Involvet miseros miser hic status, anxia pestis,

      Arta salus, cita mors, sors vaga, vita brevis.

O quam vita brevis, quam presens gloria fallax,

      O quam res misere condicionis homo,

5

Vt flos, cui veris aspirat gracia, cuius

      Delicias aquilo flaminis ense metit,

Vt rosa subridens, que ceu virguncula mane

      Sidere solari vespere marcet anus!

Est, quasi non sit homo, quasi flos feni, quasi fumus,

10

      Exiguus pulvis, ros levis, umbra rei.

Hunc vexat casus, enervat morbus, adurit

      Cura, rapit more, post cetera fitque nichil.

Non ars, non probitas, non obstant arma, set uno

      Mortis declivo tramite cuncta cadunt.

15

Milicie fulmen, manus altera Martis, Achilles,

      Gemma ducum ruit hac, dira ruina Frigum.

Lis nova fit, quis ei succedat, quis ferat arma,

      Quis gestet tanti bellica tela viri.

Hec cupit Atrides minor, hec maior; Diomedes

20

      Gauderet tantis participare bonis.

Set tamen acrius hec petit Aiax, obstat Vlixes;

      Causa tepet reliquis, curia cedit eis.

Sede sedent media proceres, hos undique vulgus

      Circuit, astantum concio plena silet.

25

Stemmate preclarus, prepollens Marte, verendus

      Aiax turbato pectore primus adest.

Infrendens ut aper excitus valle quieta,

      Quem premit obsessum turba proterva canum,

Stat miles, vir ad arma virens, ad Martis amorem

30

      Pronus, ad eloquium vir racionis egens.

Marte quidem dives, set lingua pauper; in armis

      Totus, in ore nichil; intonat ore tamen.

Nil hic rethoricus ornat color, immo calore

      Accensum signat ira colore suo.

35

Praetendit dextram, quasi sermo desit et oris

      Iacturam redimat undique mota manus.

Ordine perverso declamat; clamor in eius

      Principio; sensus semita talis erat:

"Litigat ante rates et non michi cedit Vlixes,

40

      Non cedit tanto tantulus ille viro?

Pro ratibus pugnam, pro vobis aspera, penam

      Pro cunctis belli tempore sepe tuli.

Hector adest, fugat, urget, frangit: forcia frangit,

      Maiores urget Marte, minora fugat.

45

"Quis puppes? ego! quis socios? ego! quis fugitivos

      Texit? ego! quis ad hec omnia? semper ego!

Affuit emulus hic? non! pertulit aspera? non! has

      Puppes texit? non! prelia fugit? ita!

Frendeo - formidat, fugo - cedit, sudo - tepescit,

50

      Clamo - silet, pugno - somniat, insto - latet.

De bellis loquitur, dum bellor; quamque placeret

      Bella movere michi, tam cupit ille loqui.

Set michi lingua tepet, manus huic; michi vox onerosa,

      Huic opus; ornat me Mars, sua lingua placet.

55

Ense, manu, clipeo dum compleo militis usum,

      Voce, minis, vultu militis explet opus.

Quo plus voce manus, quo plus sermone duellum,

      Quo gravius Mars est quam fera verba loqui,

Hoc tibi prevaleo, tanto mea gracia maior,

60

      Plenior hoc meritis gloria danda meis.

Pugno luce palam, manifestant me trias duri

      Martis amor, Martis copia, Martis opus.

Tu sine teste quidem, sine luce, pudenda relatu,

      Feda, viro valido dissona bella moves.

65

Resum nocte doloque Dolona dolosus adurges,

      Opprimis, extinguis agmine, fraude, nece.

Palladis antistes et imago clam tenebrosa

      Nocte venit Danais, non probitate ducis.

Nox tibi sit testis, michi lux! latebre tibi, Phebus

70

      Facta videns famam fundat in orbe meam.

Si tamen ignavus torperem, si mea dextra

      Languida, si fugerem prelia pacis amans,

Arma quidem peterem, michi que patruelis origo,

      Gracia congnati, sanguinis ordo daret:

75

Sum Telamone satus, illi pater Eacus,

      Iupiter, a Iove sum tercius: ordo patet.

Sisifus huic pater est patrique simillima proles

      Furto, fraude, dolis, impietate pari.

Arma petit, quod inermis erat, cum Grecia tota

80

      Infremeret miro turbine, Marte gravi.

Miliciam fedans, condemnans militis usum

      Vltimus accepit arma, coacta tamen.

Hoc Palamedis opus, qui fraudes novit Vlixis,

      Qui vix imbellem traxit ad arma virum

85

Detexitque dolos timidi fictumque furorem

      Arguit; ille vices postea solvit ei.

Nam scelus imponit socio, probat illud et aurum

      Prefossum refodit proditor - ecce dolus!

Ecce dolus! gravis ecce dolor! sub crimine falso

90

      Concidit, innocuus cogitur esse reus.

Iudice decepto datur hec sentencia: vivit,

      Dignus obire, doli ianua, - iustus obit.

Nec minus [hic] nocuit Philoteti vulnera passo,

      Flenti fata, necis quem gravat egra lues.

95

Vulnere, peste, fame fractum Lemnos tenet icta

      Cladibus, orba viris, evacuata bonis.

Sic prodest Itaci prudencia, qui nece nostros

      Subtrait, exilii condicione fugat.

Hostibus hic quid? homo mansuetus! quid reprobis? vir

100

      Pacificus! sociis quid? gravis hostis, atrox!

Hostibus obsessi, turbati vulnere, fracti

      Annis deseruit Nestoris arma sui.

Vt sprevit, spernendus erat spretorque suorum

      Sperni consociis debuit ille suis.

105

Set sors equa vices variat, variatur Vlixis

      Omen et in penam pene reducit eum.

Nam manus hostilis grassatur in hunc, ferit, urget;

      Hic tremit, hec furit; at huic fuga nulla patet.

Exclamat - propero, vocat - insto, protego victum,

110

      Erigo prostratum, munio Marte virum.

Laus ea laude caret, quod iners hic; si tamen instat,

      Si non cedit, si litis amore tumet,

Reddantur campus, timor, hostis, vulnus, et isto

      Sub clipeo latitans litiget ille michi.

115

Hector adest, Danaos turbat, metit, obruit, arcet,

      Cuius ad occursus Grecia nostra tremit.

Nec tremo, nec trepidus occurro, solus in illum

      Convolo, conflictum solus finire paro.

Confert ergo manus, set me feriente feroci

120

      Cuspide, mole gravi corruit Hector humi.

Consocios, puppes, hostes iuvo, protego, sterno

      Vnicus innumeros robore, Marte, manu.

Hec valeant, hec vos moveant, hec gesta perorent,

      Sufficiat titulis gloria tanta meis!

125

Heres herede, socio congaudet Achilles

      Me, similis simili, par probitate pari.

Arma petunt me, que peto; set nos mutua cura,

      Fedus idem, conpar laus ligat, unit, habet.

Quam male consentit nox luci, larva decori,

130

      Plausus liti, sic arma petita tibi.

Nocte dolis instas, set lucent arma, latebras

      Lux retegit, lumen te latitare negat.

Te premeret toracis opus, clipeus gravis, haste

      Moles, clarus apex cassidis, ensis onus.

135

Mobilis ante fuga, tum fixus sub spoliorum

      Curvatus stares pondere, pressus eis.

An fugias? torax proibet! pugnes? vetat ensis!

      Deliteas! clipei gemma latere negat!

Sic tria te turbant, quibus est aliis fuga fati,

140

      Plenus honor, belli gloria, summa salus.

Integer est clipeus tibi, set meus undique fractus,

      Vndique perfossus, undique fissus hiat.

Arma, precor, medio ponantur, eisque fruatur

      Forcior, ut melius ore loquatur opus."

CONFVTACIO CAVSE PRIORIS

145

His dictis siluit. solvitque silencia vulgus

      Mussans et vario murmure multa movet.

Surgit ad hos Itacus, quasi siccans pollice fletum,

      Lumina fixa solo tollit et ista refert:

"Si michi, si vobis favissent prospera fata,

150

      Plenus honor, plena gloria, plena salus,

Viveret Eacides, duce perfrueremur et armis,

      Armis dux propriis, nos probitate ducis.

Hunc quia subtraxit mors emula, perfidus hostis,

      Sors gravis, eventus turbo, maligna manus,

155

Heres sum ducis: ut dingnus successor, ut

      Proximus, hec meritis munera posco meis.

Huic non prosit, quod sit hebes; vobis racionis

      Vena mee valuit, commoda sepe fuit,

Sic probitas operis, cautele copia, lingue

160

      Gracia, suptilis sermo, vigoris apex.

Non his invideat livor! quis munera spernit

      Nature, vite commoda, dona dei?

Plus patre, plus proavis sunt hec mea; facta parentum,

      Immo patres ipsos, non mea iure voco.

165

Set tamen his Aiax confisus, se Iovis ortum

      Sanguine commemorat dinumeratque gradus.

Est Iovis ille nepos, est a Iove tercius; immo

      Tercius a Iove sum, sanguinis ordo docet.

Nam Iovis est proles Onchestius, est pater ille

170

      Laerti, pater est, quod patet, ille michi.

Ditat utrumque genus deus: illud Iupiter, illud

      Maternum stemma Mercurialis apex.

Nec quod in his nullus damnetur cede suorum,

      Nec quod sim matre clarior, arma peto;

175

Spectetur virtus, operum fulgor, meritorum

      Gloria, milicie cura, laboris onus!

Si tamen his armis queratur proximus heres,

      Pirrus vel Peleus proximus esse potest;

Hunc patre mors privat, hunc nato, funere cuius

180

      Desiit hic esse filius, ille pater.

Est Teucer patruelis ei, set non tamen

      Si petat arma, reor hac racione dari.

Ergo cum cedant meritis, que commoda vobis,

      Que bona, que tulerim premia, ferre libet.

185

Set quia me turbat numerus, breviter, manifeste

      Plurima preteriens, ordine pauca feram:

Nati fata timens Thetis illum veste latentem

      Virginea texit, bella futura pavens.

Deprendi vultum non vere virginis, ora,

190

      Colla, manus, humeros, brachia, crura, pedes;

Detexi Thetidis fraudes; muliebria veris

      Virginibus tribuens insimul arma tuli;

Arma ferum motura virum movere ferocem,

      Que tractans miro Martis amore fremit.

195

Immo comis horret, turbatur lumine, frendet

      Vultu, seu poscens Hectora bella sitit.

Sic prius arma dedi, sic bellis me duce ductus

      Affuit; arma dedi prima, secunda peto.

Ergo iure michi laudes ascribere possum,

200

      Tempore quas belli gessit, et eius opus.

Saucius est hasta, dum pugnat, Telephus; hasta

      Curatur rursum, me feriente, mea.

Me Lesbon, Thebas, Tenedon pugnante subegi

      Pluraque Marte meo menia strata solo.

205

Vt decus, ut taceam laudes, ut singula cessent,

      Que capiat mens, que lingua referre queat:

Hectora devici, qui nos sub Marte potenti

      Obruit, in Danaas predo malignus opes.

Armatos tumide tenuit nos ira Diane,

210

      Euboicum quaterent cum mare mille rates.

Poscit virgineum, set rege negante, cruorem

      Sors gravis, ut sevi concidat ira maris.

Causa monet populi, pietas negat hoc; pietate

      Frangitur et fieri non sinit illa pater.

215

Me suadente tamen pro se populique salute

      Invitum tribuit velle paternus amor.

Ingeniis, astu matris pia pectora flexi;

      Decepte, fateor, irrita verba dedi.

Ingenio cadit genitrix, natam genitori

220

      Ducendam tradit, me duce ducta venit.

Occidit ante deam, cadit ira maris, redit aure

      Gracia, gratuito flamine vela tument.

Sic opus explevi, de quo si nuncius isset

      Aiax, orba foret flamine classis adhuc.

225

Preterea Frigias a vobis mittor ad arces,

      Cum viguit ducibus curia plena suis.

Tractantique gravem - scis hoc, Menelae, - querelam

      Hostibus in mediis tu comes unus eras.

Pulso Parim, moveo Priamum, deposco rapinam,

230

      Sponsam regis, opes, cetera rapta simul.

Intonat ergo minis Paris; immo fata minantes

      Consocii dextras vix tenuere truces.

Hoc belli spacio vel tempore tam spacioso

      Commoda, que tulerim, connumerare libet.

235

Federe composito post prelia prima quievit

      Ferreus horror, amor bellicus, ensis opus.

Dum sic bella vacant, quid agit bellator inermis,

      Quid facit utiliter, quis placet usus ei?

Scitis enim mea gesta, duces, quod munio castra,

240

      Exortor socios tedia ferre mali.

Arma paro, solor desolatos, fugitivos

      Sisto, bella quidem pene relicta novo.

Nam rex indicit reditum, puduitque redire

      Regem, set falso fallitur ille Iove.

245

Me suadente manet rex, miles, copia vulgi;

      Bella novant, Aiax bella coactus init.

Si quid ab hac hora pugnavit, si bene gessit,

      Si bene quid meruit, vendico iure michi.

Omnibus invisum quis te probat, ambit, honorat

250

      De Danais, quibus est gratia firma mei?

Carus amor fidei Titiden iungit Vlixi,

      Hic econverso gaudet Vlixe suo.

Quod sequitur, tamen est pugne victoria, maior

      Gracia, maior enim gloria, maior honos:

255

Resum Marte premo, tentoria dirruo, partes

      Diversas perimo, nocte Dolona neco.

His minus insignes seco; quos non signat honorum

      Gloria, nec numero nec numerare volo.

Consilium Priami, Troie secreta, dolosas

260

      Insidias hostis detego, disco, noto.

Est eciam medio michi vulnus pectore," pectus

      Dissuit et vulnus detegit, inde refert:

"En crebro curis exercita pectora, vestris

      Anxia consiliis, anxia sepe malis!

265

Hic mea signatur virtus in pectore, signa

      Aiacis pectus nulla cruoris habet.

Hectoris ascribit sibi soli prelia, nonus

      Affuit et sortis munero bella tulit,

Hosti bella nichil nocitura; set absque cruoris,

270

      Absque dati damno vulneris Hector abit.

Ve michi, quod veteres luctus novo, qualiter arma

      In caput Eacide movit iniqua Paris.

Mole necis gravius, tantis honerosius armis

      His humeris corpus nec minus arma tuli.

275

Aiax arma petit, set non decernit in illis,

      Quantum sudavit arte perita manus:

Non novit clipei caelamina, sidera caelum,

      Alta maris, nubes aeris, ima soli.

Non operosa Thetis operas armis dedit, arma

280

      Miles ut indueret hec racionis egens.

Quod belli casus tulerit, quod me simulante

      Falsa prius bellis venerit, ecce refert.

Non hebes advertit, quod Achilli detrait; immo

      Denigrat tanti strenua gesta viri.

285

Si simulare nocet, ambo simulavimus; immo

      Si mora, scitis, quis venit in arma prior.

Hunc matris, pietas tenuit me coniugis; illi

      Obstitit alma Thetis Penelopeque michi.

Si tamen hoc nequeo crimen purgare, nec illud

290

      Abnuo cum tali participare viro.

Non viciant mundos convicia! me viciosa

      Labe notat nostro de Palamede loquens.

Accusasse refert me, vos damnasse modestum,

      Innocuum falsa prodicione ducem.

295

Turpiter invehitur in nos: fedum michi, vobis

      Fedius obiecit, non racione tamen.

Non aliquid latuit verum, tam vera negare

      Nemo potest, nemo tam manifesta negat.

Set quia Lemnos habet Philotetem, corpore lesum,

300

      Vulnere vexatum, non reus esse reor.

Huic suasi bellum vitare viaeque labores,

      Vt posset requie, sorte, salute frui.

Consensistis in hoc; consensum saucius ille

      Prestitit et nostro munere vivit adhuc.

305

Quem quia fata vocant, ut perdant Pergama. vestras

      Aiax, non Itacus, deferat ore preces;

Mole mali pressum, commotum mente, furentem

      Verbis, eloquio leniat ille virum.

Nox prius in lucem, lux in noctem vice versa

310

      Vertetur, vario turbine cuncta fluent,

Quam prosit vestris huius demencia rebus

      Illarum solitas me fugiente vices.

Vt vos devoveat, ut regi detraat, ut me

      Damnet, quem mortis damna subire cupit,

315

Aggrediar Peante satum, mulcebo furentem

      Ingeniis, astu, calliditate nova,

Vt vobis, Danaii, Troie secreta retexi,

      Vt rapui Frigie pignora bina dee.

Quid signas signis? que signa? quid ad Diomedem

320

      Significas? laus hec pars sibi laudis erat.

Laus Diomedis inest, laus est et Vlixis, uterque

      Laudetur, precio dignus uterque suo.

Non ascribo michi communia. solus in armis,

      Vnicus iste comes est michi, turba tibi:

325

Cum sociam classem tuereris, consociorum

      Tecum turba comes affuit, iste mihi.

Qui, quoniam novit racioni cedere vires

      Et vernare magis hac probitatis opus,

Non certamen init, non Aiax alter; Atrides

330

      Cedit uterque michi; - tu tamen arma petis!

Tu tantum pugnas, ego libro pericula, tempus

      Eligo, tu pugnas, te racione rego.

Vt nauta rector, grege pastor, milite maior

      Dux est, milicie preferor ipse tue.

335

Ergo si merui bene, si laus, si mea virtus

      Exigit, ut meritis consequar arma meis,

Si qua manent complenda michi Troieque ruinis

      Si superest nostre quod racionis eget,

Arma michi cedant aut huic, quam nuper ademi,"

340

      Significans Frigie proxima signa dee.

Mota manus favet huic; dant arma feroque remoto

      Milite mente virens semivir arma tulit.