Iste sunt cause propter quas amodo nolo

Vivere sicut eram solitus, nec subdere collum

Plus intendo iugo nervos carpentis amoris.

Sed quoniam non usque caret matura senectus

5

Insidiis, et adhuc temptatio plurima restat,

Quid faciam? Repetamne iocos quibus ante vacabam?

Delicias, quibus utebar, iuvenilibus annis?

Non repetam, quia tunc etiam non me relevabant

A care cura, nec eis oblivio cure

10

Talis inest, desiderium potius revocarent

Et dici potest, "vetulus iam desipit iste".

Sed scio quid faciam; studio complectar anhelo

Lucem, quam mecum dixi prius esse reclusam,

Lucem doctrine, que rerum Sedula, causas

15

Rimatur, sublimis apex in philosophia.

Lucem doctrine, que cum sit celica, terras

Non dedignatur, sed in exilio peregrinat

Isto nobiscum, solacia vera ministrans.

Adiciamque iocos dociles, mathesisque sequaces,

20

Sumptibus exiguis aliquatenus edificabo,

Concernens ad materiam, geometrica quedam

Sic abstracta quidem, quod non sine materia sint.

Algebreque memor, qui ludus arithmeticorum,

Admittam ludum qui rithmimachia vocatur,

25

Inveniam si discipulos, quia non nisi pauci

Sunt hodie, mathesim qui censuerint imitandam.

De cantu capiam partem quam musica scribit

Adque creatoris laudem mea cantica vertam.

Ascendam in celum, si demonstratio pennas

30

Annuat, et cursus astrorum verificabo,

Instrumenta levans et scribam posteritati,

Qualiter inveni loca singula tempore certo,

Vt conferre queant sicut fecere priores.

Inde creatorem per res intendo creatas

35

Venari, et demum per rerum querere causas

Causam, intellectu cum transcendente, supremam

Sciturus per eas, super omnia cui reverendum.

Cui me devoveam, perfecto corde, diesque

Consumpturus in hiis, quos nutu cuncta moventis

40

Significatores, velut instrumenta, dederunt

Per que prima quidem regit omnia causa, prout vult.

De quibus in maiore meo licet inveniatur

Libro, quod dixi Platonica verba secutus:

Neu regio foret ulla suis animalibus orba,

45

Astra tenent celeste solum formeque deorum.

Non tamen hic nisi quod certum est volo dicere; quare

Diffinire necessarium non est modo, cum non

Constet utrum vivant celestia corpora necne,

Affirmare quod est temerum incertumque negare.

50

Sed quocumque modo sint, certa indagine constat

Quod quamvis diversus eis sit motus, eantque

Nunc celeri motu nunc tardo nunc retrocedant,

Et nunc directe, nunc aut septentrio sursum

Efferat aut retrahat, pars meridiana deorsum,

55

Nunc grandem parvamve putes diametron habere.

Compositus tamen est diversus motus eorum

Motibus ex equalibus orbicularibus in se,

Et numeris certis et certa lege moventur.

Hoc etiam constat quod mundi motus obedit

60

Hic elementaris, sicut longus docet usus.

Motibus ipsorum nec contradicere possunt,

Qui, quecumque minus noverunt, despiciunt et

Dentibus invidie presumunt dilaniare.

Prima per ipsa quidem regit omnia causa, prout vult

65

Organa sunt primi, sunt instrumenta supremi.

Cuius amicitias hic, si michi comparo, nulli

Post mortem teneor obnoxius esse deorum.

Quicquid enim teneat de diis sententia prisca,

Vnicus est deus et dominus cui dii quoque parent.

70

Salva sit ipsorum patientia salvaque si non

Esse potest, nisi diffitear quod sentio, saltem

Non dedignentur, cum sint rationis amici,

Si rationibus experiar, si discutiam quid

Credi conveniat super agnitione deorum,

75

Vtrum sint plures vel forte sit unus eorum

Qui dii dicuntur, pater et deitatis origo.

Quod si sic, iam sunt virtutes particulares,

Et non dii; nisi grammatices accommodet usus

Hoc nomen, deus, ad virtutes significandas

80

Omnes, quod potius deberet abusio dici.

Tunc idiomalis hec dici questio posset,

Que modici pretii reputatur apud sapientes.

Ac si non licet os in celum ponere, certe

Non possum cogi quin credam quod michi dictat

85

Mens, que de celo michi credita dicitur esse;

Ergo loqui liceat de primo principio, quod

Sic est principium quod non est principiatum,

Et queratur utrum sint plures principiantes,

Exempli causa, sicut quidam posuerunt,

90

Vt bona principiet alter, reliquus mala, vel sit

Vnicus amborum, diversimode licet, auctor.

Quocirca dico quod causa sui nichil esse

Principiumve potest, quin omnipotens etiam sit.

Nec decet esse deum, divinum dummodo nomen

95

Restringatur ad id quod non est principiatum,

Sicut predixi. Quid enim iuvat esse deum si

Non est omnipotens? Deitasque quid addit eidem,

Omnipotentia si circumscribatur ab ipso?

At verum nichil est adeo proprium deitati

100

Sicut posse, nec id dignum est deitate, nisi sit

Perfectum; quare si non est omnipotens quis,

Nec deus esse potest, sequiturque quod omnipotentes

Si non esse duo possint, Nec dii duo possunt.

Dii quoque si plures, et plures omnipotentes.

105

Arguo sic igitur: Duo si sunt omnipotentes

Ac per id equales, aut hic dependet ab illo

Aut non; nam si sic, bina omnipotentia non est.

Si non, istius poterit contrarius esse

Ille voluntati, sua si velit impediendo

110

Facta, vel illius econtra forsitan iste.

Nam si non possit, iam non est omnipotens is;

Si vero possit, alius non omnipotens est.

Sic igitur rebus independentibus a se,

Omnipotentatus non posset inesse duabus.

115

Quare nec deitas; tantum est igitur deus unus,

Strenuus, excelsus, super omnia glorificandus.

Hic deus est virtus quedam, que transilit omnem

Virtutem, virtus super omnem simplicitatem

Simplex, a nostra sic cognitione remota

120

Simplicitate sua, quod per se scibilis ipsam

Non est a nobis, non quod de parte sua sit

Defectus, sed nos hebetes sumus ad capiendum

Esse re! vires nostras ita transgredientis.

Sed nec habet virtus hec, cum sit prima, prius se

125

Per quod in ipsius veniatur cognitionem;

Quare non nisi per sua posteriora scietur,

Que sunt res omnes quas mundus continet in se,

Nam mundum deus ex nichilo mundanaque fecit

Solus ab eterno; sed cum non posset apud se

130

Tanta pati bonitas, etiam quemcumque colorem

Invidie, voluit quibus esset largus, habere.

Et primo duo materiam lucemque creavit,

Vt, per quod fieret hic mundus haberet, et ex quo.

Sed qui materiam vult informem, meditari

135

Cogitur ut, sicut punctum, meditetur eandem.

Nam quantum nichil esse potest et fine carere,

Finitumque quod est et formam constat habere.

Ergo materie, que se reddit meditanti

Sub puncti specie, lux illa supervenit, et cum

140

Sit manifestatrix, ad formam suscipiendam

Aptat eam, quoniam per totum digerit illam,

Igniculisque fovens partem diffundit in omnem,

Motibus oppositis, faciens diametron ubique,

Cumque sit ambarum finita potentia, standi

145

Terminus est positus, quo sistitur utraque virtus.

Scilicet extendens extensaque sic, ut in illis

Plus nec agente potest patiens nec agens patiente.

Commensurat eas eadem proportio sicque

Crementi motu cessante, reflectitur in se,

150

Hac fit spera via, tali distincta tenore,

Vt pars interior sit dempsior, apta quieti,

In qua plus de materia, de luce minus sit.

Pars sit et exterior subtilis et apta moveri,

In qua plus de luce, minus de materia sit.

155

Hec pars humanam speciem regit, illaque pascit.

Porro pars spere medium que possidet et que

Dempsior est alia, per quatuor est elementa

Sic connexa, sibi divisa, quod alterutrorum

Vires oppositas medium commune maritat.

160

Inque novem celos extrinseca dividitur pars,

Quorum forma, quasi tunicatim, contineat se.

In quorum septem propiori a parte planete

Septem discurrunt, diversis motibus acti.

Horum sunt superi, Saturnus, Iupiter, et Mars,

165

Sol medius, sub Sole Venus, precepsque sub illa

Mercurius, terreque propinquior infima Luna.

Stellas octavum celum fixas habet, uno

Motu contentas, ut in hiis contrarietas sit

Tanta quod unicus est, ubi corpora plurima, motus

170

Et rursum motus, ubi corpora singula, multi.

At nonum celum, quantum ad nos, ordine primum,

Quantum ad naturam, dictum quoque mobile primum,

Nullum corpus habet, sed lux diffusa per ipsum.

Quanto materie radix removetur ab ipso,

175

Tanto concerni potuit minus, ut fieret lux

Illic visibilis, nec enim nisi materiatum

Visibus offert se. Motu lux ista diurno

Celum sic a materie radice remotum

Tam rapida virtute movet tantoque vigore

180

Circumvolvit, ut et celos secum trahat omnes,

In se contentos secum circumrotet omnes

Nocte dieque semel et mundanum super axem.

Axis mundanus est linea, que quia transit

Per centrum mundi inque polo finitur utroque,

185

Maior ea nulla est immotaque sola quiescit.

Sola quiescit sed non est longissima sola,

Exclusa maiore, potest equalis haberi.

Circulus omnis enim qui dividit in duo speram

Maximus est, pariterque suus longissimus axis.

190

Quorum qui supra mundi componitur axem,

Cuius describit motum revolutio primum,

Dicitur equator et dicitur equidialis.

Sed quia sunt multi motus preter memoratum

Hiis octo celis, unus tamen est generalis

195

Et super axem, qui mundi declinat ab axe,

Per quintam decimam modico minus et suus orbis

Non est equatore minor, qui dicitur orbis

Signorum vel zodiacus, quantumque recedit,

Axis ab axe suus declinat et orbis ab orbe,

200

Celorumque sub hoc motus describitur octo.

Sed quia celos hos motus vehementia primi

Vincit nec possunt ipsum usque sequi, reputatur

Ipsorum motus primo contrarius esse.

Non tamen est, sed id incurvatio visibus offert

205

Vincunturque magis, quanto magis inde remoti,

Et qui tardior est, velocior esse videtur.

Nam lux illa movens virtus est, immediate

A primo motore fluens in mobile primum.

Et movet ipsum sic, ut motor non moveatur

210

Sed manet immotus, licet illa necesse moveri

Sit, quecumque movent contactu, non tamen illa

Que virtute movent; idcirco necesse moveri.

Amplius hoc celum sic hac virtute movetur,

Vt numquam totum mutare locum queat in se.

215

Sed sole partes eius mutant loca quando

Circumvolvuntur; quia motus is orbicularis

Cui nichil oppositum, semper durabilis, ergo

Sese continuans in partem semper eandem.

Et circa medium, quia nec leve nec grave celum est,

220

Ast elementorum levitas ubi vel gravitas est,

Est motus rectus, quia quod gravitate movetur,

Ad medium trahitur, et quod levitate, recedit

A medio; quorum sunt oppositi sibi motus

Ad loca tendentes diversa, quibus sibi nactis

225

Quodlibet in propria regione quiescit eorum;

Inde nec extrahitur nisi per motum violentum.

He mundi partes, celestis scilicet illa,

Hec elementaris, mundo servire minori

Non dedignantur; mundus minor est homo, cuius

230

E celo vita est et victus ab hiis elementis.

Sic dictus quia sit mundi maioris ad instar

Factus, converso licet ordine, nam quod in illo

Grossius est iacet in medio, subtilius extra.

Hic vero latet interius, subtile velut sunt:

235

Cor, cerebrum, necnon et epar, dominantia membra,

Testiculique licet sint ex hiis, sunt tamen extra

Ob generativam foris auxiliantis egentem.

Ista quidem vice celorum funguntur in ipso.

Et quibus est servire datum specialiter istis,

240

Scilicet arterie, pulmo tracheaque cordi,

Vene, fel et splen epati, nervique cerebro,

Sensus et motus et semen dantia vasa

Testiculis, stomachusque cocus generalis eorum.

Sol in corde manet et in arteriis dominatur,

245

Vivificans per eas totius corporis artus.

Mercurius patulam pulmonis habet regionem,

Tracheam quoque vociferam linguamque loquacem,

Testiculos Venus et que semen vasa ministrant

Sortitur, sed epar Iovis est stomachusque cibator,

250

Splen Saturnus habet, Mars fel, et Luna cerebrum.

Stellatum celum nervos, sensus habet atque

Nonum motivos, cuius rapit omnia motus.

Virtutes iterum potes assignare planetis.

Et naturales in primis; appetit ergo

255

Mercurius, retinet Saturnus, digerit autem

Iupiter, expellit Mars, pascit Luna, nutrit Sol.

Atque Venus generat, post quas et sic animales.

Sentit Iupiter et Sol cogitat ac ratione

Vtitur ac meminit Saturnus, Luna localem

260

Exercet motum, discernit Mercurius, Mars

Iram succendit, desiderium Venus auget.

Compositos itidem dabis humores elementis.

Aera sanguis habet, habet ignem colera, terram

Melia, phlegmon aquam, sed rursus homogeneorum

265

Membrorum quedam sunt horum danda quibusdam.

Ossa quidem terrestria sunt aqueeque medulle,

Aeree carnes, cutis ignea, cetera claudens

In se, sicut ibi tria circumplectitur ignis.

Distribuuntur item sic officialia membra,

270

Arce manens caput in supera iuri datur ignis,

Venter aque, dorsum terre, manuumque pedumque

Ramos aer habet, cuius per inane vagantur.

Sic homo maioris est mundi factus ad instar

Sic homini totus maior mundus famulatur,

275

Sic hominem celique regunt elementaque pascunt.

Sed specialius est celi pars una dicata,

Vt proprie per eam species humana regatur.

Nam quamvis homini totum celum famuletur,

Appropriata tamen est cuilibet ex elementis

280

Quedam pars celi; regionem Sol regit ignis

Materiamque cometarum sublimat ad ipsam,

Subtilemque levat pro dando rore vaporem.

Inde minoribus est datus aer quinque planetis,

Ad quorum motum mutatio temporis omnis

285

Accidit et veniunt nix, grando, tonitrua, fulmen,

Ventique et pluvie; Lune sequitur mare motum

Acceditque ad nos quotiens ad meridianum

Luna venit, quotiens et ad orizonta recedit.

Fortius accedens, quotiens ascendit ad augem

290

Orbis Luna sui, cuius centrum, quia distat

A centro mundi, nomen quoque traxit ab inde

Cuspidis egresse, similique modo, quotiens est

Orbis in auge brevis, quem nominat ars epiciclum,

Et quotiens utriusque simul conscendit in augem,

295

Est, sicut plus esse potest, accessio fortis.

Tunc etiam pisces meliores sunt ad edendum,

Precipue qui sunt in conchis degere nati.

In terra tandem stelle fixe dominantur

Ad numerum, quarum datus est numerus specierum.

300

Que tamen ex stellis cui serviat ex speciebus,

Nescitur; sed homo regitur specialiter orbe

Nono, qui celos et continet et movet omnes,

Vnde fit ut sicut stellarum motus obedit

Et trahitur, celi quod continet omnia raptu,

305

Sic dominatur homo cunctis aliis speciebus.

Sicut et in celo lux est subtilior isto,

Sic homo dignior est, mentisque capacior alte,

Sicut et hoc celum primus fovet immediate,

Sic hominis speciem super omnia diligit idem.

310

Et cum de cunctis sit cura deo speciebus,

De solis individuis huius speciei

Cogitat, in quorum sunt cuncta creata favorem

Illis precipue dans quandam nobilitatem,

Vim speculativam, divini munus honoris,

315

Per quod dignatus sibi nos est assimilari,

Infundendo creans ipsam, infundensque creando.

Ac alie vires anime cum commoriantur

Omnes, corporibus se separat unica vis hec

Corpore nec pereunte perit, quoniam licet ipsa

320

Non sit ab eterno, postquam tamen incipit esse,

Durat in eternum, cuius quia conditiones

Eternas quasdam inveniunt, sub tempore quasdam

Dixerunt, quod eam factor lucis creat inter

Tempus et eternum confinem ambobus, ad instar

325

Orizontis, qui duo semisperia mundi

Visum scilicet a non viso dividit eque.

Separat autem se quoniam de corpore toto

Non habet organicam respondentem sibi partem.

Est igitur sine fine manens ubi ceperit esse.

330

Horum mundorum, nullo deus iste iuvante,

Materiam potuit, scivit, voluitque creare,

Ac ipsos de materia formare creata,

Maiori lucem infundens animamque minori.

Et placuit sibi quod tales essent duo mundi

335

Quodque due partes quas mundus habet minor essent:

Hec finibilis et semper durabilis illa.

Et quod maiori motus essent duo mundo:

Hic finibilis et semper durabilis ille.

Non tamen univoce sumatur semper utrinque,

340

Nam semper durant anime sine fine manentes.

Sed motus cessare potest durasseque semper.

Semper enim durat quod tempore durat in omni

Et motum tempusque sibi liquet esse coeva.

Nam nec motus erit sine tempore nec sine motu

345

Tempus; que sicut cepisse simul potuerunt,

Stare simul poterunt, cum terminus affuerit, quem

 

340a

Eternum primum die perpetuumque secundum,

341a

Perpetuum dico quod in omni tempore durat

342a

Eternumque nec cepit nec desinet esse.

343a

Ergo perpetuum durare intellige quantum

344a

Durabit tempus, quod Nec tempus sine motu

345a

Nec sine tempore motus erit, prohibet nichil ergo

346a

Quin stent ambo simul cum terminus affluerit quem

 

Conditor imposuit, nec eum novit nisi solus

Impositor, sicutque fit ut, durante perhenni

Motu, causatur perpes generatio, sic et

350

Iste status causat vitam sine fine quietam,

Vt quod vixerat hic ad tempus in hiis clementis

Vivat in eternum super orbes glorificatos.

De rationali dico, cui vita superstat.

Statim ergo veniente statu fient nova cuncta.

355

Scemate nam simili status innovat omnia, sicut

Et motus generat; celi generatio moti

Est effectus et eiusdem surrectio stantis.

Ad motum celum finiti temporis esse

Pertinet, adstans atque quietum pertinet esse

360

Eternum, fixumque manens et glorificatum.

Porro statum sequitur surrectio tam generalis,

Quam preter motum generaliter omnia stabunt.

Ergo necessario nova fient omnia; celum,

Sidera, mundus, et hic et corpora nostra resurgent.

365

"Si stet motus" ais; sic est, sed stare necesse

Non est; et quamvis sit naturale resolvi

Quod iunxit natura, tamen non vult deus illud

Quod ratione bona iunctum fuit usque resolvi.

Vnde fit ut quicquid natura solubile iunxit,

370

Sanxierit bonitate sua divina voluntas.

Hec ais, hec et ego; simul unica perficiendis

Omnibus organicis non sufficit endelichia.

Est animabus et hoc, aliquid quo dicitur una

Quelibet illarum, quo differt omnis ab omni.

375

Si vero motus non stet, generatio semper

Continuabitur et species humana creatas

Infusasque novas animas sibi multiplicabit.

Separat autem se virtus, anime speculatrix,

Propter eam causam quam dixi; sic animarum

380

Infinitus erit numerus, natura sed istud

Non patitur nec stare potest, quare neque primum

Sic stabit motus, sic corpora nostra resurgent,

Ad proprium corpus anima quecumque reversa.

Non quod Deucalion sit Pirra futura, sed istud

385

Corpus idem numero quod habebat uterque resumet.

Vt, quia pro meritis reddenda est gloria, pena

Pro culpis, proprios actores queque sequatur.

Sic mutabit nos excelsi dextera, solo

Verbo, nam standum si iusserit, illico stabit.

390

Non ut dissolvat que iuncta bona ratione

Sunt, sed ut in melius commutans sanciat illa.

Forte tuus tamen id non sustinet intellectus,

Ignis reliquias sic in melius renovari

Posse; quod et memini dicens hec de Iove verba:

395

Esse quoque in fatis reminiscitur affore tempus,

Quo mare, quo tellus, correptaque regia celi

Ardeat, et mundi moles operosa laboret.

Sed de hoc non est vis; is enim qui primo creavit

Omnia de nichilo, reparare potest ea, multo

400

Fortius ex aliquo, renovando modo meliori.

Hic deus omnipotens est virtus illa suprema

Cui me devoveo, cui soli confiteor me

Totum deberi, cui soli debeo grates

Tam de gratuitis quam naturalibus, et quam

405

Fortune donis, isti me iudice soli

Debetur reverentia, debetur famulatus.

Huius amicitias hic si michi comparo, spero

Quod meliore gradu coram se stare iubebit.

Huius cultorem me repromitto futurum,

410

Huius et utinam merear meminisse, priusquam

Adveniant anni quos dicam non placituros!

Sol ut obumbretur et stelle, lunaque solis

Lumen, post pluviam redeant nubes, iterato

Custodesque domus seu fortes commoveantur,

415

Quique vident per parva foramina contenebrescant.

Filia carminis obsurdescat, surgere mane

Que solet ad vocem volucris, ducantque molentes

Otia, formident timeantque excelsa viarum.

Flore suo canescat amigdalus, imminuatur

420

Capparis in lumbis impingueturque locusta.

Rumpatur funis argenteus atque recurrat

Aurea virga, super contrita sit ydria fontem

Cisternamque super confringatur rota, pulvis

In terram redeat, sed liber spiritus ipsum

425

Evolet ad dominum, qui desursum dedit illum.

Temporis illa dies finem faciet michi vita

Victuro meliore quidem, si reddidero me

Gratum factori largitorique bonorum.

Precipue si serviero sibi, si bonitatem

430

Ipsius summam dilexero corde tenaci,

Menteque perfecta, si glorificavero laude,

Neve creature cultus impendero dignos

Maiestate sua, seu reddendos sibi soli.

Sic igitur metuenda dies non est michi mortis.

435

Et si non alias, ideo saltem, quia finem

Exilio faciet; mors regibus exulibusque

Communem patriam parat et communiter omnes

Vrbe sua recipit et nullos inde relegat.

Porro non penitus caret utilitate quod ipsa

440

Terminat exilium, quale est habitare sub arcto

Quale Getas inter, quia proximitate Getarum

Deterius nichil esse potest, ubi vivere certe

Non aliud reputo quam mortem continuare.

Quamvis esse malam mortem super omnia dicant,

445

Non nichil est finire malum; mala sunt bona finem

Impositura malis. Non semper vivere vellem,

Si non concessum simul esset posse reverti.

Nam quoniam reditum michi iam sperare negatum est,

Opto mori, sed si michi vivere forte liceret

450

In patria, gravior foret expectatio mortis.

Nec me quorundam deterret opinio vana,

Qui dicunt animas apud infernalia regna

Exercere quod hic exercuerant, quia verum

Si foret hoc, non exilium fugerem moriendo.

455

Dii melius! Quod si dixisse redarguar illud,

Non fuit hoc quia sic sentirem sed quia vulgo

Cum loquerer, vulgi decreta tenere volebam.

Verior et potior sententia philosophorum

Illorum proprie, quos illa scientia dives

460

Occupat astrorum, qui partem iudiciorum

Excercent, et principiorum reddere causas

Sufficiunt, varios effectus inde probantes.

Hos apud invenies quid significare planetis,

Quid signis domibusve datum; quia circulus ipse

465

Dividitur bimode per sex signa domosque,

Hec divisio naturalis et hec situalis

Diversasque trahunt vires ab utraque planete.

Qui cum sint septem, duo sunt ibi lumina magna

Estque planeta diurnus Sol nocturnaque Luna.

470

Et rursus Sol masculus est et femina Luna,

Sol calidus siccus est, humida frigida luna.

Pertinet ad Solem virtus activa caloris;

Pertinet ad Lunam passiva sed humiditatis.

Sicque potest dici Sol sponsus Lunaque sponsa,

475

Ex quibus in mundo res omnis habet generari,

Humorem Luna, prestanteque Sole calorem.

Post Solis Luneque faces sunt lumina quinque

Propter naturas totidem, quia sunt elementis

Quatuor affines, commixta ex omnibus una.

480

Frigidus et siccus est Saturnus calidusque

Mars est et siccus, et Iupiter est calidus sed

Humidus, atque Venus est humida frigida, mixtus

Mercurius convertibilem se reddit ad omnes.

Rursus Saturnum dicunt Martemque malignos,

485

Sed plus Saturnum, Martem minus. Ex aliaque

Parte Iovem Veneremque bonos, plus hunc, minus illam.

Mixtum Mercurium ponunt in utroque vicissim.

Ex hiis principiis sunt inter cetera multa

Conati domini stellarum reddere causam,

490

Cur sit nona domus fidei vel religionis.

Nam cum Saturni sit circulus altior, inde

Incipiunt primeque domus venantur ab ipso

Causas et proprietates; iterumque secunde

A Iove, qui succedit ei, similique deinceps

495

Scemate per reliquos, donec sit septima Lune.

Inde revertatur octava domus moderanda

Saturno, post nona Iovi, ubi Iupiter ergo

Significare fidem per prenarrata probetur.

Nec poterit domui none prestare quod ipsa

500

Significare fidem possit vel religionem,

Sed quod significet sic per predicta probetur.

Fortunas Iovis et Veneris prediximus esse,

Maioremque Iovi dedimus Venerique minorem;

Cumque due vite sint, presens atque futura,

505

Dignior illa quidem quam sit presens ideo, quod

Plus valet eternum quam quod pro tempore durat.

Propter id est Veneri data significatio supra

Fortunas huius mundi, sit gratia verbo,

Ludos et cantus, ornatus atque colores.

510

Quodque per olfactum gustumve iuvat coitumque,

Et concludendo breviter, super omnia mundi

Gaudia, quicquid in hac est delectabile vita.

Sicque Iovi cessit vite fortuna future,

Assertive quam nullus describere posset;

515

Immo negative vult describi, quasi dicas

Qua nichil est melius, nichil est iocundius usquam.

Quod cum non possit nisi religione fideque

Quatenus acquiri, merito quoque Iupiter illas

Significat, merito domui none dedit illas,

520

Ex quibus ulterius venabimur, ut veniamus

In vite secli venturi cognitionem.

Significare fidem Iovis est et religionem.

Ergo secundum quod complectitur ipse planetis

Et fidei species debent diversificari.

525

Sicque fides sunt sex sed non nisi quatuor usque

Tempus ad hoc presens latas invenimus esse.

Si complectatur Saturno Iupiter, ex quo

Saturnus gravior est omnibus ipseque nulli

Iungitur ex aliis, omnes iunguntur eidem.

530

Esse fides debet que nullam confiteatur

Ex aliis, omnes tamen inclinentur ad ipsam;

Talis erat Iudea fides et talis adhuc est.

Si Marti, Caldea fides credetur apud quam

Ignis adoratur, cui significatio Martis

535

Concordat; sed si Soli, sequitur quod adorent

Militiam celi, cuius princeps quoque Sol est:

Si Veneri, iam nostra fides convincitur esse,

In qua, si libeat, quodcumque licere putatur.

Scripta licet super hoc nondum lex inveniatur.

540

Et quia quatuor has iam precessise videmus

Et reliquas etiam presumimus esse futuras,

Lune postremam legem fore conicientes,

Vel quia post alios est circulus infimus eius,

Vel quia lunaris motus corruptio legem

545

Omnem significat tolli debere per ipsam.

Feda fides erit hec quam rex in fine dierum

Sive potens aliquis violenter et absque colore

Est inducturus, qui divinum sibi cultum

Vsurpare volens, occidet et opprimet omnes

550

Contradictores, nec tanta occisio, tanto

Tempore, pro turpi causa precesserit umquam.

Sed durare parum poterit, quia Luna figure,

Motus et lucis est mutativa frequenter.

Ante tamen legem Lune lex Mercurialis

555

Promulganda manet, sed propter Mercurii tot

Circuitus et tot inflexus atque reflexus,

Difficilis credi super omnes lex erit illa;

Et multum gravitatis habens, multumque laboris.

Obvia nature supponens plurima sola

560

Concipienda fide, quare dubitatio multa

Surget apud multos nodosaque questio multa.

Sed quia Mercurius scripture est significator

Et numeri, per que lex omnis habet stabiliri,

Et quia precipue non que sunt temporis huius

565

Mira, sed eterne promittet commoda vite,

Tot defendetur subtilibus argumentis.

Quod semper stabit in firmo robore donec

Tollat eam Lune lex ultima, sicut et omnes.

Vel saltem suspendat eam, quia rex ubi nequam

570

Predictus sublatus erit, cessanteque feda

Lege sua, vel erit tunc consummatio, motu

Stante, vel ex aliis predictis legibus unam

Omnes assument et forte probabiliorem.

Nam quia decepti fuerint communiter omnes,

575

Ad resipiscendum venient concorditer omnes.

Tunc fiet legum collatio; forte videtur

Quod non debebit preferri que colit ignem,

Vel que militiam celi, quia nulla creata

Res est digna coli. Rursum Iudea fides et

580

Nostra, creatorem solum licet esse colendum

Edoceant, tamen eternum nichil inde mereri

Promittunt, sed que presentis sunt bona vite.

Ista voluptates promittit et illa fluentem

Terram lac et mel; lex autem Mercurialis

585

Dignior esse fide reputanda videtur, eo quod

Eterne vite bona promissura sit, ad que

Nemo venire potest nisi religione fideque,

Que Iovis in sortem cesserunt significantis,

Sicut predictum est, eterne commoda vite.

590

Felix qui secte causas prenosse future

Posset venturus per eas in cognitionem,

Quis sibi vivendi modus aptior esset ad hoc quod

Inde mereretur eterne gaudia vite.

Dicunt astrorum domini quod in omnibus annis

595

Viginti iunguntur Iupiter et pater eius.

Cumque duodecies in signis triplicitatis

Vnius iuncti fuerint, seu tredecies, ut

Accidit interdum, tandem mutatur corum

Ad succedentem coniunctio triplicitatem.

600

Quarum consuevit coniunctio maxima dici,

Que fit in initio puncti vernalis, et ipsa

Post quasi nongentos et sexaginta fit annos,

Ipso Saturno bis sex decies revoluto,

Significans nunc diluvium, nunc acris ignes,

605

Nunc terre motus, nunc annone gravitates,

Regnorumque vices permutat et imperiorum.

Ast alibi que fit, mutata triplicitate,

Consuevit dici maior coniunctio, sectam

Significans mutansque fidem per climata quedam,

610

Et fit post annos quasi quadraginta ducentos.

Vna quidem talis felice tempore nuper

Cesaris Augusti fuit, anno bis duodeno

A regni novitate sui, que significavit

Post annum sextum nasci debere prophetam

615

Absque maris coitu de virgine, cuius habetur

Typus, ubi plus Mercurii vis multiplicatur,

Cuius erit concors complexio primo future

Secte; nam nusquam de signis sic dominatur

Mercurius, sicut in signo virginis; illic

620

Est eius domus, exaltatio triplicitasque

Per totum signum nec non et terminus cius

In primis septem gradibus dictique prophete

Typus habetur ibi, quamvis sub enigmate; namque

Hiis in imaginibus, que describuntur ab Indis

625

Et Caldeorum sapientibus ac Babilonis,

Dicitur ex veterum scriptis ascendere prima

Virginis in facie, prolixi virgo capilli,

Munda quidem magnique animi magnique decoris,

Pluris honestatis, et in ipsius manibus sunt

630

Spice suspensis et vestimenta vetusta.

Sede sedet strata puerumque nutrit, puero ius

Ad comedendum dans, puerumque Ihesum vocat ipsum

Gens quedam, sedet et vir ibi sedem super ipsam.

Hec scripsit prior ille propheta Noe venerandus,

635

Et docuit primogenitus Sem filius eius.

Hec autem celi pars ascendebat in hora,

Qua cum Saturno Iovis est coniunctio facta,

Nuper significans sectam, quia triplicitatem

Mutavere suam, nec non etiam prope punctum

640

Veris, ubi fieri coniunctio maxima posset,

Principio signi propior, si forte fuisset

Tunc, et erant anni Grecorum quinque trecenti

Atque novem menses cum ter sex pene diebus.

Felix cui plene coniunctio tanta pateret

645

Tamque potens fidei preclare, significatrix

Per quam venture queruntur gaudia vite.

Per quam cognosci mores et vita prophete

Predicti possunt, scirique potest per eandem

Quod sine peccato vivet super omnia verax,

650

Et quod doctrine sane, quod clarificandus

Portentis et prodigiis mirabilibusque

Virtutum signis, que certe posse patrare

Non est humanum, sed digna deo potius sunt;

Forte nec est hominem fas ipsum dicere purum.

655

Nam super hoc puero sunt olim multa locuti

Quidam, qui vitam ducebant spiritualem.

Vtentes parce sompno potuque ciboque

Sensibilique suus elongabatur ab omni

Spiritus, et domita se sursum carne levabat.

660

Sic intellectus intendebatur eorum

Intantum, quod eis prenosse futura dabatur;

Vel per sompnia, vel vigilando cadebat eorum

In mentem, per eosque loqui deus ipse volebat.

Ac ideo tales appellavere prophetas.

665

Tales dixerunt quod sic de virgine nasci

Debeat unus homo simul et deus, et quod utramque

Humanam atque dei sit naturas habiturus.

Sed via possibilis non est, hec clausa videtur

Porta meis oculis, quia non intelligo plane.

670

Hoc unum novi quod homo fieri deus umquam

Non posset, nam quod ex tempore ceperit esse,

Eternum non esse potest, quia si cariturum

Fine sit, idcirco quod fit deus, amodo saltem

Non sine principio poterit fore, sed quod utroque

675

Non caret, eternum non est, etenim duo ponit:

Et quod ab eterno duraverit hactenus, et quod

Duret in eternum; quare quod conditionis

Non est eterne, fieri nequit amodo tale.

Si deus est, igitur eternus; nemo deus fit.

680

Hoc unum novi, sed nescio si deus esse

Vellet homo; si vellet enim, cum summa voluntas

Non habeat vel habere queat quibus impediatur,

Posset homo fieri carnemque assumere posset

Ac unire sibi, sed qua ratione moveri

685

Posset ad hoc, ego non video; tamen undique venor,

Vndique perscrutor si possem forte venire

In verisimilem veramve probabilitatem,

Qualiter induci deus ad quid tale volendum

Posset; certus enim sum quod lex Mercurialis

690

Plurima nature contraria sit positura.

Hoc unum video, quod cum deus, ut retro dixi,

Celestem motum providerit esse staturum,

Et sibi de solis individuis speciei

Cura sit humane, vult forte viam meditari,

695

Qua possint homines in fine resurgere mundi.

Quare vult individuum specialiter unum

Inter eos fieri, quod naturaliter ambas

In se naturas habeat, nostramque suamque;

Ex unaque mori rursumque resurgere possit,

700

Ex alia, cuius virtute resurgere possint

Omnes, post habitum per cum de morte triumphum.

Hocesset certe dilectio maxima, sed non

Miror si summus sit munera summa daturus.

Sed licet iste foret homo verus, non tamen ipse

705

Nasci deberet sicut communiter illi

Nascuntur, qui sunt homines puri, quia tantum

Ac talem, per quem foret incorruptio danda,

Ex incorrupta quoque nasci matre deceret.

Hec sunt que cecinit Cumane Musa Sibille

710

Nuper in urbe sacra, quasi cuncta fides oculata,

Predocuisset eam, vel in aure sua sonuissent.

Confiteor quod dicta fides quam plurima ponet

Obvia nature, sed adhuc ibi questio restat

Difficilis, de qua surgit dubitatio maior.

715

Nam de predictis quidam dixere prophetis

Quod deus est trinus et quod nichilominus unus.

Hoc autem tantum meus intellectus abhorret,

Quod nec materiam se vertere possit ad istam,

Non quia non multum desideret ut sciat huius

720

Dicti radicem, si radix est ibi, verum

Semita nulla patet michi qua veniatur ad ipsam.

Nec tamen hoc verbum soli dixere prophete,

Sed quidam de philosophis, qui pauca locuti,

Magna subesse suis voluerunt pondera dictis.

725

E quibus in medium veniat famosior unus.

Inquit Aristoteles, Grecorum philosophorum

Princeps et dominus verique perhennis amicus:

Res omnes sunt tres, numerus ternarius in re

Qualibet existit, Nec nos extraximus istum

730

A nobis numerum sed eum natura docet nos.

Nam per eum numerum similes res dicimus omnes

Esse creatori, per eum quoque nos adhibemus

Significare deum, qui quamvis sit deus unus,

Est tamen et trinus. Sic dixit nescio cuius

735

Doctrine precepta sequens, aut nescio cuius

Philosophi zelans vestigia, sive prophete.

Dixit quod trinus Nec dixit quomodo, solum

Dixit quod sic est, qui numquam credulitatis

Incessisse via visus fuit, usus ubique

740

Aut rationibus aut cogentibus argumentis.

Hic autem nulla fultus ratione, velut si

Texeret historiam, solum sic esse canebat.

Et quasi per calamum plumbi fortasse locutus

Spiritus est per eum, vesanaque pectora verbum

745

Evomuere novum, quod non conceperat ipse.

Ac si nec super hoc omnino tacere valeret,

Nec quod dicebat plane cognoscere posset.

In quo sic illo famoso deficiente,

Nec confundor ego, michi si perfectio desit

750

Ad cognoscendum quedam, quibus inferior sum.

Nilque verecundor contra me vera fateri.

Defectivus in hoc meus intellectus abundat,

In multis aliis, nec enim misteria tanta

Pervia sunt nobis quia que proportio lucis

755

Solis ad obtusos oculos vespertilionis,

Hec et ad ingenium nostrum huius materiei.

Nec puto posse capi nisi postquam venerit ille

De celo, celi plene secreta revolvens.

Tunc etenim credam si tantum dixerit ipse.

760

Et quia dicturum dicunt, etiam modo credo

Ipsum venturum, iam diligo iamque paratus

Credere doctrine quam dixerit esse sequendam,

Cultoremque suum me repromitto futurum,

Dum tamen ipse trahat, quia si non traxerit, ipsi

765

Nemo placere potest et ad ipsum nemo venire.

Docturus tamen est qua nos veniamus ad ipsum

Monstrabitque viam, quia per quam venerit ad nos,

Illa tenenda via est, illac nos ire necesse.

Et iam precessit de quadam virgine, per quam

770

In mundum veniet; nobis erit hec adeunda.

Hanc mediatricem dabit humano generi rex,

Largitor venie nostreque salutis amator.

O Virgo felix, o Virgo significata

Per stellas, ubi spica nitet, quis det michi tantum

775

Vivere, quod possim laudum fore preco tuarum!

Nam nisi tu perfecta fores, non eligeret te

Hic deus omnipotens, ut carnem sumeret ex te,

Vniretque sibi, nisi digna fores, etiam quod

Filius ille tuus, postquam surrexerit et de

780

Morte triumpharit, te vellet honorificare,

Te superexaltans celosque locans super omnes,

Et sibi concathedrans, ubi namque locaverit illam

Electam carnis partem, quam sumpserit ex te

Et carnem de qua fuerit sua sumpta, locabit.

785

Fas etenim non est quod postquam portio carnis

Vna tue fuerit sic cum deitate levata,

Reliquias alibi locet, ut sua diminuantur

Munera circa te, dum quod bene ceperit hac in

Parte tui non in te tota prosequeretur.

790

Nam contracta manus tanto est indigna datore,

Perfectum perfecta decent, absit quod apud quem

Plena potestas est, illi det dona recisa,

Quam vult sublimare creaturam super omnem.

Sed nec ad id quod sic prelata resurgat, oportet

795

Expectare statum motus in fine dierum,

Quando resurrecturi sunt generaliter omnes,

Presertim cum sit illi carni specialis

Causa resurgendi, que materialiter illam

De se producet carnem, que primo resurget,

800

Vnde resurgendi vis propagabitur ad nos.

Nec fas est etiam quod eatenus in minus alto

Sistatur suus ordo gradu, quia quam deus ante

Secula donandam tanto previdit honore,

Non opus est ut eam velit exaltare gradatim,

805

Sed simul assumet, simul et sibi concathedrabit.

Illic esto tui memorum memor, optima Virgo!

Illic cum fueris, pro nobis tracta, trahendis

Pro nobis te non pigeat suadere quod ad se

Nos trahat is per te, qui per te venerit ad nos,

810

Maxima quem per te dilectio traxerit ad nos,

A nobis ipsi sit gloria laudis, ab ipso

Gratia sit nobis, et mete nescia vita.