Ardua sollicito versu, memorandaque seclis

Gesta cano: mundoque tuos, Friderice, triumphos,

Atque tibi toties conatam illudere frustra

Fortunam, vulgare paro: monstrique biformis

5

Ambiguos vultus, motusque volubilis orbem

Frenatum virtute tua, casusque sinistros

Exceptos habitu quo prospera mentis eodem.

Res onerosa quidem, nec praesumenda minori

Ingenio, magnisque etiam metuenda poetis.

10

Sed tamen exiguas amor et devotio vires

Supplebit: fragilemque animi spes magna vigorem

Fulciet: affectusque pios Fortuna iuvabit.

Iamque adeo, si quid studio possemus in isto

Experti, nosterque legi Solymarius audet,

15

Atque etiam fortasse placet: quem gratulor ante

Regales penetrasse domos, puerique potentis

Ingenuas tetigisse manus, praeludia quaedam

Illud opus, ceu prima novae tentamina Musae,

Et munus puerile fuit: nunc altera summo

20

Dona viro, scriptos propria de laude libellos

Offerimus: pariterque patrem cum prole canentes,

Omnibus ista simul consorti iure dicamus.

Suscipe cunctorum regnator Maxime regum,

Suscipe lux mundi, cui nullum parve priusve

25

Spirat in orbe caput: te gaudet, principe, mundus:

Te populi, te regna timent: te solis ab ortu

Solis ad occasum, submisso vertice cuncti

Suspiciunt: dominumque simul, regemque fatentur.

Nec solum nostri, vir maxime, temporis omnes

30

Praegrederis virtute viros; sed cuncta retrorsum

(Pace loquar veterum) cedunt tibi nomina regum.

Solus ab Augusto consorti gaudet honore.

Et socium claris admittit Carolus actis.

Certa quidem vatis dementia, carmen agreste

35

De tanto cecinisse viro; sed parce furori

Princeps magne pio; nec te praesumptio nostra

Exagitet; solis licet insanire poetis.

Cernis ut aestivi blando spiramine solis,

Ceu pecudes hominumque genus: sic parvula opaci

40

Monstra soli, viridesque solent gaudere lacertae.

Vtque suo volucres coelum modulamine mulcent:

Sic fruticosa leves quatiunt arbusta cicadae.

Imo etiam mos est, ut plus cantare laborent,

Qui gravius cantant; et balbi plura loquuntur.

45

Sic ego, quem celebres optant laudare poetae,

Nec digne laudare valent, temerarius ausu

Praecipiti, tenuique paro celebrare camoena

Annue sollicito, princeps mitissime, vati,

Officioque pium devoto intende favorem.

50

Vos quoque, Caesarei iuvenes, quos inde paterna

Nobilitas veterum traducta ab origine regum,

Hinc matris commendat honos, seriesque vetusti

Sanguinis, et clarae Rainaldus originis auctor.

Annuite, et vestras pariter magnique parentis,

55

(Hoc etenim commune sacrum est) admittite laudes.

Tu primum placatus ades, qui iure paterno.

Virtutum regnique simul successor et haeres,

Sceptra geris: magnisque patrem virtutibus aequas,

Rex puer: et iam nunc Italis, Tuscisque timendus,

60

Eridanum, Tiberimque premis; fortassis et ista

Indolis acta tuae, quaeque ipse sequentibus annis

Adiicies virtute tua, modo vivere detur

Et sceptris placuisse tuis, Henrice, canemus.

O bene, quod talem divina potentia regem

65

Instituit: qui sic studiis imbutus honestis,

Novit ab insipido doctum secernere vulgo;

Iamque diu mutas, solitasque silere camoenas

Excitat ad veterem digna mercede laborem.

Tu quoque, quem patrio reverendum nomine Rhenus,

70

Et metuenda aliis formidat Suevia terris,

Dux Friderice ducum, nostrae munuscula curae

Suscipe: nec parvi placidus monimenta laboris,

Porrectaque manu magno sub fasce labantem,

Oppressumque metu (siquidem potes) erige vatem.

75

At tibi, cui Rhodanus totus famulatur ab ortu

Vsque suo, totusque fluit, dum gurgite fesso

Oceani tumidis tandem se misceat undis,

Haec placuisse velim: dubium, puer inclyte, dici

Rexne Comesne velis: veterum nam regna potenter

80

Allobrogum materna regis, regnique decore

Dignus, ab excelso nomen deducis Othone.

Nec tu, regifico Chunradi nomine clarus,

Ac verus virtute nepos, cui foedere certo

Nominis et iuris, succedens, Francona rura

85

Herbipolimque regis, primae cui munera Musae

Obtulimus, scriptos sacra de sede libellos,

Praetereundus eris; sed hic quoque nomen habere

Te volumus, partemque novi sacramus honoris.

Vltima magnifici, sed non minus inclyta, proles

90

Principis, oblatum puerili suscipe dextra

Munus, et his gaudens allude Philippe libellis,

Quod tibi venturi promittere nomen honoris

Rite queam? Comitemne vocem, regemne, ducemne,

Pontificemne magis? sic quippe est fama, verendum

95

Disposuisse patrem: cuius praesagia nunquam

Fallere fata solent, rerumve incognitus ordo.

Quidquid eris, nobis iam magnus es, atque verendus,

Iam te non puerum, sed sacra tempora mitra

Velatum, celsa residentem fingo cathedra.

100

O vere felix dulci de stipite fructus!

O vere famosa domus, cui totus ab ortu

Solis ad occiduas mundus substernitur undas;

Quam qui novit amat, qui non novere, verentur.

Cuius in auditu, confusis mentibus hostes

105

Tabescunt, contraque nihil se posse fatentur;

Nam pater invalido robustus et integer aevo

Exstimulat, teneram ducitque per ardua prolem.

Illa velut patriae sectatrix aemula laudis,

Accelerat: tardamque putat, damnoque futurum,

110

Exspectare dies, meritisque supervenit annos.

Quisnam igitur talem, tali cum prole parentem,

Laude satis digna poterit celebrare poeta?

Et tamen aggrediar; liceat modo fortia gesta

Eximii memorare viri; non omnia, sed quae

115

Pulchra magis; quis enim, si prosequar omnia, codex

Haec capiet? seu quis poterit percurrere lector?

Illa quidem officio magnorum clara virorum

Sunt satis: et metus est, ne dum prodesse laboro,

Inveniar nocuisse magis, rebusque serenis

120

Arguar insanus tenebras obducere vates.

Est tamen et ratio, quae forsitan ausa tueri

Nostra queat, veniamque dare, et detergere culpam.

Qui scripsere prius, cupientes ordine certo

Historiae servare fidem, non pauca videntur

125

Inseruisse suis (liceat modo dicere) chartis

Quae neque Caesareos augent vehementer honores,

Nec contexta rei, sed tanquam assuta cohaerent.

At nos, si quid erit pulchrum minus, eximiumque,

Vel quod ad egregios non multum Caesaris actus

130

Pertineat, veri nihil adiectura decoris

Sponte relinquentes, tantum potiora secuti,

De multis modicam nitemur condere summam:

Claudendumque manu forma breviora libellum,

Ad demulcendas conflare legentibus aures:

135

Ac velut e pleno, decerptis floribus, horto,

Principe digna suo breviter compingere serta.

Si quem igitur rerum prolixior ordo, fidesque

Incorrupta iuvat, doctorum scripta virorum

Consulat, atque ipso latices de fonte petitos

140

Hauriat: at si quis summatim carpere tantum

Rem satis esse putat, nostris apponat ocellum,

Et medio tenuem de gurgite sorbeat undam.

Praeterea rerum freti splendore, simulque

Artifici sermone suo, sensuque profundo,

145

Materiae insigni metricas asciscere leges

Spreverunt: puduitque reor, puerilibus illos

Lascivire iocis, et inanes texere nugas.

Nos autem, sermone rudes, animoque pusilli,

Singula sub numerum certa ratione vocantes

150

Verba, superposito velabimus inlita fuco:

Vt quem forte parum male cultus sermo movebit,

Hunc saltem structura pedum, versusque canori

Detineant, sitque hic aliquid laudabile nostrum.

Nunc age, praemissis quae vel res ipse monebat,

155

Vel vatis studiosus amor, solamine tuti

Principis ac iuvenum, de re, quod restat, agamus.

Atque adeo praesens, ex illo tempore textus

Incipiat, quo prima sacra, Friderice, tulisti

Sceptra manu: licet ante quidem non pauca relatu

160

Digna, vel a tenero gessisti fortiter aevo.

Nam neque prima tuae nobis monimenta iuventae

Percensere vacat, nec quae crescentibus annis

Sub patre, vel patruo cunctis memoranda tulisti.

Illa suis speciosa locis; nos regia tantum

165

Gesta levi calamo, quadam brevitate sequemur.

Annus ab urbe nova millesimus, utque notetur

Res, qua voce potest, octingentesimus ibat:

Vel magis, ut Christi, qui tempora condidit, ortu

Tempora distinguas, millenis adiice centum,

170

Mox quinquagenis subnectens quatuor annis:

Temporis haec series effluxerat, orbaque regni

Teutonici sedes Chunradi morte vacabat.

Acturi sacrae de successore coronae

Conveniunt proceres, totius viscera regni,

175

Sede satis nota, rapido quae proxima Mogo

Clara situ, populoque frequens, murisque decora est,

Sed rude nomen habet: nam Teutonus incola dixit

Franconefurt: nobis liceat sermone Latino

Francorum dixisse vadum: quia Carolus illis

180

Saxonas indomita nimium feritate rebelles

Oppugnans, rapidi latissima flumina Mogi

Ignoto fregisse vado, mediumque per amnem

Transmisisse suas neglecto ponte cohortes

Creditur; inde locis mansurum nomen inhaesit.

185

Huc sacri, celebresque viri, quos laude serena

Infula, vel gladius mundo facit esse verendos,

Ex omni regione fluunt, ad publica regni

Commoda: de summis agere ac disponere rebus

Exacta ratione parant, eque omnibus unum

190

Qui modo sit tanto succedere dignus honori,

Praefecisse sibi celeri pietate laborant.

Sic ubi noctivago stellarum lumine puppis

Decurrit pelago, si forte nocentibus illam,

Qua regitur cursus tenebris premit invida nubes.

195

Abrumpitque vias, alio sibi sidere nauta

Quaerit iter, clavique modum, velique tenorem

Innovat, et radiis accommodat arte carinam.

Sic postquam sedere duces, dubioque volutant

Pectore, cui tanti regni tribuantur honores

200

Saxones, et quorum Ripuaria nomine tellus,

Westualiaeque urbes, et Norica rura regentes,

Allobrogumque duces coeunt, Cimbrique feroces,

Quos perfusa suo pugnax Germania Rheno

Misit, et a magno tellus signata Luthero.

205

Vindelici, Rhaetique ruunt, quos Suevia nutrit,

Quosque Carentinis collimitat Austria campis,

Quos Lycus, et tumidis Ister praelabitur undis;

Quique suos urbes huc direxere potentes,

Claraque Teutonici coierunt nomina regni.

210

Nec minus ex Italis multos, et gente Latina

Traxerat huc rerum miratrix fama novarum;

Concilium, regemque novum, faciesque verendas

Aspexisse ducum, famosaque nomina nosse

Optabant, populisque suis exacta referre.

215

Ergo ubi tanta patres audire negotia, dignum

Insedere locum, diverso magna favore

Pondera librantes, nunc hos, nunc protinus illos

Inspiciunt: versantque diu moresque genusque,

Ingenium, famam, fortunae simplicis usum,

220

Eventum, finemque simul, quae commoda regni

Inde fluant, quae damna sui: iudexne severus,

An facilis, pius, anne ferox, largitor honestus,

Anne rapax, pacem portendat, an arma minetur,

Omnia sollicito curarum examine pensant.

225

Tandem quid peteret regni fortuna, per unum

Dignata est aperire virum: qui nomine clarus,

(Dux, comes, an praesul, dubium) formaque verendus,

Consilioque potens, et persuadere peritus,

Surgit, et ut magnis vocem cum corpore rebus

230

Composuit, facunda pater sic ora resolvens,

Omnia suasibili permulsit pectora voce:

Francorum proceres, quos inclyta robora regni,

Et validas nunquam pudeat dixisse columnas,

Scitis ut e medio, dolet heu; sublatus acerbo

235

Funere Chunradus vitam regnumque reliquit:

Nunc igitur (veluti cum luditur alea) prudens,

Si qua male acciderint, ea lusor corrigit arte:

Sic nos humanae lusit quos alea sortis,

Consilio fati casum properemus iniqui

240

Corrigere, et tanto solatia ferre dolori.

In manibus vestris regnum est: ea quippe potestas

Ad vos more suo, semper viduata recurrit.

Regibus est aliis potiundi iure paterno

Certa fides, sceptrumque patris novus accipit haeres.

245

Nos, quibus est melior libertas, iure vetusto

Orba suo quoties vacat inclyta principe sedes,

Quodlibet arbitrium statuendi regis habemus.

Ex quo Romanum nostra virtute redemptum

Hostibus expulsis, ad nos iustissimus ordo

250

Transtulit imperium; Romani gloria regni

Nos penes est: quemcunque sibi Germania regem

Praeficit, hunc dives submisso vertice Roma

Suscipit, et verso Tiberim regit ordine Rhenus.

Consulite in medium, tantaque a plebe potentum,

255

Vnum, quem tanto deceat succedere regi,

Eligite, Ausoniam dignum gestare coronam.

Ast ego, si vestra, quae sit sententia mentis,

Pace monere licet, quo nostri pondera vergant

Consilii (vos rem propius perpendite) promam.

260

Est hic eximiae iuvenis probitatis, et alto

Nomine maiorum clarus, sed clarior actis

Ipse suis, patrii Fridericus nominis haeres,

Suevus, et a veterum non longe sanguine regum,

Quem sibi, dum supera frueretur luce superstes,

265

Rex patruus dignum gaudebat habere nepotem,

Multaque cognati mandare negotia regni

Sueverat, et socium summis adciscere rebus.

Quid iuvenis de laude loquar? quid fortia primae

Acta iuventutis? quid, quod peregrina secutus

270

Castra Dei, primis tyro famosus in armis

Gessit? et invicta quantos virtute labores

Pertulit, expediam? timeo, ne multa loquendo

Inveniar dixisse minus. Notissima res est,

Quam qui forte negat, nunquam vidisse diurnos

275

Se Phoebi radios, nec verno tempore flores,

Aestibus aut mediis audisse tonitrua dicat.

Hunc ego rectorem fausto clamore cieri,

Incingique sacro nitidos diademate crines,

Et moneo, et nunquam, fateor, monuisse pudebit.

280

Si satis hunc novi, nec me praesagia fallunt,

Nobilitate viget, claroque hinc sanguine reges,

Inde duces contingit avos: facundia dulcis,

Forma nitens, animusque sagax, manus impigra, solers

Consiliis, belloque ferox et pace modestus,

285

Mente senex, aetate puer, prudentia rerum,

Certus amor, robusta fides, constantia mentis

Nec frangenda malis, nec sustollenda secundis,

Laudis amans, largitor opum, crudelibus atrox,

Tranquillus placidis, ferus indomitusque superbis,

290

Supplicibus facilis, iustis pius, asper iniquis,

Fortis ad instantes casus, prudensque futuri,

Praeteritique memor, sociis bonus, impius hosti,

Haec sunt, o proceres, haec sunt quae regna tueri

Ac munire solent: his artibus infima crescunt,

295

Maxima servantur: ni fallimur, artibus istis,

Seque suosque reget: neque enim quas hactenus ultro

Et gratis coluit, sumpta mercede relinquet.

Nam quod summa probos mutare potentia mores

Dicitur, ex alia sumptum magis aestimo causa:

300

Si quis forte sibi perversae conscius artis,

Ingeniique mali, tacitis captator honoris

Tempore dissimulat: cum quod cupiebat, adeptus,

In vitium moresque redit, mutasse videntur

Immeritique hominem violasse putantur honores,

305

Quos magis ille malo corrumpit et inquinat usu.

At cuicunque bonum, et nullo violabile casu

Ingenium natura dedit, si laetus honorem

Forte tulit, quo dignus erat, tunc tempore rapto,

Illa latens probitas laeto pubescere fructu

310

Incipit; et sese virtutum germina produnt.

Sic puer a tenero castis qui moribus aevo

Floret, et hunc habitum naturae vertit in usum,

Qualis erit? quantusve putas? quae gloria regni?

Quis decor imperii tanto sub principe surget?

315

Hunc ipsum voluisse suis succedere regnis

Et patrum, res ipsa probat, cui sanguine iuncto;

Ac velut haeredi moriens insignia nuper

Regia, nil parva sperans de prole, reliquit.

Quippe Deus, si regna diu voluisset in illa

320

Stare domo, prolem potuit servasse priorem,

Quae iam suscepto consorti foedere regno,

Flebilis indigna praecessit morte parentem.

Nunc quoniam fatis e fratribus alter iniquis

Occidit, et casu regnum fraudavit acerbo,

325

Alter adhuc teneris puer est male firmus in annis:

Quis melius patruo (faveat modo vestra voluntas)

Succedat, quam quem studiis et carne propinquum

Ipse sibi haeredem quasi designasse videtur?

Noverat ille quidem generosae robora mentis,

330

Noverat, atque ideo regnum, quantum esset in ipso,

Tradidit, et nato voluit praeferre nepotem.

Non alienus erit: nulla hic translatio regni,

Nulla sub ignoti redigemur iura tyranni.

Adde quod antiqua regum nutritus in aula,

335

Regia prudenter tractare negotia novit.

Adde quod et geminas poterit regumque ducumque,

Hanc patris, hanc claro contingens sanguine matris,

Conciliare domos, quas seditione frequenti

Excitat impatiens sociae discordia laudis.

340

Si quis ob invidiam studiique latentis amorem,

Tot bona secreto dissuasor inutilis astu

Impedit, imprudens aut perfidus esse probatur.

Sic ubi melliflua, quisquis fuit ille, disertus

Voce peroravit, concordi protinus omnes

345

Assensere sono: laeto clamore cietur

Dux puer in regem: Friderici curia nomen

Tota canit: moresque probos, et fortia facta?

Extollunt, dignum sceptris, ultroque petendum,

Cogendumque ferunt: alii famosa priorum

350

Nomina, permistumque genus regumque ducumque

Commemorant; alii studium, magnique vigorem

Pectoris, et placidos, sed non sine pondere, mores.

Pars operum titulos iactant, aevique minoris

Vix aequanda viris, annisque valentibus, acta.

355

Hanc ego rem penitus, quam dicere pauca,

Tutius esse puto: non est mihi carminis inde

Tanta fides, pleno scribens ut cuncta relatu

Exaequare velim; magnum res ista poetam

Exigit, in minimis nobis audacia rebus,

360

Mox ubi rite suam proceres iuramine sacro

Astrinxere fidem, cunctis, quae postulat ordo,

Expletis, paucisque novo cum rege relictis,

Discedunt, laetique suas referentur ad urbes.

Sic ubi mundanis dominantia sidera rebus

365

(Si modo vera canunt, qui talia tradere gaudent

Dogmata) propitio post plurima saecula signo

Conveniunt, aliquemque boni maioris in orbe

Proventum, pacem terris, hominumve salutem,

Temperiemve poli, fidosve colentibus agros,

370

Aut simile his aliquid concordi foedere iurant:

Inde suis iterum vicibus, versoque relapsu

Discedunt, solvuntque chorum, repetuntque penates,

Non nisi post longos iterum coitura labores.

At rex prima movens, ibi re feliciter acta,

375

Castra, per emensas memorati fluminis undas,

Classe petit celebrem famosi nominis urbem,

Qua Mogus tumido miscet sua flumina Rheno:

Qui licet ipse suum perdat cum gurgite nomen,

Dat tamen egregiae primordia nominis urbi:

380

Illaque maiori, cum sit popularior amni,

Negligit, et fluvio dignatur ab hospite dici.

Namque premens Rhenum (si credimus omnia famae)

Nomen ab infuso recipit Moguntia Mogo.

Haec urbs Francorum mediis in finibus, agris,

385

Vitibus, arbustis, populo generosa frequenti,

Hinc statione sua Rhenum contingit, at inde

Extendit rapidam fines procul usque Mosellam,

Quae non pene minor, placidos dum permeat agros,

Frugibus et pomis, et dulci fertilis uva,

390

Nomen, aquasque suas, proprio sub iure retentans,

Fluminis ex gemini confluxu nomen habentem

Servat adusque locum: victor mox Rhenus utrumque

Eripit, et mistis dominatur fortior undis.

Turribus haec eadem quondam, murisque superba,

395

Pane fuit toto sedes notissima regno,

Donec ob infandum detestandumque furorem

Strata, luit meritas, occiso praesule, poenas;

Inde ruinosis deformis et horrida muris

Testatur iustas offensi principis iras.

400

Huic ne praecipuam celebret Germania sedem,

Invidet, atque locum tenet Agrippina priorem.

Ambae metropoles: haec quas praeterfluit amnis

Altior ad fontem (modo te, Basilea, remota),

Aut hinc inde sitas lateraliter aspicit urbes:

405

Altera, quas eadem Rheni procul aut prope ripa

Possidet, aequoreis donec se misceat undis,

Prisco iure regunt: sic Rhenus partibus aequis

Scinditur, et dominae solus famulatur utrique.

Mox, quantum libuit, per eumdem defluus amnem

410

Remige carpit iter: multi, magnique potentes

Occurrunt, regemque novum, dominumque salutant.

Vtque satis visum est, Rheno, ratibusque relictis.

Flumineos cursus evectu mutat equorum.

Inde per Ardennae saltus pervenit ad illum

415

Vsque locum, cui nomen aquis posuere priores.

Quae ratio facti, vel quae sit nominis huius

Causa requirenti, solum hoc opponere possum:

Sunt ibi secreti terrae, caecique meatus,

Dissimilique modo, tacita tellure latentes

420

Eiaculantur aquas. Alias nam sulfure vivo

Ferventes, undante ferunt erumpere fumo;

Ast alii gelido veluti de fonte liquores

Emanant, tunc ducta cavis canalibus unda

Confluit in quamdam mira ratione lacunam.

425

Regia sic calidis miscentur balnea thermis,

Marmoreosque gradus veterum solertia circum

Artificum posuit, per quos descendat in undam,

Quantum quisque volet: gelidas hinc, inde calentes

Invenit, arbitrioque suo sibi temperat undas.

430

Hos illis secreta locis natura vapores

Addiderit, manuumve labor, quaeratur ab illis,

Qui loca nota colunt: causas, secretaque rerum

Maiores fido possunt audisse relatu.

Hoc sibi prima loco veluti cunabula regni

435

Carolus esse volens, magno cum Francia regi

Vtraque serviret, primam gestare coronam

Iussit, et in sacra reges ibi sede locari.

Et simul a nostro secessit Gallia regno,

Nos priscum regni morem servamus; at illa

440

Iure suo gaudet, nostrae iam nescia legis.

Ergo ubi multorum turba praesente potentum,

Non modo Germanis, sed et his, quos Flandria,

Miserat auditae miratrix Gallia famae, quosque

Imposuit capiti gestamina regia sacro

445

Arnoldus, quo tunc pastore Colonia dives

Gaudebat (quippe hunc veteris sibi iuris honorem

Vindicat ille locus), tunc sacra sede locatus,

Conscendit solium veterum Fridericus avorum.

Nec reticere libet quaedam manifesta severae

450

Pignora iustitiae, strictique exempla rigoris.

Quippe ministrorum quidam de plebe suorum,

Dum privatus adhuc ageret, male sanus atroci

Eximium clarumque ducem percellere culpa

Ausus erat, iustamque viri quam noverat iram,

455

Territus ipse sui fugiebat imagine facti:

Hic quoque gaudendi, veniae spe lusus inani,

Intererat populo, vultuque ignotus operto,

Ac se dissimulans, humili sub veste latebat.

Ergo ubi pontifices sacram de more coronam

460

Imposuere viro, prostratus corpore toto,

Regiaque amplectens vestigia, voce gementi,

Et lacrymis, veniam miserandus poscere coepit.

Moti omnes, precibusque piis instantius orant,

Parcat, et afflicto velit indulgere clienti:

465

Ille suum cupiens cunctis sancire timorem,

Et terrere malos, multumque diuque rogantes

Exaudire viros firmata mente negavit.

Neve gravi proceres quaterentur forte repulsa,

Non odio miseri, sed stricti iuris amore,

470

Exemplique loco, sese hoc fecisse patenter

Asseruit, factique sui vir providus omnem

Sustulit invidiam, documentaque fortia sanxit.

Forsitan haec alii culpent: ego nobile factum

Laudo viri, dignumque voco gestare potenti

475

Sceptra manu, qui sic animum pietate repressa

Continuit, cunctisque sui documenta vigoris

Certa dedit; plus saepe nocet sapientia regis,

Quam rigor: ille nocet paucis, haec incitat omnes,

Dum se ferre suos sperant impune reatus.

480

Audierat fortasse puer generosus, ut olim

Ille suae primus regnator Romulus urbis,

Conditor imperii, teneras infringere leges,

Atque humiles ausum saltu transmittere fossas,

Iusserat ultrici fratrem succumbere morti,

485

Dum cupit aeterni fundamina ponere regni.

Iamque sui plenum sortitus culmen honoris

Rex puer, ex animo puerilia quaeque virili

Propulsare manu, magnisque intendere rebus

Ingenium puerile parat; non inscius olim

490

Ipse sui, quantumque oneris comitetur honorem,

Coeperat ex obitu clari sentire parentis.

Sed nunc se solito graviori pondere sentit

Vrgeri, multumque sibi crevisse laboris.

Vt cum post multos indefessosque labores

495

Alcides fesso succedere iussus Atlanti,

Cum tot sideribus magnum miratus Olympum

Ferre, et insolito sudaret pondere pressus.

Ergo viros, famosa quibus prudentia nomen,

Longaque multarum dedit experientia rerum,

500

Saepius arcanis solitos interfore rebus,

Asciscens, magni secreta negotia regni

Pertractans studio, de cunctis rebus agendis

Consulit: et pulchrum, iustumve, vel utile quid sit,

Quid deceat, quid non, studiosa mente requirit.

505

Nec mora, legatos summo mandata ferentes

Pontifici, properare iubet, cunctasque per urbes

Ausoniae vulgare suos indicit honores.

Primitias operum princeps has esse suorum

Maluit, ut regni manifestos protinus hostes

510

Frangeret, et iusto purgaret scandala ferro

Haud mora, Traiectum, patruo regnante, superba

Abiecisse iugum cervice, piumque recenter

Offendisse virum factis crudelibus ausum,

Hostili fervore petit: murosque parabat

515

Inclinare solo, captasque evertere turres,

Suppliciumque reis (pietas o magna nepotis

Iudiciumque viri) patrueles fortiter iras

Vltrici satiare manu, regnique dolorem.

Sic augustorum primus summusque monarches,

520

Eximiusque nepos, crudelia Caesaris olim

Hostibus exstinctis, pius ac fortissimus ultor,

Protinus accepto diademate fata piavit.

Tandem multorum vix eluctante rogatu

Magnorumque ducum, multo prius aere redemptis

525

Parcitur, et iusti fera principis ira resedit.

Nec melius stultae furor atque superbia plebis

Puniri poterat, quam tanti ut causa tumoris

Eriperentur opes: et quos opulentia rerum

Fecerat elatos, in se revocaret egestas.

530

Inde gradu verso, gaudentibus obvia Rheni

Signa ferens undis, te pulchra Colonia, laetam

Laetior ingrediens: ibi digno vir pius illum

Egit honore diem, quo Christus carne resumpta,

Victor ab infernis rediens nitidissimus umbris,

535

Retulit eximios superata morte triumphos.

Postea Saxoniae fines ingressus, ad illam,

Quam Martinopolim vocat incola Teutonus urbem,

Concilium procerum toto de corpore regni

Convocat: ut digno celebretur curia coetu

540

Tempore solemni, quo Spiritus almus ab alto

Cum sonitu veniens in pectora sancta piorum,

Ignea distinctis effudit lumina linguis.

Huc etiam geminos, Petrum simul atque Guidonem,

Danorum proceres, quos inter sanguine iunctos

545

Moverat eiusdem regni dissensio litem,

Evocat, ac tali causam ratione diremptam,

Terminat: ut quaedam provincia tota Guidoni

Cederet, at regnum cum nomine Petrus haberet.

Ergo ubi vexillo partem, quam diximus, ille,

550

Hic autem gladio regnum suscepit ab ipso;

(Hunc etenim longo servatum tempore morem

Curia nostra tenet) posito diademate Petrus

Regali dextra tulit alti principis ensem,

Praecessitque sacram brevius diadema coronam.

555

Huc quoque Virginea, modo dicere fas sit, ab urbe

(Nam neque barbaricum recipit mea pagina nomen,

Nec melius dici sine nomine posse videtur)

Electo partes gemino de praesule litem

Pertulerant: quas dum placide componere rector

560

Et revocare diu frustra studuisset in unum,

Tandem exsufflato, qui poscebatur, utroque,

Tertius invitis datus est a principe pastor.

Hoc etenim sibi ius collatum a praesule summo

Rege sub Henrico testatur curia quinto:

565

Vt si forte novo certat de praesule sedes,

Nec valet imposito sopiri fine querela,

Debeat ipse suas mox interponere partes,

Arbitrioque suo pastorem ponere sedi.

Nec prius electum quemquam de iure sacrandum,

570

Quam sceptro princeps regalia praestet eburno.

Inde Ratisponae (vetus ex hoc nomen habenti,

Quod bona sit ratibus, vel quod consuevit in illa

Ponere nauta rates: hac Noricus urbe ducatus

Praecipua gaudet) solemnis curia certo

575

Tempore mandatur, modico post ista sequentis

Temporis elapsu, totus quo tempore mundus

Gaudet apostolici gemino splendore triumphi.

Iamque viri reduces, princeps quos miserat olim,

Vrbibus ex Italis, nec non a praesule summo

580

Sedis apostolicae, felicia quaeque reportant.

Mox ubi propositas, quo debuit ordine, causas

Egit, et in placida rex omnia pace locavit;

Magna sibi cupiens quaerendae semina laudis,

Et propagandi momenta potentia regni,

585

Protinus Hungaricos armato milite fines,

Si placuisset idem sociis, intrare parabat,

Et facturus erat, nec inutile principis esset

Propositum: poteratque suo rem claudere voto.

Sed quidam, seu mente bona, monituque fideli,

590

Sive dolo, tacitoque (magis quod credimus) astu,

Dissuasere duces: ac ne contrarius illis

Ire videretur, nec in hac re commoda regni,

Sed privata sequi, quamvis invitus, ab alto

Cessit proposito; sic dissuadentibus illis,

595

Non sublata quidem, sed adhuc dilata voluntas,

Vel magni virtute patris complenda, vel alti

Sanguinis auspiciis, nactis sua tempora rebus,

Speratur: neque enim frustra voluisse, nec unquam

Concepisse sacro praesagia vana futuri

600

Pectore, vel quidquam temere sperasse putabo.

Non tamen in tanto rerum splendore locatus

(Vsque adeo nulla est hominis sincera voluptas)

Gaudia plena capit tranquillo pectore rector

Quem bene compositis divino munere rebus,

605

Anxia cognatae torquet discordia rixae.

Nam duo magnifici proceres, Henricus uterque

Nomen, et ambo pares factis insignibus, ambo

Maiorum titulis, bellum grave prorsus, et anceps

Et multa regni metuendum clade gerebant

610

E quibus hunc ipsum patruum generaverat ille

Austricus ex avia Leopoldus marchio regis

Hunc Noricus ductor et regis avunculus idem,

Nobilis Henricus generosa stirpe creavit.

Hi tristes belli causas, et prima furoris

615

Ex his nimirum traxerunt semina causis:

Nam pater alterius, Noricorum ductor, atrocem

Pulsus ob invidiam dudum, moresque superbos,

Saxoniae tantum nudo sibi iure relicto,

Senserat ultrices Chunradi principis iras.

620

Ereptumque sibi, regno tribuente, ducatum

Ante Leopoldus, nunc eius frater, et idem

Rectoris patruus, pugnax Henricus habebat.

Vtque haec una lues sano de corpore tandem

Ac velut e medio nubes odiosa sereno

625

Cederet, e cunctis, claro sub principe, regni

Paribus Herbipoli iussi coiere potentes.

Adfuit hic Saxon, non adfuit Austricus, ut qui

Iudicium fugeret: dudum possessa ducatus

Perdere iura timens: nam causa semper in omni

630

Iudicium spoliatus amat, qui possidet, odit.

Quem tribus absentem totius curia regni

Censuit edictis in ius debere citari.

Nec minus Apuliae Calabrisque ex finibus alti

Sanguinis hic aderant proceres: quos ille locorum

635

Invasor patriis migrare Rogerius oris

Iusserat, et tota profugos regione fugarat:

Multaque flebiliter crudelia facta tyranni

Dequesti, patria sese tellure fugatos,

Proscriptosque bonis, indignaque plurima passos,

640

Morte, vel exsilio, vel longo carceris usu

Damnatos, miseras gemitu rumpente querelas,

Addiderant, rebusque suis a principe nostro

Auxilium, et regni vindictam iure petebant.

Mota manus procerum, regemque fideliter omnes

645

Tam manifesta rogant, totius scandala regni

Vindicet, et tantam iuris morumque ruinam.

Accipit haec laetus princeps, gaudetque rogari,

Materiamque novae sectandae laudis habere;

Signaque trans Alpes post prima biennia ferre,

650

Regia, communi procerum iuramine sancit:

Vt simul imperii sacra de sede coronam

Sumat, et iniusti fera corrigat acta Rogeri.

Hunc, ut fama, virum, pariter cum fratre Roberto,

Cui propter sensus agiles, animique vigorem

655

Cognomen Guiscardus erat, Normannia quondam

Ediderat: media rerum seu stirpis agentes

Fortuna, sed mente suis et pectore longe

Praestantes, validosque manu, formaque venustos,

Laudis amatores, magnarum semina rerum

660

Quaerentes, cupidosque suis notescere factis

Quique magis sese claro de sanguine regum,

Quam de privata Gallorum gente docerent.

Hi dum sub teneris, et adhuc crescentibus annis,

Nescio quid valido tractarent pectore pulchrum,

665

Ipsa nimirum fortuna voce latenti

Exhortante viros, et blanda maxima quaedam

Promittente manu, iam spe ventura trahentes,

Omne solum forti patriam quique esse putarant:

Ausi sunt tota, spretis natalibus agris,

670

Demigrare domo, nomen, gentemque, domumque

Optantes peperisse sibi: nec Gallica tantum

Rura, sed abruptas excelsis rupibus Alpes

Festino transire gradu: tandemque per urbes

Italiae, Latiasque domos, quasi debita rura,

675

Apuliam, Calabrosque viri petiere penates.

Regia sic volucris, primas ut crescere plumas

Artubus, et teneros durescere senserit ungues,

Naturae sectatur iter: iamiamque parentum

Officio contemnit ali, nidoque relicto

680

Egreditur, parvoque pudet latuisse cubili:

Mox confisa sibi securo tuta volatu,

Aut leporem venatur agris, aut aethere cygnum

Corripit, et proprios in acuta rupe penates

Aedificat, similesque sibi parat edere foetur.

685

Illa quidem tellus nullius muneris expers

Fetibus arboreis uberrima, vitibus, agris,

Vrbibus, et castris, omnique decore nitebat:

Sed vulgus stolidum, pravum, rude, futile, vanum,

Otia longa sequi solitum, fugiensque laboris,

690

Mente manuque pigrum, nec pace, nec utile bello.

Ergo viri, mores hominum, cultusque locorum,

Ingeniumque suum, solerti pectoris astu

Tractantes, semperque viros ignentia fortes

Ausa decere rati, potiundi finibus illis

695

Spem rapiunt animo: missisque fidelibus, omnes

Francigenas, quos aut humilis fortuna parentum,

Aut novitatis amor, seu magna audacia mentis

Finibus e patriis ad praemia magna vocavit,

Asciscunt, totamque brevi sub tempore terram

700

Viribus, arte, dolis, multoque labore subactam,

Civibus expulsis, iniusto iure tenebant.

Teque sibi, patriae laudis Robertus, et alti

Nominis haeredem dignum, Boamunde, reliquit.

Qui mox auspiciis tibi designata paternis,

705

Antiochena manu cepisti moenia victor

Fatalis, generique tuo servanda dedisti.

Alter at aequivocum sibi consimilemque Rogerum

Progenuit: patriis, qui nunquam degener actis,

Marte suo Siculis adiecit plurima regnis;

710

Quin et belligeris Byzantion usque carinis

Vectus, inauratas in regia tecta sagittas

Ipse manu propria iuvenili fortiter arcu

Misit, et aeternae laudis monimenta reliquit.

Hanc tamen historiae seriem plerique relatu

715

Confundunt, variantque suo, solique decorem

Roberto, magni gaudent ascribere facti,

Cumque Boamundo fortem genuisse Rogerum

Hunc perhibent, natosque suis virtutibus ambos

Informasse patrem: nec solum rebus in illis,

720

Quas iam sors dederat, sed quas praesaga futuri

Spondebat mens alta viro, magnique paratus

Haeredes in spem magnam succedere iussos

Instituisse sibi, mandataque fortia pulchrae

Indolis extremo pueris in fine dedisse,

725

Et larga tribuisse manu, quaecunque vel hostis,

Vel timidus, dignusque minus possessor haberet.

Vnde Boamundo noster Solymarius illam

Externi iuris Libyam, Siculosque penates,

Et claram Antiochi, quam nondum viderat, urbem

730

Assignasse refert, famae vulgata secutus.

Rumor, an historicus sit certior ordo, requirat

Lector, et ambiguo scribenti grandia versu

Ignoscat vati: nondum satis illa propago,

Et Siculae series nobis innotuit aulae,

735

Ex qua praeclaro generosam sanguine nuptam

Augustas tetigisse sinus, castumque potentis

Regis inisse torum laetatur maximus orbis.

Primum post istam vidit Vormatia sedem

Concilium procerum iussu concurrere regis.

740

Huc ambo venere duces; sed curia nec tunc

Evaluit veterem procerum sopire querelam.

Tempore mox alio rursum revocata potentum

Turba Ratisponam, studio tentavit inani,

Pace reformata, longam compescere litem.

745

Proximus inde fuit procerum concursus in urbe

Spirensi geminosque duces, multumque diuque

In placidos mores, solidamque reducere pacem

Conati, longum frustra insumpsere laborem.

Hinc etiam rector Manueli, principe quo tunc

750

Porphyrio genito, gaudebat regia sedes,

Legatos properare iubens, de foedere pacis

Communique bono, regnique utriusque salute

Verba ferenda dedit, suadens ob facta Rogeri

Guilhelmo, qui iam defuncti sceptra parentis

755

Et raptas servabat opes, indicere bellum.

Et quia nuper eum deprenso foedere iuncti

Sanguinis, a prima secernere coniuge papa

Iusserat, et thalami viduatus sorte carebat,

Consortem dignam pariter regnique torique

760

Eiusdem de stirpe petens, quo firmius illum

Constringat validis in pacis foedera nodis.

Tandem instante pio vehementer Saxone regi,

Ac repetente suum penitus sine fine ducatum,

Quem castris adscire suis rex ipse parabat,

765

Goslariam proceres, et partem litis utramque

Evocat. Hic patruo causam fugiente, nepoti

Reddidit evictum, servato iure, ducatum.