1.

Pyerius me traxit amor iussitque, Camena,

      Scribere materiam: me dedit illa tibi.

Viribus ingenii discussis, utpote parvis,

      Mens opus iniunctum depositura fuit:

5

Desidiam mentis Elegia vidit et inquit:

      "Incipe: perficies auxiliante Deo.

Quid sit onus cathedrae, qua teque tuosque scholares

      Arte regas, perares imparitate pedum."

Divinae me movit opis promissio: scribo,

10

      Mendis lectore compatiente meis.

Exhorret Natura parens dum matris in alvo

      Elimat miseri parvula membra viri.

Si sub membrana praesentit membra magistri

      Interrumpit opus officiosa suum;

15

Inspirat, dicit: "Operis lex pauset in isto!

      Exopto mea sit desidiosa manus.

Si me non alia regeret lex quam mea, vellem

      Inceptum limae deseruisse meae.

Sed Natura iubet naturans ne manus illic

20

      Cesset ubi fuerit materiale bonum;

Et quia lege regor regis, quia legor ab Alto,

      Consummabit opus linea nostra suum.

Me tua Parca vocat: tibi non vult parcere; filum

      Iam nevit; nostras arguit illa moras.

25

Nasceris ergo, miser; misero tibi signa figurant

      Sidereusque vigor officiale malum.

Scribitur in stellis paupertas, copia rerum,

      Vitae commoditas, acre laboris onus;

Scribitur in stellis famae discrimen, honoris

30

      Culmen, livoris flamma, favoris amor;

Scribitur in stellis virtutis laus, vitiorum

      Dedecus, aetatis longa brevisque mora.

Omnem perlegi seriem caeli nec in illa

      Inveni sidus quod tibi mite meat:

35

Ecce Dyonaeum tibi flammas non vomit astrum,

      Nec tibi scintillat Mercuriale decus;

Saturni sed curva tuos falx fascinat annos,

      Et tibi fax Martis insidiosa rubet:

Est caeli virtus tibi tota propheta laboris,

40

      In quo ditari non tua cura potest."

Dicit et impingit matri simulacra laborum,

      Quos cella capitis anteriore legit.

Nocte libros tractat: non quinque volumina Legis,

      Pneumate nec quae sunt emodulanda sacro;

45

Nulla videtur ei Tholomei pagina, caelum

      Qua petitur, qua quis mente per astra volet;

Euclidis libri, numero ter quinque, figuris

      Pleni non assunt, quos geometer habet;

Non apparet ei codex Guidonis, in omni

50

      Qui vocum genere dirigit artis opus;

Non praesentatur illi revolutio libri

      Qui numeri vires dinumerando docet;

Non Ciceronis adest pingens sermonis honorem,

      Cui rhetor servit, florida carta duplex;

55

Nullus Aristotelis codex apparet in illis,

      Quem cudit gremio Philosophia suo;

Physica, naturae speculum, duce sub Galieno

      Quae flores, illi non tua scripta patent;

Non occurrit ei Gratiani pagina, lucri

60

      Nutrix; membrana Iustiniana latet;

Exponit quae non tenuis macraque Minerva

      Somnia, quae somno Scipio vidit, abest;

Quae numerat geminos latet astrologia coluros,

      Quinque parallelos signiferique gradus;

65

Non matri praesens est cosmographia Platonis

      Nomine discipuli praetitulata sui; -

Primi versiculi sed cernit grammata, primam

      Quae sibi turba viam discipularis habet;

Donatos vertit, lacrimarum fonte fluentes,

70

      Qui dantur pueris post elementa novis;

Ille tenet parvos lacerata fronte Catones:

      Illos discipuli per metra bina legunt.

Nascitur hic plorans. Licet hoc generale sit omen,

      Ploratus tamen hic particulare tenet:

75

Iste genas lacrimis oneratas saepe videbit,

      Nec fiet lacrima prosiliente pius.

Masculus "a" profert omnis dum prodit ad auras:

      Ex radice trahit primi parentis Adae:

Hic cum vagitu speciali ructuat "alpha!"

80

      Quod rudibus pueris syllabicando legit.

Dum de matre rubet in cunis, mobilis inquit

      Huic dea quam sedes orbicularis habet:

"Area te mundi cepit. Mea regia casus

      Humanos ponit sub ditione mea.

85

Omnis sors hominum mihi cedit: portio sortis

      Addictae tibi nil prosperitatis habet.

Quod regnat, floret, gaudet rex, miles, agrestis

      Imperio, fama, commoditate, meum est.

Per me qui rexit servit, qui floruit aret,

90

      Et qui gaudebat anxietate dolet.

Nobilibus, cupidis, praelatis surgit, adhaeret,

      Accedit per me gloria, nummus, honor:

Me retrahente manum, vilescit gloria, nummus

      Decrescit, summus attenuatur honor.

95

Per me rhetoricus flos, grammaticus labor, artis

      Garrulitas tumulat, evacuatur, aret.

Nutus adulantis, reverentia plebis, amictus

      Sortis cui faveo paret, obedit, adest.

Gaudia post fletum, post gaudia semino luctum,

100

      Post lucem tenebras, post tenebrosa iubar.

Summa mihi requies est inconstantia; spherae

      Est in continua mobilitate fides.

Vaticinor tibi perduros instare labores,

      Quos vilis cathedrae progenerabit honor.

105

Hic quondam viguit: nunc languet; floruit: aret;

      Praecepit: servit; fructificavit: eget.

Florent qui iaculis linguae pervertere causas

      Iustas, iniustas iustificare sciunt.

Florent quos ditat infirmae pulsio venae,

110

      Vrinae sedimen sterculeusque color.

Florent hypocritae, sapientum simia, trunco

      Qui faciunt umbram, quos ligat aeris amor.

Florent faex hominum scurrae, quos curia lactat,

      Qui dominis linguae garrulitate placent.

115

Florent palpones, quorum sub melle venenum

      Lingua parit, miseros proditione premit.

Ecce caeca probor, quia caecos tollo, videntes

      Deprimo, degeneres nutrio, sperno bonos."

Interea vegetans surgit vis; pullulat aetas;

120

      Pubescit ratio; cellaque terna sapit.

Prima capit; media discernit; tertia rerum

      Formas in thalamo posteriore tenet.

Fantasia sedet in prima; vis rationis

      In media; terna vim memorantis habet.

125

Praegnantes facit has sensus impressio, radix

      A quo totius cognitionis erit.

Ad se septenas, quae regnat in arte, puellas

      De se progenitas Philosophia vocat.

"Estis progenies, inquit, mea fida, parentis

130

      Obsequiis fructus exhibitura boni.

Absque mea luce non lucet vestra lucerna:

      Est etiam vestrae lux mea lucis egens.

Quod seritis meto; quod plantatis colligo; quidquid

      Thesaurizatis arcula nostra tenet.

135

Inter vos gradus est soror in limine prima

      Primo, quae lactis ubera plena gerit.

Compositae vocis haec ponit semina, per se

      Quae vocem, quae non dent, elementa docet.

Dividit in quinque per se facientia vocem;

140

      Est maior numero cetera turba suo.

Mutas et liquidas numerat, quae sunt coeuntes

      Vocales monstrat vi remanente sua.

Simplicium modum generat, conglutinat apte

      Sermonis partes, scema tropumque facit.

145

Ex hac scintilla lumen facis enitet alte,

      Ex hoc seminio pullulat alta seges,

Ex hac radice ramosa supervenit arbor,

      Ex hoc fonticulo rivus abundat aquae.

Prima ministerio vernat soror, absque ministro

150

      Ferre ministerium non valet illa suum:

Huic, quem fata vocant, concedite militet eius

      Militiae, quae dant sidera signa ferat,

Excolat in vitem labruscam, transferat herbam

      In messem, faciat fructificare rubum,

155

Forma doctrinae vestros informet alumnos,

      Vt sic procedant ulteriore gradu.

Hic alphabeti versum dum ruminat, omnis

      Vestra latet virtus, vestra sepulta latet.

Ignorans atomos sermonis, quid sit elenchus

160

      Nesciet, aut quae sit maxima, quidve locus;

Quo sit civilis ratio depicta colore

      Nesciet, aut quae sit quaestio quidve genus;

Quis numerus numerans latet hunc, quis sit numeratus,

      Quae radix, quae vis multiplicantis erit;

165

Quae sit, vel qualis, latet hunc symphonia vocum,

      Quae sit ter ternis vox modulanda modis;

Nescit quid punctus, planum, quid linea, spissum,

      Quam quadraturam circulus ipse capit;

Nescit quae stellae, quae sit natura planetae

170

      Et quo sit stabilis retrogradusque modo.

Vester sic praeco, qui fati lege vocatur,

      Vbera grammaticae sobrietate bibat.

Si de lacte satur fuerit, contemnet alumnos

      Nec stomacho pascet esuriente rudes.

175

Accedat favor his!" Gremium subit iste prioris

      Germanae, lactis primitiasque trahit.

Imprimit a menti sugens ex ubere primo:

      Consequitur numero turba vocata suo;

Sugit quot constet elementis sillaba, partes

180

      Quot sint sermonis, quae genus omne creant;

Sugit quid proprium sit cuique, quid accidat illi,

      Et quid simpliciter significando notet;

Sugit quae partes sint prima sede locatae,

      Quae sint quae sede posteriore sedent;

185

Vbere de reliquo bibit uberiore, maritet

      Dictio se sociae qua ratione suae;

Quae sit festiva, quae non constructio vocum,

      Et quot sint species illius inde bibit;

Quae sit congruitas sensus et vocis, utramque

190

      Quae teneat, quae non, synthesis, inde bibit;

Quis modus excuset vitium, quot quaeque figura

      Distinctas species continet, inde bibit.

Sic famulo loquitur mater radixque loquelae:

      "Sit tibi mandati formula grata mei.

195

Disce prius quam dogma seras; si ducere caecum

      Vis, videas; primo te rege, deinde tuos.

Omnis doctrinae quia ponere semina debes?

      Aetas omnis erit discutienda tibi.

Aetatis cera doctrinae prima sigillum

200

      Leniter accipiat, pollice ducta levi.

Dum sentis quae sit magis indurata, prematur

      Acrius assidue sollicitanda tibi.

Asperius debet tractari firmior aetas

      Vteturque meo consolidante cibo.

205

Donatus pueris puerilia donat uterque,

      In quo Remigius remigis usus erit.

Donatus recitat quid discipulis prohibebis

      Et quid permittes: hic decor, error ibi.

Doctoris Prisci gemino de corpore micas

210

      Extrahe discipulis, contere, sparge tuis.

Quos usus veterum celebravit, lectio praesens

      Quos colit accentus quoslibet ille docet.

Exemplo doceas simul et verbo: studiosos

      Efficies pueros si studiosus eris:

215

Verba monent, movet exemplum; verbum ferit aures,

      Exemplum cordis interiora subit.

Occultos animi motus Natura ministrat,

      Signa tibi mentis exteriora dabunt.

Cui frigescit amor studii, te flante calescit:

220

      Flagrantis fax est exagitanda tibi.

Est aliter fortis, aliter fragilis recreandus.

      Diversis durus, ingeniosus egent:

Hic gaudet gravibus, hic planis; quid sit utrique

      Vtile nostra comes fida, Poesis, habet.

225

Conserva stabiles precibus, revoca fugientes

      Pollicitis, timidis supprime lora nimis.

Temperie vultus hilaris timidos refovebis,

      Intrepidos vultus fulminet ira tui;

Indomitos reprime, mansuetos dilige, stultos

230

      Argue, devotos dirige, carpe vagos;

Corrige delicta verbis et verbere, verbis

      Asperius, virgis conveniente modo.

Iratus, teneris discas mitescere; mitis,

      Discas irasci: sis feritate pius.

235

Languescit manuum labor immunis, labiorum

      Deficiens labor est fertilitatis egens.

Mercedis firma spes suscitat ergo laborem,

      Et fructum pariat sollicitudo tibi.

Dum messem pretii, quae fit medicina laboris,

240

      Exigis, in trutina triplice pende patres.

Sors favet et saevit: eget unus et alter abundat

      Rebus; sed medius inter utrumque sedet.

Si pretium fuerit in paupertate negatum,

      Pro pretio Christi constituatur amor.

245

Mercedis parca, promissi prodiga cura

      Divitis esse solet: sic capit, ergo cave;

Cum verbum floret, mens aret; cor gerit intus

      Quod linguae flores dissimulare student.

Certior es pacti de sorte patris mediocris;

250

      Eius de puero sit tibi cura prior.

Si tali teneas ratione regentis habenam,

      Non erit immunis cura laborque tuus."

Grammaticae famulans subit ingeniosa Poesis:

      Officii confert ulterioris onus.

255

Explicat haec legem metri, quid pes docet, addens

      Quid tempus, quot sint tempora cuique pedi,

Ex quot syllabicis constet pes partibus, et quae

      Festinans, quae sit syllaba tarda docet.

Quis et quot pedibus constet lex quaeque metrorum

260

      Et per quot genera sit variata docet.

Quod diversa metro non describuntur eodem,

      Sed res quaeque suo sit propriata docet.

Historias habet hexametrum, servitque querelae

      Pentametrum, laudes cetera metra canunt.

265

Excipit haec: "Vna tibi pars ero magna laboris:

      Expedit ut vires experiare meas.

Est mihi materia quidquid capit ambitus orbis;

      Ludit in obsequio Philosophia meo."

Thematis initio quamvis varii famulentur,

270

      Procedunt bini nobilitate modi.

Principium magis egregium per zeuma decorus

      Et per hypozeusim thematis ordo capit.

Zeuma vel a capite, medio, vel fine reducit

      Verbum. Sic lucet hoc sine nube tibi:

275

Est Ioseph flos naturae, fratrum medicina,

      Patris amor, matris gloria, stella domus.

Est Iudas puteus sceleris, despectio plebis,

      Faex rerum, pestis saeva, ruina boni. -

Spem firmam, fidei petram, deitatis amorem,

280

      Qua pateat clavem regia Petrus habet.

Nequitiae laqueo, fidei damno, magicali

      Arte, magus sceleris impietate valet. -

Byssus munditiae, rosa martyrii Caterinam

      Commendat, Sinay cella, liquoris odor.

285

Traditio patriae, mors fratris saeva Medeam

      Vituperat, nati plaga, ruina senis.

Iungit hypozeusis clausis sua singula verba.

      Lux exemplaris luceat ista tibi:

Virgo Dei genitrix portum dedit, avia vitae

290

      Expulit, excussit noxia, grata tulit.

Eva parens prima luctum peperit, maledictum

      Intulit, attrivit gaudia, damna dedit.

Iste duplex quicumque modus nubit generali

      Eloquio, quod vim thematis intus habet.

295

Crimine vilescit naturae gratia, sortis

      Gloria, fama viri, nobilitatis honor.

Non poterit vera virtus sentire ruinam,

      Deficiendo perit effigiale bonum.

Rem dilato brevem, brevio longam. Decet ambos

300

      Me servare modos: aptus uterque mihi.

Egregie plerumque loquor: nunc limite curro

      Difficili; plana nunc licet ire via.

Si mora longa placet nec sum brevitatis amicus,

      Octo materiam sic ego tendo modis:

305

Pulchro circuitu rem vilem vito, decoram

      Dedico: periphrasis ista perita petit.

Sic qui mentitur non verum dicere dicis;

      Veracem dictis dicis amare Deum.

Vestio rem verbis variis: non est tenor idem

310

      Verborum, sed quod significatur idem:

Dilige corde Deum; tota vi mentis inhaere

      Illi; pro toto posse sequaris eum.

Solemnis fuerat quondam collatio multis;

      Sed nunc, quando venit, rara, modesta venit:

315

Non sine spineto crescit rosa: nec sine mundi

      Tormento Domino vita placere potest.

Thematis in tractu mihi servit apostropha, sermo

      Cuius ad absentem se rapit arte sua.

Sic dic canonico: Phaleris non te mihi praefer,

320

      Sed vita casta, religione sacra.

Sermonem quandoque rei ratione carenti

      Asscribo: servit prosopopeia mihi:

Obstrepit altare: Dic, o pollute sacerdos,

      Qua tu praesumis sumere mente Deum?

325

Desero materiam, quandoque relabor in illam

      Sic, ut non videar deseruisse tamen:

Herculeis digitis Anteus in aere pressus

      Languet, Lucani disgrediente stylo.

Verborum pompa descriptio gaudet, et illa

330

      Vtor, dum cursum tendere curo meum:

Est fidei doctor descriptus carne pudica

      Iohannes, verbo Paulus, amore Petrus.

Rem certam pono, cuius contraria primo

      Tollitur: haec dempta cedit, et illa manet:

335

Non placeat, sed displiceat tibi gloria mundi:

      Decipit, et vitam non parit, immo necem.

Thematis a serie, quae sunt praedicta, rescindo,

      Si non propositum linea tendit opus.

Participans, non coniunctum, sine remige casus,

340

      Emphasis, abbreviant quatuor ista moram:

Stat Christus iudex; sedet impietas; cruce damnans

      Saevit; homo patitur, nil patiente Deo.

Egregie loquor, communis transeo metas

      Sermonis, trita dum pudet ire via.

345

Est verbi novitas mihi dulcis, sic ego dico:

      Hic solet affines "canonicare" suos.

Est in nominibus idem modus: "Vrsior" urso,

      Tigride "tigridior", femina laesa furit.

Voces iungo, sibi quae discordare videntur

350

      Extra, quas intus pax sine lite ligat.

"Dives avarus" eget, lucrique "labore quiescit";

      Congregat; est vita "sordida munda" sibi.

Dictio, cui non dat casus inflexio casum,

      In casus sede saepe sedere solet:

355

Absque "sed" esto bonus, sine "vix" Domino famuleris;

      Ne toleres poenam, sis sine "paene" pius.

Alterius dictum sumo mihi; sumit amictum

      Taliter egregium saepe poema meum:

Consedere duces et vulgi stante corona

360

      Pro populo Christus plurima probra tulit.

Est modus egregius, sed rarus: tempora muto

      Syllabicumque moram, cum ratione tamen:

Producas alii quem corripuere "laborem":

      Qui "labor", est aliis, hic tibi "labor" erit.

365

Pono commune fixum, vel mobile nomen,

      Vt sedem proprii vitet utrumque loci:

Armati fidei "lorica", "fulmina" sancti

      "Saeva" tyrannorum non timuere viri.

Transumo proprium; probo vel reprobo; probo: "Plato"

370

      Hic est corde, "Cato" moribus, ore "Paris";

Reprobo, si dicam: "Rufinus" crimine, forma

      "Tersites", "Simon" fraude, vir ecce venit.

In propria sede si torpet, transfero verbum,

      Extremaque magis in regione placet.

375

Mundi divitiis "florent", qui moribus "arent";

      Cui sors "arridet" prospera, corde "tumet".

Est positum semel improprie, proprieque tenetur

      Verbum; sub speculo res patet ista tibi:

"Exacauunt" linguas ad iurgia, tela maligni

380

      Ad bellum: quos non lancea, lingua "ferit".

Vocem non unam, sed plures, transfero verbis.

      Sic aliis alia significata gero:

Qui docet invitum, "sua semina mandat arenae",

      "Abluit et laterem", "litus arare" studet.

385

Semita difficilis plerisque modis variatur,

      Quos ego percurro sub brevitate tibi:

Inventor signat inventum: Copia "Bacchi"

      Et "Cereris" causa criminis esse solet;

Inventumque notat inventorem: Miserere,

390

      "Psalmus" ait, postquam maxima culpa fuit.

Designatur herus instrumento: Dominatur

      "Telum" pauperibus excruciatque pios.

"Pila subegerunt partes sibi quaslibet orbis:

      Cedunt Romanis "pelta", "sarissa" suis.

395

Hoc quod inesse solet ex causa, saepius ipsi

      Assigno causae. Sic tibi dicta vide:

Felix qui victum quaerit "sudante" labore;

      Multis depascit corpora "macra fames".

Multotiens sumo pro re, quae continet, ipsam

400

      Contentam, talem vel retro flecto modum:

"Mens" se convertit peccatrix. "Curia caeli"

      Tota Deo laudes exhilarata canit.

Exprimo materiam; redolet rem, non sine forma.

      Istud in exemplo lucidiore patet:

405

Praesulis in digito pretiosum fulgurat "aurum";

      Illius in dextra nobile candet "ebur".

Carminis in textu delector ponere formam

      Pro re; sic, quod habet res, sua forma capit:

Regnat "stultitia"; servit "sapientia"; "virtus"

410

      Subiicitur; "vitium" praedominatur ei.

Estque mei moris aliter coniungere voces

      Quam suus ordo petat. Forma sit ista tibi:

Luxuriam vitent pastores, plurima propter

      Scandala; pro cleri crimine turba labat.

415

Cursum sermonis mihi tendere convenit ultra

      Quam poscit veri regula recta pati:

Quem nummus, persona, preces, de tramite recti

      Non ducunt, iudex sidera laude ferit.

Partem pro toto pono. Placet et vice versa

420

      Totum pro parte ponere saepe mihi:

In terris "anima" prudens et iusta laboret:

      Post "carnis" mortem nulla meretur homo.

Vnum per multa nunc innuo, multa per unum.

      Sit tibi iam dictae talis imago rei:

425

Vicit Pompeium "romano milite" Caesar.

      Huic intenta tamen "corda" fuere polis.

Affines sibi sunt quaedam voces, et abutor

      His. Gaudent sedes alterutrare suas.

Parva "breves" vires retinet statura virilis;

430

      Longo consilio magna carere solent.

Est via plana duplex: non floret prima; secunda

      Rhetoricis opibus deliciosa viget.

Prima curro via plana, gravitate relicta

      Omni: verba mihi quotidiana placent;

435

Succincte verbis praesentis temporis utor,

      Vt res gesta diu iam videatur agi:

Exit servus, habet urnam manibus; lupis obstat,

      Nutat pes; urna frangitur; ille gemit.

Planities picta tibi sit subscripta notanda.

440

      Talis planities dulcis in aure sonat.

Ponam, nominibus tacitis, exempla colorum;

      Carmen depingo sic Ciceronis ope.

Sit laus, sit virtus, sit honor, sit gloria Christo!

      Sit decus! Estque decus; est sine fine decus.

445

Quis pius est? Christus. Quis habet de virgine carnem?

      Christus. Quis mundus crimine? Christus homo.

Parentes minime quia peccavere parentes

      Primi, caesus ob id in cruce Christus obit.

In ligno vita moritur, de morte redempta.

450

      Christi viventis in nece vita datur.

O miranda patris pietas, qua venit ab alto

      Filius, humanum vivificare genus!

Quem posset miseris genitor nato meliorem

      Aut quem maiorem mittere, quemve parem?

455

Cur misit? quia tempus erat. Quare? quia laesit

      Hostis. Cur? homini perniciosus erat.

Est sapientis opus, hostis telum quod in omni

      Tempore provideat insidiantis ei.

Hostis, qui cecidit, hominem vult stare? Vel illi

460

      Damnatus cupiet ferre salutis opem?

Vulnerat incautos subito, sed non sibi prodest:

      Iustum prosequitur, consequiturque nihil.

Fraudibus, insidiis, laqueis iugulat; vigilantem

      Nocte, die, psalmis, fletibus ille fugit.

465

Qui sibi praesidium parat in virtute Supremi,

      Hostis non poterit impietate premi.

Non Inimicus obest illi, qui se dat amicum

      Mandatis Domini, paret, obedit eis.

Et quia callidus est hostis, celer ad nocumenta,

470

      Ne noceat caveas calliditate tibi.

Sit tibi pura fides: pollent pietate fideles;

      Sit tibi spes melior; sit tibi firmus amor.

Haec tria virtutis sunt semina, causa salutis.

      Vt salvus plene sis, operare bene.

475

Carnem vi mentis supera; propera documentis

      Sanctis munditiam cordis habere piam;

Si cariem carnis sequeris, virtute carebis:

      Est fames vitii, foeda, canina caro.

Quare transgrederis? Num cogit mundus? At iste

480

      Contemptus languet, nilque vigoris habet.

Num caro? Sed victa subiecta iacet rationi.

      Num daemon? Leviter sed superabis eum.

Est ergo culpae non ex te causa, sed in te:

      Sponte voluptatem concomitaris homo.

485

Te capit, et captum sternit, stratumque catenat,

      Teque catenatum ducit ad ima laci.

Est Sathanae laqueus peccatum, quo trahit omnes

      Ad mortis laqueum, quos laqueare potest.

Quomodo te fallit, audisti: quomodo punit,

490

      Audi. Damnatum sulphuris igne premit;

Non premit, immo malum totum consumit in igne;

      Sed non consumi spiritus igne potest.

Praetereo quae sit poenarum maxima: non est

      Concessum misero posse videre Deum.

495

Peccatum mortem fecit, poenamque creavit,

      Causam corporeae debilitatis habet.

Poenas terrore fuge, vel virtutis amore:

      Poenae terrore sis, [sis] vel amore pius.

Est tibi proposita via vitae, vel via mortis;

500

      Quam vis introeas: ista vel illa patet.

Dic, homo perdite, perdite dic, cur negligis illum,

      Illum, qui pro te mortis amara bibit?

Vulnere detersit tua crimina, sanguine lavit:

      Hostem devicit supposuitque tibi:

505

Sed vitanda petis, miserande, petendaque vitas,

      Et fugienda facis, et facienda fugis.

Dic potius: "Tibi me committo, tuae pietati

      Totum submitto; parce, benigne Iesu!"

Nescio si "simplex" vel "stultus" sit tibi nomen;

510

      Vel magis "insanus" hoc puto nomen erit.

Simplex, vel stultus, vel sis insanus oportet.

      Non es simplex, nam sunt mala nota tibi;

Non etiam stultus, quia nosti quo sit eundum:

      Quod sis insanus hac ratione patet.

515

Fraudibus intendis: auges bona temporis, illis

      Invigilas. Finis non tibi cura manet.

Summa dies veniet; positis in parte sinistra

      Dicetur . . . sed plus dicere nolo tibi.

Non est certa dies mortis: re certior omni

520

      Mors est. Erroris ergo relinque viam.

Verborum sunt terdeni bis tresque colores,

      Quos sinus insertos carminis huius habet.

Thematis interior vultus cum vult redolere

      Floribus, hoc rerum scemata pono modo:

525

Pastoris qui nomen habes, sis forma beatae

      Vitae, quam debet subdita turba sequi.

Pace tua dico: non Christi, sed tua quaeris;

      Lucri te ducit exitialis amor.

Non minimum quod habes, nimium sed dicere volo,

530

      Divide, non cumula: pauper et inde ferat.

Instrue subiectos, vel plebs, ut ovis vel ut haedus,

      Errabit; vigilans sis velut Argus ei.

Exemplum, dogma duo sunt: hoc instruit, illud

      Allicit. Errantem sic revocare potes.

535

Illi non parcas: est fur, latro, leno, superbus,

      Invidus, exactor, ambitiosus, iners.

Sordes evellas; exstirpe crimina, quantum

      Est in te, quantum sit tibi posse datum.

Saepe tibi dicas: "Ego non vivo mihi soli,

540

      Sed multis honor hic est aliunde datus."

Insipiens audes de multis sumere curam,

      Prudens de paucis quam vir habere timet.

Daemon commissis tibi non minus insidiatur,

      Quam lupus esuriens insidiatur ovi.

545

Suntque mali plures iustis, Nasone fatente:

      Implentur numeris deteriora suis.

Quotidie, tamquam rapidus draco, circuit hostis,

      Quaerens quem rapiat unguibus, ore terat.

Est hosti fidei caput intonsum, gena fulta

550

      Barba, cui macies extenuata riget.

Iste sub hypocrisi permulcet nectare linguae

      Indoctos, virus inde propinat eis.

Acclamans aliis, pastori dicit aperte:

      "Cum tu nos doceas plurima, pauca facis.

555

Quod tua lingua sonat, manus hoc operetur"; at ille:

      "Non pensare manum, sed mea verba velis."

Subiicit hic: "Ea, quae dicis, si vera putares,

      Expleres opere, quod tua lingua tonat."

Sic tua vita refert: "Licitum tibi, subdite, credas

560

      Esse, tuus pastor quod facit absque metu."

Deminuit vita vires verbi mala, stultus

      Vt vix peccatum luxuriare putet.

Est hic egregius pastor prudensque patronus

      Curam commissi dignus habere gregis?

565

Et dixi, pastor, si corripitur, rubet; instes

      Plus, pallet; metus hinc patet, inde pudor.

Pallor et iste rubor, pastoris nuper in ore . . .

      Sed taceo: nolo dicere plura modo.

Si non pro meritis, sed pro virtute gravaris

570

      Sola, non debes immemor esse Ioseph.

Fraternus livor gravat hunc, Aegyptus honorat;

      Esuries fratres attrahit, ille fovet.

Gratia cum puero naturae plena faveret,

      Firmus ei patris invigilavit amor.

575

Insuper apta puer quia vidit somnia, fratrum

      Spiritus invidit: combibit ira dolum.

Praevidit dolus insidias. Puero veniente

      Dixerunt: "Somnus cui favet ecce venit.

Occidat et videamus ei quid somnia prosint."

580

      Sed Deus innocuo vera medela fuit.

Venditus Aegypti praefectus claruit. Omnem

      Afflixit terram non moderata fames:

Suffecit panis Aegypto; namque salutis

      Sola Ioseph cura dispositura fuit.

585

Defecitque Iacob alimonia, cumque timeret

      Pro pueris, venit nuntia fama ferens:

Fruges Aegyptus vendit. Fratres abierunt

      Deni, patre suo praecipiente Iacob.

Deficiente cibo rursus rediere, parenti

590

      Dixerunt: vivit filius ecce tuus.

Spiritus illius et vita revixit, et inquit:

      "Ne mors praeveniat, vado videre Ioseph";

Venit in Aegyptum nato mediante receptus

      Israel, et Dominus multiplicavit eum.

595

Bis denis redolet hoc carmen floribus. Vnum

      Excipe: non unum possidet ille locum.

Hos via dictandi recipit flores; dabit illam

      Bernardi maior Summa minorque tibi.

Viribus apta suis pueris ut lectio detur,

600

      Auctores tenero fac ut ab ore legas;

Elige quod placet et lege; perlegis ecce sub uno

      Ordine, quos traxit gloria fama mei.

Semita virtutum catus est Cato, regula morum,

      Quem metri brevitas verba polire vetat.

605

Veri cum falso litem Theodolus arcet;

      In metro ludit theologia sibi.

Instruit apologis, trahit a vitiis Avianus,

      Sed carmen venit pauperiore colo.

Aesopus metrum non sopit; fabula flores

610

      Producit, fructum flos parit, ille sapit.

Quae senium pulsant incommoda maxima scribit,

      A se materiam Maximianus habet.

Vulnus amoris habet in pectore Pamphilus; illud

      Pandit et antidotum subvenientis anus.

615

Ludit Geta gemens quod captus Mercuriali

      Arte Iovem lectus Amphitryonis habet.

Persephones raptum qui compto carmine claudit,

      Arte nec ingenio claudicat ille suo.

Statius Eacidem stantem cultu muliebri,

620

      Virtutem prodit calliditate viri.

Quam sollemnizat usus, tibi turba colenda

      Ovidiana magis; quid ferat ille, patet.

Sunt libri satyrae Venusinae bis duo; vultus

      Sit licet his durus, utilitate placent.

625

Non iuvenis satyra sed maturus Iuvenalis

      Nudat nec vitium panniculare potest.

Verrucis animi non parcit Persius, alti

      Ingenii, quamvis sit brevitatis amans.

Circuit et totum fricat Architrenius orbem,

630

      Qualis sit vitii regio quaeque docet.

Vergilio servit triplex stylus, et tria thema

      Praebent: bos et ager, historialis apex.

Statius eloquii iucundus melle duorum

      Arma canit fratrum, sub duce quaeque suo.

635

Lucanus clarae civilia bella lucernae

      Imponit, metro lucidiore canit.

Lucet Alexander Lucani luce; meretur

      Laudes descriptus historialis honor.

Rufini sordes et virtutes Stiliconis

640

      Cui dant thema sapit hic Eliconis opes.

Dat Frigius Dares veraci limite causam

      Excidii Troiae, seditionis onus.

Instruit in Troiam Graecos et pandit Homerus

      Quae vehat unda rates Argolicumque dolum.

645

Sidonei regis qui pingit proelia, morem

      Egregium calamus Sidonianus habet.

Christicolas acies Solimarius armat in hostes

      Christi, solius plenus amore crucis.

Herbarum vires declarant carmina Macri,

650

      Servat melliniis(?) hunc Medicina suis.

Naturas lapidum varias variosque colores

      Qui ponit, lapidem non sapit ille metro.

Petrus Riga, petra cuius rigat intima Christus,

      Legem mellifluo texit utramque stylo.

655

Contemnit paleas Sedulius; eligit aptas

      Res evangelii, sedulitate metri.

Non aret serie metri, sed floret Arator

      Doctus; apostolica facta decenter arat.

Virtutem prudens Prudentius armat in hostem;

660

      Quo vitio victo gaudeat, ille docet.

Septenas quid alat artes describit Alanus,

      Virtutis species proprietate notat.

Tobias in agro veteri lascivit, et aeque

      Re iuvat et metri nobilitate placet.

665

Ars nova scribendi speciali fulget honore,

      Rebus cum verbis deliciosa suis.

Quod pueri potent tibi Doctrinale propinat,

      Prisci doctoris utiliora legit.

Graecismus recitat peperit quas Graecia voces,

670

      Quas Latium dat quae significata ferant.

Bis tres coniungunt prosae modulamina metri,

      Tali lectores alliciente modo.

Fontibus e sacris haurit quae dogmata fundit

      Prosper, doctrinae prosperitate placet.

675

Scribentis regit arte stylum Rufoque negante

      Laudem Matheus Vindocinensis habet.

Enumerat, probat exemplis Liber aequivocorum,

      Dictio quot sub se significata gerat.

Felici scribente stylo Felice Capella

680

      Nubit Mercurio Philologia deo.

Eximia ratione boat Boetius, ut det

      Solamen misero Philosophia viro.

Tractatum titulos laudis Bernardus habentem

      De gemina mundi partitione facit.

685

Quam plures alii metri dulcedine quadam

      Ducti se legi supposuere meae!

Hos taceo quos fama tacet, sed nolo tacere

      Quae teneat pueros metrica cura tuos.

Illos sollicitat dum metrica cura, cor urit;

690

      Debent notitiam legis habere meae.

Ad numerum versus quod reddat quisque secundum

      Ingenii vires exige, coge suas.

Plana Neoptolemis metri via convenit; illa

      Tempore procedant conveniente sibi.

695

Cum fuerit vigor illorum maior, magis illos

      Sollicites: currant tum graviore via.

Ergo vias metri graviores scire teneris,

      Quas ego distinxi pluribus ecce modis.

Sunt quae praemissis reddunt sua singula verba

700

      Carmina, quae tali sunt modulanda modo:

Parcus, avens, cupidus extendit, fabricat, auget

      Prata, domos, agros fraudibus, arte, dolo.

Cor, manus, ingenium fingit, parat, invenit artem,

      Divitias, fraudem mente, labore, dolo.

705

Sunt inventoris de nomine dicta Leonis

      Carmina, quae tali sunt modulanda modo:

Pestis avaritiae durumque nefas simoniae

      Regnat in Ecclesia liberiore via.

Permutant mores homines, cum dantur honores:

710

      Corde stat inflato pauper honore dato.

Sunt et caudata simili quae fine tenentur

      Carmina, quae tali sunt modulanda modo:

Non lignis flamma, nec rebus cor satiari

      Praecupidum poterit in ratione pari.

715

Quod prosit, non quod deceat cupidus sibi quaerit;

      Sic in eo vitae regula iusta perit.

Sunt medio quae conveniunt et fine vicissim

      Carmina; quae tali sunt modulanda modo:

Si tibi nota seges est morum, gratus haberis;

720

      Si virtutis eges, despiciendus eris.

Criminibus mersos toto conamine vites;

      A vitiis tersos cordis amore cites.

Sunt et caudatis pariter coniuncta Leonis

      Carmina, quae tali sunt modulanda modo:

725

Virtutem sequere, virtutis praemia quaere;

      Omnia vana tere lucis amore merae

Virtus laudis emit pretium, bona res mala demit:

      Hanc dum lingua fremit, pessima saepe premit.

Sunt ad principia quorum fines referuntur

730

      Carmina, quae tali sunt modulanda modo:

Hoc moneo ne fas fore credas, optima rerum

      Vt carpas, verum prodigiale nefas.

Est Domini donum puri devotio cordis:

      Contemptus sordis initiale bonum.

735

Nomina nominibus se concubina maritant.

      Ad Christi matrem sic modulare piam:

Aaron virga, rubus Moysi, lampas paradisi,

      Caeli porta, decus virginitatis, ave!

Funda David, radix Iesse, vellus Gedeonis,

740

      Pacifici solium, foederis archa, vale!

Sunt metra verborum quae combinatio iungit.

      Ad Christi matrem sic modulare piam:

Consolare, queror; retine, trahor; erige, labor;

      Respice, seducor; auxiliare, premor.

745

Deficio, refice; languesco, medere; putresco,

      Ablue; delinquo, corrige; tardo, trahe.

Solum cum solo se iungit nomine verbum.

      Ad matrem Christi sic modulare piam:

Captivo succurre; malo miserere; gravato

750

      Compatiare; pigro consule; surge reo.

Aspires fragili; faveas humili; domineris

      Subiecto; remove flebile; tolle malum.

In metris clausas distinguit dictio triplex.

      Ad Christi matrem sic modulare piam:

755

Excute naufragii fluctum; concede salutis

      Portum; depressis propitiare viris.

Femineum sexum conforta; bella malorum

      Pacifica; precibus imperiosa iuva.

Praesumo voces, quas ordine deinde resumo.

760

      Ad Christi matrem sic modulare piam:

Clerum cum populo pia pacifica, rege munda

      Mundi per maria, stella Maria maris.

Pacifica pacis mater, rege, filia regis,

      Munda mundana flamine plena sacro.

765

Haec quae subscripsi sunt metra reciproca dicta,

      Dimidium primi fine sequentis habent:

Filia flecte patrem natum materque precare

      Pro natis Evae, filia flecte patrem.

Praevia stella maris de mundi redde procella

770

      Tutos; succurre, praevia stella maris.

Retro recurro, metra scando dum talia: Iustis

      Supplico virgo tibi sacra, repelle probra.

Probra repelle; sacra tibi virgo supplico iustis.

      Talia dum scando metra, recurro metrum.

775

Legem pentametri quaedam quae non patiuntur

      Carmina sunt variis sic modulanda modis:

Virgo beata salusque parata, benigna precanti,

Dona rogata dabis cumulata tibi famulanti.

Solvere vincula, pellere singula noxia cures;

780

Sunt mala saecula, sunt modo regula pessima plures.

Qui regis omnia, tolle prementia matris amore,

Da tua gaudia fine carentia sive dolore.

Cum sentis, mentis sit pax; mala fare reatus

Ad matrem, patrem matris fuge, flere paratus.

785

Fac, pia, flagito, regia, clamito, stirpe puella,

Hostica spernere, caelica cernere, splendida stella.

Fac pia regia, flagito, clamito, stirpe puella,

Hostica caelica spernere cernere, splendida stella.

Spes miserorum duxque piorum, florida vitis,

790

Fons bonitatis, lex pietatis; sis mihi mitis.

Cellula mellis, fundis odorem, virgo serena,

Nescia fellis, cui dat honorem nostra Camena.

Optima rerum, lux mulierum, dirige clerum;

Hanc, homo, cura flectere pura non prece dura.

795

Tradideris miseris sceleris purgamina servis;

Tutus erit, poterit, reperit qui te, pia, quaerit.

Felices illae sunt linguae, dicere mille

Quae poterunt tibi laudes, caeli culmine gaudes.

Grata parata veni, quaerenti certa reperta,

800

Dia Maria, Dei genetrix pia, digna, benigna.

Carmina fingo modo, sed quae modo carmina fingo

Qualiacumque fero, sed quae fero qualiacumque

Scribere iussit honor, sed honor quae scribere iussit,

Est regina poli meliori carmine digna.

805

Sordibus immundos mundos fac esse regentes

Gentes, o Domina, mina; prece da, benedicta

Dicta, remordentes dentes vitare rebellis

Bellis, tormentis mentis qui gaudet: adesto,

Esto, non rosa rosa, solamen miserorum.

810

Lumen sanctorum, spes mitis, regia mater,

Sanctorum requies, trepidi dux, vitis honorum,

Spes trepidi, miseri reparatrix, semita pacis,

Mitis dux, reparatrix mundi, iuris origo,

Regia vitis, semita iuris, gloria dulcis,

815

Mater honorum, pacis origo dulcis, aveto.

Pluribus in metris ea, quae debes imitari,

      Vidisti; quae sunt effugienda, vide.

Pentameter debet vinclum vitare sequentis

      Hexametri. Foedus anterioris habet.

820

Hexametro nunquam, vel raro, quam parit una

      Syllaba vel quina, dictio finis erit.

Pentameter praeter dissyllaba cuncta relegat

      Sedis postremae de regione suae.

Crebrae concurrunt vocales: surgit hiatus:

825

      Hunc hostem series carminis omnis habet.

Litera non veniat eadem repetita frequenter

      Et nimis assidue: displicet illa metro.

Eiusdem verbi repetitio tollit honorem

      Versiculo, si sit immoderata nimis.

830

Adducunt labem voces, quas terminat idem

      Finis, si veniat saepius absque modo.

Lucida si verbi traiectio vel manifesta

      Non fuerit, metro dedecus illa sedet.

Talibus instructus sedet in laqueo laborinti,

835

      Carcere clamoso luctisonaque domo.

Tarda venit gravitate pedum Genitrix elegorum;

      Maesta refert, maesti compatiendo malis:

"Affligunt miserum cathedrae pestes, labor, ira,

      Paupertas: te plus torquet avara manus,

840

Quae non dat gratis, quod gratia postulat, immo

      Se facit ingratam conditione Deo.

Gratia quem genuit, Simoniae filius esse

      Audet: pro pretio spirituale locat,

Formandi pueros venditque licere, nec illud

845

      Dissuadet Simonis perditione timor.

Quae Veterum statuit celebris devotio, tollit,

      Vel minuit, plene percipienda negat.

Vel dat avaritiae velamen legis iniquae,

      Ius fingit, quod te cogit habere ratum.

850

Mercedis socius, sed non vult esse laboris;

      Absque metu, quod non seminat, ipse metit.

Hic iubet, estque tibi parere necesse iubenti

      Prompta servitii sedulitate tui.

Si non mancipii ritu mandantis obedis

855

      Praeceptis, pacis integritate cares.

Hoc etiam deflet querimonia nostra laboris

      Quod sic decrescunt emolumenta tui.

Sudoris pretium mendax astutia, primum

      Quod tibi promisit, apocopare solet.

860

Hic pretium tibi dimidiat, totum negat alter,

      Vociferans natum nil didicisse suum.

Iste dedisse tibi iurat quod non dedit. Ille

      Dat mellis verbo plurima, pauca manu.

Ne merces pereat tua, mercenarius actor

865

      Tristis ad antidotum iudiciale fugis.

Iudicis examen si quid dat, dividit illud

      Lingua patronantis, nec tua bursa tumet.

Est tibi causa tuae paupertatis triplicata,

      Maior prima, secundaque maxima, magna sequensque.

870

Corruptae quidam sunt indolis, ut meliora

      Displiceant, placeant deteriora sibi.

Factis illicitis, inhonestis, turpiter audent

      Aetatis florem depretiare suum.

Non placet his cera, sed nummus; non stylus, immo

875

      Talorum iactus; non trocus, immo globus.

Pro studio cauponam, pro doctore tabernae

      Provisorem, pro codice scorta colunt.

Cum non sunt puri, nec sunt pueri; puerile

      Nil faciunt, nec se purificare solent.

880

Depuerant pueros alios vitiis quia puros

      Inficiunt: scabie sic ovis urget oves.

Effrenes quosdam vexat vesania mentis;

      Frenum non dat eis excoriata cutis.

Non hos mel verbi, monitus urtica, cicuta

885

      Virgarum paci conciliare potest.

Iurgia dictamen, convicia lectio, pugna

      Metrum, lis norma talibus esse solet.

Iurgia dulcescunt, sapiunt convicia, pugna

      Convenit, et redolent litigiosa feris.

890

Decipiunt multi natura vulpis iniquae,

      In ficta fabricant simplicitate dolos.

Angelicum vultum praetendunt, daemonis artem

      Occultant, fraudis ebrietate fluunt.

Limum sub gemma, sub melle tegunt aconita,

895

      Spinam sub flore, sub speculoque lutum.

Gaudent si socios occulte laedere possint,

      Insontes culpis ins[t]imulare student.

Simplicitas simulata, mali simulatio simplex

      Incautos telo praegraviore ferit.

900

Non paucos inflat ventosa superbia, pestis

      Luciferi, caeli perniciosa lues.

Forma, scientia, res parat haec, parit illa ruinam;

      Impia mater adest, impia nata ruit;

Elatosque parens haec perniciosa, ruinae,

905

      Invidiae proles duplicitate necat.

Hi spernunt humiles nullosque pares patiuntur;

      Cunctis se paribus dispariare student;

In reliquis dominari, prae reliquis venerari

      Arbitrioque volunt liberiore frui.

910

Argueris verbis: vesicae more tumescunt;

      Ranizare parant turgidiore sono.

Castiges vergis: furit indignatio; vultus

      Defluit, ut cera liquitur igne nova.

Sunt hebetes: formam prius inscribes adamanti

915

      Quam capiant, quod eis traditione seris.

Intus contemnit ictus, et ager lapidosus,

      Quamvis grana seris, fructificare negat.

Malleat assidue, nec ferrea corda monetat

      Lingua, caput cruciat labilitate tuum.

920

Sunt qui doctrinae cedunt velut unda sigillo:

      Quod subito capiunt, inveterare nequit.

Est cerebrum fluidum, vas futile, vas sine fundo,

      Vas in quo fusi nil remanere potest.

Quos facit instabiles levitas mentis, locus unus

925

      Non placet his studii, sed duo, sive decem.

Est certus super his ut qui cauda tenet anguem:

      Servitii poscis emolumenta: fugit.

Prothea praesentant alii; variata voluntas

      Exterius vultum divariare solet.

930

Displicet his quod iam placuit, studioque petita

      Spernunt, iam spreta concelebrare student.

Mane, petendo scolas, qui cum testudine serpunt,

      Saltatu leporis vespere tecta petunt.

Quaelibet hora brevis discendi longa videtur,

935

      Cessandique dies emutilata sibi.

Doctrinae verbum placet invitis ita, sicut

      Taxus api, catto balnea, virga cani.

Non poterunt Algorismi bis quinque figurae

      Causas offensae dinumerare tuae.

940

Pestis maioris querimonia nostra laboris

      Non poterit breviter non meminisse tui.

Cor tibi decoxit curae studiique caminus,

      Afflixit corpus Parisiana fames.

Sicut Parisius est divitibus paradisus,

945

      Sic est pauperibus insatiata palus.

Deinde tibi fornax fuit Aurilianis, alumna

      Auctorum, Musae fons, Heliconis apex.

Vnde reversus eras nudatus veste, lacerna,

      Pallidus, exilis corpore, rebus inops.

950

Sed nunc cura gregis te mancipat, urit et artat

      Officii iure, sedulitate, metu.

Pervigilata tibi face nocturna, recitata

      Saepius excerebrat lectio mane caput.

Taedia multa tibi surgunt, sibi condita quisque

955

      Dum reddit, solo te residente loco.

Nec minus affligit te declamatio mane

      Et sero pueris continuata tuis.

Dicere materias puerorum viribus aptas

      Crux gravis est curae quotidiana tuae.

960

Versus audire, naevos ostendere, limam

      Addere, non levis est versiculosa lues.

Quamvis quotidie repetas dictando salutem.

      Eventu tamen est haec aliena tibi.

Dogmatis in cathedra de lana saepe caprina

965

      Officium sedis iudicialis habes.

Surgunt hinc inde puerili mente querelae,

      Aures convellit vox lacrimosa tuas.

Partibus auditis quidquid disponis in illis,

      Virgae censura praecipis esse ratum.

970

Res onerosa tibi culpis infligere poenam,

      Multotiens multas dissimulare graves.

Si tua dissimulat industria pro puerili

      Culpa, lingua patris asperitate furit.

Respondet culpae sua debita poena, parentum

975

      Te pulsant irae, iurgia, probra, minae.

Computus omnis erit insufficiens numerare

      In cathedra lites quot patiare graves.

Quod sit onus, nec honor, probat experientia veri,

      Diversas rudium tot cohibere manus.

980

Ascendunt cathedram qui non didicere, docere

      Praesumunt, spondent plurima, pauca ferunt.

Plus nomen sine re, quam rem sine nomine quaerit

      Simia doctoris: hoc patet, illa latet.

Indocto doctus cedit, quia plus placet alter,

985

      Quo placata manus substituentis erit:

Psittacus anseribus, cornici cignus, alauda

      Ascalapho, corvo dat Philomena locum.

Fessa labore viae metam figo, metra claudo:

      Claudico, pes nutat integritate carens.

990

Sarcina doctoris qualis sit, qualis habena,

Percurri calamo fragili. Calamus subit ecce

Alter, cuius erit non magna diaeta docenti.

Sollicito non sit ignota peritia, cuius

Clauditur in numero vis tota: quod indicat eius

995

Nominis indicium: numerum nos dicimus illud,

Quod Graeci rigmon. Trahit hinc ars rigmica nomen.

Et sunt qui numerant tria: membrum, syllaba, finis

Consimilis melica vox, cuius mel pluit auri.

Est rigmus varius: simplex est unus, et alter

1000

Compositus. Simplex, cuius non sunt variatae

Partes, sed similes. E contra non habet aequas

Compositus, sed dissimiles. Modulatio rigmi

Simplicis est varia, quae tali luce resplendet

Exempli. Videant oculi quod dicitur auri.

 

2.

Fac, Maria,

Coecis via,

Maris stella,

Dei cella,

5

Me vitare

Et calcare

Mundi caenum

Malo plenum.

Sordibus immundus

10

Non est mundus mundus.

Eius in sentina

Gravis est ruina.

Quamvis sit in hora

Florens, sine mora

15

Mundi res arescit

Et cito decrescit.

Hic mundus est sophista:

Quod promittit in ista

Via vitae non solvit,

20

Ad alios devolvit

Quaesitum in labore,

Possessum in timore.

In vestitu deaurato

Quae assistis regi nato,

25

Virgo mater speciosa,

Mundi placa procellosa.

Florens rosa sine spina,

Dulcis aegro medicina,

Culpae veniam propina.

30

Medicinam aeger quaero.

Si me sanas, sanus ero:

De te, rosa, non despero.

Mundi salus et regina

Aurem tuam huc inclina

35

A tabe me serpentina

Purga; mundum fac, festina.

Caeli decus et lucerna,

Thronus regis, lux superna,

Angelorum laus aeterna,

40

In hoc salo me guberna.

Ave, vena veniae,

Fons misericordiae,

Castitatis lilium,

Trinitatis solium.

45

Ave, mater regia,

Regis nati filia,

Virgo paris nescia;

Salus in exilio,

Mitis consolatio,

50

Me commenda Filio.

Ex te, virgo virginum,

Lucet lumen luminum;

In salutem hominum

Caeli paris dominum.

55

In tenebris oritur

Lux, quae non extinguitur

Nec eclipsim patitur,

Sine qua nec vivitur.

Christus, redemptor saeculi,

60

Pro culpa sui populi

Teneri morte voluit,

Suos perire noluit.

Quae bibit mortis pocula

Christus in cruce singula

65

Sunt miseris piacula.

Quod factum est divinitus,

Hominis cessat servitus,

Qua tenebatur subditus.

Pati Christum oportuit.

70

Hostem vicit ut debuit,

Sub carnis veste latuit

In luctu qui praevaluit.

Arcem regens aetheream

Assumptae carnis trabeam

75

Cruore vexit rubeam

Ad regiam sideream.

In coena Christo sedente

Voluptatis de torrente

Potavit Iohannes mente.

80

Mente Iohannes potavit

Et ei, dum exulavit,

Caelum Deus revelavit.

Revelavit Deus caelum:

Illi vovit carnis velum

85

Quod non sentit hostis telum.

 

3.

Simplicium species concordi lege marites:

Compositas generant. Quali modulamine currant

Huius in exempli speculo speculeris aperte.

Crucis triumphale lignum

5

A cunctis fidelibus

Praedicetur laude dignum

In terrarum finibus.

Lignum admirabile

Et mirae virtutis,

10

Cui non est simile,

Arbor est salutis.

Haec est clavis maxima per quam rex caelorum

Fregit vectes ferreos, portas inferorum:

Per quam plene corruit vis daemoniorum,

15

Victus hostis perdidit praedam spoliorum.

Haec est clavis regia per quam reseratur

Paradisi ianua, ultra ne claudatur,

Qua nullus ingreditur nisi qui probatur

Esse Crucis servulus: hic ultro vocatur.

20

Arbor nota

Sancta tota

Nostra tergens scelera,

Gradus caeli,

[S]pes fideli,

25

Quaeque pellis aspera.

Vexillum victoris,

Scala peccatoris

Crux est et redemptio,

Munimen et scutum

30

Contra hostes tutum

Suo beneficio.

Crux, columna perelecta,

In deserto quae erecta

Divino fulcimine

35

Morsus sanat serpentinos,

Cultos praebet et divinos

Suo medicamine.

Crux est salus populorum,

Reparatrix saeculorum,

40

Finis mortis et dolorum,

Reprimit daemonia.

Talentum mundi portavit,

Viam vitae demonstravit,

Caput hostis conculcavit,

45

Cessavit iniuria.

Ligni crucis consecrator,

Terrae, maris, caeli sator,

Verae legis verus lator,

Miserorum miserator,

50

Pater almi luminis,

Tibi laudes damus vitae:

Vtinam demus peritae!

Da post cursum huius vitae

Vt simus Israelitae,

55

Servi tui numinis.

Mundi huius debilia

Qui eligit ut fortia

Omnia sic confundat.

Petrum intentum retibus

60

Vocat de maris fluctibus,

Hic suas res pessumdat.

Caelesti tracti gratia

Petrus, Andreas retia

Derelinquit et Maria

65

Ac Dominum sequuntur.

Redemptoris discipuli

Et piscatores populi

Iudices huius saeculi

Statim efficiuntur.

70

Multis fulget miraculis

Petrus, suis umbraculis

Per plateas in lectulis

Positis, et his singulis

Largit sanitatem.

75

Messiae invocatio,

Tabitae suscitatio,

Haec fidei probatio

Nobis in Dei filio

Praestet securitatem.

80

Persecutor christiani

Nominis Saulus, insani

Lupi more,

Vocis terretur clamore:

"Persequi me manu, ore

85

Bonum reris.

Durum est nec potens eris

Contra stimulum si quaeris

Calcitrare."

Confortatus praedicare

90

Paulus coepit affirmare:

"Hic est Christus."

Laurentius laureatus

Bonum opus operatus

Est. In fide claruit,

95

Tyranno praevaluit.

Assus clamavit de prunis:

"Versa manduca quae punis;

Nam opes Ecclesiae

Datae sunt inopiae."

100

Nycholae, flos pastorum,

Tuis precibus salventur

Et a peste liberemur,

Cum sis gemma confessorum.

 

4.

In valle miseriae patimur concives

Primae matris vitio cum calore nives.

Hostis verbo credidit: "Comedas et vives".

"Intolerabilius nil est quam femina dives."

5

Adae culpae sarcina crevit in immensum,

A quiete cecidit laborem in densum,

Vxoris consilio dum dedit assensum,

"Prodiga non sentit pereuntem femina censum."

In mundo degentium multi sunt errores;

10

Multiplex afflictio et corrupti mores,

Matrum parientium varii dolores.

"Nutrices tolerant fortuna urgente labores."

Proniores hominum sunt ad mala mentes,

Quas divellunt undique peccatorum sentes,

15

Carnis petulantia quos fecit amentes.

"Sentit adhuc proles quod commisere parentes"

Indulgentes plurimi cibo delicato

Toto nisu serviunt ventri dilatato,

Vivunt sine regula, pecus ut in prato:

20

"Sunt quibus in solo vivendi cura palato."

Terrarum possessio, sacci magnitudo

Quibus visa fuerit magna celsitudo,

Rerum sugunt copiam de Fortunae ludo.

"Non missura cutem nisi plena cruoris hirudo."

25

Sunt qui de miseriis et fortunis imis

Aliorum gaudeant; sed tristantur nimis

Si vicinis faveat Fortuna sublimis.

"Invidus alterius rebus marcessit opimis."

Saeviunt in subditos, audi, dicam mira,

30

Qui praesunt, tyrannide opprimunt et dira;

Non exemplo praeeunt, sed via delira.

"Seditione, dolo, scelere, atque libidine et ira."

A caelesti lumine vitam homo nactus,

In Dei servitio dirigat ut actus;

35

Famulari domino differt piger factus.

"Languida segnities hodiernos crastinat actus."

Aspirante Deo tenet optatum mea portum

Anchora. Sit virtus patri, sit gloria nato

Spirituique decus, qui non idem sed idem sunt:

40

Triplex alteritas, simplex essentia trino

Est unique Deo, cui mundi machina paret.

Lector, condoleas, Everardi carminis ullam

Si cariem videas. Vigilet correctio limae,

Dormiat invidiae detractio: nemo beatus

45

Ex omni parte. Mala sunt vicina petendis.