide, mentis depone timorem,

      Porta Dei summi qui timet arcta capit.

785

Vitamus tauros cornu et cervice minaces;

      Non leo, non taurus, non equus, agnus eris.

Agno; nulla magis agnum iuvat hostia Christum;

      Agnus eris Christo simplicitate tua.

Offertur Domino turtur, simplexque columba,

790

      Castus eris turtur, blanda columba gemens.

Quae sunt qui Domino se castravere beati,

      Tartarus, incestus, flammaque, morsque manent.

Summa quidem virtus monachi parere priori,

      Ferre iugum normae, seque negare sibi.

795

Quicquid praecipiet mox et sine murmure serva;

      Peccatum solum dedecuisse puta.

Non vilis vestis, non te locus ultimus angat,

      Saepe tui stultos ordinis ista movent.

Et si nos sapimus, et si nos vera fatemur,

800

      Aggreditur virtus ardua, dura probat.

Qui se vilescit, qui se nihil aestimat esse,

      Et timet et mundi labilis alta fugit,

Hic est et sapiens, et coelo proximus ipse;

      Non sine re monachi nomen inane gerunt.

805

Si vult ditari, si vanos ambit honores,

      Induit occultum pellis ovina lupum.

Si qui cuncta videt mundi pius arbiter, ille

      Novit oves, tacitus novit et ille lupos.

Hoc igitur monachus labiis, hoc ore frequenter:

810

      "Te mihi, te solum da, Deus, et satis est."

O certe felix possessio, quaeque beatum

      Sola facit! miserum caetera pondus habent.