Inde gigas quidam de magni stirpe Golie

A Libicis horis advenit, bella movere

In Karolum cupiens, proprio qui nomine dictus

Fernacutus erat, durus, robustus et altus.

5

Hic a soldano transmissus de Babilone

Non formidabat hastas ictumque sagitte.

Ipse quater denos equites superabat in uno

Conflictu, numquam potuit subcumbere bello.

Quem postquam Karolus cognovit in urbe Nagere

10

Esse, nichil metuens, illi cupit obvius ire.

Set postquam Karolum novit Babilonicus ille

Advenisse, sua mox est egressus ab urbe.

Et fuit illius hec prima petitio, bellum

Vt Karolus quemvis contra se mitteret unum.

15

At Karolus meditans, quem mittere posset, Ogerum

Mittere decrevit, multa virtute repletum.

Quem Fernacutus respexit et ivit ad illum

Et complexus eum cunctisque videntibus, ipsum

Sicut ovem modicam deportans, ivit in urbem.

20

Reddidit hoc monstrum populum cum rege stupentem.

Corpore celsus erat, illius lata figura,

Longus erat nasus, digiti quoque brachia, crura.

Postea Renaldum Karolus transmisit; et ipsum

Mox Fernacutus secum portavit ut agnum.

25

Deinde duos equites Karolus subiunxit, Oellum

Et Constantinum, set cessavit cito bellum.

Nam Fernacutus validis utrimque lacertis

Amplexatus eos, secum portavit in urbem.

Postea bis denos equites rex misit, et ipsos

30

Continuo vicit et eos in carcere clausit.

Singula quid referam? Diomedes, Hector, Achilles,

Aiax, Ypomedon, Tydeus, Paris et Polinices,

Credo, quod hii missi si tunc a rege fuissent,

A Fernacuto devicti subcubuissent.

35

Ista videns Karolus, propter mirabile monstrum

Redditur attonitus, presumens mittere nullum.

Tunc princeps belli Rotholandus rege vetante

Contra paganum voluit committere bellum.

Set vix obtinuit Rotholandus; nam iuvenilem

40

Et tenerum rex vidit eum, set corde virilem.

Tunc Dominum Karolus oravit, ut ipse gigantem

Sterneret atque suum vellet servare nepotem.

Cum Fernacutus Rotholandum vidit, in ipsum

Irruit et secum portavit eum resupinum.

45

Cum se portari Rotholandus vidit, in iram

Accensus validam, vires collegit et ipsam

Imploravit opem Domini. Mox ipse gigantem

Per mentum valide rapuit, retroque cadentem

Insequitur Rotholandus eum, pariterque ruentes

50

A propriis labuntur equis peditesque fuerunt.

Set pariter surgunt et equos ascendere statim

Festinant, iterum facturi bella vicissim.

Protinus eduxit Rotholandi dextera spatam,

Nomine Durendam, cupiensque ferire gigantem,

55

Illius percussit equum tam fortiter ictu

Vno, quod medium secuit, mirabile dictu.

Cumque gigas peditem se vidit, protinus ensem

Evaginavit, cepitque fremens Rotholando

Inculcare minas. Set magnanimus Rotholandus

60

Tanta vi percussit eum, quod spata gigantis

Decidit in terram. Qui nullo vulnere lesus

Atque carens gladio, clauso pugno Rotholandum

Impetiit minimeque valens sua vota replere,

Perculit eius equum. Percussus corruit ille.

65

Tunc ambo pedites pugnis certamina belli

Commisere diu; neuter potuit superari.

Occumbente die bellum cessavit utrimque,

Nam Fernacutus petiit trebas habuitque.

Tunc ambo pariter inter se disposuerunt,

70

Vt soli pedites belli certamen inirent.

Hoc ita concesso mox unus quisque recessit,

Mane quidem facto bellator uterque redivit.

Set Fernacutus gladium tulit, et Rotholandus

Arripuit baculum, longum tamen atque rotundum,

75

Percussitque diu baculo feriente gigantem,

Nec potuit duram pagani ledere pellem.

Tunc sibi conferri trebas petiit Rotholandus.

Moxque gigas cepit dormire, sopore gravatus.

Vtque gigas posset dormire libencius, eius

80

Supposuit capiti lapidem comes ingeniosus.

Set Rotholandus eum noluit prosternere, ne, si

Frangeret has trebas, posset periurus haberi.

Nam fuit inter eos belli conventio talis,

Vt mox occisus foret actor proditionis.

85

At cum paganus sompno fugiente refectus

Evigilasset, ait Rotholandus: "Cur ita pectus,

Fernacute, tuum nulla valet arte domari?

Namque tuum corpus nullo valet ense secari."

Respondens paganus ait: "Subcumbere mortis

90

Imperio nequeo, nisi ledar vulnere ventris."

Talibus auditis tacuit Rotholandus et aurem

Callidus avertit, quasi non intendere vocem

Illius posset, nam Fernacutus Hyberam

Linguam stridebat; Rotholandus noverat illam.

95

Tunc Fernacutus Rotholandum cernere cepit,

Dicens: "Scire nomen tuum volo." Cui Rotholandus:

"Si nomen queris, dicor Rotholandus." At ille:

"De qua gente venis, qui me tam fortiter armis

Hactenus expugnas? Numquam potui reperire

100

Quemquam tam fortem. Respondit ei Rotholandus:

"Si gentem queris, Francorum gente creatus

Sum, Karolique nepos, germani filius eius."

Deinde gigas: "Franci cuius sunt legis?" At ipse:

Dixit: "Nos colimus Christum, pro cuius amore

105

Ipsiusque fide sumus ad certamina prompti."

Statim paganus audito nomine Christi

Intulit: "Ille quis est Christus?" Cui mox Rotholandus:

"Filius ipse Dei, natus de virgine, passus

In cruce pro nobis, tumulatus, deinde resurgens,

110

Mortem destruxit, post ad sua regna revertens."

Contra paganus inquit: "Nos credimus unum

Esse deum tantum, qui solus cuncta creavit.

A nullo genitus nullam prolem generavit,

Nullus ei genitor; nullus sibi filius, ipse

115

Vnus, non trinus." Respondit ei Rotholandus:

"Vnum cum dicis, bene dicis. Set quia trinum

Esse negas, erras. Pater est et filius eius,

Sanctus spiritus est, non tres dii, set Deus unus.

Ipse pater deus est, deus est et filius, almus

120

Spiritus ipse deus, persone tres, Deus unus."

Contra paganus: "Recolo modo te, Rotholande,

Tres dixisse deos, nos unum credimus esse.

Nescimus, quis sit pater aut quis filius aut quis

Sanctus spiritus; hoc scimus, quod sit deus unus."

125

Cui Rotholandus: "Eum nos affirmamus et unum

Et trinum; quam rem si vis cognoscere, crede.

Est in personis trinus deus, in deitate

Vnus, et una tribus maiestas parque voluntas.

Quod dicam, scriptura refert: Tres vidit et unum

130

Sanctus adoravit Abraham, tres credidit unum.

Et velut in cythara tria sunt: ars, corda manusque,

Vna tamen cythara, sic in sancta deitate

Tres sunt persone, tamen hee tres sunt deus unus.

Ecce videre potes, quia nux tria continet in se,

135

Testam cum nucleo, cum cortice, nux tamen una.

In radio solis tria sunt: lux, candor et ardor.

Sol tamen est unus, non plures credimus esse.

Sunt tria, que plaustri rota continet, et tamen una

Est rota; persone tres sunt, deitas tribus una.

140

Sic mortalis homo tria continet, et tamen unus

Est homo; sic vere deus est et trinus et unus."

Cui paganus ait: "Iam nunc intelligo trinum

Esse deum propter personas, in deitate

Vnum. Set michi dic, quo facto, qua ratione

145

Patre deo genitus dicatur filius esse"

Cui Rotholandus ait: "An credis, quod Deus Adam

Fecit?" "Credo" gigas inquid. "Bene credis. Et ipsum

Nullus homo genuit?" "Nullus". "Bene dicis. Et Adam

Heredes genuit?" "Ita plane." "Sic pater ipse

150

A nullo genitus genuit; set filius eius,

Patre deo genitus, numquam cum tempore cepit."

At paganus ad hec: "Iam dic michi, qualiter ipse

Filius humanam naturam sumpsit et unde

Absque maris cohitu potuit de virgine nasci."

155

Respondens Rotholandus ait: "Deus omnia fecit.

Omnia qui fecit, Christum de virgine nasci

Fecit et hoc fecit solo spiramine sancto,

Non mediante viro. Nam Christus purus et omni

Labe carens voluit de pura virgine nasci,

160

Vt genus humanum, quod captivaverat hostis

Humani generis, virtute sua revocaret."

Contra paganus: "Christus de virgine natus

Si deus ipse fuit, numquam fuit in cruce passus.

Nam numquam moritur deus immortalis, et esse

165

Semper habens, numquam moriendo desinit esse."

Cui Rotholandus ait: "Quoniam de virgine natus

Est, ut homo natus est, hoc ita credere debes.

Si vero natus ut homo de virginis alvo,

Mortuus est ut homo. Moritur, qui nascitur; ergo

170

Si natum credis, et passum crede. Sepultus

Ipse resurrexit et celi regna petivit."

Talibus auditis paganus ait: "Rotholande,

Talia cur profers, michi cur tot inania verba

Spargis? Dico tibi, quod nulla mortuus arte

175

Ad vitam redeat, poteritque resurgere numquam.

Si Christus morti potuit subcumbere, numquam

Ad vitam potuit revocari; sic ego credo."

Cui Rotholandus ait: "Sic debes credere, quod, qui

Omnes vivificat, potuit se vivificare.

180

Nec solum Christus, set nos moriemur; et omnes

Deinde resurgentes adstabimus ante tribunal

Christi terrificum, pro factis premia nostris

Digna recepturi. Iuxta quod gessimus ante

Adventum mortis, retributio digna sequetur."

185

Talia dicenti paganus ait: "Rotholande,

Hec predicta satis video. Set qualiter ipse

Celos ascendit, ego prorsus nescio, quippe

Incarnatus homo depressus pondere carnis.

Credo, quod ad celos numquam conscendere possit."

190

Cui Rotholandus ait: "Hominum stultissime, Christus

Qui, quando voluit, celi descendit ab arce,

Cum voluit, potuit ad celi regna redire.

Cerne mole cursum! Quantum descendit ad yma

Hec, post descensum tantum conscendit ad alta.

195

Est aliud. Volucris alicuius cerne volatum!

Quantum descendit, valet ascendere tantum.

Si descendisti de quodam culmine montis,

Ipse potes rursus illic ascendere, si vis.

Sic dominus Christus celo descendit ab alto,

200

Ad quod conscendit, depressus pondere nullo."

Tunc paganus ait: "Sub tali conditione

Tecum pugnabo, quod, si tua creditur esse

Vera fides, vincar; si mendax, sis modo victus.

Sit laus victori, rubor et confusio victo."

205

Cui Rotholandus ait: "Sic sic contingat, ut ille,

Cuius recta fides, palmam mereatur habere."

Protinus aggreditur audax Rotholandus eundem

Paganum baculo, cupiensque ferire gigantem

Non potuit, quoniam paganus callidus ictum

210

Previdit baculi. Tunc irruit in Rotholandum

Fernacutus, eum cupiens occidere spata

Iniecta. Set eum decepit opinio falsa,

Namque nepos Karoli retro resilivit et ictum

Iniecte spate, cum vidit, reppulit a se

215

Opposito baculo. Quem sevi spata gigantis

Dissecuit, statimque fuit Rotholandus inhermis.

Cum vero perspexit eum paganus inhermem

Absciso baculo, statim ruit in Rotholandum.

Quem Fernacutus sub se prostravit et ipsum

220

Prostratum duris cepit contundere pugnis.

Cum Rotholandus ita se tanta mole videret

Oppressum, cernens, quod non evadere posset,

Imploravit opem Domini sancteque Marie

Virginis auxilium, dicens: "O virgo beata,

225

Sancta parens Christi, quem tu virgo genuisti

Insolito more, nullo vexata dolore,

Subsidium deposco tuum, Christumque precare,

Vt michi nunc sit in auxilium, pro cuius amore

Non timui contra paganum bella subire."

230

Hec cum dixisset, Domino donante levavit

Se, quamvis modicum, Fernacutumque revolvit

Subter se, cuius mucronem sumpsit et ipsum

In medio ventris pupugit, statimque recessit.

Tunc Fernacutus mortali vulnere lesus

235

In medio ventris, exclamavit moribundus:

"O Maumeth, Maumeth, qui maximus es deus, ecce

Iam morior, morior. Succurre michi morienti!"

Protinus audita morientis voce ruerunt

Vndique pagani, corpusque suum rapuerunt.

240

Quod cum deferrent et ad urbem ferre studerent,

Et Franci proceres illos deferre viderent,

Aggrediuntur iter ipsosque secuntur et urbem

Intrant et castrum capiunt, quod erat super urbem.

Tunc Karolus victor urbem castrumque subegit

245

Et bellatores clausos e carcere traxit.

Sic Fernacutum Rotholandus vicit et ipsum

Auxilio Christi proprio mucrone peremit.

Hiis ita completis Ebroym, rex Sibiliensis,

Militibus validis valde munitus et armis

250

Mandavit Karolo, quod causa Martis agendi

Expectaret eum. Mox ad certamina belli

Ire parat Karolus, et nullam deinde quietem

Perciperet, donec vicisset funditus hostem.

Cumque propinquaret prefati regis ad urbem,

255

Cum Sarracenis multis ad bella venire

Ipsum prospexit, equitum bis milia quinque

Secum ducentem. Karolus sex milia ferme

Duxit et ex ipsis tres turmas fecit. Et ipsi

Pagani de se tres turmas composuerunt.

260

Mox equites nostri properant ad bella; set ipsi

Pagani larvis barbatis undique tecti,

Demonibus valde similes, et acuta gerentes

Cornua, ceperunt contundere timpana crebris

Ictibus, ut nostros terreret equos sonus ille.

265

Protinus ut clamor aures percussit equorum,

Quos stupidos sonitus reddebant atque figure

Terribiles, velut amentes concurrere retro

Ceperunt, nec eos equites retinere valebant.

Quo viso Karolus mirari cepit et artem

270

Novit, que nostros reddebat equos stupefactos.

Tunc Sarraceni nostris fugientibus egro

Ceperunt instare gradu, nostrosque secuti

Sunt lento gressu, donec convenimus omnes

Ad quendam montem. Tunc pagani redierunt.

275

Nosque super montem tentoria fiximus, usque

Mane quiescentes. Set cum clarescere cepit

Crastina lux, Karolus cum pugnatoribus usus

Sano consilio, cunctis precepit, ut omnes

Quadrupedum tegerent oculos, ne cernere possent

280

Larvas terribiles, et festinanter equorum

Aures obstruerent, ne possent timpana sive

Voces audire. Fuit ars mirabilis ista.

Et sic quadrupedum clausis oculis et eorum

Auribus obstrusis cum larvis timpana Franci

285

Spernentes, rursus properant ad bella reverti.

Tunc cum paganis bellum commisimus; et sic

Maxima bellando pars est consumpta diei.

Set donante Deo cessit victoria nobis,

Hostibus adversis ex magna parte peremptis,

290

Non tamen omnino. Nam paganis fuit hic mos

Et ratio semper, quod tergum nullus eorum

Verteret a bello, dum signum stare videret.

Quod postquam Karolus cognovit, protinus armis

Induitur, fultusque Dei virtute potentis

295

Irruit in medias acies, spataque timenda

Detruncavit eas, donec pervenit ad ipsum

Plaustrum, quod signum portabat. At ipse columpnam

Desecuit mediam, signum fatale ferentem,

Et sic evertit labarum. Tunc protinus omnes

300

Terga dedere fuge, loca per diversa vagantes.

At Sarracenis retro fugientibus instant

Francorum proceres, truncantes undique, donec

De Sarracenis truncarunt milia septem.

Rex Ebroym truncatur ibi, rex Sibiliensis.

305

Protinus ingressus est Altumaior in urbem,

Qui contra Karolum moturus prelia, regi

Sibilie dabat auxilium. Set denique victus,

Reddidit hanc urbem sub tali conditione,

Quod statim Christi baptismum sumeret, urbem

310

A Karolo retinens et eidem subditus esset.

Hiis ita completis totam terram regionis

Hyspanie Karolus sibi subdidit, oppida, villas,

Vrbes cum castris; nullusque resistere deinceps

Illi presumpsit in cunctis partibus illis.

315

Set quia nos Karoli partim descripsimus actus,

Eius personam volumus depingere: Crine

Brunus erat, rubeus facie, speciosus honesto

Membrorum ductu, visu ferus et metuendus.

Corpore longus erat, ita quod mensura venusti

320

Corporis octo pedes compleret et insuper unum;

Renibus amplus erat, mediocri congruus alvo,

Bracchia grossa gerens et crura, per omnia membra

Magnifica virtute potens in turbine belli,

Doctus et intrepidus ad cuncta pericula promptus.

325

Palmum complebat facies sua dimidiumque,

Nasus cum barba complebat circiter unum.

Frons erat unius pedis, et feritate leonis

Frendebant oculi rutilantes ut vapor ignis.

Longa supercilia sub magna nube latentes

330

Velabant oculos. Statim perterritus esset,

Si quem perspiceret oculis iratus apertis.

Zonaque, qua Karolus se precingebat, habebat

Quinque pedes, preter quod dependebat. Edebat

Exiguum panis, set manducare solebat

335

Ex facili quartam partem vervecis in una

Cena, gallinasve duas. Cum maximus anser

Apponebatur illi, totum comedebat.

Porcinam spatulam seu pavonem, leporemve,

Sive gruem totam ventri mandabat egeno.

340

Exiguum vini, set aquam, que sorde carebat,

Sepe bibebat. Erat tante virtutis, ut unum

Armatum proprio mucrone secaret equumque.

Quatuor ex facili manuum virtute suarum

Hic ferraturas curvare solebat equorum.

345

Largus erat donis, sermone benignus, amator

Iuris, indicio iustus, sectator honesti,

Cultor iusticie, plenus pietate, modestus

Eloquio, sensu discretus, corpore castus,

Ecclesiam sanctam venerans super omnia, fortis

350

Fortibus, infirmus infirmis, omnibus omnis.

Qui ter sive quater portare solebat in anno

Letus et exultans regali more coronam:

In festo Pasche, Pentecostes Dominique

Natalis, sancti Iacobi dyadema ferebat.

355

Sicubi pergebat, statim prefulgidus ensis

Precedebat eum; sic est mos imperialis.

Tempore nocturno quotiens dormire volebat,

Innumeros equites circa se semper habebat.

Qui caput atque pedes, dextrum latus atque sinistrum

360

Eius servabant, spatam lumenque tenentes,

Quatuor excubiis alternatim vigilantes

Et requiescentem Karolum servare studentes.

Non ego sufficerem verbis exponere gesta

Omnia, que fecit. Set partim scripsimus illa,

365

Qualiter a Galafro, venerando rege Toleti,

Dum puer exul erat, habitum suscepit equestrem,

Qualiter eiusdem Galafri prece victus, iniquum

Braimantum regem paganorum superavit;

Qualiter ecclesias plures construxit, et urbes

370

Devicit multas, et Christo subdidit illas;

Qualiter argento vestiri fecit et auro

Pervigili cura sanctorum corpora plura;

Qualiter imperium Romanum rexit, et undas

Transiit equoreas, Dominique videre sepulcrum

375

Appetiit Karolus. Non est michi dicere promptum,

Qualiter ipse crucis lignum secum tulit, in quo

Mortem pro nobis Salvator pertulit, ex quo

Ecclesias multas ornavit. Scribere vellem,

Set non sufficio; superant tot gesta volentem.

380

Hoc narrare tamen breviter volo, qualiter ipse

Post hec disposuit ad Gallica regna redire.

Set quia debilitat corpus labor absque quiete,

Terminet hunc librum quarte distinctio mete.