Prologus

Quae secreta diu noctis latuere sub umbra

Clausa, verecundi signo celata pudoris,

Gesta sub involucro mentis clarescere quaerunt,

Eruta de tenebris cupiunt sub luce videri,

5

Tecta patent, obscura nitent, scintillaque mentis

Fulgurat, accenditque novum fax ignea vatem,

De tepida concepta prius tenuique favilla

Iam large rutilos emittit lampadis ignes.

Provehitur seges in culmum, foecundaque multo

10

Ordine granorum canis albescit aristis,

Granaque prosiliunt studii concussa flagello.

Vinea turgescit botris, iam palmes adultus

Germinat, et sterili vindemia pendet in ulmo,

Musta fluunt multo praetorculata labore,

15

Iamque suis digesta latent abscondita cellis;

De quibus est nobis nimium summeque verendum,

Ne, quod caupones faciunt ut fallere possint,

Haec male corrumpat aquei mixtura liquoris.

Sed non verbosis cauponibus et male salsis

20

Sed magnis doctisque viris haec vina propino,

Quod fatuos magis infatuant, acuuntque peritos.

De testa prodit nucleus, praedulcia mellis

Dona favus profert, oleum largitur oliva,

Mitia conciso spirant opobalsama trunco,

25

Compresso distillat ab ubere lacteus humor,

Vva meri placidum fundit calcata liquorem,

Deque rudi, male composito, modicumque polito,

Mysticus erumpit verborum cortice sensus.

Inter Cirrhaeas Dea plus celebranda sorores

30

Parnassi biiugo nutrita cacumine montis,

Lauro nexa comas, vultus pallore decenti

Et facie macra famulam confessa Minervae,

Ex Helicone suo migrans in pectoris alti

Transmeat occultos non invitata recessus,

35

Intra conceptos ne mentis sopiat ignes

Languida segnities, promtis et pene paratis

Induciosa moras cupiens innectere rebus

Tota referta Deo, Phoebaeo numine plena,

Pectoris esuriem sacro libamine pascit;

40

Irrigat arentes Heliconis flumine venas;

Torpsea Pierio succendit corda calore;

Prostratum, segnique diu torpore iacentem,

Erigit, et varium scribendi suscitat ausum.

Os reserat casti firmatum clave pudoris;

45

Quaeque magis sunt Francigenis consueta nocere

Provectumque negant, damnosa silentia damnat,

Et mutae frangit inimica repagula linguae.

Phoebaeam tangendo chelim, tendensque sonoras

Eloquii certo plectri moderamine chordas,

50

Et fidibus resonis modulamina blanda coaptans

Naturae decreta canit, legesque salutis

Per vocum numeros et metrica verba resolvit,

Quas nova vitalis designat pagina libri:

Qui quia perversos naturae destruit hostes

55

Et vitam renovat lapsam, vitamque tuetur,

Publica dispensans humanae commoda vitae,

Claro vitalis tituli clarescit honore.

Vade liber felix. Nam cum provectior aetas

Iam tua sit, densisque habeas pubescere plumis

60

Dedecus esse potest puerili incumbere nido,

Et cunas colere balbis infantibus aptas:

I, cave ne titubes, firmo vestigia gressu

Dirige, cum rectis habeas procedere talis,

Et quae delicti praeco solet esse, pudoris

65

Nulla tibi teneros suffundat purpura vultus.

Quod tua si rubeat facies, non esse notetur

Criminis interpres: nam vel tinctura ruborem

Hunc minii faciet, vel casti forma pudoris,

Quae leviter solet ingenuas depingere frontes.

70

Cum vitae leges, cum munimenta salutis

In gremio portes, magnae sacrista Minervae,

Aegris corporibus humili sparsurus hysopo

Vitales Heliconis aquas, tibi nulla repulsam

Afferet invidiae labes, quae mella veneno

75

Inficit, et Bacchi latices incrudat aceto,

Quae grani pulpam lolio fermentat et actum

Mente bona falsis maculis obfuscat honestum,

Incrustatque bonum, compagine iuncta decenti,

Verbaque frugiferi sensus condita sapore

80

Depretians, ea falsigraphis transfigit obelis,

Aut ea subridens subsannat naribus uncis.

Nam cum aliis infundat edax sua toxica livor,

Candida denigret, obfuscet lucida, tentet

Lenibus et planis rugas imponere rebus,

85

Dulcibus et sapidis miscens absinthia, nullos

Formidare potest eius tua pagina morsus.

Nam cum decalogi gestans mandata secundi

Sis legis vector, medicae capsarius artis,

Palladii custos, gazaeque auriga paternae,

90

Temperat invidiam, tibi defensacula ponet

Musandinus apex, quo tanquam sole nitenti

Et nitet et nituit illustris fama Salerni:

Cuius si fuerit resolutum funere corpus,

Spiritus exultat, et magni pectora Mauri

95

Tota replet: Maurus redimit damnumque rependit,

Prima quod in Petro passa est et perdidit aetas,

Qui tanquam nanus humeris colloque gigantis,

Desuper incumbens ipso fortasse tuetur

Longius, et summo superaddit culmina monti.

100

O utinam Musandinus nunc viveret auctor!

Ille meos versus digne celebraret honore,

Ipse meis scriptis signum punctumque favoris

Imprimeret, placido legeret mea carmina vultu:

Et quod in irriguis illius creverat hortis,

105

Ipse meum sentiret olus, gustuque probaret

Ex proprio sale doctrinae traxisse saporem. -

Suppleat et Petri Maurus mihi damna reformet,

Pastor ovem, membrumque caput, famulumque patronus,

Doctor discipulum, noscat sua mater alumnum.

110

Vellem quod medicae doctor Platearius artis

Munere divino vitales carperet auras,

Gauderet metricis pedibus sua scripta ligari,

Et numeris parere meis. Nam copula talis

Et metrici ratio nexus confusa coercent,

115

Quae vaga prosaico currunt dispendia campo.

Iuncta pedum numeris, metricis arctata catenis

Verborum series magis est obnoxia menti.

Sed quae lege carens fluit et discincta vagatur,

Lethaeis raptatur aquis, caligine caeca

120

Volvitur, imperio mentis parere recusat.

Vrso suum te concivem gaudebit adesse,

Strenuus ambiguos causarum solvere nodos,

Cuius ab ingenio nulla indecisa recedit

Quaestio, qui tantos rationum compluit imbres,

125

Quod solvit subitus aequaliter et meditatus.

Mente bona mea Castalius decreta Iohannes

Suscipiat, quem, dum pueriles volveret annos,

Myrtum humilem Musandino sub praeside vidi.

Audio nunc ipsum summis contendere lauris,

130

Et sua nobilibus aequasse cacumina cedris.

Hoc physicae antistes, quos Aegidiana libellos

Sanctio produxit, digno Romoaldus honore

Consecret et celebret, qui ne penetrabilis aurae

Solvatur radiis populo mirante per aestum

135

Obnubit caput et triplici domat astra galero:

In physica celebrem quem Iustiniana favore

Divitis eloquii prudentia tempore longo

Detinuit, sed eum Romanae curia sedis

Nunc colit autorem physicae, vitaeque patronum.

140

Ipse novo faveat operi, nec Parisianas

Aestimet indignum physicam resonare Camoenas.

Nam logices ubi fons scaturit, ubi plenius artis

Excolitur ratio, sibi physica figere sedem

Gaudet, et ancillis non dedignatur adesse.

145

Qui trahit a docto nomen Salomone Mathaeus

Qui nitet eloquio, qui mentis acumine pollet,

Suscipiat placido Salomon mea carmina vultu,

Et se noscat in his: sua condimenta saporet,

Melque suum sugat, quod vasa novella propinant;

150

Quo Pessulanus nisi Mons autore niteret,

Iamdudum physicae lux eclipsata fuisset.

Qui vetulo canos profert de pectore sensus

Ricardus senior, quem plus aetate senili

Ars facit esse senem, meliusque senescere cogit,

155

Cui renovans corpus surgens ex arte senectus

Altera corporeae compensat damna senectae;

Sit iudex operis placidus, censorque benignus.

Et quos in cunis medicamine curat alendos,

Propositas artes dum primula combibit aetas,

160

Edoceat pueros his insudare libellis,

Ex quibus utilium claret sententia rerum,

Et metrici ratio nexus et forma loquendi.

Haec mea scripta legat et linguae verset in udo,

Mentis in arcano memori sub clave sigillet

165

In medicas artes introducenda iuventus,

Huncque librum potius sibi noverit esse legendum,

Quam nugas et lascivos Nasonis amores.

 

Aurea antidotum

Aurea rheumaticis est auxiliaria causis,

Sufficiens gelidas capitis sedare querelas;

170

Quae quia multiplici virtute vigere probatur:

Fluxaque constringit, confortat, cruda resolvit,

Denique consumit, medicinae providus auctor

Hanc dare sub prima morbi novitate recuset.

Nam consumtivi resolutio praevia motus

175

Dum movet humores, discussus rheumatis auget

Haec, quae cum multo vigeat fortique calore,

Conbibit aerias partes, depascit aquosas,

Terreus et grossus humor retinetur, et idem

Durior effectus morbum crudescere cogit.

180

Talia cessabunt symptomata, si leviorem,

Vt Musam aut Rubeam, prius obtuleris medicinam.

Corpore purgato primum, cum plethora certis

Panditur et claret signis, per phlebotomiam,

Vel laxativo medicamine, quale requirit

185

Causa mali, situs humoris, morbique facultas.

Quinta dies post phlebotomum, sed post medicinam

Tertia praesentis opiatae postulat usum.

Quae dandi melior, quae convenientior hora

Forsitan explores: Est haec magis hora salubris,

190

Quae vocat ad placidum nocti vicina soporem.

Claudit enim nocturna quies, totumque calorem

Contrahit interius, cuius praesentia pepsin

Excitat et sumti vires medicaminis auget.

In febre cum tepida datur, in vino sine febre.

195

Aurea compescit lacrymas non sponte fluentes:

Thure sibi mixto, storace et mastice gummi,

Sub forma pilulae patientis subdita linguae,

Vel data cum vino, quo thus decoxeris ante.

Si calor, aut calidus humor, vel febris acumen,

200

Fumus vel nocuus suscepti acuminis ictus,

Intulerit fluxum, nullum feret Aurea fructum;

Quem si frigiditas aurae, vel frigidus humor,

Vel contentivae virtutis debilis actus,

Vel superexcedens et multa repletio membri,

205

Inferat, his causis curatio dicta medetur.

Hoc iterum collata modo conferre probatur. -

Dentibus afflictis, nimioque dolore gravatis,

Cum dolor ex fumo stomachi consurgit acuto,

Gingivis et temporibus superaddita, multum

210

Proderit huic causae, menthae commixta liquori.

At cum rheumaticus dentes male percutit humor,

Haec eadem medicina valet, si congrua causae

Dignaque praeveniat purgatio, sicut agendum

Postea dictabit doctrinae forma sequentis. -

215

Quae subitos agit insultus, motusque frequentat

Per momenta suos, epilepsiae domat omnem

Aurea nequitiam, cum vino sumta tepenti,

Cui dederit proprias decocta pionia vires,

Pulvere quae mixto sibi de radice priori,

220

Congruat ut pilulis substantia firma parandis,

Praecavet incursus linguae submissa caducos.

Praevalet enormes maniae compescere motus,

Quando melancholicae nubis caligine laesa

A propriis virtus phantastica deviat actis:

225

Colatura dari debet medicaminis huius

Vnica, particulis terrestribus inde remotis,

Quae plus faecis habent, et grossae materiei,

Cum calamo, in tenebris ne comperiatur ab aegro.

Nam si iudicio visus haec forte probaret,

230

Aeger abhorreret, et crederet esse venenum,

Turbaret mentem pavidi turbatio sensus,

Horroris vitio maniae crebresceret horror.

Aut ubi caedendum caput est in parte sinistra,

Vt cerebrum inficiens grossi nubecula fumi

235

Respirare queat, pro forma et schemate ferri

Sphaerica vel longa fiat quo sectio debet:

Haec superaptanda est capiti medicina supremo.

De rubeo felle maniam vel sanguine factam,

Aurea non reprimit, potius succendit et auget,

240

Pascit et exacuit rabiem causamque furoris.

At te morborum varias distinguere causas,

Quos eadem species communi claudit et arctat

Limite, signorum ratio discreta docebit,

Quam nunc concipio, pariturus tempore partus

245

Legitimo, cum iam plenis adoleverit annis,

Et rude nunc semen ex se producere fructus

Maturos poterit: sed adhuc mea messis in herba est.

Quos tussis violenta movet, pulmonis anheli

Temperat effrenes aequo moderamine pulsus,

250

Quos vel rheuma ciet, vel constrictorius algor,

Aut gelidus membri canalibus insitus humor.

Aurea non confert, si desiccatio tussim

Provocet, aut humor calidus, vel massa tumoris

Aut calor aut durae compactio materiei.

255

Terrea materies cruda et compacta probatur,

Quando, quod exspuitur, spissum est nimiumque cohaerens

Viscosum, modicum, vix a pulmone revulsum,

Cuius difficilis proiectio tarda resolvi,

Thoracem male concutiens gutturque fatigans.

260

His tussis descripta notis medicaminis huius

Obsequium refugit, donec crudore remoto

Coctior effectus fiat resolubilis humor,

Et natura vel artis opus digesserit illum.

Nam, dum causa mali firma compage cohaeret

265

Inviscata loco patienti, durior ipsa

Redditur antidoti nimis solidata calore:

Vnde fit, ut facilis non sit curatio morbi.

Postulat ergo prius regio thoracis inungi

Mollibus unguentis clausos in pectore chymos,

270

Quae laxare queant et quae sunt cruda resolvant.

Libera materiam digestam sputa figurant,

Quae leviter proiecta levant minuuntque dolorem.

Vt tibi claruerint factae signacula pepsis:

Aurea tunc demum mixto sibi pulvere gummi

275

Per pilulas divisa, fabae maioris habentes

Effigiem; donec fuerit resoluta calore,

Debet in ore diu linguae submissa teneri.

Rheumaticae tussi melius sic sumta medetur,

Vimque suam cerebro conterminii ratione

280

Liberius mandat, de cuius fonte fluentes

Rheumaticos rivos opii virtute coercet,

Per species calidas humores siccat aquosos,

Membraque per gummi respiratoria lenit,

Ipsaque confortat, ut onus, quo pressa tenentur,

285

Promtius expellant sic libera, tusse soluta. -

Subvenit haec phthisicis in primo limine morbi,

Sed tunc praecipue confert, cum rheumatis acris

Tramite declivi pulmonis ad ostia pulsat

Stilla nocens: sed causa magis provecta nocebit.

290

Quos gravis offendit attractio flatilis aurae

Curat anhelosos, quibus algidus humor abundat,

Vitalis latebrosa replens spiracula membri.

Hic modus, hic dandi sit forma: mero resolutam,

Quo gentiana fuerit decocta, calori

295

Aeris exponas, donec solidata liquore

Combibito pilulis consentiat effigiandis,

Vel sibi quam dederat specierum fractio prima,

Ad propriam redeat exhausto humore figuram,

Et siccata magis fiat de pulvere pulvis.

300

In nebulis pilulae dentur, sed pulvis in ovo.

Cardiacos data cum vino, roseoque liquore,

Suscitat et recreat, si caute iungitur illi

Anthophilus, borago, thymus, lignum pretiosum,

Quod Nili caput ignotum transmittit ad Indos,

305

Blacta Bysantia, nuxque myristica, macis odora,

Ossea durities, quam cordis parte sinistra

In se cervus habet, quasi cartilaginis instar.

Cum per anagogen geniali sede relicta

Exulat a venis motus symptomate sanguis,

310

Et fluit insolitae regionis tramite, confert

Aurea: sed varias opus est discernere causas.

Sanguineum plerumque solent inducere fluxum:

Ariditas, frigus, calor, impletura, putredo,

Rheuma, labor, saltus, clamor, contusio, casus.

315

Si per anastomosim sanguis fundatur ab ore:

Aurea cum succo roseo, sibi mastice mixto,

Suscepta in pilulis, patientis in ore tenendis,

Purificat, siccat, solidat, fluxumque refraenat;

At fluxum algoris cum vino sumta coercet.

320

Si morbum calor intulerit, vel sanguis abundans

Vasaque distendens, vel desiccatio venas

Attenuans, nimiusve labor, vel rheuma, vel ictus,

Ars iubet his causis alias impendere curas.

Apposito sibi castoreo, cum caulis agrestis

325

Semine, nasturti pariter sibi pulvere mixto,

Si clauso pilulata diu teneatur in ore,

Expedit offensam linguae, viresque loquelae

Liberat et redimit a servitio paralysis.

Haec eupatorii succo resoluta, vel herbae,

330

Quae trahit ex ipso paralysis nomina morbo,

Sumta per os, membris distantibus atque remotis,

Segnibus ad motum, sensus torpore gravatis,

Restituit motus regimen, sensusque vigorem.

Expedit, ut laesae praecedat inunctio partis,

335

Mollia praeveniant cataplasmata, cum quibus humor

Rheumaticus nervis firma compage cohaerens

Mollior effectus spargatur et attenuetur.

Sed quibus est aptanda locis medicina requiras,

Et bene discutias et acutae indagine mentis

340

Providus explores, ne si fortasse liganda est

Occiduo capiti, spinae, collo, faciei,

Hanc male praesumas digitis apponere lapsis,

Saepius aufertur digitorum passio, dorsi

Ossibus apposito medicamine, quod Galienus

345

In libro, quem de membris patientibus egit,

Multis mirandum certa ratione probavit.

Fortius expugnat membri medicina dolorem,

Iuncta locis, ubi prima mali fundatur origo,

Materiae radix ubi pullulat, unde remotis

350

Partibus accedit taciti confusio morbi.

Quando in nervorum fundatur origine morbus,

Quod facies per mollitiem laxata fatetur,

Aurea musceleo resoluta, cyclamine frixa,

Ad caput occiduum debet collumque fricari,

355

Obsequio manuum membris superuncta gravatis.

Congrua muscelei retinens consortia multum

Subvenit haec eadem renum laterumque dolori,

Quem creat aut algor solus vel frigidus humor.

Si ventosa malum vis inferat, et sibi demto

360

Respirandi aditu laterum conclusa cavernis,

Acta vago motu, pulset penetralia cordis:

Aurea mixta mero detur sub vespere sero,

Cum quo feniculum, milium solis, vel anethum

Coxeris, ac anisum, saxifraga, petrosilum.

365

Sic data congestis vesicam purgat arenis,

Si nulla affuerit opii mixtura vel auri,

Et modicum sit balsameo ditata liquore,

Quae duce syringa virgae transfusa virili

Musceleo vel nardino sociata liquori

370

Frangit et elimat lapides, penitusque resolvit.

Corpore purgato data cum tepida patienti,

Tempore quod geminis insultum praevenit horis,

Quassat et elidit triteos, quos ventre creatus

Mixturae vitio producit degener humor,

375

Veras quartanas excludit et amphimerinas;

In febre quartana, nisi tertia sive secunda

Legitimo fuerit purgatio facta tenore,

Non valet antidoti nec quicquam proficit usus;

Vendicat eius opem lux tertia post medicinam.

380

Cum calida dabis antidotum si ferveat aestas,

Cum vino calido bruma dominante propines,

Haec opio sibi subtracto, ne forsitan actus

Degener, et causae contrarius inde sequatur,

Neve solutivas rapiat constrictio leges.

385

Cum succo rutae agrestis subiecta monetae

Frigoris excessu muliebria clausa resolvit,

Et matricales cellas, quas humor aquosus

Lubricat, et nimio reddit marcore palustres,

Mundat legitimis faciens conceptibus aptas. -

390

Cum lis versatur de rheumate: pulvere thuris

Apposito detur, opio non inde remoto. -

Quae cum castorei vino potata futuros

Pestis apoplecticae reprimit sedatque tumultus;

Sed praesente malo morbique instante procella,

395

Dentibus ex cuneo reseratis, vertice prono,

Proderit ex illa linguam persaepe fricari.

Quos dolor affligit colicus, cum rheuma procellans

Infima phlegmatico ferit intestina flagello,

Quod tibi spumosae monstrat subductio formae:

400

Aurea cum vino thuris potata iuvabit.

At cum intestinis viscosus et algidus humor

Inseritur colici faciens discrimina morbi,

Mollibus unguentis confert postrema fricari,

Post infusa iuvat decoctio mercurialis,

405

Furfuris et malvae, si cum sale mel et olivum

Miscueris. Sed opus concludit et omnia complet

Mixta mero tentoque liquore et faece relicta

Aurea per calamum membris iniecta pudendis.

Finibus extremis aequo libramine distans

410

Fit liquor applaudens nervis sub pace teporis,

Ne vel frigiditas hos mordeat aut calor urat.

De gelidis et viscosis humoribus ortum

Partibus occiduis solvit submissa tenasmon.

Ex sibi diversis componitur Aurea rebus,

415

Quas variat diversa crasis, substantia dispar,

Virtus dissimilis, numerus, libratio distans. -

Ponderis examen variat, libraeque tenorem

Appendit ratio causis distincta quaternis,

Ex quibus octo fluunt causae in contraria sparsis:

420

Virtus, debilitas; violentia, pigra remissi,

Actus segnities; numerus maior specierum,

Sive minor, quas consimili ligat unio formae;

Vel quia compositum magis aut minus indiget una,

Vt proprium melius acquirat et impetret actum. -.

425

Huic praebet stabilem spatium lustrale vigorem.

Traditur a medicis eius dosis uncia semis,

Quam medici veteres olim moderare solebant

Sub modicae nucis effigie, quia pulveris illi

Copia maior erat, minimum cum mellis haberet.

430

Nunc mutata dosin variat lex conficiendi.

 

Adrianum antidotum

Curas quartanum patienti dans Adrianum;

Morsus reptilium sanas, reprimisque venenum.

Motum conciliat nervis, sensumque reformat,

Curat hemicraneam, paedicon fugat et scotomiam,

435

Rheumata compescit, vesicae scandala solvit,

Subvenit innumeris de frigiditate querelis. -

Masticis in vino decoctio facta soluto

Hoc simul antidoto stomachi potata dolorem.

Solvit et excludit, quem frigida causa creavit.

440

Subvenit huic causae specialiter ex Adriano

Et nucis ex oleo factum cataplasma, dolenti

Appositum stomacho, sive hunc morbum paralysis

Inferat, aut algor, vel rheuma, vel algidus humor.

Quando melancholicis ratio fuscata tenebris

445

Eclipsim patitur, erratque logistica virtus:

Hoc sero dabis antidotum vino resolutum,

Quo costum vel castoreum sit cum sene coctum

Eripit accessus eadem mixtura caducos:

Naribus infusa, quo nondum tempore morbus

450

Bella movet, vel quando suae furit impetus irae.

Vim cephalalgiae cui frigida suggerit ortum

Materies, vel frigiditas quam sola creavit,

Cum vino bibitum valide domat hoc Adrianum.

Cum quo si costum, vel ruta domestica, vel nux

455

Bullierit muscata diu, modus hic medicandi

Aptior, et causae magis utilis esse probatur.

Ex hoc antidoto rutae cum iure soluto

Expediet caput occiduum frontemque perungi,

Et quae mobilibus pulsantur tempora venis.

460

Sed de seminibus calidae virtutis et herbis,

Furfureisque mero coctis oleoque sacellis

Ante vaporetur caput et calidis foveatur.

Quos infrigdati movet indignatio ventris

Cimi vino sumtum confortat eos Adrianum,

465

Anthophilus, costum, mastix ubi cocta fuerunt.

Curat idem scotosim cerebri de rheumate natam

Cum vino thuris; sed si scotomia vigorem

Traxerit a stomacho, tunc vino thure remoto

Confortativum stomachi potes addere costum.

470

Appositum ventri factum cataplasma iuvabit

Ex hoc antidoto, muscelinoque liquore,

Authophilis, nuce muscata cum pulvere thuris.

Cum succo bibitum, quem salvia fundit agrestis,

Hepaticos lapsus domat ex algore creatos;

475

De quibus hydropisis si proventura timetur:

Antidoto sibi commixto decoctio detur

Ex apio, sparago, marathro, brusco, petrosillo. -

In pilulis Adriana dosis sibi pulvere thuris,

Et myrrhe trocleten mistum suscepta medetur

480

His, quibus est hepatis sanies collecta cavernis,

Quam male curati dimisit massa tumoris. -

Ante mali motus primos, dum m orbus inermis,

Cum tepida sumtum typicis accessibus obstat.

Cui qui commixtum vel apozema castoreatum

485

Vel rutae succum biberit vel partibus imis

Intulerit, poterit colicum subvertere morbum.

Capparis in vino decoctio vel tamarisci,

Cui mixtum fuerit Adrianum, splene gravatos

Liberat. Antidoto nephresis curatur eodem:

490

Si vino, cum quo dissolvitur, ista coquantur:

Saxifragae radix, filipendula, granaque solis,

Fu, lithosperma, meu, cyperus, sanguisque caprinus,

Alexandrinum cum siseleos oposcissum;

Praeveniat facta purgatio de Benedicta. -

495

Ex gelidis chymis, eadem medicina creatam

Lithiasin curat, sed qui dabit ex Adriano

Et lyncis lapide pilulas hircique cruore

Ac hederae gummi, miscens opobalsama, morbi

Plenius expediet curam, causamque repellet.

500

Ex oleo puro, vel ubi decoxeris ante

Non paucos cimices, foveatur virga virilis

In vitreo vase formam signante priapi.

Hoc quia fomento laxatur virga, coarctans

Causa remollitur, via clausa prius reseratur.

505

Proderit et virgae cimices imponere vivos,

Vt cimicis morsu nervo patiente titillos

Concomitas sensum vis expulsiva iuvetur.

Sed cataplasmari pecten partesque propinquas

Convenit ex oleo cimicum, cum quo resolutum

510

Hoc erit antidotum, cuius colatio virgae

Missa per argale lapidem dissolvit et arctas

Enfraxes aperit et aquosa superflua fundit.

Coctus aqua salsa senecio, mercurialis,

Herbaque muralis, paritaria, stranguriosos

515

Pectinibus vice fomenti superaddita curat,

Et super has herbas factum encathisma iuvabit. -

Tempore septenni iuvat integra vis Adriani.

 

Athanasia antidotum

Mortis iura premit Athanasia, fata retundit,

Sistit anagogen, vomitum, fluxum, diabeten,

520

Claudit anastomosim, rixin simul et diabrosim,

Profluvium vulvae, stillamina faucis et uvae,

Atque gonorrhoeam compescit, rheumata stringit.

Pentaphilon succo solatrique soluta, vel herbae

Sanguineae, nec non plantagine, rubrificato,

525

Sanguineo lapide pressim cum cote fricato,

Illita temporibus geminis, infusaque nari

Sanguineum valide cohibet de nare fluorem. -

Haec eadem data cum succo plantaginis arcet

Sanguineum fluxum, quem nutritiva resolvunt;

530

Cum per anatropam, venarum carcere rupto.

Summa petit sanguis fervoris acumine motus,

De pulmone fluens, vel ab hepate, vel regione

Pectoris erumpens, vel cum diabrosis eundem

Elicit a venis; Athanasia mixta liquori,

535

Quem contrita facit polygonia vel cicorea,

Sanguineum potata valet compescere fluxum.

Sed quia pulmonis vehemens constrictio tussim

Incitat, et venas aperit, fluxumque cruoris

Fortius exacuit, consultius hoc patienti

540

Antidotum dederis, si lenitiva propines

Penidias, amylum, ptisanam, gummi, dragagantum:

Lenia cum dantur prius, et postrema sequuntur,

Constrictiva trahit virtus moderamen ab illis,

Vt iam non alios habeat praesumere motus,

545

Sed contenta suis propria se lege tuetur.

Non aperit venas, media nec tusse resolvit,

Nec facit ad fluxum sua quem natura coercet. -

Intestinorum vitio cum sanguis ab imo

Profluit, haec cum clysteri transmissa deorsum

550

Compescit fluxum succo resoluta priori.

Cui si mixtus erit bolus sanguisqne draconis,

Galla, rosae, sentix, balaustia, psidia, mastix,

Mintua, consolidae radix, albumen, acetum:

Vtile conficies ex his cataplasma, quod aegris

555

Desuper aptatum membris completius omnem

Sanguinei poterit fluxus absolvere curam.

Menstrua constringit, quae vis furiosa caloris

Exagitat, si cum plantagine mixta bibatur,

Vel foveatur aqua matrix, ubi cocta genesta,

560

Cui se miscuerit Athanasia pondere librae,

Restricto ad sextam certo moderamine partem.

Si manare facit muliebria sanguis abundans

Cum nimis exundet nequiens in vase teneri:

Nec talem cohibere potest Athanasia fluxum,

565

Quem de saphenis celebrata minutio sedat. -

Foemina, cui matrix ventoso plena vapore

Compresso stomacho vitalia membra coercet,

Vt respirandi iam libertate relicta

Syncopis insurgat et suffocatio fiat:

570

Ex hoc apposito prunis medicamine nares

Fumiget, ut tractae nervos matricis odore

Concutiens fumus hanc cogat ad inferiorem

Declinare locum propriaque in sede teneri:

Non infundatur vulvae, nec subiiciatur,

575

Nec sua matricem nubes fumosa vaporet:

Ex hoc natura male contristata vaporis

Horrorem fugiens, tristi turbata sapore,

Fortius alta petens, stationis iure relicto,

Pressura stabili vitalia membra gravaret.

580

Fraena gonorrhoeae ponit, quam lubricus humor

Vasaque lenificans generat, vel semen aquosum

Vel contentiva vis debilis et retinendum

Non cohibere valens, genitalibus addita membris

Admixto sibi castoreo cum pulvere myrrhae,

585

Aut herbae succo, quem virtus styptica morbo

Conciliat, vel cum vino potetur agresti

Et satis austero, cui bdellia, castoreumque,

Mastix cum myrrha dederint decocta vigorem.

Cum roseo vel coelesti potata liquore

590

Tipsicon excludit, quae cum sit nata caloris,

Frigoris interpres vultu depingitur albo

Et medicos errare facit, nam decolor eius

Vrinae effigies causae praenubilat ortum.

Huic semperviva, rosa, sandalus atque morella,

595

Arnoglossa, rubus, pariter sociata decentis

Foedera mixturae subeant, ut sicca minutos

Mixturae mandent cineres et succida succos.

Temperat urinae fluxum confectio talis,

Sub forma emplastri calefactis addita membris.

600

Lamina de plumbo distincta foramine multo,

Ex oleo roseo lumbis aptata perunctis:

Haud modicum solet huic causae praestare iuvamen.

Masticis hausto mero, vel cum succo turionum

Senticis, haec eadem fertur praestare salubrem

605

Coeliacis curam, calidus quos humor abundans

Profluvio ventris, nimioque dolore molestat. -

De calido colicos vexatos rheumate curat,

Si prius infusi solvatur aqua dragaganti.

Si colicus de viscoso sit rheumate morbus,

610

Consequitur nullum talis medicina vigorem. -

In pilulis data confectis cum pulvere boli,

Masticis, ac herbae, cui consolidatio nomen

Praebet consolidae, dysentericis medicatur,

Quos intestini vexat scissura supremi,

615

Aut elixetur radix anagallica, cuius

Misceat haec medicina sibi potata liquorem.

Si dysenteriae radix fundetur in imis

Visceribus, ptisana, dictoque liquore soluta,

Haec eadem haud modicum clysterizata iuvabit.

620

Ars iubet et sollers poscit doctrina medendi,

Quod cum citrinis purgatio myrabolanis

Praeveniat, nocuos mundans a corpore chymos. -

Quae data cum rosea vel aqua de nubibus orta,

In qua mala suos coxerunt Punica flores,

625

Cruda lienterici cohibet stillamina fluxus,

Lubricus et lenis cui causam suggerit humor,

Cuius Metridatus celebris magis et specialis,

Plus quoque digna fide curatio creditur esse.

Antidoti medicina viam praecurrere debet

630

Fida lienteriae, quam dudum longa probavit,

Et morbi propriam vetus experientia fecit.

Quodsi forte roges, quae sit medicaminis huius

Materies, illi kebulos dant myrobalani,

Fungum abies, filicem quercus, coloquinthida pulpam,

635

Feniculus marathrum; tibi formam conficiendi

Vsus et officium tribuit, redditque magistrum.

Ex dysenteria, villos rodiente, cicatrix

Nata lienteriae causam vel apostasis infert,

Quae nulla dicti me dicaminis arte iuvatur!

640

Ante statum, prope rheumatici primordia motus,

Sanat apostema, quod corporis interiora

Possidet, infuso si sit data cum dragaganto:

Exterius natum reprimit, fluxumque coercet,

Laeso sub specie cataplasmatis addita membro,

645

Cum sempervivae succo resoluta, vel illo,

Quem distincta facit centum polygonia nodis.

In pilulis eadem si commixto sibi thure

Detur, apostaseos suspendit rheuma futurae:

Purgat praeteritae vitium cum pulvere myrrhae.

650

Cum modico mellis oleique recepta liquore

Interius sumti delet nocumenta veneni:

Melle lavat, colat, detergit, noxia mundat,

Provocat ex oleo vomitum, purgatque vomendo,

Ipsaque vi propria munit vitalia membra.

655

Cui gentianam miscens et aristolochiam

Ius quoque diptamni, si post vomitum patienti

Hanc dederis sero non pro vomitu faciendo,

Interius sumto demis sua iura veneno.

Nam de reliquiis virus, quod forsan inhaesit

660

Visceribus, vis antidoti consumit et ipsum

Absorbet penitus, ex hoc bis nacta vigorem.

Haec mixtura iuvat laesis superaddita membris,

Viperei quae dura trahunt contagia virus.

Dentibus afflictis, oculis, capitisque dolori,

665

Subvenit, et lacrymis simili formata tenore,

Quem tenet in paribus quando datur Aurea causis. -

Auribus oppressis, nimioque dolore gravatis,

Cum sempervivae succo instillata medetur. -

Cum caricis, uvis passis, dulcique caleno

670

Gargarizet eam, gelido qui rheumate fauces

Compressas habet, et tumidas, nimiumque dolentes:

Ex quibus apponi factum cataplasma iuvabit. -

Stomaticis, quorum pexim distemperat algor,

Cum masticino confert potata Lyaeo.

675

Hic modus, hic usus, haec lex, haec forma medendi

Antiquo celebrem servavit tempore cursum;

Nam tunc ex calidis constans Athanasia rebus

Constanter poterat gelidis occurrere causis.

Frigida cum calidis nunc praedominentur in illa,

680

Hunc curandi usum fugiunt reprobantque moderni. -

Ex hac commixtis pariter sibi mastice, costo,

Olibano, cera, factum cataplasma soluto

Appositum stomacho catatropam fraenat et ipsum

Enormis vomitus laxatas frangit habenas. -

685

Terminus est eius finalis tertius annus. -

 

Acharistum antidotum

Asthmaticos cantus Acharisti potio sedat,

Diluit offensas pulmonis et arteriarum

Spurcitiem mundat, tussim domat, organa vocis

Purificat, vocem reparat, pectusque relaxat,

690

Discutit exortum de frigiditate catarrhum

Et capitis causas gelido de rheumate natas.

Sub pilulae forma linguae cum pulvere thuris

Suppositum vel cum vino potabitur, in quo

Coxeris olibanum, cerebri quod rheuma coercet. -

695

Pectoris offensas, vitalis scandala membri

De gelidis et phlegmaticis surgentia chymis

Placat et absolvit, eius si mulsa bibatur,

Qua prius excocta fuerint et ab igne probata:

Passulus, iringus, liquiricia, ficus, hysopus.

700

Fertur Acharistum sine munere: nam suus actus

Sic celer et properus et praematurus habetur,

Sic quoque praecelerat optatae dona salutis

Quod medicum donis et munere privat honoris,

Et facit ingratum loculis discedere laxis.

705

Raptim facta salus nullo reparatur honore:

De constante nihil quoniam constare videtur,

Actio naturae censetur, non medicinae:

Depretiat pretium meriti, medicique favorem

Fuscat et ipsius iustum degratiat actum.

710

Gressibus accedens tardis, multoque redemta

Vitae supplicio, nimioque excussa dolore

Lenta salus, quoniam naturae subvenientis

Creditur officio medicinae facta salubris,

Gratior esse solet medico, magis obligat aegrum,

715

Impraegnatque manum donis et nomen honore.

Inde fit, ut quod in his magis appretiabile constat,

Hoc minus appretiet fatui sententia vulgi. -

Durat Acharistum tribus annis inviolatum.

 

Alchancalon antidotum

Cum rheubarbaricis scrupulis tepidoque liquore

720

Simplicibus triteis Alchancalon et geminatis

Confert, dyscrasiae febrilis caumata solvit:

Ardores hepatis fugat, ictericosque colores,

Ex fumo cholerae caput ascendente dolorem

Amputat, et scotosim curat, visumque reformat.

725

Quos, calida suadente crasi calidaque diaeta,

Aestivi stimulo febris irritata caloris

Temporibus calidis solito de more salutat,

Providus absolvit huius medicaminis usus

Praeveniens, tollitque mali nocumenta futuri,

730

Et febris ad corpus socialem rumpit amorem. -

Confectum cum melle duobus militat annis;

Vno se tantum regit accedente syrupo.

 

Haemagogum antidotum

Traxit Haemagogum proprium de sanguine nomen,

Ad causas quia praecipue spectat muliebres:

735

Et quod matricis iniuria longa negavit,

Sanguine viscoso clausis a frigore venis,

Sanguineum movet et cogit manare tributum.

Matricis pecus interimit pellitque peremtum.

Quae bene purgari nequeunt post tempora partus,

740

Menstrua purificat, et noxia cuncta rescindit,

Constrictasque prius matricis laxat habenas.

Potatum movet urinam, dissolvit arenam,

Stranguriam sanat, lapidis fragmenta resolvit,

Hepatis enphraxim reserat, splenisque tumorem

745

Extenuat, colicis de frigiditate medetur:

De gelidis compressa domat praecordia chymis;

Viscera ventosis curat pulsata procellis;

Subvertit vomitum: crudi quas nausea ventris

Reiicit acceptas Haemagogum continet escas:

750

Phlegmaticum movet humorem, motumque potenter

Eiicit. In causis nullum muliebribus isto

Fortius et melius medicamine comprobat usus.

Ex haemorrhoidis patientibus atque solutis

Est hoc antidotum summa ratione cavendum. -

755

Constat Haemagogi vis integra quatuor annis.

 

Blanca maior

Blancos Blanca movet chymos: fit commoda nervis,

Phlegmatis eluvie pressis: confert tremulosis,

Asthmaticis, lippis, lethaeis atque caducis. -

Cephaleam gelido genus ex humore trahentem,

760

Cui tribuunt vires privatae foedera causae,

Pulveris anthophili, vel, quem xylocassia reddit,

Mixturam sibi concilians data Blanca potenter

Eruit, et veterem tollit nova causa querelam.

Prima vadum tentet, praecurrat iter medicinae

765

Aurea per patulos naris infusa meatus;

Vel Diacastoreae vel Sacrae potio picrae.

Si triduo mellis acidi praecesserit usus,

Cum praedictarum resoluta mero specierum

Excludit capitis natum de ventre dolorem. -

770

Sic data perfusos lacrymis semperque fluentes

Sanguineos reprimit oculorum Blanca tumores

Se quibus admiscet cum sanguine phlegmatis humor.

Cui si castorei pulvis, stafisagria, mastix,

Mixtus erit, pilulisque frequentibus inde receptis,

775

Lumina detergit lippo foedata liquore.

Quae sibi commixtis et lance pari sociatis

Eufrasia, marathro, ruta, latoque cimino

Limpidat obscuros oculos, siccatque madentes,

Fortiter exonerat pressos purgatque repletos,

780

Palpebras reserat viscoso carcere clausas,

Nexas dilaqueat, viscosa bitumina mundat.

Quae bene gummosis sibi commixtis anacardis,

Mastice, castoreo, myrrha, pilulisque recepta:

Ne fluat in vanos motus, falsasque timoris

785

Vmbras concipiat, ne castra superflua fundet,

Finibus Italicis ne se quaesiverit extra,

Phantasiam firmat: logicae virtutis acumen

Dirigit et mentis deliramenta retundit:

Vim memorativam solidat, gazam rationis,

790

Lubrica lethaei quam merserat unda fluenti

Colligit et reparat et sub Iove siccat amoeno.

Haec anacardorum generoso mixta liquori

Frixa mero, cellae superaddita posteriori,

Perdita virtutis memorantis iura reformat;

795

Ante die quarto caput ignea cuffa vaporet,

Vt cutis effundat carpello caesa cruorem.

Hermodactylico purgat sibi pulvere mixto

In pilulis gelidam sero data Blanca podagram.

Ex ebuli cimis, de sambuci mediano

800

Cortice, proiectis tunicis, solisque retentis

Mollibus interulis, de feniculi, petrosilli,

Seminibusque apii, fiat decoctio, per quam

Blanca resolvatur chamaeactis mixta liquori

Expresso a cimis, quod conchula continet ovi.

805

Hoc accepta modo, tali celebrata tenore.

Vsibus assiduis pro viribus accipientis,

Liberat hydropicum longi de carcere morbi,

Cui digestivi motu languente caloris

Fortior expellens et proiectoria virtus

810

Laxat et extendit generali membra tumore.

Pulvere castorei largo sibi pondere mixto

Per crebras iterata vices, nunc subdita linguae

Per pilulas, nutritivis nunc tradita membris,

Os tortum pendens, labrum faciemque solutam

815

Linguam legitimae fraudatam iure loquelae

Rectificat, relevat, compaginat atque coaptat,

Integrat et cuneo naturae verba monetat. -

Cappare, feniculo, mixtis sibi cum tamarisco,

Et quae leptomerae virtutis acumine pollent,

820

Spleneticis confert, si mollitiva relaxent

Splenis duriciam, si digestiva medendi

Vsum praeveniant, ne prima novissima fiant. -

Ius apoplexiae dirimit, morbique caduci.

Si tepido vino, quo sit caro cocta leonis,

825

Blanca resolvatur, et sic resoluta bibatur.

Sic se matronam veterem Platearius olim

Per duo lustra prius passam curasse fatetur. -

Annis Blanca manet geminis foecunda vigoris.

 

Benedicta

Humores trahit a membris Benedicta remotis,

830

Dissolvit lapidem, morbum fugat articularem,

Stranguriant, phrenesin, colicam domat et paralysin,

Amputat enphraxes hepatis, splenisque tumores,

Iliacam solvit pestem, reprimitque podagram.

Ante datis divisivis radicibus, herbis,

835

Gummis, seminibus, quibus est diuretica virtus,

Ordine sub certo, quorum foecunda Salerni

Pagina describit similem distincta columnis,

Corpore mollito calidi virtute lavacri,

Quo fuerint cocta cresso, senecio, malva,

840

Furfur et althaea, cissum, linochidis herba;

Admixtis sibi praecipuis meliusque probatis,

Quae praedictarum pandit distinctio rerum,

Summam nephreticis curam gerit et lapidosis. -

Pondere si duplici, quam regula conficiendi

845

Exigat, admixtus erit hermodactylus illi

Ictibus arteticis acri de rheumate natis

Subvenit et gelidae confert Benedicta podagrae. -

Quae cum clysteris apozemate mixta, pudendis

Instillata locis, colicam, si solverit alvum,

850

Spondet, quod colici tollet nocumenta doloris,

Cum Diamargariton si demum mixta bibatur.

Sed calidi primum venter, partesque pudendae

Renes et lumbi sitiunt fomenta lavacri.

Actio clysteris si surda sit atque rebellis

855

Vt duras nequeat ventris dissolvere faeces,

Sumta per os medicina nocet, viresque doloris

Exacuit, morbum renovat ventremque procellat. -

Conceptam vitio stomachi, quam causa creavit

Frigida, cephaleam domat antophilis sibi mixtis

860

Et nuce muscata. Sed frontis inunctio primo

Et laterem capitis calido celebretur olivo. -

Quos fermentat hydrops, pexis quibus hora secundo

Incrudata, vago distendit membra tumore:

Quos gravat eluvies, Benedicta vigore potenti

865

Liberat et redimit: data cum vino petrosilli,

Masticis et marathri, dauci, duplicisque cimini.

Postquam pleuretici deferbuit ira caloris,

Iamque suos motus, bis septem noctibus actis

Post acmen propriis quaerens erumpere cellis,

870

Ordine postposito ne proflua forsan oberret

Materies, fatuo ne laedat membra recursu,

Haec medicina cavet data cum ptisana, dragaganto

Gummi, penidiis, melonibus atque citrolis. -

Permanet incolumis Benedictae vita biennis.