Ludus scenicus de nativitate Domini

 

1

Ecce virgo pariet

Sine viri semine,

Per quod mundum abluet

A peccati crimine;

De venturo gaudeat

Iudaea numine,

Et nunc caeca fugiat

Ab erroris lumine.

2

O Iudaea misera,

Tua cadet unctio,

Cum rex regum veniet

Ab excelso solio,

Cum retento floridae

Castitatis lilio,

Virgo regem pariet

Felix puerperio.

Iudaea misera

Sedens in tenebris,

Repelle maculam

Delicti funebris,

Et laeto gaudio

Partus tam celebris

Erroris minime

Cedas illecebris.

3

Haec stellae novitas

Fert novum nuntium,

Quod virgo nesciens

Viri commercium

Et virgo permanens

Post puerperium

Salutem populo

Pariet filium.

E caelo labitur

Veste sub altera

Nova progenies

Matris ad ubera,

Beata faciens

Illius viscera,

Quae nostra meruit

Purgare scelera.

Intrare gremium

Flos novus veniet,

Cum virgo filium

Intacta pariet,

Qui hosti livido

Minas excutiet,

Et nova secula

Rex novus faciet.

E caelo veniet

Rex magni nominis,

Coniungens foedera

Dei et hominis,

Et sugens ubera

Intactae virginis

Reatum diluens

Mundani criminis.

4

Ecce novo more frondes dat amygdala nostra

Virgula; nux Christus, sed virgula virgo beata.

5

Vt haec floruit

Omni carens nutrimento,

Sic et virgo pariet

Sine carnis detrimento.

Vt hic ramus viruit

Non naturae copia,

Verum ut in virgine

Figuret mysteria:

Clausa erunt virginis

Sic pudoris ostia,

Quando virgo pariet

Spiritali gratia.

6

Dic mihi, quid praedicat

Dealbatus paries,

Dic mihi, quid asserat

Veritatis caries,

Dic mihi, quid fuerit

Quod audivi pluries?

Vellem esset cognita

Rerum mihi series.

Illos reor audio

In haec verba fluere,

Quod sine commercio

Virgo debet parere.

O quanta simplicitas

Cogit hos desipere,

Qui de bove praedicant

Camelum descendere!

7

Horum sermo vacuus

Sensus peregrini,

Quos et furor agitat

Et libertas vini;

Sed restat consulere

Mentem Augustini,

Per quem disputatio

Concedatur fini.

8

Multum nobis obviat

Lingua Iudaeorum,

Quibus adhuc adiacet

Vetus faex errorum.

Cum de Christo loquimur,

Rident, et suorum

Argumenta proferunt

Nobis animorum.

9

Ad nos illa prodeant

Tenebris abscondita;

Et se nobis offerat

Gens errori dedita,

Vt et error claudicet

Re ipsis exposita,

Et scripturae pateat

Ipsis clausa semita.

10

Nunc aures aperi,

Iudaea misera!

Rex regum veniet

Veste sub altera,

Qui matris virginis

Dum sugit ubera,

Dei et hominis

Coniunget foedera.

11

O Augustine maxime

De profundo portans haec ingenio,

Dum futurum praedicas

Id quod negat ratio!

Nam si virgo pariet

Et sine commercio,

Naturae robur est

Et rerum confusio.

Tu quid contra resonas,

Labe tactus veteri,

Qui non illud respicis,

Quod est iustum fieri.

Nam si virgo pariet,

Quod prophetant pueri,

Natura de proprio

Iure potest conqueri.

Quando virgo pariet,

Xanthe, retro propera!

Lupus agnum fugiet,

Plana fient aspera.

Si moderna colligis,

Et attendis vetera,

In adiecto ponitur

Est virgo puerpera,

Vt propheta garrulus

Incessanter asserit.

Vel si virgo pariet,

Vel iam forte peperit,

Quae non carnis copulam

Ante partum senserit,

Quod fantasma fuerit,

Lex docet et aperit.

Quod de clausa virgine

Sic procedat parvulus,

Est erroris credere,

Non doctrinae cumulus.

Vel ergo respondeat

Ad obiectum aemulus,

Vel erroris fugiat

Et ruboris baiulus!

12

In eventu prospero

Talis casus unici

Argumenta claudicant

Moresque sophistici,

Docet enim ratio,

Naturam non reici,

Siquid praeter solitum

Semel vides obici.

Homo mortuus

In adiecto ponitur,

Quod in Aristotele

Pueris exprimitur;

Sed haec vestra regula

Tunc repulsam patitur,

Cum de matre virgine

Sermo nobis oritur.

13

Nec phantasma dixeris,

Quod virgo concipiet,

Quod pudoris ostio

Non aperto pariet.

De Iudaea multiplex

Testis nobis veniet,

Qui vobis contrarius,

Et nobiscum faciet.

Vt specular solidum

Solis intrat radius,

Et sincere transitus

Servit ei pervius,

Sic in aulam virginis

Summi patris filius

Lapsum quidem faciet,

Et tamen innoxius.

14

Regem regum intactae profudit thorus.

Res miranda. Res neganda.

Res miranda. Res neganda.

15

Angelus consilii

Natus est de virgine,

Sol de stella.

Sol occasum nesciens,

Stella semper rutilans,

Semper clara.

Cedrus alta Libani

Conformatur ysopo

Valle nostra.

Verbum ens altissimi

Corporali passum est

Carne sumpta.

Isaias cecinit,

Synagoga meminit.

Nunquam tamen desiit

Esse caeca.

Si non suis vatibus,

Credant vel gentilibus

Sibyllinis versibus

Haec praedicta.

16

Infelix, propera,

Crede vel vetera,

Cur damnaberis

Gens misera!

Natum considera!

Quem docet littera,

Ipsum genuit

Puerpera.

17

Ave Maria, gratia plena! Dominus tecum!

Ecce, concipies et paries etc.

18

Per curarum distrahor

Frequenter quadrivium,

Rationis patiens

Et mentis naufragium,

Cum hanc stellam video

Portantem indicium,

Quod ipsius novitas

Novum portet nuntium.

Cursus ego didici

Et naturas siderum,

Et ipsorum memini

Perscrutari numerum;

Sed cum hanc inspicio,

Ego miror iterum,

Quia non comparuit

Apud quemquam veterum.

Quando luna patitur,

Et sol quando obscurabitur,

Quem effectum habeat

Stilbon comes Veneris,

In quo gradu maxime,

Mars, nocivus diceris,

Mihi fecit cognitum

Lingua sectae veteris;

Sed elinguem efficit

Hic me stellae radius;

Quid portendat, nescio.

Sed quaerens attentius

Hoc unum coniicio,

Quod est natus filius,

Cui mundus obediet,

Quem timebit amplius.

19

Mea iam praecordia

Dulce vestit gaudium,

Mihi viae factum est

Non parvum compendium.

In eo quod ambigo

Se monstrantem dubium

Et curae participem

Iam inveni socium.

Quando mente vigili

Planetas inspicio,

Mea vim cuiuslibet

Deprehendit ratio,

De Marte, de Venere,

De Sole, Mercurio,

De Iovis clementia,

De Saturni senio,

Quae sit vis cuiuslibet

In quo domicilio.

Sed in hac quam aspicis

Et quam monstras digito,

Qualitate cognita

De effectu dubito.

Sed quid inde sentiam,

Tu mecum accipito,

Vt fruamur pariter

Quaesiti proposito.

Illud iubar quod inspicis

Et in tantum radiat,

Et planetas ceteros

In pallorem variat,

Regem natum praedicat,

Quo maior non veniat,

Cuius cedens nutui

Totus orbis serviat.

20

Quaestionum noverat

Enodare rete

Ille, per quem habeo,

Quod, quando cometae

Se producit radius,

Tunc latent planetae,

Et quorundam principum

Se praesentant metae.

Quid sit stella novimus

Et quid sit planeta:

Horum haec est neutrum;

Sed cum sit cometa,

Inungamur gaudio,

Sit mens nobis laeta,

Magni enim principis

Verus est propheta.

Vide, stellae claritas

Quanta propagatur!

In planeta quolibet

Splendor hebetatur:

Quod ei qui natus est

Satis adaptatur,

Cuiusvis potentia

Per hunc obscuratur.

Ergo cum muneribus

Vna procedamus,

Et quo stella duxerit

Gressus dirigamus,

Vt, quando viderimus

Quem natum speramus,

Nostra ei munera

Reges offeramus.

21

Vos qui regum habitus

Et insigne geritis,

Nobis notum facite,

Quare sic inceditis,

Vel si secretum aliquid

Reserandum noscitis,

Quod ad aures regias

Vos deferre quaeritis.

Nos Herodis vernulae

Sumus et vicarii,

Ad quem saepe transvolant

Ex diversis nuntii,

Nulla nobis clausa sunt

Secreta palatii,

Ergo scire possumus

Vestri rem negotii.

22

Sepelire nolumus

Quod a nobis quaeritur.

Ipsum stella reserat

Quae a nobis cernitur.

Regem natum quaerimus,

De quo stella loquitur,

Quod eius imperium

Nullo fine clauditur.

23

Felix istud veniet

Herodi praeconium,

Et libenter audiet

Hoc de rege nuntium.

Vt hinc ergo primitus

Per nos sumat gaudium,

Vos nostrum sequimini

Paulatim vestigium.

24

Rex Herodes, accipe

Quiddam admirandum,

Iam a tribus regibus

Tibi reserandum.

Ipsi natum asserunt

Regem venerandum,

Cui esse non ambigunt

Orbem subiugandum.

25

Cur audetis talia

Regi praesentare?

Nolite, vos consulo,

Falsum fabricare.

Nunc Herodes ego sum

Potens subiugare

Quicquid mundus continet,

Caelum, terram, mare?

26

Huc Iudaea veniat

Fecunda consilio,

Vt nobiscum disserat

Super hoc negocio,

Et ego vos praecipiam

Exponi supplicio,

Si vos esse devios

Conprobabit ratio.

27

Te, magister, alloquor

Et advertant alii:

Nostra mordet viscera

Duri fama nuntii.

Huc tres magi veniunt

Non astrorum inscii,

Qui ad ortum properant

Praepotentis filii.

28

Ne curarum, domine,

Verseris in bivio!

Tres huc reges veniant,

Quaerendo de filio,

Quibus te concilies

Diligenti studio,

Et eis sic loquere

Sub amoris pallio:

Reges estis, video,

Quod prophetat habitus,

Vester mihi gratus est

Factus ad nos transitus.

Sed quid vos huc traxerit,

Reserate penitus,

Nam vobis ad omnia

Rex erit expositus.

29

Stella nova radiat

Eius ortus nuntia,

Cui mundus obediet,

Et qui reget omnia,

Et nil stare poterit,

Absque huius gratia.

Nos ad illum tendimus

Haec ferentes munera.

30

Ne sim vos impediens

Ad viae propositum,

Ite, ad nos postea

Maturantes reditum,

Vt et ego veniens

Munus feram debitum

Ei, cui non ambigo

Mundum fore subditum.

31

Magnum vobis gaudium,

Pastores, annuntio:

Deus se circumdedit

Carnis vestrae pallio,

Quem mulier non peperit

Carnali commercio,

Immo virgo permanens

Mater est ex filio.

32

Tu ne credas talibus,

Pastorum simplicitas!

Scias esse frivola,

Quae non probat veritas.

Quod sic in praesepio

Sit sepulta deitas,

Nimis est ad oculum

Reserata falsitas.

33

Pastores, quaerite

Natum in praesepio,

Et votum solvite

Matri cum filio.

Nec mora veniat

Isti consilio,

Sed vos huc dirigat

Mentis devotio.

34

Simplex coetus, aspice,

Qualis astutia

Eius, qui sic fabricat

Vero contraria,

Vtque sua fallerent

Nugis mendacia,

In rhythmis conciliat

Quae profert omnia.

35

Nunquid frater colligit

Ea quae audio?

Quaedam vox insinuat

De nato filio

Verum in contrarium.

Ab hoc suscipio,

Quod audita resident

Iuncta mendacio.

36

Cur non aures vertitis

Ad hunc veri nuntium?

Quis est iste subdolus

Vertens vos in devium?

Ne vos error induat

Propter adversarium.

Ite, nam quod praedico

Monstrabit praesepium.

37

O gens simplex nimium

Et in sensu vulnerata!

Quod faenum et pabulum,

Quae bubus non ingrata,

In praesepi comedat

Deitas reclinata,

Debacharis nimium,

Cum putas ista rata.

38

Audi, frater, verum,

Qualis repugnantia!

Inde quaedam audio,

Hinc horum contraria;

Meus simplex animus,

Mea mens non sobria

Ignorat quae potior

Sit horum sententia.

39

Ad hanc vocem animi

Produco suspirium,

Ex hac intus habeo

Cytharizans gaudium.

Procedamus igitur

Simul ad praesepium,

Et curvatis genibus

Adoremus filium.

40

Gens Iudaea properet,

Vt heredem audiat,

Et praestet consilium

De re quae me sauciat.

Rex Herodes anxius

Ignorat quid faciat,

Cum a tribus regibus

Se lusum inspiciat.

41

Tu, magister, aperi

Prophetarum edita,

Si qua sunt de puero

A prophetis tradita;

Nam a te fideliter

Re mihi exposita

Se monstrabunt proprii

Cordis abscondita.

42

Ite, ite, pariter

Manu iuncta gladio,

Aetas adhuc tenera

Nulli parcat filio,

Immo mater quaelibet

Nudo fleat gremio,

Vt de nato puero

Mihi detur ultio.

43

Heu, heu, heu!

Mens Herodis effera

Cur in nostra viscera

Bella movet aspera?

Heu, heu, heu!

Quae aetas adhuc tenera

Matris sugens ubera

Perpetravit scelera?

Heu, heu, heu,

Iste dolor anxius,

Dum transegit impius

Innocentes gladius!

Heu, heu, heu,

Proles adhuc tenera!

Per te mater misera

Descendet ad infera.

Heu, Heu,

Mihi vitae gaudium,

Fili, nunc supplicium,

Mortis eris ostium!

44

Omnia dura pati, vitando pericula nati

Mater sum praesto. Iam vadam. Tu comes esto!

45

Estivali gaudio etc.

46

Ab aestatis foribus

Amor nos salutat.

Humus picta floribus

Faciem conmutat.

Flores amoriferi

Iam arrident tempori,

Perit absque Venere

Flos aetatis tenerae.

Omnium principium

Dies est vernalis,

Vere mundus celebrat

Diem si natalis.

Omnes huius temporis

Dies festi Veneris.

Regna Iovis omnia

Haec agant sollemnia.

47

Ad fontem philosophiae

Sitientes currite,

Et saporis tripertiti

Septem rivos bibite,

Vno fonte procedentes

Non eodem tramite,

Quem Pythagoras rimatus

Excitavit physicae,

Inde Socrates et Plato

Honestarunt ethicae,

Aristoteles loquaci

Desponsavit logicae.

Ab his sectae multiformes

Athenis materiam

Nactae hoc liquore totam

Irrigarunt Graeciam,

Qui redundans infinite

Fluxit in Hesperiam.

Haec nova gaudia

Sunt veneranda,

Festa praesentia

Magnificanda.

Dulcia flumina

Sunt Babylonis,

Mollia semina

Perditionis.

Concupescentia

Mixti saporis

Ingerit somnia

Lenis amoris.

Haeccine gaudia

Cupiditatis

Tribuunt idola

Captivitatis.

Apta deliciis

Caro laetatur,

Hac via vitiis

Mens violatur.

Affectionibus

Motus tumultus

Tollit virtutibus

Proprios cultus.

Ista sunt devia

Felicitatis;

Otia mollia

Sunt voluptatis.

Ista negotia

Plena malorum

Et desideria

Flagitiorum.

48

Hoc es numen salutare,

Cuius fundat ad altare

Preces omnis populos.

Huius nutu reflorescit,

Si quandoque conmarcescit,

Manus, pes vel oculus.

Honor Iovi cum Neptuno!

Pallas, Venus, Vesta, Iuno

Mirae sunt clementiae,

Mars, Apollo, Pluto, Phoebus

Dant salutem laesis rebus

Insitae potentiae.

49

Audi, rex Egyptiorum,

Lapsa virtus idolorum,

Destituta vis deorum

Iacet cum miseria.

Iam delubra ceciderunt,

Simulacra corruerunt,

Dum fugati fugierunt,

Heu, cum ignominia.

50

Scire volo, quae causa rei, vel qualiter ipsa

Numina placentur. Sapientes ergo vocentur.

51

Regia vos mandata vocant, non segniter ite.

52

Nostrum est consilium deos honorare,

Aras, templa, tripodes, lucos innovare,

Thus, storacem, balsamum, stacten concremare,

Et humanum sanguinem superis libare.

Tali quippe modo virtute ministeriorum

Et prece devota placabitur ira deorum.

Hoc est numen salutare.

53

Dicite, quid nobis et quid portendat Egypto

Mira mali species prodigiosa quidem?

54

Rex et regum dominus

Deus Hebraeorum

Praepotens in gloria

Deus est deorum,

Cuius in praesentia

Velut mortuorum

Corruit et labitur

Virtus idolorum.

55

Ecce, novum cum matre deum veneretur Egyptus.

56

Ille iure cupidus

Deus aestimatur,

Qui vult, spretis ceteris,

Vt solus colatur.

57

Deorum inmortalitas

Est omnibus colenda.

Eorum et pluralitas

Vbique metuenda.

Stulti sunt et vere fatui,

Qui deum unum dicunt,

Et antiquitatis ritui

Proterve contradicunt.

Si enim unum credimus,

Qui praesit universis,

Subiectum hunc concedimus

Contrarie diversis.

58

Finxit invidia

Hanc singularitatem,

Vt homo coleret

Vnam divinitatem.

59

Fraudis versutias

Conpellor experiri,

Per quas nequitia

Vestra solet mentiri.

Sub forma veritas

Virtutis putabatur,

Ostendit falsitas,

Quod forma mentiatur.

60

Tibi profiteor,

Decus imperiale,

Quod tibi serviam;

Ius postulo regale.

61

Omnium rectorem

Te solum profitemur,

Tibi tota mente

Semper obsequemur.

62

Egyptus caput omnium

Est et decus regnorum,

Calcabit haec imperium

Regis Ierosolymorum.

Vae tibi, Ierosolyma,

Vae insano tiranno,

[De]orum vos potentia

Subvertet in hoc anno:

Egypti princeps nobilis

Vt deus reveretur,

Herodes sed odibilis

Vt stultus reprobetur.

Intende, tibi canimus,

Quam vilis sis futurus:

Roderis a vermibus,

Per hos tibi interitus.

Ingrata gens et perfida,

Cum fame laborares,

Egypto eras subdita,

Vt ventrem satiares.