Primo, Donati que sit sententia, dicam.

Sic, Prisciane, tibi facio preludia quedam.

Si tamen errasti, soli tibi sit tuus error.

Vt melius pateat de nomine questio multa,

5

De pronomine, de verbo, quia sepe per illa

Nascitur ambiguum, doctum sequar hic Priscianum

A precio dictum, licet hunc a nomine prisco

Affirmes dici, sed derivatio mutat

E patienter in i nec vult s sic sibi iungi,

10

Perquam contra me nomen pugnare videtur.

Que metra non capiunt, sint excusata legenti.

Octo sunt partes, dicas per singula certo

Istud de genere, generis non singula dicas.

Sunt octo genera vocum partes numerande,

15

Cum non significent has littera, sillaba partes.

Nam sic tres partes oratio posceret una.

Pars etenim partis pars illic totius esset.

Integra pars signans aut consignans erit illa.

Cur octo fuerint, alibi Compendia pandunt.

20

<O>cto capit partes oratio: Sumitur illa

Simpliciter, non hec, non illa requirit haberi.

Substanter substantivum tibi significabit.

Adiectiva quidem signare, quod adiacet, optant.

Hoc personale dic suppositum, quod ad infra

25

Aut supra dicis, ut Homo currit bene subdis.

Ergo Animal currit aliquis vel homo, quia simplex

Non sic suppositum poterit variabile stare.

Simpliciter si fertur homo dignissima rerum,

Nominis est quale duplex modus insinuandi

30

Rem proprie sive communiter, hec ita luna,

Sol sunt inposita communia, Luna sed una

Et Sol clarus erit tibi naturaliter unus.

<D>iverse species possunt per comparativum

Conferri, speciem gradus ultimus optat eandem.

35

Hic non terminat excessum, determinat ille,

Si partitive gradus ultimus accipiatur.

Est pulcherimus hic rerum non dicitur apte.

Non etenim generis eiusdem sunt duo dicta.

Immo supposito quodam conceditur istud.

40

Sic margarita lapidum pulcherima fertur.

Non bene profertur, si partitio teneatur.

Ast exceptivus gradus hic desiderat esse

Atque superlate predicta proprietate

Omne superlatum cum quodam connumeratur,

45

Hocque superponit, hoc excipit, hec tria poscit,

Vt Salomon hominum doctissimus esse probatur,

Ne concedatur hic se sapientior esse.

Nominibus rectis genus accidit, hoc generandi

Vis est, quam faciunt duo mas et femina iuncti.

50

Abnegat hos neutrum, commune est voce sub una,

Omne quod adiunctis poterit tribus associari.

Sic mas est felix et femina mancipiumque.

Est intellectu genus ut lapis estque reale,

Est et vocale, si frater musa que dicis.

55

Accidit hic numerus, per quem de pluribus exit

Sermo vel ex uno; numerus sed cum fit ab uno,

Vsurpativum certa ratione ferendum est,

Ex uno quoniam processus pluribus exit,

Vel quasi de multis aut uno, si lego Thebe

60

Sunt aut Turba ruunt. Sunt exemplaria dicta

Singula re, voce pluralia, vel vice versa.

Vnde figura venit, que multis rebus habetur.

Quod patet in logicis, animal quia vult homo dici.

Sed tibi risibile sit homo. Subiungitur ergo:

65

Risibile est animal. Logicus sic verba figurat:

Quod subicit primo, post predicat hec tibi prima.

Predicat ut primo, sic predicat inde secunda.

Quod subicit primo, subicit suprema secundo.

Terminus est medius, qui bis positus preit ergo.

70

Extremum maius fertur, quod predicat ante.

Inde minus tibi subicitur, concluditur inde.

Sed non gramaticam sic fingimus arte figuram:

Conpositam, decompositam cum simplice dicas.

Et sic dicetur species coniuncta figure,

75

Est quia conposita speciei dictio ducte.

Simplex est, quando vel littera sillaba sive

Dictio sit tantum, velut i, sta, curre probabunt.

Conpositam probat impietas, duo quam statuerunt,

Vnam sed nunquam cohit interiectio partem.

80

<D>icitur eventus casus rerumque ruina.

Casus legiste narratio dicitur esse.

Accidit et casus voci, casus quia recte

Rem tibi supponit aut oblique sine recto.

Quot casus fuerint, quot partes, quis suus ordo,

85

Inferius queras, et eorum causa patebit.

Casus vocalis fertur casusque realis.

Vox dat vocalem casum sensusque realem,

Vt dominus, domini, nequam pro testibus astant.

Quam querit nomen, pars est, si dico magister,

90

Appellativum, proprii distantia sic est:

Hic est articulus instrumentum variandi

Et voces optant sic exemplariter esse.

Non inter voces constructio ponitur illic,

Voxque magister erit, que figitur hic, ut agatur

95

Et certum fiat ex accidentibus eius.

Que discernuntur, dum dictio flectitur illa.

Casus enim numerusque suus discernitur illic,

Et sic sub casu fit declinatio certa.

Hec extrinseca vult pariterque intrinseca dici

100

Vt Pater et Patris orbis terre, tamen istud

Dic iusiurandum, quo declinatio sese

Offert diversa, sed dictio flectitur una,

Cum versus finem censeri debeat illa.

Est nequam casus inflexio facta realis,

105

Vocales quoniam poteris cognoscere voce.

Sunt peregrine suntque nothe, tibi sunt oriunde.

Primas non flectas aliasque parum. Variantur

Prorsus supreme, quas nostras dicimus esse.

Antiquos ritus dampnes natabus, eabus,

110

Substantivata quia nunquam sic variantur,

Sed substantiva, pure quod monstrat equabus.

Femina finit in -is, quia non de feminus exit.

Sunt causa verbi vel nominis arte statuta,

Que pronomina sunt. Causato causa notatur

115

Dignior, hec ergo verbum precedere debet.

Nam predicatum facit et sensum tibi conplet.

En iterum veniam sibi dandam metra requirunt.

Qualia permittunt sua predicata, manebunt

Proxima subiecta. Sic verbum dignius ergo.

120

Contra per nomen substantia significatur,

Que prior est actu, sic nomen militat ante.

Nominis arma gerit pronomen collaterale,

Vt verbo prime satagat verboque secunde;

Cumque relativum sit nomen, non tamen illud

125

Sic est discrete vel demonstrat manifeste.

Confuse se nomen habet, sed deme vocatum

Casum. Finita pronomina cuncta tenentur,

Quando relativa, demonstrativa locantur.

Contra Currit homo subiungitur Ille movetur.

130

Indiffinite sic sumitur hic homo, quare

Tale relativum pronomen non erit. Ergo

Hoc sic solvatur: Hic certum dico relatum,

Dum spectat positum sibi naturaliter ante.

Nam de natura propria determinat illud.

135

Discretum pro discreto proprioque locatur.

Demonstrant ego, tu per se genus ac manifestat

Hoc referendo sui, demonstrat cetera voce.

Significant gentem, patriam gentilia, sicut

Nostras fertur homo nostre gentis patrieque.

140

Stare bipertitum Donatus quale volebat

In pronomine, sed super hoc alibi tibi dicam,

Cum vultus melioris ero tempusque requiret.

Cur habeant neutrum, queras: Quia vir mulierque

Verba ferunt. Super hoc dicas: Est causa figura:

145

Auctores dixere loqui celum, mare, terram.

I genitivus erit primis, Grecos imitamur

In tribus, ast alia sub voce genus manifestant,

Sed nostras, vestras illuminat articulare.

Dudum nostratis, nostrate vigebat in usu.

150

Personam, genus et numerum confundere quedam

Intus dicuntur, extra monstrare patenter.

Intus sunt propria, veniunt communiter extra.

Conpositum pronomen idem solum reperitur,

Complete cuius est declinatio facta.

155

Sic istic, istec, istoc non sunt tibi plena.

Ex istis istec neutrum plurale tenebit,

Ethicus ut dicit Istec convicia cessent.

Non est conpositum rectum, si dixero memet.

Dico meapte, dico tuapte, dico suapte

160

Et nostrapte, sic vestrapte dicere possum.

-Ce capit articulus, si forsan dixeris hicce.

Discute sillabice vario pronomina sensu:

Finit- et in-, minus, ar-, rela-, dicas pos-, de-, sub- et pre-.

Is subiunctivum dicas, hic prepositivum.

165

Cetera Donati demonstrat pagina nostri.

Queratur, si sint adverbia compositiva,

Eccum si dicas aut eccam, qualia multa.

Personam, numeros, casus, adverbia nunquam

Hec tria conportant. Si dicas Scribo meatim,

170

Personam signas casumque domi numerumque

Bis, semel: Hec cuncta divisim significantur.

Sic igitur predicta volunt pronomina stare.

Prima est, que de se loquitur, persona; secunda,

Ad quam prima; sequi vult tertia limite certo,

175

De qua prima loqui conceditur atque secunda.

Per verbi finem, pronominis initium vult

Hec se cognosci. Casus, persona notantur.

Hoc, illo tantum persona requiritur esse.

Nomina personam dicunt, sed non ita certam,

180

Verbi persona demonstrat opus peragentis,

In pronomine vult hominem monstrare patenter.

Circa principium, circa finem patet illa.

Post hec dicetur fieri conceptio triplex

Persone, generis, numeri. Petrus atque Maria

185

Sunt albi: Generis. Numeri: Sortes, simul isti

Albi sunt. Ego tuque sumus: Persona ligabit.

Personam sibi diversam coniungit eodem

Actu vel passo. Re quedam voceque fiet:

Sic Ego tuque simul legimus. Sunt hii duo iuncti.

190

Si demonstretur vir coniunctus mulieri,

Concipit una suam dans verbo proprietatem.

Coniungit semper verax conceptio, si sit

Hec personalis. Si forsitan evocat ullus,

Non coniungit ibi, si dicis Ego ipse laboro.

195

Vos et nos ite. Sic ecce secunda secundam

Concipit. Hoc faciet tibi demonstratio duplex.

Exoptant casus pronomina, vult sed abesse

Sepe vocativus, quem possessiva requirunt

Quedam. Tunc dicas: Illum possessio reddit.

200

Sed super hoc alibi tractatus fulget aperte.

Nam de secretis statuunt Compendia Clavem.

Possessiva meus, noster petiere vocatum,

Sed tuus atque suus nequaquam. Nam tuus omni

In casu possessorem signato secunde.

205

Hinc de iure nequit geminas signare secundas,

Cumque suus referat, hac nescit lege vocare.

Pronomen positum, si forte reciprocat, optat,

Tertia quod verbi persona ligetur eidem,

Cum quo stat rectus. Sic ergo reciproca rectum

210

Si teneant, rectus procedit inutilis ille.

Exquirunt casus formas pronomina nostra,

Nec tamen has omnes. Casus variato: Videbis!

Sed totus, solus, unus petiere vocare.

Quippe volunt virtute sua se nomina stare.

215

Hic ego pretereo, quota declinatio detur.

Dicitur hoc alibi, sed habe mirabile: Quondam

Ipsior extiterat, at nunc discessit ab usu.

Ipsum, non ipsud vult hinc procedere recte.

Epithamaticon est: Personam circuit omnem.

220

Octo nomina sunt, pronominis esse secunde

Que cupiunt. Neuter tamen apponit sibi neutri.

Huic dicis, profers et ei, sed queritur: Vnde?

Hoc est, ne possint sic interiectio dici.

Sepe dativus erit brevior proprio genitivo,

225

Cui probat hoc metro, sed quis, que, quod videantur:

Accusativum quem dicimus -umque negamus.

Nam quondam terne fuit et commune quibusdam.

Sed nunc occurrunt ibi tertia, prima, secunda.

<C>ausa sermonis inventa vocabula cuncta

230

Affirmat ratio nomen supponere, verbum

Affirmat sapiens apponere. Significabit

Nomen, quod substat conplectens proprietatem.

Res est supposita substantia qualeque secum,

Et non divisim duo dicas significari.

235

Que mens partitur, ratio cum voce ligabit.

In verbo duo sunt: verbi substantia, verbi

Dicti persona; que quamvis accidat, ipsam

Significat verbum. Donatus in hac ratione

Quale, quod acciderat, dixit cum nomine facto.

240

Sed reliqui dicunt, quod nomen signat utrumque

Et non accidere vult significatio prima.

Quale quidem ut bonitas est primum significatum

Aut est, sicut homo, de primo significato.

Donatum talis sed fantasya coegit:

245

Suppositum supponendum cum nomine dicas,

Appositum nec non apponendum sociabis

Cum verbo, sicut veteres voluere doceri.

Dic supponendum posito cum nomine quale.

Post apponendum verbo persona refertur,

250

Vt, quod dependet de primo, sit tibi nomen.

Significat quale rem primo, quale secundo.

Post hec ad verbum redeo de proprietate

Nominis. At primo dicas, quod proprietatum

Hec tria sunt genera, quia rerum suppositarum

255

Sunt alie genera, species, distantia rerum,

Sunt alie personarum, quas novimus esse

In non dividuis. Sunt accidentia dicte.

Hinc alie, quas proposito sic addere tempto.

Hanc propter triplicem diversam proprietatem

260

Verborum genera tria sunt inventa peritis:

Substantiva prius, post per que sepe vocamus,

Inde recollecta sunt accidentia verba.

Sed sic astrictus metro veniam mihi posco.

<A>ctum vel passum verbum designat et ipsam

265

Personam, que vel patitur vel agit. Patet ergo,

Quod verbum fertur a verbero, vir quia passus

Aut faciens strepitu proprio movet aera tactum.

Est verbum tibi pars, hec dictio pars genus extat

Aut species illa, quam vult oratio plena.

270

Donatus dicit cum tempore: Nomina quedam

Tempus significant ut nox et mensis et annus.

Olim, cras, hodie signant adverbia tempus.

Dicuntur neutra Donato, vix quia monstrant

Actum vel passum, sic stricte sumpserat illa.

275

Dormio vel vivo nature dicimus actum.

Sum substantivum subsistendi notat actum.

Queratur: Quid agis? Sum respondere valebis.

Non ponit speciem Donatus, sed Priscianus.

Donatus per quale modos bene dividit omnes.

280

Redde modum, formam, reddetur quale patenter.

Inpersonale per se discernere nescit

Personam, numerum, nisi cum pronomine iuncto

Nomine sive dato. Donatus dixerat illud

Esse modum, verbum denuntiat hoc Priscianus

285

A pretio dictus, quod dicit significandi

Pro modulo, quem conservant contra sua verba.

Per formam verbi simplex tibi conpositusve

Intellectus erit actum passumve requirens.

Perfectam dicas inperfectamque sub illa.

290

Hinc simplex, hinc conpositus sensus reperitur

De re perfecti verbi lego, lectito teste.

Sed super hiis verbis alibi tractatus habetur.

Proprietas genus est, quam significatio verbi

Terminus et ponit, o primitus r que secundo,

295

Littera passibilis que dicitur o que rotunda.

Pone per has geminas declinans singula verba,

Hec nisi deficiant fuerint vel anomala dicta.

Quinque vides genera, sed que communia fiunt,

Que sunt activa passivaque, cognita dicas,

300

Quod prefinitum sensum certumque tenebunt.

Sed que sunt neutra, que deponentia verba,

Hec variant sensum vel agendo vel patiendo

Tantum. Non etenim simul hec duo significabunt.

Verba duo timeo, metuo, que sepe notavi,

305

Voce sub activa patientem significabunt.

Sed facio, noceo signant actum rationis.

Et tamen ex illis passivum deficit usu.

Versificor cum mellifico diversificantur,

Quamvis ex facio conponi se patiantur.

310

Neutrum ponis aro, post prandeo, vapulo, spiro,

Sed rubet atque calet intrinseca passio ponit,

Neutro passiva soleo cum gaudeo, fio.

Ex hiis sex genera neutrorum exire videbis.

Dic obliviscor, misereri, significabis

315

Interiora pati, tamen exteriora notabis.

Dic orior, nascor, a te mereor que repelli.

Accusativos geminos percuntor habebit

Vt docet utque rogat. Oratius est mihi testis:

Si quis forte meum te percunctabitur evum.

320

Si de temporibus queras compendia stricta:

Presens est simplex et conpositum, quia simplex

Est instans tanquam non stans, sed conpositum sit

Presens, quod constat presenti simplice multo,

Actio conposita quo nobis perficietur.

325

Vult inperfectum reliquum iungi sibi verbum,

Vt Cum scribebam, prudens ad me veniebat.

Huius res cepit, sed nondum finiit illa.

Plusquamperfectum sibi verbum postulat unum,

Sed non preteritum simplex; bene fers Modo veni,

330

Sed: Dudum, quando scripsi, tunc venerat ille.

Non modo participes, adverbia, prepositivas

Et partes alias dicam, sed postea promam.

Nunc Priscianus adest pertractans nomina verba,

Cuius rimari precordia clausa laboro.

335

Corporis, immo rei proprium communeque quale

Demonstrat nomen, quoniam designat utrumque.

Associes animi figmenta modosque loquendi.

Ysidorus dicit nomen, quasi dico notamen,

Res quia notificat nobis. Proprium tibi nomen

340

Vnius tantum personam significabit,

Apellativa communia dicimus esse.

Est istud nota multorum, speciale sed illud.

Apellativum virgo est propriumque Maria.

Splendor communis, claustrum speciale pudoris.

345

Hectores est partim proprium communeque partim.

Sic homines numero signo, sub voce sit Hector.

Accipe principio proprium communeque fine.

Exigit accidere nomen sibi quinque per artem.

Sed sex Donatus dedit illi cum ratione,

350

Est quia nominibus collatio facta quibusdam.

Fautor Apollonii non consentire videtur.

Accidit hoc parti, quod significatio partis

Non est precipua, sed certificatur ab ipso

Et quo distincta constructio verificatur.

355

Proprietas species est, qua censemus, an ipsa

Dictio sit prima vocis vel origine ducta.

Sub ratione genus est exploratio sexus.

Quot fuerint genera, docto sint discutienda.

Auctor et articulus naturaque, regula monstrant

360

Quatuor ista genus. Hic dama Marone probatur.

Hoc bellum, nutrix, toga candida conprobat ista.

Singula vel plura que copulat, esse refertur

Proprietas numerus, et sic duo connumerantur.

Quedam discreta est tibi significatio, qua scis,

365

An sit conposita tibi dictio necne figura.

Conpositam, deconpositam cum simplice dicas.

Casus finalis variatio dicitur esse.

Est rectus casus, quia casus fertur origo.

Optat perfecta sex declinatio casus.

370

Quot fuerint forme, doctoris prodeat ore.

Sex attende modos, si derivare necesse est:

Sensus et vocis est derivatio; vocis,

Non sensus; alius declinando reperitur.

Quartum constituit interpretatio, quintum

375

Lucifer ostendit, quem conponentia ponunt.

Adiciunt quedam sensu, non voce creari,

Vt bonus et melior, sed sic collatio fiet.

Nominibus dominans est significatio quale.

Icirco non est pro proprietate locata.

380

Declinatio quid, discas: Inflexio casus.

Discernat genus articulus vel vox variata.

Aut hec finalis vocum variatio fertur

Et statuuntur idem voces hee significare.

Non hanc Donatus assignat proprietatem,

385

Est quia sub casu Donato significata.

In species multas dicuntur nomina secta:

Omonimum, dic synonimum, gentile, relatum

Vtque relativum, patrium, quod colligit inde,

Quod querit, quod partitur fictumque figura.

390

Post generale venit, speciale; quod ordinat, adde;

Et numerale; quod absolvit, coniungitur illi;

Temporis atque loci, verbale, adverbia dicta,

Participale, patris nomen de nomine dictum;

Post possessivum; post hoc, quod comparat illi.

395

Adde superlatum, subiungas diminutivum.

Quod nomen sumis de nomine; pone suprema,

Hec que distribuunt, recolo non plura fuisse.

De facili poterit prudens exempla videre.

Sed post hec breviter graviora revolvere prodest.

400

Aureus est totum designans nomen, in -atus

Pone superficiem, sed significat -bilis aptum,

Assimilat -bundus, et in -ax notat assiduari.

-Osus vult plenum, loca signat in -ensis et -anus.

Persius est testis: morosus erit vitiosus.

405

Cum morosa vago singultiet inguine vena.

More malo plenus sic morosus reperitur,

Virque mora plenus conceditur esse morosus.

Plenitudo datur in fine tenentibus -osus

Hiis tamen exceptis cerebrosus et invidiosus.

410

Molosus iungas, quod gens est virque canisque.

-Tivum forma datur, quibus actio significatur.

Segregativum solum tamen excipiatur.

Est a gramaticis inventum diminutivum.

Quantum subiecti designat. Regulus hic est:

415

Hic aut est parvus aut illi parva potestas.

Sic circa dignum designo diminutivum

Et circa quantum subiecti tempore viso.

Regulus est etenim dictus triplice ratione

Corpore regnandoque parum, modicum dominando.

420

Extat homuncio vir, quia non puer esse refertur.

Est circa numerum, sic aureolam dabo testem,

Hanc quoniam pauci fortes potuere mereri.

Etatem signat, hoc esse puellula monstrat,

Non quia sit parva, sed nuper nata puella.

425

Designat pretium, quod conprobat hoc: Bibe villum.

Signat durare modicum velut herba tenella.

Materiam minuit velut Aureolos dabo nodos.

A quo descendit, minuit potiusque remittit,

Vt Pauperculus est: Non est multum tibi pauper;

430

Inportatque fere, sed raro, diminutivum,

Vt Iacuere sacro Domini corpuscula busto.

Hec corrupta fere, sed non corrupta fuere;

Sicque decem genera discernas diminutiva.

Diminui quandoque gradum concedo secundum,

435

Et quod sic fiat, maiusculus esse probabit.

Esse parum maius hoc ex ratione docetur.

Ista genus mutant a primis diminutiva:

Rana, canis, statua; scutum iungatur et anguis,

Vngula, pistrilla, sic panus et ensis acus que.

440

Dicitur ensiculus melius vulgare sequendo.

Et betaceus malvaceus que supersunt.

Et Iuvenalis ait divina stomacula ventri.

Nomina gramaticus denominat, hec quia sumit

Nominis a voce, -tia iungas cum genitivo.

445

Iusti, iustitia dicas. Logicus tamen ad rem,

Non vocem spectat, de iustitia trahit ipse

Iustum. Sic prius est albedo, renascitur album.

Hec est gramatica; mulier si forte loquaris,

Hec est gramaticans, quia sic ab origine differt

450

Per finem, sicut per derivata videmus.

Prenomen, nomen, cognomen ponis et agno-.

Sextus Pompeius, Cato, Scipio Monoculus que.

Dico figurate, cum dico comparativum.

Hoc est, quod servat intellectum positivi,

455

Si magis adiungas, velut albior est magis albus.

Regula sic poscit, quod amicus amicior auget.

Participem ponas aliquem sensus positivi.

Detero vel pridem vel amans citra que vel ultra:

Sicque localia dic adverbia prepositivas.

460

Codrior excepto proprium non comparat ullum.

Quale tamen signas, si vis Salomonior esse.

Pone minus proprie, "citra", negat, excipit illud,

"Paucior", attenuat privativeque tenetur.

Hoc minus est illo. Non esse minus speciebus

465

Dico genus geminis. Bonus es, sed si minus erras.

Sex nummos obolo minus. Hinc est versus Homeri:

Bis septem venere minus quam mille ducente.

Sicque minus pauce naves venisse leguntur.

Ad minus ecce decem solidi, sed sunt mihi plures.

470

Ad minus ecce quadrans, quasi nummis privor ad illum.

Fertur abusive fieri collatio sicut

Pondere aque levior, tanto est honerosior igne.

Divisit medium fortissima Tindaridarum.

Mas et femineum sic iuncta notant probitatem.

475

Ante, senex, iuvenis, adolescens: Quatuor ista

Sola quidem solis utuntur comparativis.

Iunior et maior, peior, prior et minor: Ista

Et non plura suis equalia sunt positivis.

Forme doctrinam tibi Doctrinale revolvit.

480

Hic fortissimus est, hic est fortissimus horum.

Hinc valde fortis, magis hinc fortis bene dicis.

Sic -simus atque -rimus, - tremus que -limus que -timus que

Atque -ximus, -fimus atque -nimus: Sic octo notabis.

Proximus, extremus dat primum sive superfert.

485

Dico bonus, melior, novus atque novissimus addo.

Hinc vox mutatur, hinc sed sensus variatur.

A penitus dico penitissimus, extimus extra

Ponit et extremus, gradus ultimus hic geminatur.

<E>st possessivum, quod primi cum genitivo

490

Quiddam significat ex hiis, que possidet ullus.

Sunt possessiva, que res sumuntur ad omnes.

Vt signent homines, sunt patronomica sumpta.

Dant possessiva nobis adverbia, verba,

Nomina, sic extra faciens extraneus, opto

495

Optativus erit, dat Cesareus tibi Cesar.

Dant similem formam nobis gentilia quedam,

Vt Romanus ager, Romanus civis habetur.

Sunt possessiva gentilia, propria quedam

Ista: Latinus ager et Dardanus esse probabunt

500

Et Prenestinus, quod t de stirpe reservat.

Tempus sive locus, agnomen plurima longant

Vt vespertinus, vicinus vel Camerinus.

Formam diffuse Prisci- determinat -anus.

Accentus certus pronuntiat omnia pene,

505

Sicut apostolicus et stagneus esse probabunt.

-Inus producit animal: Probat ecce bovinus.

Excipies bombix, de quo bombicinus exit.

Est Matuta dea, matutinus venit inde.

Dicitur a sero serotinus, uncinus unco.

510

-Inus producit arbor, sit faginus extra.

Sic forsan dubites: Est arbor fraxinus ipsa.

Ex aliis breviatur -inus: Cras, orno diu que

Hoc probat; at vates variant iacinctinus ergo,

Vt Iuvenalis ait ponens iacinctina lana.

515

Idem: tolluntur cristallina, sed sacra Syon

Fert iacinctinus, cristallinus, cilicinus.

Compositum signant intellectum tibi dicta

Nomina de patribus, que patronomica dicis.

Priamides Priami natum Priamive nepotem

520

Significat. Priamis natam neptemve figurat.

Si fuerit genitivus in e, formatur ab illo,

E mutatur in a, sic Eneades generatur.

Sed tamen Enides dabit Eneus hac ratione:

Transit in i longam vox voci consociata.

525

Dic ita Pelides isto de nomine Peleus.

Si forsan fuerit i simplex in genitivo,

-Des illi iungas: Priami genitivus habetur,

De quo Priamides, si iungas -des, orietur.

Abstrahe -de de Priamides, formabitur inde

530

Femineum Priamis, tamen Eneis haut ita fiet.

Eneus hoc format et Thebais hoc imitatur.

Nam derivatur isto de nomine Thebe.

Nereus Nerine producit duplice voce.

Sic Adrastine tu dicis et Acrisione.

535

Nomina propria sunt et patronomica quedam.

Heraclides dicas: Hoc significabit et illud.

Euripides tantum proprium de nomine sumptum.

Hoc est Euripus, quod dicitur equoris estus.

Talia perraro mulierum nomina formant.

540

Et tamen Yliades et Latonides reperitur.

I dupla si fuerit, i supremum removebis,

Que transibit in a: Menetiades probat illud.

Tertia si fuerit tibi declinatio, formam

Accipias talem: Tu -des coniunge dativo,

545

Aut s subducas genitivo, Nestorides que

Sic aptare potes. Sed Atlantiades metra poscunt.

Si sit nomen in -as, non est formatio certa.

Pleias hoc firmat et Pelias hasta probabit.

Vel bene Peliades formabit Pelias ex se.

550

Talia derivas nec certo tramite formas.

Est aqua naus: Nays et Nayas inde resurgunt.

No -des -e, ge, da, vult ac -am cor et -em, facit -en lon.

Pro vo dat -e, sed -a cor ab longat, prima dat hii plu.

No cor in -as, ge -dis, -os, da cor -i, cor in -em vel -a quartus.

555

No vo dat, ab cor in -e, plu quartus in -es vel in -as cor.

-Is declinat ut -as, sed quintus in -i breviatur,

No longatur in -e, longabis in -es genitivum.

Quartus in -en longam, servant -e cetera turba.

Rebus corporeis est appellatio facta,

560

Vt si dicatur homo, bos, leo, piscis et arbor.

Ast incorporeis concede vocabula rebus.

Sunt mihi gramatica, dialectica, phisica testes.

Omnis pars verbum vel nomen dicitur esse,

Sed nomen raro, foliis Maro nomina mandat,

565

Hic quia nominibus signare vocabula tendit.

Verbum dicetur vel agendi vel patiendi

Significativum cum temporibusque modisque

Et formis, recti sermonis pars sine casu.

Neutrum non actu patitur patiente nec actum,

570

Innuit ut curro vel vapulo prestat in uno.

Verbis accidere debemus dicere septem,

Octo tamen, si nos informat apostota priscus,

Sicut Alanus ait: Erravit apostota noster.

Significatio sive genus tempusque modusque

575

Coniuga- cum specie, numerus, persona, figura.

Hec octo numero verbo contingere debent.

Quali Donatus claudit formasque modosque

Nec speciem ponit, quam signat inesse figure,

Dictio composita quia derivata vocatur.

580

Diffinire volo, sed non discindere queque.

Hec quia Donatus subdividit ordine certo,

Ipsius in laudem lectori plurima linquo.

Proprietas verbi genus est, qua cernitur, utrum

Activum sit in -o, quod in -or passivat ab illo,

585

Et qua cernitur, an passivum transit in actum,

Quod fit in -o nec transit in -r neutrumque vocatur,

Et qua deponens et qua commune videmus.

Verbi proprietas est tempus, que tibi monstrat

Verbi presentem rem preteritamque, futuram.

590

Esse, fuisse, fore: Sic rem modus indicat ipse.

Sed ne sic videatur idem tempusque modusque,

Dic, quod certa modus currit per tempora, dicque

Disposuisse modum certo moderamine tempus.

Est animi varia modus inclinatio monstrans

595

Illius affectus. Nunc indicat, inperat, optat.

Subiunctivus eget alio, sed deficit inde

Personis, numeris supremus. Egere videtur

Hic aliis, sed perfectum quid significabit.

Inperat, ortatur, predicit, temptat, adorat,

600

Optat et inquirit: Signat modus ista secundus.

Con- themesis -ponit eademque -iugatio subdit,

Illaque conveniens est declinatio verbi,

Pro qua sufficiens in nomine casus habetur.

Sed nichil in verbo pro defectu cadit eius.

605

Istud conveniens excludit anomala verba.

A super s positam producit prima, secunda

E longat, breviat i tertia quartaque longat.

Quomodo sit, probat illud amas, prebes, legis, audis.

Donatus vel in a vel in e vel in i variavit.

610

Curtat i, longat et i nec in hoc variaverat esse,

Cum sit vocalis eadem producta brevisque.

De specie numero iam dixi deque figura.

Quid sit persona, si queras, accipe: Verbi

Hec est proprietas, verbi qua consona verbo

615

Res recti constat in persona numeroque.

Aut individua substantia cum ratione

Fertur persona, sacra pagina quod manifestat.

Prima est, que de se loquitur vel sola aliisve

Coniuncta ut dico vel dicimus; inde secunda est,

620

Ad quam prima aliquid loquitur solave aliisve

Coniuncta ut dicis vel dicitis; inde refertur

Tertia persona, de qua loquitur quoque prima

Extra se posita atque illam, cui sermo refertur

Vt dicit, dicunt: Hec infinita tenetur

625

Verbi persona. Finita est prima, secunda

Sicut Ego scribo, tu scribis. Tertia vero

Pronomen nomenve petit. Sic dicitur Ille

Scribit vel Cicero scribit, Cicero quia scribo

Non bene dicetur, sed Sum Cicero bene fertur.

630

Nuncupor, apellor iungas et talia verba.

Desunt preterita, dic causas quatuor esse:

Vsus abest vocis, incongruitas sociatur.

Hinc distantia fit, hinc est inceptio causa.

Fert probat hoc, cursi, vasi, fervesco, calesco.

635

Sunt sine personis inpersonalia verba,

Infinita simul et verba gerundia cuncta,

Personas omnes sed eorum quodlibet ambit:

Fulmina t et ningit, pluit et tonat. Eligit ista

Tertia persona, tantum Deus intono dicit.

640

Hoc ex natura, sed fit defectus ab usu

Vt cedo vel sodes, salve vel ave, furit, infit.

Et tamen ortatur sodes adverbia spectans.

Passivam retinent inpersonalia vocem,

Activam quedam: Legitur probat et piget illud.

645

Non a passivo veniunt, tamen hec reperimus,

<Qualibet> et sequitur. Pudor est miscendus amori.

Et quid apud magnum potius loqueretur Achillem?

Priscis activa modo deponentia quedam

Invenies verba, quorum persona vagatur:

650

Sic loquo sicque sequo fertur posuisse vetustas.

Hec trahit ad regimen nature vis aliene,

Non natura sua. Legitur pro teste Maronem.

Active vocis inpersonale gubernat

Vt Vite tedet animam, me penitet acti.

655

Est verum regem perimi. Sic audio dici!

Passivum primo est, inpersonale secundo.

Statius hec recitat: Bene habet, non irrita vovi!

Inpersonale patet hic habet, aspice rursum:

Ventum erat ad Thebas inpersonale locatur.

660

Iungitur ad proprio metro cogente poetam.

Ventum erat ad flumen communi iunxerat apte.

Dic Vado lectum, venio lectu bene dicis.

Virgilium, si vis, addas: Constructio certa est.

Factum vel factu miles: Videatur utrumque!

665

Donato placuit, quod verba gerundia perstent,

Nullius generis, numeri nullius habentur.

Appellativa non sunt nec propria dicas.

Non sunt mobilia, non sunt ea nomina fixa.

Nam non supponunt verbo, casus tenuere

670

Et regimen verbi, vice nominis illa reguntur.

Dum declinantur, cupiunt quasi nomina flecti.

Nomina dicuntur sic quarte sicque secunde.

Ablativus in -o breviatur apud Iuvenalem:

Plurimus hic eger moritur vigilando, sed illum

675

Languorem peperit. Sic verbum comprobat esse;

Inque gerundivis -di, -do, -dum ponitur ordo.

Infinitivis Greci iungunt genitivum

Articuli, sicut locat ordo gerundia nostra.

Et sic articuli casum iunxere dativum

680

Infinitivo, vice quem posuere supremi.

Accusativum sic articuli posuerunt.

Ablativus enim non est inventus ab illis.

Inportant regimen in se duo nostra supina.

Est inclusa tamen mediatrix prepositiva.

685

Hec signare locum vel ab illo dic vel ad illum.

At loca designant, quasi sint adverbia quedam.

Dicas: Discipulus timet in veniendo magistrum.

Accusativus pro recto ponitur illic.

Discipulus metuit, quoniam venit ipse magister.

690

Doctior est solito: Dic participale notari,

Impersonalis quoniam conforme refertur

Temporibus, numeris, personis esse modisque.

Dic defectiva quedam duce sub ratione.

Hec attende: iuvat, placet et liquet et licet, addas

695

Penitet et tedet, miseret, piget et pudet, istis

Expedit adicias et convenit, odit, oportet.

Salve dic et ave, novi, cepi memini que.

Queso dat quesi, dic quesimus inde venire.

Quesumus ecclesia dicit non canone nostro.

700

Inquit, ait iungas, inquam, cedo, quod breviatur.

Si fuerint alia, sint istis associata,

Vt probat intererit, innotuit adde refert que.

Vult desiderium verbum, quod dico, lacesso.

Albico diminuit imitativumque patrisso.

705

Sed sub perfecta forma debent numerari.

Talia nam quedam dat derivatio nasci.

Doctrinale refert: Legito sic ex lego formas.

Lectito sed melius tradet tibi forma supini.

Per verbi regimen melius tibi multa patebunt.

710

Gramaticam doceo te gramaticamque doceris.

Accusativum primum sub transitione,

Sub respectiva dic transitione secundum.

Aut hunc transitio ponit regiturque secundus

Ex vi materie, sibi quam passiva requirunt.

715

Inclusum verbum vult Doctrinale fuisse.

Quod non esse potest per multa similia verba,

Vt Rogo te panem, tradendo dic ibi clausum.

Te rogo tradendo panem contraria dicis.

Multa recordabor, quorum prius ipse recordor.

720

Illud diversis respectibus esse refertur.

Virgilium legitur: Vult hoc concedere Naso:

Nunc legitur docti sub nomine metra Metelli.

Talibus at dictis inpersonale repugnat,

Sicut multorum demonstrat opinio pollens.

725

Tales sinodoche solet excusare loquelas.

Sed tunc precedit rectus personaque certa.

Infinitivum passivi divide verbo

Impersonali, triplex distantia constat:

Significatio, post resolutio, tertia construe,

730

Sicut opinatur: Volo dicta legi Ciceronis,

Vt sua dicta legam vel quod sua dicta legantur.

Hinc est apponens, hinc supponens tibi quartus.

Significata patent, bene si predicta resolvis.

Fertur passive, si fers: Homo gaudet amari.

735

Sed sextos casus impersonale requirit,

Indiget et verbis, si fers: A me volo scribi.

Hoc datur indicio: Volo scribere, sed patiendo

Cum quarto dicas: A me scribi volo librum.

Fautor Apollonii sic codice censet utroque.

740

A te curratur bene sic pro curre refertur,

Perque modos omnes perfectum sic notat actum.

Sed nimium miror, quia verbi prodit ab actu

Virgilium legitur. Quod si sic dicitur apte,

Impersonalis quartum modus omnis habere,

745

Infinitivus igitur quartum sibi querit.

Ergo Virgilium scribi volo dicitur apte,

Impersonali quod non concesserat auctor,

Vt multi dicunt, sed scriptor devius esset

In scriptis propriis tanquam contrarius errans.

750

Nam dicit: Iuno te iuvat, hinc Me scribere fertur;

Sic Lego Virgilium, legitur bene fertur eundem.

Certis personis pronominis indiget istud.

Nominis adicitur persona, quod indico, verbis

Sic: A me legitur, a te legitur vel ab illo.

755

Valde peccatur ab Adam, peccatur ab Eva.

Mire salvatur a Christo sicque Maria.

Transitio varie quod fiat, percipis inde:

Passio, persona, casus, numerus, genus, actus.

A me diligitur Sortes. Est Varo Maronis

760

Filius. Alta Dei sapientia. Servus eorum.

Est pulcherimus hic rerum. Video Ciceronem.

Verbis diversis varie voces oriuntur.

Nam de flammare poterit flammascere dici.

Flammeo dic, flammes, de quo flammescere surgit.

765

Duro, durare dicas et dureo, dures.

Naso testatur: Oculorum induruit humor.

Alter ait: Durate atque expectate cicadas.

Vult, quod dicamus, Flaccus: iuvenor, iuvenaris

Et iuvenere probat dici iuvenescere posse.

770

Fertur latrare latos rictus agitare.

Et sic oblatrat produc, vult hoc quia latrat.

Dic sapit, hinc resipit et ab hoc resipiscere formas,

Preterito sapuit conforme resipuit exit.

Scindo scidi faciet, scicidi dictum fuit ante,

775

Hinc Sciciderunt me, sed reddit cedo cecidi.

Fautor Apollonii sic dicit in Orthographia.

Dic Conditur olus, vult condior esse figura.

Absolvit, sed agit noceo tibi dans nocumenta.

Dic rubeo, fertur intrinseca passio, que non

780

Advenit exterius, sed fiet ab interiori.

Dic Timeo regem, rex a me iure timetur.

Activum patitur passivaque vox notat actum.

Lucanus metuor profert et regna timentur.

Nominis et verbi nos partem participantem

785

Dicemus mediam, quia partem sumit utroque,

Sicque gerundivo distat sumens, quod utrique

Accidit. Est media pars, sumit tempora, casum,

Inque gerundivis dabitur regimen tibi verbi,

Quod non accidit huic. Medium sic non tenuere

790

Nostra gerundiva, sed participantia tantum

Tradita sunt parti sex propria participanti:

Et genus et casus et significatio verbi

Et tempus numerum duplicem comitante figura.

Sed genus et casum, numerum pariterque figuram

795

Assignes, sicut in nomine cernis haberi.

At morulam tempus et significatio ponunt.

-Ans, -ens et -rus agunt, sed -tus, -sus, -dus patiuntur,

Hiis nisi deponens, neutrum, commune repugnet.

Quot det deponens et quot commune, notabis:

800

Que quia sunt nota, sunt extra metra notata.

-Ans, -ens presentat, sed -tus tibi preterit et -sus.

Si dicas -rus, -dus, sunt participata futura.

Nos miseros salvans et salvatura relucet

Stella maris, data visa mari, laudanda per evum.

805

Participans fuit inventum causa brevitatis,

Vt vitaretur coniungens copula verbis,

Vt Lego proficiens. Meliorem dic rationem.

Intransitive res verbi non sociatur

Nominis obliquis (eadem persona manendo).

810

Iustus homo loquitur, hominem commendo loquentem.

Transitio non est inter iustum atque loquentem.

Participans ponens personam ponis eandem,

Sicut pronomen vel prime sive secunde

Inventum verbo conformi consociatur.

815

Sic sunt inventa tibi participantia causa

Defectus verbi, quod significat sine casu.

Participans omnis generis querit reperiri,

Est nubens animus, est nubens femina, scortum.

Quod minus apparet, cum sit per cetera planum.

820

Doctior est solito dicas, sic participale est

Inpersonalis, adiectivum nisi voce

Non valet esse tibi, quoniam res ipsa repugnat.

Ex imperfecto semper presentia formas,

Et sic -ens dat -eram, dant -tus, -sus -rus que supina.

825

Participans presens permittit de genitivo

In -dus formari -tis discedente futura.

Hec nisi sint ab eo, genitivum fantur in -antis

Aut -entis, rediens vero redeuntis habebit.

Adiecisse queo poteris dans raro queuntis.

830

Ambio legitimum de se generat genitivum.

Dicit Lucanus surrecte vertice criste.

A verbo surgo surrectus surgere debet.

Surrigo, surrige, surrectus vult dare de se.

Vnde quietus erit, sumas pro teste quiesco,

835

Vnde quies venit; quieo dixere vetusti;

Paucaque sunt neutra, que de se talia formant

Vt status et lusus, que rarus continet usus.

Naso pigendus ait, posuit sic ipse carendus.

Ex neutris aliis non vidi talia nasci.

840

Deficiat licet -ens, in -rus procedere querit,

Sicut cepturus duo signant ceptus et orsus.

Dic loricatus, galeatus nomen habetur,

Et tamen a verbis poterunt bene talia fingi.

Compositum confractus erit compagine certa,

845

Et de composite dicetur iure figure

Et derivari poterit vice participantis.

Non a passivo nos plurima cernimus intus

Sicut regnatus, cursus, placitus, vigilatus.

Dic caligantes thalamos Iunonis inique.

850

Est pro preterito presens, quod sepe videmus;

In nomen transit. Lectori talia linquo.

Me duce sic semper tu participale subaudis.

<P>urum pronomen imponit ypostasis ipsa;

Illo namque mera substantia significatur.

855

Est hoc inventum defectus nominis implens,

Quod facit in prima persona quodque secunda,

Sicut Ego scribo; tu, dum scribo, meditaris.

Certam significat personam, ponitur autem

Nomine pro proprio, finitum dicitur illud.

860

Omnia ponuntur proprio pro nomine, sed sunt,

Que semper cupiunt proprio pro nomine poni,

Sicut Ego, Sortes, scribo, sed tu, Plato, ludis.

Omnes personas infinitasque pererrat

Qui nomen, sicut doctus probat Herodianus.

865

Significat quale, sed quale sit hoc generale.

Donatus sensit aliter, quia materiale

Est Qui, sicut Yle signans primordia rerum

Fluctuat incertum, dum forma impressa sit illi.

Ex precedenti sic talis, qualis habentur,

870

Que se respiciunt adiunctis certificata.

Sortes, qui currit talis, qualis Plato currit.

Lux est exempli. Qui disputat ista, revolvat:

Sex isti parti concedas proprietates,

Que sunt hee: species, persona, genus numerusque,

875

Quinta figura venit et casus ad ultima tendit.

Prima bipertita est, quia sunt pronomina prima

Et derivata, distinguas prima per octo,

Derivativa per septem dinumerabis.

Hec: ego tuque sui, subit ille vel iste vel ipse,

880

Hic, is coniungas. Et tot primaria penses

Derivata: meus, tuus et suus, adice noster

Et vester, nostras, vestras gentilia dicas.

Et sic ter quinque pueris pronomina linque.

Est cuias nomen, velut asserit Herodianus.

885

Prima, secunda quidem diversas non petiere

Voces, demonstrant quoniam presentia semper.

Tertia demonstrant hic, iste; relatio spectat

Precedens, ut is, ipse probant personaque presens

Et iuxta velut iste datur, proponitur absens

890

Et longe sicut exemplo denotat ille.

Sic ego distincte pronomina tertia pono

Propter maneriem diversam significandi,

Sicut Apollonius hec infinita vocavit.

Non diffinitur hiis personatio certa,

895

Sit nisi pronomen vel nomen consociatum,

Vt Sortes currit et mecum litigat ipse.

Est positiva prior tibi declinatio dicta.

Non etenim sequitur rectum positus genitivus,

Formalis quoniam si declinatio facta

900

Hic esset, nomen posset ratione videri,

Si rectus sit ego, si sit genitivus egonis.

Quot teneat prima pronomina quotque secunda,

Tertia vel quarta, lectori sunt recitanda.

Hoc quod dico sui, quadruplex constructio poscit

905

Hoc et in obliquo semper natura locabit.

Aspice: Collocat hoc natura reciproca Sortes

Se probat, in propriam quando possessor agit rem.

Ipse sui natum rex commendare videtur,

Aut adiunctorum quando constructio fiet,

910

Vt Rex commendat se commendare volentes.

Retransitiva constructio collocat illud,

Vt Rex exorat equites, quod se venerentur.

Pluribus ergo modis non hoc natura locabit.

Dampno tuas pariterque suas, collectio multa

915

Non est inclusa, quoniam possessio fertur

Multarum rerum: nostras possessio nostra.

Est nostre gentis homo: Significatio non est

Illis pluralis, vox quamvis hec videatur.

Iste vir, hic animus dicas; monstratio fiet

920

Sic oculo, menti, sed prime sive secunde

Is iunges, cuivis per se sociabitur ipse.

Ille ego, qui quondam monstrat, quod iungitur ille

Persone prime, quod fit reliqua mediante.

Significant illud, quicquid, pronomina monstrant.

925

Non facit hoc nomen; talis, qualis manifestant.

Esse vocativi naturam dicito talem,

Quod semper per eum presens persona notatur.

Quatuor hunc retinent noster, nostras, meus et tu.

Dat possessivis casum possessio quintum.

930

Quin vocativum quedam, non omnia poscunt.

Hic dat notitiam primam confertque secundam

Iure relativum, nescit de iure vocare.

Ouis currit? queras. - Is, de quo motus habetur.

Tertia notitia sermone notatur in illo.

935

Quod personalis simplexque relatio fiat,

Lectori linquo, quod demonstratio duplex.

Quando lectori sit significantia facta,

Et quando fiet discretio, viderit ipse.

Ille relativam pronomen, qui quoque nomen.

940

Cum preeunte preit se postque sequens tenet ille.

Accidit ut qualis, talis, subsistit ut ille.

Sepe refertur idem per qui, cui consonat ille.

Diversum penitus alius reliquus que reportant.

Dicitur in specie signare relatio simplex.

945

Ostendit speciem sic demonstratio simplex.

Est intellectum positum, cui sepe refertur.

Sic iacet ipse piger, semen qui Christus habetur.

Sic stans in medio diversa videre valebit.

Hic quidam fertur et pro talis reperitur.

950

Hic sedet, hic currit, locus hic mihi vernat in orto.

Ad se prima loqui nequit, hec caret ergo vocante.

Confudere genus tria quod pronomina prima,

Dicit Apollonius, distinctaque cetera fiunt:

Ille vel illa vel illud erunt monstrantia sexum.

955

Mecum, nobiscum: Per anastrophen ista feruntur.

Tantidem erit nomen tantum vel idem tibi signans.

Ipsus ait Davus, non arte Terentius ipsum.

Ex hoc in neutro sequitur, quod adhuc retinemus.

Si dicas egomet, adiectio dicitur esse.

960

Hiccine dic, hicce componi non bene fertur.

Tutemet adicias, verbum tumet esse videtur.

Ipse ex adiuncto vult demonstrare, referre.

Dic ille ipse: refert; si dicas ipse ego, monstrat.

Tot, talis, tantus si sint presentia, monstrant,

965

Hec eadem si sint absentia, dico referre.

Nominis hoc natura facit tibi talia signans.

Pronomen puram personam significabit.

Ysidorus septem notat infinita sequendo

Donatum: qualis, talis, quantus quoque, tantus

970

Et quotus et totus et quis coniunxerat illis.

Sex sunt quam finita minus velut ille vel ipse,

Hiis iungas idem, iungas hic is que sui que.

Note persone memoratio fiet ab illis.

Que sunt finita, sunt diffinire reperta

975

Certam personam, diffinit sic ego tu que.

Ornat pronomen sic et fastidia tollit

Inventum poni vice nominis, ut Maro scripsit

Bucolicum carmen idemque Georgica scripsit.

Iuste dicor ego solus meus esse meorum.

980

Exponas: Alium nullum concedo meorum

Esse sui iuris excepto me dominante.

Se solus Sortes videt ac omnis videt illum,

Non se, sic ergo dic Se solus videt ille.

Fautor Apollonii sic in pronomine dicit.

985

Optat pars aliis preponi prepositiva.

In metro raro postponitur, ut probat illud:

Ytaliam contra. Sic euphonia reponit

Hanc partem; mecum, tecum pariterque notabis

Pubetenus, sic cordetenus, que dicitur una

990

Dictio nacta locum speciatve adverbia qualis.

Si tenus ante venit, oratio constituetur,

Et quando patitur Grece iungi genitivo,

Vt crurum tenus a mento palearia pendent.

Quatenus, actenus et collotenus ista probabunt.

995

Vel ratio, quod sit oratio, dicere possit,

Aut iam dicenda non esset prepositiva,

Postpositeque velis tamen exacuisse supremam.

Clarus, preclarus: Sic complet prepositiva.

Iustus et iniustus mutat minuitque frequenter.

1000

Ridet, subridet, lucet, sublucet Apollo.

In- capit augmentum: Numquam inprudentibus imber

Obfuit, ut dicit vates imitator Homeri.

Accidit huic casus duplex, velut asserit auctor

Artis Donatus. Que circumstantia fiat,

1005

Attendas, quando stat in ordine prepositiva.

Sunt autem plures, quia cum quadruplice causa

Assignes tempus, persone iungitur ordo,

Oppositum numerumque, locum cape circuitumque,

Instrumentalem potes hiis coniungere causam;

1010

Vnaque pro reliqua ponetur prepositiva.

Omnia non omnes capiunt, sed et omnia quedam.

Ad fora, per noctem, pro rege, sub aere sedi,

Cum gladio, contra fures, ad mille pericla.

Et sic exemplis tendas per cetera prudens.

1015

Accipe ter denas cum quarto prepositivas.

Sexto ter quinas Donato iudice iungas.

Quatuor ex istis tu casus des utriusque.

Numquam divise sunt septem prepositive:

Diduco, distat, recipit, seducit et ambit,

1020

Condit, omittit erunt testes. Mutatio sensus

Ex hiis sepe venit, constructio sic variatur.

Conponi nolunt, quas vobis ordine pono:

Hec apud et circa sunt, extra, pone, secundum,

Erga, infra, iuxta, prope, supra, iugis et ultra.

1025

Apponi coram, citra me iudice debent

Et penes associes. Dicas utcumque laboro

Et quocumque modo per v cum-, sed con- per o scribas.

Stant in conpositis alie per seque frequenter.

Ferre iuvat subter densa testudine crates.

1030

Sedibus optatis gemina super arbore sidunt.

Hec adverbia sunt subter, super et sine motu.

Fatalis virge longo post tempore visum.

Post adverbia spectat ibi, dicunt ita multi.

Multa super Priamo rogitans, super Hectore multa.

1035

Vult super adiungi sexto, si mentio fiat.

Cum motu queras quarto coniungere tales.

Scando super tecta dicas postesque sub ipsos

Nituntur gradibus, subter mare Dorrida misit.

Casibus adiuncta que sunt adverbia, docti

1040

Scriptores interposuerunt prepositivas.

Sic est adversum positum ratione Pelasga.

Prepositiva tamen talis prius esse videtur.

Cernitur hec inter adverbia stare secundo.

Omnes dicuntur positive prepositive

1045

Exceptis extra, supra, quibus inter et intra,

Infra consocies, adversum iungere cures.

Iccirco potius adverbia stare videntur.

Si dicas dirimit, non sic per cetera dicas.

Nam di- productum posuere per omnia vates

1050

Exceptis Grecis, et sit pro teste dilema.

Est lapis emblema bifidumque sophisma dilema.

Quamvis disserui dicitur, dicatur disertum.

Has gravat accentus, nisi sit distantia causa.

Has nisi postponas mecum maria omnia circum,

1055

Non aspirabis coniunctas prepositasque.

Integra stare petit ad, si dicas adhibere,

Adbibit, adquirit, adiurat et adiuvat, adde

Admovet. Ad reliqua per gramata transit in illa:

Approbat, allidit, accurrit sunt mihi testes,

1060

Traicio, trano, traduco, tradoque quarto

N trans amittit, quinto trabeatus habeto.

Componi poscit monosillaba prepositiva

Quelibet, excipias cum, que casum sibi querit.

Dis-, di- sic varia: discurro, disputo, iunge

1065

Diffundo, iunge distorqueo, dissipo, iunge

Dissicit, ast aliis ut diligo di- sociatur.

Gramata nam variant varia vice prepositive.

In lucem Grece ponantur prepositive:

Pone decem, iunges octo numerumque tenebis.

1070

Fons rivum fundit, sic lingua Pelasga Latinam.

Romanis Grece precedant prepositive.

Sillaba bina decem recte conplectitur et tres.

Sunt socie quinque, sed erit monosillaba queque.

Post apo subsit ypos, sit yper, sit epy, peri, para,

1075

Hinc catha, meta, di, an, anti, amphi, iungitur ypres,

Ex, en, sin, pro, pros Grece sunt ordine prepos-.

Longe ponit apo, privando deficit, auget,

Preminet et dat re-, designat "retro" negatque.

Protinus exempla super hiis sunt ordine ducta:

1080

Hoc probat apologus apocalipsisque, apolexus,

Rursus apostema vel apostolus ac apotheca,

Astat apostota, post et apophasis ultima prodit.

Ypos "equum" signat, ypo "contra" "sub re" que monstrat.

Ypomenes neutrum probat inclita musa Maronis:

1085

Ypomenes, quod sepe male legere noverce.

Virus eque stillat, indeclinabile restat.

Hinc sit ypozeusis, quod contra zeuma locatur.

Scribit Apollonius et ego scribo probat istud.

Fertur epizeusis: Meme petit ultio digna.

1090

Iungitur ypotesis, ypapanti pone supremo.

Hoc post natale designat festa Marie.

Et "super" et "iuxta" dat yper, quod epy facit, adde,

Quod repetit, signat intendere, ponit in unum.

Ex primo dicas, quod ypercatalecticus esse

1095

Dicetur versus supraperfectus ut iste:

Inseritur vero fetu nucis arbutus horrida.

Sed poterit talis brachicatalecticus esse:

Euritidos Yoles atque insani Alcide.

Acathalecticus est talis quodammodo versus:

1100

Incendit demum pelex Deianira virum.

Aut sex esse pedes certa sub lege probabo.

Tres primos poterit quivis discernere planos.

-Lex De- sit quartus spondeus in ordine versus.

Post anapestus erit -iani- tribracusque supremus.

1105

Est -ra virum donans tria tempora parque trocheo.

Deianira prior longatur et ante suprema.

Que sunt perfecta, dicas cathalectica metra.

Servius at dicit: Decet "acathalectica" metra

Dici perfecta, breviter "cathalectica" facta.

1110

Testis yperboreus, quod yper "iuxta" perhibetur.

Mostrat Yperboree glacialis portitor urse.

Statius hoc dicit, hinc ponitur yperapistes.

Vult epiphania, quod epi "super" efficiatur.

Dic epithalamicum: "iuxta" sit epi thalamon que

1115

"Delicie" resonat, quod iuxta deliciosum.

Quod sit epi repetens, testis sit epilogus inde.

Intendit quod epi, probat hoc epilenticus esse.

Signat epi "valde", sed "captivatio" lensis,

"Multa" que signat epi, dicetur epistola testis.

1120

Nam retinet multa, que monstrat epistola missa.

"Abscondo" stello fertur, sed "missio" stolon.

Perficio, brevio, simul hoc ornare notabit.

Istud "epistola" vult, tolus et stola, sistole signat.

"De", "super" et "circum" "iuxta" que pery notat, "erga".

1125

Hec peryermenias, perysologia probabunt.

Ordine peryfrasis et perygraphus sociantur.

Peragraphus cum perygraphus diversa notabunt.

Peragraphus "caput" est sensus, notulam notat extra

Perygraphus seriem, quam textus vendicat intra.

1130

Pirithous testis, quod Greca peri notat "erga":

Pirithoum Theseus Stigias comitatur ad undas,

Dum sensum ratio sequitur terrena petendo.

Dat prope, declinat et separat, ad notat, infra,

Dat dis, deducit: Habet hos septem para sensus.

1135

Sic paradisus habet, paradigma sub ordine certo

Et paralipomenon et verbi parachimenon.

Hinc paralogismus, vult inde paralisis esse

Et quoddam scema paranomeon associatur.

De, per, ab et iuxta, fluxum, generale notando

1140

Dat commune catha, brevitatem signat et auget.

Dic catha "de" gore "subiectum", post cathegorie.

"Per" cathaprolempsis, cathacresis "ab" et cathaplasma

Dat "iuxta" "fluxus" que catharrus, post cathaclismus

Est Noe diluvium, "commune" catholicus esto,

1145

Nam -licos est "herens"; cathecuminus evenit inde,

Est autem -cumenos nostro sermone "paratus".

Vult "breve" cathalogus tandemque cathaphasis auget.

Hoc est: "Affirmat"; sermo cathaphaticus inde.

Designat "contra" metha, "de" notat et metha "trans" est.

1150

Ostendit methacentesis hoc, quando sibi quisquam

Arte per oppositum minuit causam removendo.

Dic methamorphoseos, tunc "de" metha significabit,

Aut "trans" significat, quia transmutatur usya.

In nova fert animus dabitur pro teste fideli.

1155

Hic debet versus sine qualibet esse figura,

In lapidem quoniam transmutat fabula Batum.

Fabula, quod recitat, quod verum sumere vitat,

Excusatura non est de iure figura.

Dicas methathesis, methaphora, methonomia.

1160

"Trans" metha dicetur per singula, sic methaplasmus

Ostendit. Sic sint exempla patentia plane.

Vel metha dic pro "de", melius tunc methonomia

Denominatio vult dici, quo nomine metrum

Hostili male percutitur (Bibo dolia testis).

1165

Dividit, intendit, "duo" signat, dis dya, "de" dat.

Scribe per y Grecum dya, Greca est prepositiva.

Scribe per i nostrum dia, tunc "duo" significabit.

Dic Dederitis aquas, divisa diastole fiet.

[H]ectasis est eadem, sed longam sistole curtat.

1170

Dicitur intensa, si dieresis teneatur.

Aulae in medio libabant pocula Bachi.

Sineresis iungit, si dicas summa Palati.

Significatque duo, pro teste diabolus astat.

Sunt iterum testes diasirtes et diadema.

1175

Dialiton dicas et tunc "dissolvere" dices.

Atque per oppositum polisinteton adde figuram.

Est dia "de", lexis "ratio", dialetica testis.

Sit diapente comes, diatesseron et diapason.

Et multo plura reperire potes socianda.

1180

Significabit ana "retro", "rectum", "paritatem",

"Sursum" designat, "re" notat nec plura reportat.

Est anathema "retro positus", sonat analogia,

Quod "rectus sermo", quia dixerat Herodianus:

Vsum sectemur, sed et analogia sciatur.

1185

Accipiatur ana piperis: Signat paritatem.

Est choros "intendens", ana "sursum", quod probat illud:

Anachorita sacris intendens corda supernis.

Est ana "re", dicas Analetica posteriora.

Addere multa potes, velut est anatheosis alma.

1190

Hinc et anastasis, est Domini celebrabile pascha.

Est comes anaphora, comitabitur hanc anapestus.

Hec tria "pro" cum "pre" "contra" que tibi notat anti.

Antonomasia solet excellentia dici.

Anti significat nomen pro nomine poni,

1195

Dicit ut Ovidius: Sine me, liber, ibis in urbem.

Appellativum proprio pro nomine ponit.

Anti precellit, si pro "pre" ponitur illud.

Antonomasia precellens nomen habetur,

Sic excellenter profertur virgo Maria.

1200

Antistes monstrat, quod "pre" denuntiat anti.

Dicas: Antiphonam "contra" notat antifrasim que,

Antithesis, simul antitosis perhibebunt.

Antos "flos" fertur, antismos comprobat illud.

Antes prostantes trahit Antes, filius Antes.

1205

Significat dubium, designat "circuit" amphi.

Amphibolia probat, subiungitur amphitheatrum.

Amphimacrus "circum" denuntiat amphibracus que.

Ypres significat "prope", sed non cognita nobis.

Ex hoc interpres quidam dixere venire.

1210

En notat "in", sin "con", ex "extra", pro "pre" dat, "ad" pros.

Que diffusa natant, alibi Compendia stringunt.

Est endelichia perfectio, que viget intus.

Propositi partes est entimema relinquens.

Mansio sub terra miseris est dicta gehenna.

1215

Enclesis, endiadis, encennia dicimus inde.

Pretereo plura lectori discutienda.

Sin "con" designat, sinzugia dicitur inde.

Concors armonia celi sinzugia fertur.

Sunt pronomina, que sinzugia certa tuetur.

1220

Sic ego personam primam defendere dicas

Et tu personam defendere dico secundam

Ille que personam fertur defendere ternam.

Hec sinzugia sit ita convenientia facta.

Hinc est sinodoche, sanctorum simbola iunge.

1225

Extasis, eclipsis ac ectasis: ex notat "extra".

Prothesis est testis, quod pro "pre" significabit.

Pros notat "ad", sicut nobis prosodia monstrat.

Prosum, "productum", de quo "productio", prosa.

Sed prothos est "primus", prothoplastus ab hoc, prothomartir.

1230

Quid prosopa sonet, tibi prosopopeya figurat.

Exposuere supra Compendia prepositivas

Grecas, hinc breviter opus est aperire Latinas.

Que sunt sollempnes magis, has evolvere prodest.

Obicit ad, numerat, reminiscitur associatque,

1235

Dirigit, equat, habet, polit, hec et comparat illa.

Signat cur, valde, preter, prope, circiter, usque

Designat "simile", vult significare "propinque".

Pluribus exemplis monstrantur in ordine cuncta:

Militat ad Grecos. Dentes frangit tibi pugno

1240

Ad numerum cunctos. Sic exponas "numeratim".

Ad ludos iuvenum redeo. Cum venerit ad nos,

Rex sociatus erit. Ait ad Moysen Deus auctor.

Ad dextram patris sedet eius filius: Equat

Aut potiora bona patris censetur habere.

1245

Ad polit, ut Factus est clericus unus ad unguem.

Comparat: Ad servos est magna potentia regis.

"Cur" notat: Ad vitam te diligo: Causa notatur.

Affirmo: Valde firmo. Sed Ad hec bona (preter

Hec bona) multa tali. "Prope" signat, si recitetur:

1250

Prima quod ad Troiam pro caris gesserat Argis.

Ad que pedes Domini "prope" dicas significare.

Circiter assignas dicens ad milia quinque.

Ad noctem scribam: Sic significabitur "usque".

Ad formam Domini fit homo: Notat hic "similare".

1255

Est ad velle meum: Dic significare "propinquum".

Ad loca pervenit Clemens. Ad pascha revivam.

Tam loca quam tempus poterit sic significare.

Pro pretium notat atque locum cum tempore, causam

Denotat, assimulat et designat manifeste.

1260

Pro numero dic pro que loco, pro tempore pro que

Omnipotente Deo facio, stat pro meretrice.

Designansque "palam" manifeste dico protestor.

Per de causa patet, mora, mentio, "cum", locus, ortus,

Aptat, partitur, operatur materiatque,

1265

Componens obicit, privat, pervertit et auget.

Qua de re venias probat hoc. De tempore lucis

In lucem lucror. De Sorte locutio surgit.

De "cum" significat: Figit de cuspide terram.

De templo venio. De patre Iesus tenet ortum.

1270

Hoc est de more dicas: Aptatio surgit.

Manduco de pane meo: Pars significatur.

Est Christus natus de flamine: Sic operatur.

Materiam signans Christus de virgine dicas.

De patre progenitus: Essentia significatur.

1275

Hoc est de ferro: Sic materiale notatur.

Deierat oppositum signat, sed peierat hoc est:

Perverse iurat. Privat: Dic Devovet aurum.

Degener est iste: Pervertens est genus iste.

Deditus est sacris scripturis: Sic notat "auget".

1280

Per privat, penetrat; causam, loca, tempora signat,

Obsecrat, adiurat, iurat, consummat, adauget,

Contiguans, instrumentum notat atque ministrat.

Privat, ut Hic comedit per se. Vir perfidus es tu.

Per medium corpus trahit ensem: Sic penetrabit.

1285

Per te mors intrat: Causa est; loca: Per fora vado.

Per mensem studeo: Sic tempus significatur.

Perque tuam, dic, Christe, crucem: Sic obsecrat illud.

Invoco sacra crucis: Debes exponere dictum.

Adiuro te per Christum, per sidera iuro.

1290

Consummat Peragit tecum; perpulcher adauget.

Contiguat Scando per funem, per parietem.

Oro per os castum: Sic instrumenta notabit.

Per vates Dominus loquitur: Sic ecce ministrat.

Circuit, opponit, "cur", "iuxta" "per" que notabit

1295

Hec pars ob, sicut Formosus obambulat herbis.

Viribus oppugno seve Iunonis ob iram.

Huic obtemperat hic, quod iuxta velle redundat.

Obtestor dicas: Testor per sacra Deumque.

Ob privat, dicas: Obit hic, quia desinit ire.

1300

Post loca, post tempus, post dignos ordine signat.

Post castrum, post pascha sacrum, sedet ordine digno

Post regem miles. Post "postea" dicitur esse.

Tempore post longo: Sic "tempore" postea "longo".

Citra non proprium nomen sequitur propriumque,

1305

Cis proprium nomen, citra loca, tempus et "absque"

Significare petit et signat proximitatem.

Circum circuitum, sed circa pone propinquum.

Cis Renum citraque forum, citra Babilonem,

Citra paschale tempus citraque cruorem

1310

Vulnerat hunc telis: Illud sonat "absque cruore",

Et sic significat hec facta propinqua cruori.

Rex circum silvam tendit sua retia; circa

Vrbem Parisius habitat pulcherima virgo.

Vt cis "sub", "citra", sic trans constringe "sub", "ultra".

1315

Trans notat excessum, penetrat, mutat, manifestat.

Peccans transgreditur; medium transverberat ense.

Bis duo mutantur: persona, locus, status, ordo.

Tradit discipulum transitque fretum, Katerina

Ad vitam transit misera de morte beatam.

1320

Transit per proceres dapifer sua fercula ponens.

Dicas traducit et traditor: Hoc manifestat.

Dicas "decipere" traducere, sed manifeste.

Traditor at potius a tradere dicitur esse.

In dat "de" signans, "per", "ob", "ad", "coram", "super", "inter",

1325

Vnit, amat, similat, designat "durat" et "heret".

Sic quartum casum pariter sextumque requirit.

In ponas pro "de": Patrios inquiris in annos.

Inque comis exit ignis: "De" vendicat illic.

Ingrederis portas: per eas; superatur in auro:

1330

Dicere "per" debes illic. Est frater amandus

In vitam: Dic "ob vitam". Paris ardet in illa.

Sic dices "ob eam". Celeres rediere carine

In puppim. Tenet in Domino sua lumina fixa.

"Ad" signatur ibi, si vis exponere sensum.

1335

Pro "coram" dic: In faciem tibi volo venire.

Dic in conspectu Domini, "coram" que notatur.

In plebem crescit (super hanc) in vertice sexto.

"Inter" signatur: Simeon accepit in ulnas.

In mulieribus est "inter tales" benedicta.

1340

Vnit, si dicas In personam Deitatis

Est assumptus homo, natus genitoris in illo est;

In que Deum credo notat affectum pariterque

Si dicas: In pace Dei dormis in id ipsum,

"Eternumque bonum" sic appellatur id ipsum.

1345

In Domino spero sic affectabitur ipse.

Filius in carnem peccati venerat olim:

"Peccanti similis". In vero nuntio vobis:

"Vero consimile", velut "in Domini tibi verbo".

In signat "durat", velut exemplum manifestat.

1350

Regnat in eternum Dominus: Manet hoc sine fine.

In Christo vivit (Sonat hoc: "sine fine") Iohannes.

In murum vultum defigit: Inheret eidem.

In muro gladius dum pendet: Inheret eidem.

Post hec in sexto tantum coniungito casu:

1355

In tibi "pro", "sine" dat, "cum", "post" causamque figurat.

Ambit, consubstat, statuit, manet, afficit, equat,

Materiat, subicit, habitum tredecim superaddit.

In populo (Dic "pro populo") vexatur Alanus.

In Domino facio metra, non sine preside tanto.

1360

In baculo vado vult "cum baculo" resonare.

Dicas In morte ("post mortem") non memor esto.

Non est in medico: Non est hic causa salutis.

Anulus in digito: Sic ambit; et in patre natus

Consubstat. Partes in toto sunt: Sonat illud:

1365

Partes constituunt totum. Manet in Babilone:

Scilicet hanc habitat. Est in sapiente sophia:

Afficit hunc illa; post equat ut in patre natus.

Materiat, quando dicis Ciphus astat in auro.

Subicit: In genere est species. Habitum superadde:

1370

Filius in dextra patris est: Hoc est: Potiora

Patris habet regni bona cum patre cuncta regendo.

"Non" in componens signat, "sine", ponit et auget,

Dat "contra", causas, "intus" tibi significabit.

Hec incorporeum probat inberbis que sequenter.

1375

Iniustus privat, iniustitiam quoque ponit.

Vnum dum privat, reliquum tibi ponere fertur.

Inclitus: Hic auget; inpugnat dicito "contra".

Innuo dat causam, dic insula, quod sonat "intus"

Atque "solum", tellus est intus et est aqua circa.

1380

Dirigit, opponit, habet et consortia signat,

Comparat et iungit, comitatur, summa figurat:

Cum Domino Moyses loquitur; cum milite miles

Pugnat; cum gladiis ad me venistis: habendo.

Cum sociat, dicas: Miles cum rege moratur.

1385

Comparat Ovidius: Tyrio cum murice turgis.

Cum iungit: Clamor cum plausu litora complent.

Iphitus et Pelias mecum: Comitatio fiet.

Cum Domino semper erimus: Sic summa figurat.

Personam, loca signat apud, sed utrumque manendo.

1390

Antonomasie personam commodat altam,

Sicut Aristotilem fit apud magnum sua doxa.

Hic apud Ytaliam magne probitatis habetur.

Tempora designat, sicut loca preminet ante.

Ante dies Pasche. Manet ante forum faber unus.

1395

Ante relativum vult temporis esse locique.

Tunc post subsequitur. Residet rex ante columpnam,

Post explorator. Miles prius est ibi, post rex,

Si rex subsequitur et miles venerit ante.

Rex est ante ducem dicas. Sic preminet ante.

1400

Veni post Pascha. Risit post hostia Sarra.

Circiter ad tempus, ad mentem pertinet erga.

Circiter est annos denos, erga que propinquos.

Contra dat loca, dat tempus contra que repugnat.

Sum contra templum contraque diem cano psalmos.

1405

Contra conflictus equitum contrarius ibo.

Excipit et privat extra, loca, tempora signat.

Omnes sunt intus extra me: Dicito "preter".

Est extra sensum, cuius privatur ab actu.

Est extra mensem. Sedet extra claustra sacerdos.

1410

Infra est "inferius", tamen huic opponitur extra.

Inter personam signat, tempus, loca, dignum,

Sic distare notat, si quis bene singula penset.

Internuntius est servus. Noctem sedet inter

Atque diem. Fluvios inter geminos requiescit.

1415

Inter prelatos magnos prelatus habetur.

Dicas: Interpres lingue distantia fertur.

Intra designat quicquid secretius intus.

Commutat propter, causam notat atque ministrat.

Propter eos mitto: Commutatur locus illic.

1420

Sic et persona: Propter me Naso loquetur.

Propter supplicium timeo: Sic causa notatur.

Propter maiorem manus hec subiecta ministrat.

"Post", "velut", "in", causam dat et instrumenta secundum.

Hoc sequitur recte distincta priora secundum.

1425

Omnia sunt facta motoris velle secundum.

Dicitur hoc "sicut voluit". Scit Naso secundum

Virgilium. Sonat hoc: "Sic informatur ut ille".

Efficiens causa est: Valet ille videre secundum

Corpus. Nam corpus illum facit esse videntem.

1430

Finalis causa Lucano teste: Secundum

Emathiam lis tanta datur, litis quia finis.

Hoc instrumentum signat: Videt ille secundum

Clarum discernens oculum. Si forte secundum

Matheum dicas, est efficiens ibi causa.

1435

Hic est partitio, si forte sequentia dicas:

Vi cuius regitur, qui subsequitur genitivus,

Mobile pro fixo positum verbum petit extra

Istud sunt, quod non fertur causa brevitatis.

Curtatim sermo profertur sepe vocatus

1440

Ad partes, ideo verbum non ponitur illic.

Ac evangelii distinctio dicitur illic,

Sic evangelium sicut totale refertur.

Pre "propter", "valde" signat tempusque locumque,

Comparat atque magis consuevit digna notare.

1445

"Vltra" dat preter, "iuxta", nisi dat removeri.

Excipit, includit, preter sic addere querit,

Pre languore sonat "propter". Preclara puella

"Valde clara" sonat; tempus Prenuntio signat

Designatque locum, si quando preambulo dicas.

1450

Pre reliquis lucet dicas: Sic comparat illud.

Prepositus dat digna magis Presum que choorti.

"Vltra" designat preter: Dic Preterit ille.

Preter dat "iuxta": Preter mea regna redires,

Dat nisi "quo placeat": Mittas me preter ad Indos.

1455

Dic pretermitto, removeri significabit.

Omnis homo preter Sortem concurrere tendit:

Illic excludit. Homo nullus preter Homerum

Cursitat: Includit. Aliquis, dic, preter Alanum

Disputat: Hic addens currentem iungit Alano.

1460

Fastorum libro tibi preter denotat "ante":

Donaque cum videat preter sua lumina ferri.

A vel ab ostendit tempus, causam, loca signat

Personamque notat, differt, movet, ordinat, infert,

Signat materiam, "post", privat, denegat atque

1465

Efficit immunes auctorizatque supremo:

A summo mane; venit a studio mihi scire.

A templo venio; capis a me munera digna.

Differt a Sorte Cicero. Removet Mihi sponsam

Abstrahit. Ordo venit: Hic est a rege secundus.

1470

Est illativum: Datur a te pena latroni.

Signat materiam: Mihi pendet ciclus ab auro.

A Christo non est summus: "Post" dicitur illic.

Dic amens: Privat. Dic: Primam nascitur a se:

"Non aliunde" sonat. Immunes effice, dicas:

1475

A presente malo nos summus liberet auctor.

Auctorizat ut Hic habet hoc a rege tribunus

Adducens equites equitum punire reatum.

Ab vult vocales post se, sed consona vult a.

Raro ponitur abs, sed post se consona poscit.

1480

E loca, materiam designat, privat et auget.

Ex loca, materiam demonstrat, privat et auget,

Excipit, extollit, auctorem, tempora signat,

Partitur, simul intendit signatque "secundum".

Significabit idem quia duplex prepositiva,

1485

Exponam duplicem simul: E vult consona poni

Post se, sed non ex: E silvis perfidus exit.

E ferro fabrico; dic elinguis: Bene privat.

Edocet exauget, sed ab ex exempla require:

Ex aula venio. Tenet ex auro dea virgam.

1490

Dicitur exanguis "sine sanguine". Dicitur augens

Vt sol exurens estivo tempore campos.

Excipitur: Sortes est extra captus ab hoste.

Effero (dicetur: "Extollo") regia dona.

Ex verbis Christi sunt hec extracta beatis.

1495

Ex quo surrexi dicens denuntio tempus.

Ex vobis unus partiri dicitur illic.

Exoro dicas: Intense dicitur oro.

Dic ex more meo "morem" dicendo "secundum".

Dic Ex ecclesia venio, quod dicitur "extra".

1500

Dicis Ab ecclesia venio: Sic "deprope" dicas.

Sic differt ab et ex, verbis ut claret in illis.

Auxilium privat sine ponendo comitatum:

Sum sine presidio. Sine peccato mihi servit.

Privat peccatum, dat virtutis comitatum.

1505

Sub notat "ante", "per", "ad"; demonstrat "post"; "prope" signat,

Substat, obedit; "pre", "de", "iuxta", "retro" dat "in" que

Sub tibi significat, sed casus ei variatur.

Ordine sub tali videas exempla patere:

Sub lucem veniam; sub noctem dormio tecum.

1510

Sub postes ipsos fodit. Ille sub hec tacitus fert.

Ille sub urbe sedet: Sic ablativus adheret.

Terra subest celo. Sum sub doctore perito.

Iudice sub certo "pre" vel "coram" manifestas.

Iudice sub nullo timeo "de" significatur.

1515

Sub scopulo pugnat: "Iuxta" dic. Sub foribus vir

Hic latitat: "Retro" signat, quia "post" manifestat.

Namque sub ingenti dum lustrat singula templo:

"In" tibi signatur, hinc stat sub duplice casu.

Sub precordia defigo ferrum notat "intra".

1520

Sic est, cum dico vitam servare sub undis,

Sub nullum crimen morior pro "crimine nullo",

Et quando recito Ducas sub nomine dotis.

Componens minuit, dicas Rosa subrubet ista.

Sub disiunctiva contraria denotat illic.

1525

Corpus equo subdit: "Super" illic significabit.

Est adiectivum vi verbi fortiter, alte,

Illius adicitur quia significatio verbo.

Pars verbo adiecta quasi fixo mobile nomen

Verbi prepositi sensumque explanat et implet.

1530

Explanat Docte loquitur. Bene pugnat adimplet.

Tempora diversa nobis diversa notabunt:

Hoc hodie facio, faciam cras, fecimus ante.

Sunt, que iunguntur bene temporibusque modisque

Omnibus. Hec Apte curo, cura cures que probabunt.

1535

Ne prohibet, per quod nunc impero, nunc simul opto.

Est coniunctio ne cum ni, si pro neque fertur.

Sunt adiectiva vi verbi, testis ut extat

Fautor Apollonii ponens exempla Maronis:

Ni faciant maria ac terras celumque profundum.

1540

Hoc subiunctivo proprie coniungere debes.

Participi iungas adverbia, dic, quia: Quid sit

Participans nisi cum casu variabile verbum?

Accidit huic parti species, comes esto figura,

Significatio. Que graduum collatio fertur

1545

Huic a Donato, sed non hec accidit omni

Adiectivo vi verbi, quod apostota vidit,

Cum tamen absque fide caderet nutans oculata.

Huic parti dederat ita, quod coniunctio fertur.

Hac pro parte venit nomen sublime volando.

1550

Et sic pronomen hoc "huc" vult significare:

Hoc tunc ignipotens celo descendit ab alto.

Hac fugerent: Sumas vatem pro teste Maronem.

Esse diu, noctu dicas adverbia certa.

Heu hoe, Bache, precor: Interiectiva sit hec vox.

1555

Sed Greci tales dicunt adverbia voces.

Esse remissiva vix, pene, fere recitantur,

Postea, continuo, sic protinus ordinis esse.

O mirative proclames, non tamen illud

Est adiectivum verbi, velut asserit ille

1560

Fautor Apollonii, verum interiectio fertur,

Sicut Donatus artis doctissimus auctor

Asserit assignans adverbia rectius illo.

Forte sub arguta consederat ilice Daphnis.

Est ablativus ibi casus forte notatus.

1565

Hic rectus fors et virtus miscentur in unum.

Dulce fuit, liquidam si fors versare palestram.

Illic fors inter adverbia querit haberi.

Fert Flaccus forsit: quia non ut forsit honorem.

Sensim, paulatim, pedetentim adverbia dicas

1570

Esse remissiva, velut asserit Herodianus.

Quo vadis? Romam. Vernone, perhendino, rure:

Talia pretereo, que sunt alibi recitata

Et signata suis ibi per compendia causis.

Sexum distinguis, eccum dum dicis et eccam.

1575

Ellum dic, ellam: Sexum sic pandis utrumque.

Tunc tempus signat, sed tum vult ordinis esse.

Milo transverte: tria tempora signat aperte.

Est quondam tale triplicis sensus generale.

Heus vocat heu que dolet, heu responsale refertur.

1580

In Flacco vocat hem: poteris dixisse triens hem.

Ortans est eya, sed letitiam notat euge.

Discretiva secus omniphariam que, deorsum,

Sunt intentiva prorsus, penitus quoque, valde,

Dicque superlatum minime, sed comparat illud,

1585

Quod magis est pariterque minus, quasi doctius adde.

Talia clam, belle dicuntur diminutiva.

O admiratur, indignatur, vocat, optat.

Quando letatur, est interiectio iure.

Quaddam supponit et quoddam copulat. Adde,

1590

Quod quoddam nec supponit nec copulat. Illud

Quod loca vel tempus signat, supponere fertur

Sicut ubi, quando, sed copulat ut bene, iuste,

Ex adiectivis que derivata videbis.

Non et pene, fere vel cetera talia cuncta

1595

Non hoc, non illud faciunt quasi nullus et omnis,

Que dicis signa, si procedis logicando.

Eminus "a longe", sed cominus est "prope"; partes

Compositi sunt extra, con-, manus: Excute sensum.

Affari facit affatim, sed signat "habunde",

1600

Si dicas affatim, quod Grecum dicitur esse.

Significare "meum" dicas "ydioma" meatim,

Dicque meapte, quod mihi quiddam denotat aptum;

Diversosque modos diversa adverbia querunt:

Num, numquid primum, cum, si querunt sibi quartum.

1605

Si dicas "utinam", cum copulat et "quia" signat.

Optans est utinam, non imperio bene paret.

Quedam non sapiunt ortum, passim quia passus

Et sensim sensus tantum dat originem vocis.

Talia sunt plura, sed sensum voce relicta

1610

Fert semel ex unus et bis venit ex duo sensu.

Primo iunge modo similem signantia formam:

Est veluti probus hic. Coniunctivo sociabis

Hec quasi seu tanquam: Loqueris quasi sis Deus ipse.

Dum tibi significat tantummodo: Tu senior sis,

1615

Dum modo sim validus. Intrinsecus ordine verso

Principium, finem signat, que extrinsecus illa

Ordine mutato. Sic primus ad ultima tendit.

Quam signat quantum, quam comparat, eligit illud

Aut negat et iungit similemque statum retinebit.

1620

Hoc infinitum nomen proponimus esse.

Heu mihi! quam doleo. Probior sum quam Plato dicas

Est que bonum Christo confidere quam Cicerone.

Et non exponas, sic est ibi forma negandi.

Tam Plato quam Sortes: "Et hic" exponetur "et ille".

1625

Tam bonus hic quam tu: "Sicut tu" dicitur illud.

Quam vidi, quam contempsi, quam mortificavi!

Affectum mentis est interiectio signans.

Ordinat hanc inter adverbia lingua Pelasga,

Nam verbis sepe vult iungi. Pape: Quid hoc est?

1630

Dic per se pape, vim verbi continet in se.

Hoc est: Admiror. Sic significatio plena

Est animi motus, per se pars ergo locatur.

Letitiam dat euax, dolet heu, dolet ha, dolet heheu.

Expressiva metus vox est, atat probat illud.

1635

Fautor Apollonii demens aut ebrius esse

Cernitur ha dicens adiectivum fore verbi.

Et proh prepositas probat aspiratio contra,

Interiectivas adverbia si ferat omnes.

Navibus infandum! amissis unius ob iram.

1640

Infandum dixit, hic interiectio quod sit.

Infandum dicas pro infande, sunt quia voces

Interiective cuncte prime speciei.

Proh dolor immensus dicas. Oratio fertur

Accentumque suum sic dictio quelibet optat.

1645

Factis obiectis est interiectio dicta,

Hanc quia gaudentes, mirantes sive dolentes

Inter sermones medios proferre solebant.

Affectu quodam solet interrumpere verba,

Ysidori censet istud sententia nobis,

1650

Vt Deus exaudi proh! me peccata fatentem.

Vel menti et verbis mediatrix provenit ista.

Donatus dicit: Vox est incondita talis.

Hoc est: Vox plane non est expressa loquentis.

Hac perfecta tamen oratio significatur,

1655

Non opus est semper illi coniungere verbum.

Sed magis exprimitur affectus, amicus amico

Sic reticet verbum, sua dum secreta revelat.

Hanc puer in cunis profert nec verba remittit.

Icirco non est inter partes prior ipsa.

1660

Auceps, auriga vel pastor, agaso, bubulcus

Interiectivas proprias proferre videntur,

Linguaque diversa percusso corde movetur.

Hec status ostendit, quem nostra intentio glosat,

Nec, quod sentimus, omnino lingua revelat.

1665

Sed linguam gestus iuvat affectum manifestans.

Que nil significat, poterit vox significare,

Si vir discretus illam velit articulare,

Est quia buba canis blictrix que licisca vocatur,

Sicut in hospitio nostro res verificatur.

1670

Si dicas lete, lacrimose, gaudia signas

Mestitiamque notas, ergo interiectio fient.

Non sequitur, quoniam verbalis copula iungi

Vult adiectivis verbi; conceptio mentis,

Interiectio que fertur, de se dare plenum

1675

Vult intellectum nec verbis indiget illa.

Designat circa presentes proprietates

Hec pars, ut dicunt, affectum; sed bene dico:

Dira Chimera, tibi ve nec doleo neque plaudo.

Herodianus ob hoc adverbia dixerat illa.

1680

Iungere dicatur large coniunctio queque.

Continuat vel contiguat: Quia continuat, si

Et, -que, vel ut Sortes sedet el legit. Ergo tenetur

Contiguare velut Homo cursitat, ergo movetur.

Sed si dicatur Non currit, quin moveatur,

1685

Hic est una strues et continuatio facta.

Sub strue diversa vult contiguatio dici.

Condicionales dicuntur continuantes,

Sed rationales affirmo contiguantes.

Vt causam signat, coniunctio sic erit illa.

1690

Intransitive notat ut causam, aspice propter,

Quod transitive signabit in ordine causam.

Hec coniunctio nec, quia copulat, esse recusat

Adiectum verbi, quia copulat illa negando.

Sortes atque Plato currunt: Duplex et habetur:

1695

Et Sortes currit, simul et Plato. Sed male fertur

Et Sortes legit atque Plato, nisi metra coartes.

Vult disiunctiva vocem cum voce ligare.

Quamvis disiungat sensus, coniunctio restat.

Proprietas triplex est: ordo, figura, potestas.

1700

Signandi modus est hic assignanda potestas,

Adiectis verbi quod significatio fertur.

Ast, ac, sed, neque, nec, quin, sin, seu, quatinus, aut, vel,

Ne, nisi, ni, sive, neu construe prepositive.

Autem, vero, quidem, ne, ve sunt quoque postpositive.

1705

Hiis etenim iungas, reliquas communibus addas.

Vel signans "etiam" iungatur <pre>positivis.

Tres sunt encletice -que, -ve prime, tertia sit -ne.

Haut secus ac iussi: Vult ac pro quam reperiri.

Pro quam vult atque poni testante Marone:

1710

Ne simili utamur fortuna usi sumus atque.

Ne pecces timeo. Dubitasne resumere vires?

Ne facias oro: Prohibens hic querit haberi.

Extremo positum dices adverbia nactum.

Si negat et dubitat et pro quia ponitur illa.

1715

Si possem, facerem. Dubito, si fata subibo.

Si Deus est animus: Si pro quia sepe refertur.

Coniungens pono liceat, licet atque licebit.

Quando dic pro quandoquidem: Coniungere fertur.

Vel dicas etiam, quia vult coniunctio poni

1720

Pro reliqua, sicut lex vatica precipit esse.

Rethorice poni dicas igitur, quia sacris

Scripturis igitur Martinus sepe legetur.

Simplex est equidem, quod vult constructio sana.

Hoc equidem facio, facis et facit. Asserit illud

1725

Fautor Apollonii nec ego componitur illic.

Hanc contra normam Grecismi dixerat auctor:

Hec disiunctiva, subdisiunctiva sit illa.

Inter res varias apte disiunctio fiet.

Si res signat idem tibi, subdisiungitur una.

1730

Arbor vel gramen redolet: Disiunctio facta est.

Naso vel Ovidius: Sic subdisiunctio fiet.

Iste die tota vel scribit vel legit intus.

Postpositas acuas, nisi degravet enclesis illas.

Que vult componi, semper vult fine reponi.

1735

Testis plerumque, testis ponatur ubique.

Excipias siqua, poteris coniungere nequa,

Sunt infinite quia magno iudice dicte.

Sed dicunt multi: Duplex est dictio siquis;

Vnaque pro reliqua coniunctio sepe locatur:

1740

Pro sed perlege -que, sin autem dicito "sed si".

Dic utrum pro "ne", scripturis talia cerne.

Adversative sunt quamvis et tamen, etsi

Et quamquam, saltem, coniungas hiis etiamsi.

Tertius inde liber emendat scripta moderna.