Nominibus mensum quae sit rationis origo,

Annum bis seno volvunt qui sidere magnum,

Quae inlustrent pariter duodenas signa Kalendas,

Quid connexa ferat mensum discretio terris,

5

Quos usus generet cultus, quos formet habendi:

Servato breviter referemus in ordine, lector.

Quem primum mensem servari Iulius anni

Decrevit, Iani effertur cognomine regis

Saturni gentem Latio qui rexit et urbem

10

Laurentum sceptris populoque et legibus auxit.

Huic gemino praesunt Capricorni sidera monstro,

Bis duodena uno pariter splendentia signo.

Tum tempus campis lepores lustrare nivosis,

Artibus et variis pictas captare volucres,

15

Per campos volitant, colles quae et flumina circum.

Tum capus accipiterque placet, curisque solutis

Per brumam genio vacat indulgere, domique

Diversos usus veri proferre futuro.

Nam neque tum cervos cervasve agitare fugaces

20

Nec spumantis apri lato configere ferro

Armos ex usu est: Borea cohibentur et artus

Exesos macies stringit tenuatque ferarum,

Semina nec cultis facile est committere terris.

Vrit cuncta gelu et glacies riget horrida campis;

25

Robora tum silvis prodest et fissile lignum

Caedere, tum domibus classique aptare secures.

Anni quo numerum regnans Pompilius auxit,

Quo sacra dira urbem solitum lustrare togatam,

Inferni Februi retinemus nomine dictum;

30

Bis sex hunc stellis astrum praesignat Aquari;

Quam tamen australi caelo demittere nimbis

Cernitur, haec fulget tricenis ignibus unda.

Hunc hiemis verisque tenent confinia mensem,

Frigore nuncque riget, nunc aere mulcet amico.

35

Tum tempus tractis terram proscindere aratris,

Semina et hinc sulcis prodest mandare secundis.

Hordea tum campis serimus peregrina per agros.

Postquam candet avis pietatis nomine praestans,

Vitibus hinc cultum mos est adhibere putandis,

40

Sarmentisque novas gemmas proferre recisis,

Incipiunt salices nodis canescere glaucis

Cum primum et coryli nucibus frondere futuris.

Tunc canibus cervas spiculisque agitare repertas

Ac valido aprorum praefigere corpora ferro,

45

Informesque cavis ursos lustrare sub antris

Venantum de more placet; tunc piscibus altas

Praestruere aggeribus piscoso in flumine saepes.

Martius, exortum statuit cui Romulus anni,

Marte tenet ductum bellorum principe nomen.

50

Quem auctorem generis Remo cum fratre Quirinus

Credidit esse sui, duplicis cui sidera Piscis

Praesunt, tricenis senisque micantia flammis.

Hunc mensem iucunda fovent exordia veris,

Qui mare, qui terras specie tranquillat amoena.

55

Aestus oceani hoc primum consurgere magnos

Navibus et pelagi diffundier aequora pictis

Cernimus atque novos conscendere flumina pisces.

Garrula per sudum volitans cum stridet hirundo,

Aeriasque grues campis residere satisque

60

Anseris invisum decedere cernimus agmen.

Saepibus hinc ortos primum munire novandos

Immundoque fimo et rastris componere tempus.

Diversa et propriis committere semina sulcis.

Tum cervas, capreas, lepores lustrare voluptas

65

Imperat; hinc apibus sedes statione parandae,

Vere suo cum iam stabulis exire reclusis

Invitat stimulans prolis mellisque cupido.

Deque locis steriles primis tum ferre radices

Arborum et ignotis scrobibus deponere suetum,

70

Plantas quin etiam fecunda ex arbore lectas

Arboris alterius natus de germine cortex

Accipit inque sinu ferro patefactus ad unguem

Continet: hoc laeti surgunt de semine fructus.

Quem Veneri sacrum et proprium dixere priores

75

Mensem, hoc quod vigeat demulcens cuncta voluptas,

Nomine de Graio ductum vocitamus Aprilem,

Vel mage quod terras brumali frigore clausas

In varios aperit faetus cogitque fovendo,

Romano tantum excellet sermone vocatus.

80

Stellis huic Aries ternis denisque coruscat,

Signorum obliquo qui finget in ordine primus,

Huic laetos crines iucundaque tempora Phoebus

Floribus ac viridi primum de fronde venustat.

Hoc nam cuncta suos erumpunt germina partus,

85

Hoc campi silvaeque et prata recentia mense

Gramine, fronde satis variis vernantque frutectis

Ad pastumque greges mittunt praesepia cunctos.

Tum Philomela suos exercitat impigra cantus,

Arguta et tectis nidum suspendit hirundo,

90

Tum sturni, merulae, turdi silvisque volucres

Suetae multisono permulcent aera cantu,

Turtur cum gemitu pariter raucaeque palumbes

Rurali oblectant fessos studio atque labore.

Venandi hoc eadem est Martis quae mense voluptas.

95

Interea agricolae insistunt frugesque futuras

Saepibus aut fossis properant munire cavatis,

Prata vel emissis celerant potare fluentis,

Vitibus aut vallos addunt furcasque bicornes

Corticibusque ligant, ventos ut temnere flantes

100

Pendentes facile et possint portare racemos,

Gratam neu speciem vineta iacentia turpent,

Aut validum indigno mutent perdantque saporem.

Mercurii matrem falso delusa priorum

Aetas quam coluit, Maium cognomine Maia

105

Insignit vel maiorum de nomine patrum

Dicti pars populi, quae dignior urbe togata

Extitit. Huic Taurus ter quino sidere fulgens

Auricomum praefert aestiva lampade Phoebum,

Inflexoque genus scandentis in aethera Tauri

110

Frontem Maiades septenis ignibus aurant.

Hic veris claudens aestivos incipit orbes

Tellurisque novas fruges mortalibus aegris

Ostendens, calathis primus sua pocula miscet,

Fragaque de modicis praedulcia colligit herbis,

115

In spicas cum iam viridantia semina surgunt

Auritosque tegunt lepores lactentia farra.

Hoc herbis durum prodest mollire lieum

Praesumptisque novercarum vitare venena

Potibus, in variam quos gignunt arva medellam,

120

Quin et mutato serpentes aere morbos

Tum medica ex usu facile est depellere cura.

Hoc etiam mense autumno quae rite serantur

Agricolae ductis invertunt terga iuvencis.

Hoc, quibus armentis amor est et cultus habendi,

125

Faetando pecori lectum de more maritum

Emittunt, gentem dominis qui servet equinam.

Hoc quoque delectum castris acieque probare

Tyronem vetus instituit doctrina, simulque

Turmis et legione hostis premere arma superbi,

130

Seu classem instructam ventis aptare secundis.

Tumque favis aestu croceis emissa iuventus

Aere sub nudo ludit, stabulisque relictis

Ignotas quaerunt vagabunda examina sedes.

Alis saepe etiam bellum stimulisque lacessunt

135

In pulchramque ruunt animoso pectore mortem.

A Iano sextum statuit quem Iulius anni

Mensem, Iunonis retinemus nomine dictum,

Aut populus iunior patribus de more secundus

Hoc mensi imposuit servato ex ordine nomen.

140

Huic Gemini aequata praesignant lampade Phoebum,

Sidere ter quino celsus quos signifer aurat.

Solstitio hic reliquos superat longisque diebus

Menses, ad summos caeli qui pervenit orbes.

Torrida et hoc aestas segetes fovet, arvaque primum

145

Fluminis in speciem culmis undare refertis

Efficit, hoc hortos etiam sua cura revisit

Atque holerum iam tunc prodest transponere plantas,

Dum tenerae in fructum possunt adolescere pinguem.

Mox violas atque inde rosas et lilia tempus

150

Carpere, et in calathis yachinti iungere florem.

Hinc mos lactuca caenas componere dulces

Suavibus atque herbis validos relevare sapores.

Allia, caepe suis tunc sunt gratissima sucis,

Tum quoque menta placet, tumque est satureia salubris,

155

Cum necdum validas concrevit sucus in herbas.

Tunc et dulcis aquae salientem quaerere venam

Ieiunis placet atque haustu vitare calores.

Hinc etiam cerasa arboribus decerpere tempus:

Puniceis cerasis succedunt cerea pruna,

160

Moxque piris primis adduntur mitia mala,

Postquam desecto viduantur prata virore,

Agricolae et clauso contemnunt frigora foeno.

Glandifera hinc florem per silvas induit arbos.

Ipsae et vicino vites iam flore tumescunt.

165

Martis origo, sibi quintum quem signat in anno

Quintilemque suos iussit vocitare Quirinus,

Septimus a Iano medium nunc obtinet annum

Iulius, a magnoque excellet Caesare dictus,

Solstitio ardentis Cancri cui sidera fulgent

170

Quattuor et denis pariter radiantia flammis.

Hunc paribus spatiis centri demissa per axem

Consotiat sexto solis lux aurea mensi.

Faecundae hoc segetes culmis flavescere summis

Incipiunt et spem messis matura referre

175

Hordea sub primis autumni iacta pruinis.

Hoc quoque, quandoquidem iustis fovet ignibus arva

Phoebus, triticeam praebent bona flamina messem.

Hinc etiam lini segetem manus apta requirit:

Nam sata quae fuerit Martis sub mense, refertis

180

Folliculis reddit maturam Iulius, at quae

Per mensem Veneris sulcis est credita raris

Augusto messem campo dabit ipsa perusto.

Hoc quoque mense piris mensas ornare secundas,

Praedulcique licet decerpere persica gustu

185

Parva, per aestivos primum matura calores

Quae existunt, reliqua autumno nam cedere certum est.

Farre etiam primo imbutas libare per aras

Tum vacat, ac laetos anni deposcere fructus,

Cum necdum plenam fundunt sua tempora messem;

190

Frugibus et caeli facies oranda sereni est.

Venantum hinc studio pingues agitare repertum

Cervos, hinc canibus silvis lustrare sub altis

Corpora, tunc maciem primum vitantia longam,

Quam Venus et sterili pepererunt frigora pastu,

195

Flore novo certos postquam vineta racemos

Gignunt, haec mensem hunc potior nam gratia comit.

Sextum quem numero et Sextilem Romulus auctor

Nomine decrevit, Caesar post Iulius anni

Censuit octavum, Augusti cognomine Roma

200

Mutans Octaviano insignem principe dixit.

Aequali hic spatio Maio cum mense rotatur

Devexumque tibi moderans, autumne, remittit

Antehac flammigeram volventem lampada solem,

Denis octonisque micant cui signa Leonis

205

Ignibus, aestivos fundunt quae extrema tepores;

Ac Cererem flavam maturas stringere aristas

Cogunt, agricola ad messem cum cingitur omnis

Cunctaque sudantes producunt arva colonos.

Hoc tamen inmensos aether licet aureus ignes

210

Interdum generet, valido caelumque tremescat

Murmure et effusi convellant aera nimbi:

Aestatem autumni componunt tempora laeti.

Vnde viris summo et celeri curanda labore est

Messis, et in segetem cuncta exercenda iuventus

215

Maturas imber subitus ne prendere fruges

Possit et incautum deludat terra laborem.

Nec farris solum stimulat tunc cura metendi

Agricolas studium, parilem sed cuncta reposcunt

Arva simul, vario dudum quae semine culta

220

Post variam tribuunt diverso tempore messem.

Hic linum campus, laetum gerit ille legumen,

Huc invitat avena, vocant huc hordea falcem,

Nec tenuis vitiae faetus lentisve minutae

Temnitur, inque suos rediguntur singula acervos.

225

Hunc quoque per mensem maturos carpere ramis

Fructus atque epulis fas est superaddere sumptis,

Ac dulci ficu prunisque pirisque volemis,

Pluribus et nucleis gratos miscere sapores;

Sacrandosque aris modicos de vite racemos

230

Sumere et autumni foecundum poscere Bachum,

Mellita atque epulis gustare absinthia sumptis

Dulcibus atque favis latices iuvat addere puros.

Nonum nunc anni censemus in ordine mensem,

Septimus a Marte primo statuente Quirino

235

Qui fuit, antiquo numerum de nomine priscum

Nunc quoque et autumni pluvias cum tempore signans.

Virgo cui denis simul octonisque coruscans

Stellis, flectentem praefert iam lumina Phoebum.

Hoc mense, Augusto superat qui forte, laborem

240

Agricolae messis clausis quoque frugibus implent.

Hoc quoque vinetis custodes ponere tempus,

Qui accessu fures valeant prohibere vagantes

Ac laqueo et nodis vulpes prensare dolosas.

Tum funda horrisono et crepitu terrere volucres,

245

Sollicitat quarum variam vindemia pestem,

Praedulces celso redolent dum colle racemi,

Dumque legens carpit maturas vinitor uvas,

Donec spumanti sudet vindemia musto

Ac plenum fundat praelo torquente lieum.

250

Quamvis saepe per imbriferos tepefacta calores

Luce sub aequanda messuram vinea falcem

Quaerat et abiecto nudet sua crura coturno

Vinitor, adgestas pedibus qui conterat uvas.

Servanda hinc etiam brumae sub frigore poma

255

Carpere et apricis mos est componere tectis.

Hinc quoque farra suis prodest committere sulcis

Pinguibus atque arvis fruges mandare futuras.

Hinc cervos Venerem pingui fervore petentes

Per nemora et densas spiculis configere silvas.

260

Cum canibus noto delapsa est aura favore,

Venandi Francos docuit studiosa voluptas.

Hunc mensem iam tunc Libra moderante ruentem

Aequato spatio iunguntur noxque diesque,

Cursibus hincque diem superat nox horrida longis,

265

Vernali sub sole pari coniuncta recursu,

Lux iterum donec tenebris potiora tenere

Incipiat spatia et fugientem deprimat umbram.

Anni nunc decimum Octimbrem rotat orbita mensem,

Octavum vetus instituit quem spera vocari.

270

Is quoque de numero priscum retinere vocamen

Noscitur atque imbres pariter signare frequentes.

Libra cui pariles caelo cum fecerit horas,

Vmentem volvit breviori tramite Phoebum.

Quattuor extendit retrahens quam brachia flammis

275

Scorpius ardentem iuxta Erigonenque reliquit.

Hunc mensem plenis supplet vindemia labris,

Omnibus atque arvis, mitis quae pampinus ornat.

Vndique conductis fervent vineta colonis.

Hi ferro mites caedunt de palmite fructus,

280

Congestos humeris hi gaudent ferret racemos,

Longius hi ductis exportant vitea plaustris

Munera, at hi validis praelum torquere lacertis

Instant ac dulci distendunt robora musto;

Hi quoque vel veteres instaurant undique cupas,

285

Sufficiuntve novas solido de robore, cunctum

Provida quis anni claudant cellaria vinum.

Idem amor accendit cunctos, eademque per omnes

It cura et requiem fessis vix ipsa referre

Nox valet exercetque omnes labor unus habendi.

290

Tunc etiam lento mustum congesta vapore

Flamma coquit spumasque undanti effundit aeno.

Claraque praedulcem servant sic vina saporem

Ieiunis demum facilem praebentque medelam.

Tunc quoque contritum mola vertente synapi

295

Prodest uvarum primo miscere liquori,

Hinc epulas grati relevent ut deinde sapores.

Hoc et mense sues lucis inducere tempus,

Maturo hibernum frangant ut tempore glandem.

Vndecimus magno nunc volvitur orbe November,

300

Anno quem nonum antiquo dixere parentes,

Ex numero atque imbri primum nomenque retentat.

Scorpius huic denis pariter micat atque novenis

Stellis, sed flammae nunc Libram quattuor implent,

Astrorum cultrix Chelas quas repperit aetas,

305

Ter quinoque ardet nunc tantum Scorpius igne.

Hoc mense autumnus hiemi decedere durae

Incipit et gelidis conflantur frigora ventis,

Aere sed dubio diversam terra figuram

Concipit, in pluvias Zephiro nunc flante soluta,

310

Nunc Borea in rigidam speciem concreta furente.

Hinc, cum forte datis licet exercere sub auris

Terram, proscissis committere semina campis

Prodest, autumno superant quae forte peracto,

Porcorumque greges silvis consuescere faetis,

315

Dum pinguem vento tribuit quassante ruinam

Quercus dumque nemus glandis vestitur honore.

Tunc et apros silvis cura est quam maxima duros

Quaerere et ex luco canibus producere nigro,

Dum validos crebris praedurant ictibus armos,

320

Antiquaque fricant solidandas arbore costas

Caeci nec lato metuunt venabula ferro.

Quod superest curas genialis bruma resolvens,

Dulcibus ad requiem illecebris vocat, horrida postquam

Ruralem cohibent ventorum flabra laborem.

325

Tum dulces ludi tumque est gratissimus ignis,

Atque novo oblectat somnum invitare lieo.

Extremum bis sena regit nunc linea mensem,

Quem decimum auctore scripsit nova Roma Quirino,

Nomine qui numerum et nimbos designat eodem,

330

Nunc etiam Martis dictus de mense December,

Arcitenens Phoebum angustis cui cursibus effert

Ternis ac denis praefulgens ignibus una.

Hoc mense australem caeli demissus in axem

Exiguoque orbem perlustrans tramite nostrum

335

Sol iterum ad Boream convertit lumina celsum.

Hoc etiam hiberno terras urente rigore

Maxima nox modicae causantes munera lucis

Agricolas fovet, oblitos tandemque laboris

Ingratosque sibi blandus sopor inrigat artus.

340

Nec tamen imbrifero desunt sua munera mensi,

Nec gelidis cogit penitus cessare sub auris

Tempus et in faciem tellus contecta nivosam.

Tum quoque cum pluviis campus ventoque madescit,

Vomere gleba iacens sulcanda est, hordea demum

345

Qua serere aut laetum cupit exercere legumen

Agricola, inmundumque fimum iactare per agros

Tum licet. At cum terra hebeti torpore rigescit,

Multa domi tamen et tectis properare sub ipsis

Mox vacat, algentis relevant quae frigora brumae.

350

Retibus hinc varias pelagi prensare volucres,

Aut igni et sonitu per campos fallere, sive

Lentandis usu pedicas aptare repertum;

Amnibus hinc etiam piscosis ponere crates

Vimineas, densosque ad litora figere fasces,

355

Qua vada demisso tranquillant flumine cursum,

Inventum, facilem capiant ut retia praedam.

Hoc sub mense sues pasta iam glande madentes,

Distento et plenam monstrantes ventre saginam,

Caedere et ad tepidum mos est suspendere fumum

360

Terga, prius salis fuerint cum sparsa madore.

Bis sena hos cultus renovant vertigine menses

Huncque modum et morem sibi Gallica rura retentant:

Quem breviter signans digessi carmine, lector,

Wandalbertus ego, hortatu compulsus amici,

365

Dulcia me Hreni quo tempore litora alebant,

Maxima Agrippinae veteris quis moenia praesunt.