Aspirante deo describens carmine vitam

Praesulis egregii sanctam celeranter Amandi

(Quae longis fuerat periodis iure notanda,

Si fandi mihi larga foret seu magna facultas)

5

Iam mediam breviore via festinus eundo

Transgredior binosque pedes ponendo vicissim

Computo ter geminos, dum per compendia curro.

Sic iter emensum est, reliquae et praeconia laudis,

Rhetoricus cui sermo iacet, facundia marcet,

10

Hinc conor brevibus temerarius arbiter horum

Pangere versiculis nullo complenda relatu.

Orbis verbifluus si istos conspiret in actus

Conveniantque omnes una sub sede poetae,

Argumententur modulentur philosophentur,

15

Vera quidem fateor, non omnes promere versu

Virtutum laudes, ut dignum est, credo, valebunt

Ac, si utcumque queunt extrinsecus acta referre,

Confiteor, nullo poterunt modulamine vocis

Promere, pro meritis quae sumpsit praemia in astris:

20

Altius ille volat, quam garrula lingua recurrat.

En figmenta canunt lirico sermone poetae:

Quae relegis cur, lector, amans, cum nulla salutis

Lucra gerant animis, labor oris, pastio venti?

Quid tibi pugnaces poterunt praestare phalanges?

25

Qua te veste teget palla discordia scissa?

Cur doleas illa caesas sub clade catervas?

Functi functa canant: vivens vitalia pange.

En meliora meo narrantur carmine gesta:

Non gladios nec tela refert pharetramque Camillae,

30

Sed memorat victam Christo sub praesule mortem

Et quae dona dedit caro dignanter amico.

Qualiter et quondam domini dilectus Amandus

Mortis adhuc sub lege manens et carne gravatus

Mortis iura tulit, clausum quoque carcere Averni

35

Eripuit vitaeque hominem de morte reduxit,

Commemoro stupidus tanti formidine facti.

Vrbs fuerat quondam, quod adhuc vestigia monstrant,

Tornacus, nunc multiplici prostrata ruina

Funditus ah! turres deflet cecidisse superbas.

40

Est tamen inde frequens, quod aquis et merce redundat,

Nititur et geminis iam non lapsura columnis.

Namque arce in media templo surgente venusto

Pontificale tenet solium, nec longe remota

Nicasius recubat pretiosa martyr in urna,

45

Remorum praesul, felix cui vita coronam

Praebuit et rutilam fuso pro sanguine palmam.

Quod multo ad castrum Francorum milite septus

Dotto, comes rigidus, regali missus ab aula

Venerat: et querulis impleta est curia turmis.

50

Ecce trahebatur magna stipante caterva

Fur vinctus multis multo pro crimine nodis.

Conclamant cuncti, plebs omnis comminus asstans

Concinit esse reum, nihil hic veniale fatetur.

His turbis sanctus medium se iniecit Amandus:

55

Flet gemit implorat dolet heiulat obsecrat orat,

Quatinus huic misero misereri et parcere vellent,

Illis cunctipotens misereri ut Christus haberet.

Sed non obtinuit sanctus, quod flendo rogabat,

Dotto comes tumidus quoniam crudelior omni

60

Belua erat iussitque suo pro crimine furem

Stipite confixum meritas exsolvere poenas.

Interea est ductus, suspensus, mox quoque victus

Morte fera tetras animam transmisit ad umbras.

Quid tu, sancte pater, totum memorande per orbem,

65

Tunc agis?: agnellus pedibus prostratus adhaeres

Saevi nempe lupi; fuge, ne te sorbeat ipsum.

Erigere ad dominum; nam quae petis ipse verenter

Concedens stabilem tribuet dignanter honorem.

Ergo domum Dotto est populo comitante reversus:

70

Ocius ad hominem sanctus celeravit anhelus

Atque, ubi defunctum miserum miseratio vidit,

Vivifici mentem firmans spiramine flatus

Depositum propere cognatam vexit ad aedem,

Quo fuerat solitus portam pulsare supernam.

75

Sternitur hinc arvis magis inde propinquior astris

Atque preces simul et lacrimarum flumina fundit.

Quae quamvis vicina rigent confinia terrae,

Altius ad celsum volitant scandendo tribunal

Angelico plaudente choro super aethera vectae.

80

Dicta haec facta probant, verbum completio firmat:

Sanctus enim incubuit precibus prostratus in arvis

Nec prius ad finem felix oratio venit,

Donec ambo simul diversis comminus oris

Surgentes starent iuncti - mirabile visu -:

85

Mortuus a morte et sanctus de pulvere terrae.

O quam conspicuum dominus dilexit alumnum,

Cui tam multa sui tribuit signacula amoris!

Denique, ceu praesens nobis scriptura revelat,

Praevaluit precibus sacris meritisque beatis

90

Reddere distractam multo pro crimine vitam

Defuncto atque animae iam iamque in Tartara lapsae

Obtinuit veniam Christo miserante salubrem.

Sit laus summa deo, qui dona fidelibus addens,

Vt possint exire animae de carcere Averni,

95

Tartara disrumpens obstacula cuncta revellit.

Interea madido discussis rore capillis

Praevia venturum iam post sua lumina Phoebum

Terrigenis Aurora suo monstraverat ortu.

At virtus complens redivivi corporis artus

100

Addiderat reduces solidato robore vires.

Ergo suos loeti victor vitaeque reductor,

Confessor domini signis insignis honestis

Poscit aquas; currunt celeres tumulanda putantes

Menbra viri, peteret limphas quod more lavacri.

105

Ingressi incolumem inveniunt - mirabile dictu -:

Ordine converso cernunt residere verenter.

Quis stupor hic fuerit, facti excellentia prodit:

Fur redivivus enim vitam veniamque renarrat

Largitumque sibi sanctus laetatur honorem.

110

Tunc igitur fratrum sub Christi nomine plebi

Ne populis prodant factum, obtestatur Amandus,

Donec completo decedat tempore vitae.

Cuius sancta manus dum singula vulnera palpat,

Restituit celerem felix medicina salutem,

115

Nec remanet sulcus, digitus quo currit honestus.

Dicite, doctiloqui, depromite digna, diserti:

Qualis hic est medicus, quo contingente cicatrix

Nulla patet plagis conclusis undique cunctis,

Quo meat ista salus, quo manat ab unguine virtus?

120

Cessa, lingua loquax, opus est hoc omnipotentis,

Per quem tanta valet, quisquis famulabilis illi est.

Ergo ubi fama volans sparsit memorabile signum,

Fit populi subito multus concursus ad ipsum.

Fervere ut miraris apes per prata, per hortos

125

Erga purpureos flores ac carpere morsu,

Quod referant pedibus cara ad praesepia curvis:

Non secus has videas gentes insistere Amando,

Conspicuo flori hieme atque aestate virenti,

Quo sacrosanctum valeant baptisma referre

130

Virtutumque dapes ut dulcia mella reportent,

Quis mundi dominus praedulci pascitur haustu.

Fana dehinc vacuo nudantur honore profana

Illorumque cadunt, quorum crevere, labore.

Inde ubi fana ruunt, vir sanctus templa reformat:

135

Basilicas statuens et claustra monasteriorum

Perfidiam fidei contundit acumine fido.

O quam magna viro concessa est gratia iusto,

Multiplicem meruit fructum qui germine ab uno:

Incola vivifico sacratur fonte renascens,

140

Praeclara ecclesiae praecelsae moenia surgunt.

Felix ille obitus, moritur quo plurima pestis;

Sed tamen illa salus multum felicior extat,

Qua surgente uno plures in corde resurgunt.

Haec est, ni fallor, celsae mutatio dextrae:

145

Crescit amor sancto, laudum celebratio Christo.

Cuius in auxilio dum verbum praedicat omni

In populo, fecunda seges de cespite surgens

Reddit centuplicem virtutum gramine frugem.

Te neque, apostolica numquam purgata securi

150

Ac fidei sulcis ullo neque vomere culta,

Pertransisse virum doleas, Sclavinia tellus.

Sicut avaro etenim, cum multa pecunia crescit,

Crescit amor summamque famem completio gignit,

Sic hic, si liceat fatuis conferre benigna,

155

Crescere quo crevit virtutum lucra bonarum,

Accumulare parans et avarior amplius extans.

Partibus et multis cum sparso semine verbi

Surgeret hinc atque hinc feliciter inclita messis,

Comperit adstrictos Sclavos errore inimici.

160

Quo se martyrium pro Christo posse mereri

Confidens sanctus glacialem transiit Histrum.

Incipit et glebas durae proscindere terrae;

Inde euangelii semen dispergit ubique

Per loca perque domos, per rura et competa iactans;

165

Fundit aquas siccis superis de nubibus arvis.

Suggerit inmittit concludit conpluit ambit:

Nil facto superest, quod dignum duxit agendum.

Is tamen ut segetem pleno non gramine votis

Respondere videt propriis cassumque laborem

170

Se saxis inferre dolens, resilire retrorsum

Cernens conspicuum ferrum sulcantis aratri,

Per vacuumque tuens in spinis quaerere messem

Martyriique piam nec palmam prendere posse,

Ad proprias iterum Christo est comitante reversus

175

Pastor et agnus oves, ovium dux ipse suarum.

Ne tamen in cassum tantos fudisse labores

Poeniteat longumque itiner properanter adisse

Nec quivisse aliquem vel parvum sumere fructum,

Paucula grana legens caelestibus indidit horreis.

180

Te quoque, sancte sator, dum nos comitamur euntem

Atque tuum sequimur felicem carmine cursum,

Ignotum transimus iter sermone meantes,

Quo nullus missus milleno ex agmine Iesu

Vivificam iecit cornu curvante sagittam.

185

Non Petrus, Paulus neque seminiverbius olim

Propter opus solitum veraci errore vocatus,

Nemo alius, validis quanquam confisus in armis,

Cuspidis eximium iactavit acumen in illam:

Servatum tibimet sed hoc certamen, Amande, est

190

Quosque iugo regis rigidos non subdere quisti:

Ille amor haec tenuit, haec duxit honesta voluntas,

Quatinus ad dominum perfusus fonte cruoris

Victus morte quidem, sed victor amore redires.

Qualis forte tuum rexit constantia pectus?

195

Qualis et invictum retinens audacia robur

Fecit in ignotam regionem tendere gressum?

De qua pro donis veniebant vulnera Francis;

Rex quibus armorum valido munimine septus

Terga dabat fugiens Franco comitante feroce:

200

Tu socio sine per markas clusasque ruebas.

Sed mihi parce, precor, quod servulus audeo supplex

Suppliciter tecum querulam conferre loquelam,

Ac votiva tui devoti sumito vota.

Inde Palatinam quia nunc intramus in aulam,

205

Respice, sancte, precor, me nunc miseratus euntem.

Dirige tu calamum, ne promat inania, nostrum,

Ne, dum rite tuos cupimus narrare triumphos,

Offensa inveniat regalis virga locellum.

Huc, fraterna cohors, precibus concurre canenti.

210

Rex Dagobertus erat Francorum et iura tenebat,

Sed tumidus rigida populos dicione premebat.

Quique potestatis praecellens culmine cunctos,

Qui ante ipsum sceptrum gentem tenuere per illam,

Principibus durus vitiis, subiectus, alumnus,

215

Turpiter obsceno luxu maculatus ubique

Infusum Veneris portabat in ossibus ignem.

Ne tamen in messe hac spinae conpunctio surgat

Ac coeptum deturpet opus, causatio cesset,

Non tulit hos similesque modos constantia nostri

220

Pontificis, querulam sed prompsit mota loquelam.

Nec timuit renitens saevi mucronis acumen,

In multis didicit quia victor fidere bellis

Nec pavitare ferum terreno in rege furorem.

Quem his aggressus studuit pulsare loquelis:

225

Scilicet, aeterni si limina tangere regni

Curaret, meliora suae commercia vitae

Crimine semoto faceret, ne forte repulsus

In chaos inferni scelerum tormenta subiret.

Et quia sunt stimuli iustorum verba malignis,

230

Mox ut dicta furens arrectis auribus hausit,

Iure licere sibi cupiens, quicquid libuisset,

Derisum graviter doctorem iusta monentem

Reppulit ac tali viduavit hospite regnum.

Quique repulsus abit, dominum quoque gentibus infert.

235

Et quanquam princeps regalia semina iactet

In triviis, tamen huic prolis non surgit arista,

Ni veniant sicco stillae de nubibus arvo.

Quod tamen ut tandem potuit cognoscere, supplex

Auxilium superis a sedibus expetit orans,

240

Vt sibi nascatur, quo post sua sceptra regantur:

Dante deo meruit, quod mens devota petivit.

Nuntius ut gaudens regalibus intulit aulis,

Quod puer ad lucem materna prodiit alvo,

Laudibus et votis auctorem prolis adorat;

245

Illa tamen mentem laetam cunctatio adurit,

Debeat in sancto qui fonte lavare puellum.

Vt redit ad semet captiva memoria regis,

Discursare iubet celeres per regna ministros

Ac sanctum merito adduci demandat honore.

250

Qui tandem inventus monitusque palatia adire

Regis iam dicti sese conspectibus infert.

Quique ut adesse virum cernit, mox desilit alto

E solio rutilumque caput diademate terrae,

Stabat forte pii qua pes tunc pacifer, aequat

255

Inflectens rigidum sancta ad vestigia collum.

Purpura pulvereis prosternitur inde favillis

Linguaque, quae variis dictabat iura phalangis,

Poscit, ut ignoscat scelus indulgentia sancti.

At mitis, fuerat cui dulce ignoscere probra,

260

Felle carens, placida iugiter dulcedine fervens

Ocius a terra prostratum in pulvere regem

Elevat et citius commissa piacla relaxat.

Alloquiturque dehinc hoc princeps famine sanctum:

"Poenitet, alme, tuam, doctor, sprevisse loquelam,

265

Displicet atque, meo quod iussu iniuria facta est:

Sed nunc illa, precor, pietatis viscera cedant.

Est quoque dante deo inmerito mihi filius unus,

Quem tua consecret sancta ut benedictio, posco,

Vivifico ac Christi digneris fonte novare

270

Vtque illum doceas divina lege magister

Tuque pater pueri merito dicare secundus,

Dum gignis sobolem praeclaro germine fontis".

Sed sacer his dictis summo conamine fusis

Obstat commemorans sibi iussum, ut semina verbi

275

Spargeret et gentes baptismatis amne sacraret;

Non uni tantum, sed multis affore missum.

Egreditur: remanet cassata petitio regis.

Qui quia non valuit contemptus vota mereri,

Credidit a proprii lateris custodibus ipsum

280

Flectendum: misit socialis amoris amicos,

Vnam animam gemino sub pectore ut esse putares,

Dadonem illustrem Eligio comitante benigno.

In laicali habitu quos principis aula tenebat;

Sed post sub pedibus sternentes labile saeclum

285

Ecclesias geminas stabiles rexere columnae:

Inclitus ille prior, sub cuius pontificatu

Floruit in titulis Rotomagus celsa beatis,

Compar et Eligius divino munere lectus,

Quo Noviomus ut urbs vivente antistite fulsit,

290

Sic micat et tumulo multis virtutibus aucto.

Salve, fida fides; felix concordia, haveto:

Pontifices sancti, meritorum luce corusci,

Non mihi tam tenuis de vobis sermo mearet,

Ni vos conspicuos scirem nutrisse poetas,

295

Qui possunt trimoda vobis pipare Camena,

Nobile et auratis carmen cantare cicutis.

Vos tamen o, nostros, petimus, relevate labores,

Et coeptum repetat iam linguae guttula cursum.

Ergo preces missi devoto pectore fundunt,

300

Principis ut sobolem sacrato deluat amne,

Educet atque illum per libros rore nigrantes.

Qui si forte preces non principis abnuat istas,

Huius amicitiae tribuat coniunctio multum,

Errante in populo ut liceat conquirere lucrum,

305

Gentibus et multis divinum spargere verbum.

Assentit tandem carorum famine victus,

Intrat et invitus praecelsam regis in aedem,

Clipiaco qui illo residebat tempore villa.

Offertur puer huic alienis vectus in ulnis

310

Ille, quater deno cui sol iam fulserat ortu.

Quem manibus sacris ut sumpsit episcopus almus

Et fusa est praestans oratio more sueto

Ac consignatus caticuminus extitit infans

Et precis in finem nullus responsa referret:

315

Non confusa sonans alliso verba palato,

Sed labiis patulis et clara voce boando

Insonuit populis mirantibus ocius: "amen".

Inde salutiferi baptismatis amne novatus

Vivificis retulit Sigeberti nomen ab undis

320

Ac post Austrasias domuit dicione catervas.

Hic mecum, lector, laudum concurre relatu;

Dicito, sermonis si fons tibi largus abundat

Et guttis pluviae se linguae comparat imber:

Quis docuit puerum, quis sensus, quaero, suasit

325

Hebraico sonitu ignotos proferre fritillos?

Quis pedagogus eum hac iussit voce boare,

Quem vagitus adhuc puerili aetate tenebat?

Enarra mihi, quaeso, dedit quae scola loquelas

Ignaras, docili quo floruit ille magistro.

330

Scotica non teneros umquam ulla lacessiit artus

Nec graciles digiti parvam tenuere tabellam:

Et iam grandiloquos superat ratione sophistas.

Vocibus externis loquitur spernitque Latinas:

"A" natura docet: "men" quae suggestio fundit?

335

Hoc musto, o Iudaea solens errare, calebant,

Qui cunctas didicere brevi sub tempore linguas.

Hic, aethimologia, tuus confunditur ordo:

Infans dum fatur, nomen tibi tollitur istud;

Ne dubites asinam stolidum increpuisse Balaam,

340

Huc ades, hoc opus est celebrandum laude perenni.

His ita decursis obeuntem missus ab alto

Angelus evexit celsi trans sidera caeli

Pontificem, cuius sedem Treiectus habebat,

Sumeret ut rectis meritorum praemia libris.

345

Quo rex comperto sanctum accersivit Amandum:

Plurima pontificum conducens agmina secum

Praesulis ad tanti sollemnia iungit honores.

Interea sanctus sacra sublimis in arce

Ducitur ac trahitur, iam dicta in sede locatur;

350

Obstat et indignum se tali clamitat actu.

Sed cum more suo lustraret luce venusta

Oppida rura casas vicos castella peragrans,

Ceu medicus gratis praebens pigmenta salutis,

Triste nefas! qui debuerant agnoscere primi

355

Ac verbum domini plebi monstrare sequendum

Ecclesiae gradibus praelati rite ministri,

Reiciunt spernunt contemnunt despiciuntque

Postponunt pelluntque probum per probra patronum,

Quo sibi nil lucri, sed maxima damna tulere:

360

Pulvis enim pedibus iustis excussus in illis

Accusator erit, cum tempus venerit illud,

Praemia quo capient dextri poenasque sinistri.

Insula dicta nitet Caloloo de vertice sancti,

Scald iuxta et giris curvo sinuamine flexis

365

Praebet secessum nautis gratissimus amnis.

Quam sanctus, dictis cum pulsus abiret ab oris,

Repperiens, sibimet tam maesto in tempore credens

Sufficere et mentis purum renovare vigorem

Secretus cupiens aliquanto mansit in illam

370

Tempore, multiplices studuitque levare labores.

Dum tamen ille pio frueretur caelitus actu

Atque polum iugibus cuperet conscendere votis

Alba velut geminis alis innixa columba,

Aequa repulsores non distulit ultio dictos

375

Pro meritis pulsare, feros ac digna rependens

Caede ferire viros, gerulum contemnere vitae

Qui voluere magis, habilem quam reddere honorem,

Pressi multimodis ut possent scire flagellis,

Quam carus Christo fuerit, qui spretus abisset.

380

Plaga etenim caelo veniens et terra resultans

Proterit inclinat rigida cervice rebelles

Evertitque domos: mores cecidisse ruina

Testatur sonitu labens et pondere grandi,

Ac viduatus ager segete et nudatus arista

385

His meritum spinae pungentis reddit acumen

Cum tribulis: referunt commercia talia terrae,

Quae tanto cultore carent, nec vescitur illis

Incola, ferre cibum quia mentis in ubere tempsit.

Tu quoque, plebs, libeat si cursim tangere prisca,

390

Antiquis damnis praelata haec vulnera sentis:

Cladibus inmensis non obstant moenia firma,

Sed sternuntur humi ceu pulvis flamine venti

Labunturque, dei quae non custodia fulcit.

Nec mirum, compago ruat si turribus altis

395

Funditus evulsa, stabilis quam linquit Amandus,

Ecclesiae nostrae defensio, celsa columna,

Tabiferos contra fremitus protectio perstans.

Quo offenso tibi mors, nobis salvatio venit,

Servatio servata tuo, dum viveret; inde,

400

Flebile ne funus seu maestum corde dolorem

Sumeret extremas in te cernendo favillas,

Transiit ad dominum nudam te in morte relinquens.

Qui tibi post nostrum miseratus misit Amandum

Vt solem radiis operum fulgore micantem;

405

Sed, tu lippa, tuos oculos dum vertis ab illo

Et densas repetis noctis horrore tenebras,

In manibusque lutum retines, dum lumina tergis

Ac luci asscribis, quod tu minus inde tueris:

Sic votis dimissa tuis in carcere caeco es,

410

Ni tamen huc redeas et lumen amando requiras,

Quod tibi depellens nobis miserando dedisti.

Non hinc probra tibi nec iurgia reddimus ulla,

Illius reditu sed congaudemus ovantes.

Nunc nunc ergo tuam detergant carmina culpam:

415

Laudibus eiectum dignis revocare memento;

Poeniteat te iam sceleris: medicamina sunt haec.

Ac si, ut credo, tuam placarunt vulnera noxam

Et sancti pietas crimen concessit enorme,

Asstipulare meis, quia non sunt carmina, rithmis.

420

Tu cantare vales, tu docta es plaudere versu,

Tu nosti lirico cordas contingere plectro

Tuque potes metrum centum reboare Camenis,

Retia ceu filis, sic libros texere verbis;

Ast mihi vix tenuis decurrit ab ore susurrus.

425

Dum tamen alma tuis aptatur Musa labellis,

Ne taceam, laudare deum cum debitor extem,

Noster honore dei claudatur, posco, libellus.

Laus decus imperium benedictio gloria palma

Maiestas et honor veneratio gratia virtus

430

Sit patri et genito cum flamine vivificante

Et nunc ac semper, dum saecla futura manebunt,

Pro meritis sanctum qui glorificavit Amandum.

Clare comes, caram claustris concludito cannam:

Sat sitiens etenim potavit; tollito rorem:

435

Flebilis et ne iam rumpatur anhelitus, istinc

Fige gradum; digitos dum tendo, quiesce parumper.