Langobardorum gens impia cum reproborum

      Perfidiae tenebris nollet abesse suis

Cervicisque diu durae venerabile Christi

      Ferre iugum fugiens, ipsius impatiens,

5

Decrevisset eos, blanda qui mente ferebant,

      Impugnare malis nequiciae iaculis,

Nominis in causa pugnandi maxime Christi

      Italiam venit ut famulos domini

Atque suo totam premeret saevo dominatu

10

      Subiceretque sibi acribus imperiis,

Indigenas cuius gladio dominus feriendos

      Eius iudicio tradidit haud patulo.

Quae gens atra suae caedis protendit ubique

      Effera tristificis facta ministeriis

15

Aggrediturque locum Beneventanae regionis

      Expugnare suo turbine terrifico,

Vrbes egregias terrae mox cuius adaequans

      Devastat villas atque monasteria,

Non minimas populi strages facit inde fidelis

20

      Atque beatorum nempe neces hominum

Ac evertit oves domini de sedibus ipsis

      Exclusas, lacerans caede satis varia,

Vt conversa viderentur loca dulcia primo

      Vastae desertum in heremi spacium.

25

Coenobium patris Benedicti depopulatur

      Sacrum tunc inter caetera facta sui,

Ac cunctis rebus vehementer inutile reddit

      Omnibus expulsis a domibus propriis.

Plenius hoc qui scire cupit, legat ipse secundum

30

      Dyalogum magno pectore Gregorii:

Qualiter acciderit quandoque, clarius illic

      Inveniet luce, cernet et egregie.

Qui perpauca viri scribens huius venerandi

      Gesta, refert alia inter eum studia

35

Cognovisse monasterium hoc spirituali

      Lumine destitui omnibus expositis

Fratribus atque suis pariter questu lacrimose

      Predixisse stilo narrat honorifico.

Hic locus ille deo carus, monachis quoque gratus,

40

      Eversus hominum est feritate truci,

Cursibus annorum multis labentibus idem

      Est actus tetram ad heremi faciem,

Quique prius fuerat hominum, tunc esse ferarum

      Faeda domus coepit tristibus officiis,

45

Donec Francorum regni Cloveus Dagoberti

      Suscipit imperium consequiturque gradum,

Nobilibus qui nobilior rerum publicarum

      Callebat miro usibus ingenio.

Idem rex etiam cum pollet moribus almis

50

      Servorumque dei rite favet precibus,

Patre monasterii Leodebodo venerandi

      Expetitur magno, o Aniane, tui,

Proximat Aurelianensis quod moenibus urbis

      Et multo cunctis civibus est decori,

55

Vt sibi donetur faciendi digna potestas

      Mox monachis aptum dulce monasterium,

Agro Floriaci ruris pro gratius ipso

      Dans res predioli precipuas patrii,

Nobilitas patrum quae iure reliquerat illi,

60

      Herois caro digna volens genito.

Idem Floriacensis ager nam regius illo

      Tempore fiscus erat aptus ad omne bonum.

His rex auditis precibus mox annuit eius,

      Cuius contigerat cor domini pietas,

65

Absque mora desiderium quod creverat almum

      Extemplo fieri rex bonus instituit.

Partibus hinc ab utrisque statim mutacio facta

      Et quod decrerat promptus uterque dabat,

Abbas prediolum dictus tradendo paternum

70

      Et rex Floriacum mente benignus agrum,

Ligeris aut longe de litore cum sibi cunctis

      Associis rebus et sibi complicibus.

Quod testamenti scriptum hodieque tenetur

      Archivis nostri quippe monasterii.

75

Sed Leodebodus, voti non inmemor apti,

      Vir sanctus domini, his pie dispositis

Aedificare domos coepit gaudens in agello

      Praedicto sacris proficuas monachis,

Insistens quod opus studio vehemente peregit

80

      Affectu miro, pectore magnifico,

Ecclesiam quoque perficiens in honore beati

      Petri de cultu conspicuam vario,

Ac aliam sanctae meritis Mariae venerandis

      Consecrare deo tum voluit domino.

85

Vtque parata satis habitacio non sit inanis

      Et sine mansorum obsequiis hominum,

Quam plures ibi collegit domino famulantes

      Sub norma promtos vivere iusticiae

Hisque patrem fecit metro renuente vocari

90

      Regula perfectum quem dederat nimium,

Qui donec vixit curam sacri gregis aptam

      Doctus pastor uti sollicitus habuit.

Post Leodebodus superam conscendit ad aulam

      Temporis excursu corpore deposito,

95

Mummolus ipse gregem commissum maxime servat,

      Dans libris dignam precipuis operam.

Inque voluminibus magni per saecla Gregorii

      Romae pontificis repperit egregii

Quomodo dilectus domino cursum BENEDICTVS

100

      Vitae complerit Italia celebri.

Commemoransque pater quoniam venerabilis idem

      Oraculo fuerit sidereo monitus

Preque videns casus venturos dixerit omne

      Hoc evertendum nobile coenobium,

105

Et quod luminibus mentis conspexerat ille,

      Hic contemplatur corporis intuitu,

Dirigit ad dictam monachum studii regionem

      Quendam de propriis, te, Aigulfe, pii.

Iamque revelatum sibimet divinitus ipse

110

      Aiebat heros carus abunde deo,

Prefatus pergens citius quo frater, ibidem

      Corpus deferret, o Benedicte, tuum.

Idem namque fuit vitae monachus venerandae

      Atque placere deo concupiens supero,

115

Qui cuius fuerit sacratae religionis,

      Cuius virtutis propositique boni,

Finis quippe probat, de quo secure beata

      Omnis laus canitur mellifluis fidibus:

Nam remorans in coenobio causa Lirinensi

120

      Exempli modicum pro studiis operum,

Insidias passus domini multas ab inimicis

      Martirii palmam contigit eximiam.

Passio cuius honesta penes nos nunc retinetur

      Iocundoque statu a populis colitur.

125

Interea non dispar huic fit visio sacra

      In Cenomannensi civibus urbe piis,

Per gentes ut et hii corpus partes ad easdem

      Ferrent germanae, o Benedicte, tuae

Et quos unius tumuli spatium retinebat

130

      Deportarentur de medio pariter.

Hinc ab utrisque laboratur, quo pectore prompto

      Parerent visis caelitus imperiis.

Egressi post haec Cenomannis, corde terebant

      Gaudentes ducens mox iter Italiam,

135

Coenobium quoque divertunt de flore vocatum

      Et hic accipiunt pulcrius hospitium.

Comperiunt vero dictum iussis Aigulfum

      Intentum patris hoc iter arripere:

Ergo communi decreto tempore laeto

140

      Lucis opus coeptum perficere statuunt,

Coniunctique simul blandi comites et amici

      Adhesere sibi pluribus obsequiis,

Donec basilicam sancti Petri venientes

      Romam pro precibus expeterent citius.

145

Sanctorum sed disiunguntur in Vrbe locorum

      A semet causa, ut venerentur ea,

Vt res vera fidelis habet, causae posituri

      Inceptae finem caelitus utiliter.

Interea missis Aigulfus his memoratus

150

      Quae se monstrarat velle palam nimium,

Scilicet eximios lustrare locos, operam dat

      Explere iniunctum quod sibimet fuerat,

Caelica mandati pietate negocia sancti

      Quam primum nota civibus angelicis.

155

Tunc castro tandem properat quod nunc vocitatur

      Cassinum, cunctis aptius indigenis,

Imponensque viae finem paulisper ibidem

      Eventum spectat ipse rei facilem,

Exorans illum placido de pectore, venit

160

      Munere de cuius visio dicta sibi

Ac operi qui semet huic predestinat almo,

      Non sineret sumi hoc iter in vacuum,

Dignetur sed thesauri thecam reserare

      Rite sui, sicut est sibi pollicitus.

165

Confestim causa signi cuiusque peragrat

      Cum loca cernendi lumine pervigili,

Huc illuc circumspiciens orbes oculorum

      Volvit perpetuo sedulus intuitu.

Hic senior, hunc conspiciens id crebro gerentem,

170

      Ipsum longevus sic prior alloquitur:

"Heus tu, quis nostras oris sedes adiisti,

      Cuius respectu propositi, dic age."

Commissum presumit ad hoc depromere verbum

      Nulla quaerenti vel racione seni,

175

Ac iterum percontatur dum re super ipsa,

      Credere nec audet, audit ab hoc placide:

"Efficior cur non secreti conscius", inquit,

      "Tanti vel iungis me tibi rebus in his?

Scandala forte caves prodentis: ne movearis,

180

      In me nempe fidem invenies stabilem:

Dignaris si verba meis committere dictis

      Haec divina, tuo proderit ingenio."

Ista dei famulus prediscens auribus ipsis

      Gaudet, continuo multa putans animo

185

Antiquis quod inest sapientia preteritorum,

      De longo quod habent tempore noticiam,

Quod deus omnipotens propter hoc miserit ipsum,

      Post ceu proventus comprobat hoc placitus:

Ordine quaerenti gestarum caelitus illi

190

      Rerum historiam texuit atque viam,

Visio quae sibimet fuerit monstrata superne,

      Qua causa clarum venerit ad Latium.

Tum paulum senior defixus lumina terrae

      Ac voci parcens denuo sic loquitur :

195

"Munere pro tali si premia digna rependis

      Quae michi debentur et michi conveniunt,

Deputo dante deo tantis imponere votis

      Finem iam, redeas letus ut ad propria,

Pedectis, pro quis tantum de corde laboris

200

      Sumpsisti puro per tot amara viae".

Cuius verba perorantis cum disceret heros :

      "Haec, inquam, per me fit mora nulla tibi:

Omnia quae poscis tribuo gratanter amico,

      Quae possum studio cordis habere bono.

205

Facta recompenses tantum ioconde beatis

      Dictis, promissi tute memor proprii.

Tempora lucifugae noctis cum videris," inquit,

      "Dic tu ne somno des operam modico,

Sed dum cuncta silent, tum tecti limina linquens

210

      Sub nudo stabis aeris axe vigil.

Tumque locum heremi quemquam conspexeris huius

      Luminis ex ortu irradiare novi

Ac instar nivei montis fulgere, notato

      Tunc signi certo nobilis indicio

215

Vnde tuae finis curae statuatur, amice,

      Munere caelesti invenietur ibi."

Ergo fidem verbis dat vir prefatus honestis

      Et desiderii ardet amore pii.

Stratis excutitur vix prima parte quietis

220

      Percepta, obsequitur mox senis imperio

Cumque plagam heremi predictae prospicit, ecce

      Cernit perspicua luce micare locum,

Multis luminibus veluti facibus quoque densis

      Illustret pulchram si quis abunde domum.

225

His visis heros terra caeloque verendus

      Adgaudet iubilo pectoris immodico

Saeclorumque pio regi domino benedicens

      Spectabat metam sic pie noctis ovans.

Iamque dies aderat, claro nondum tamen orbem

230

      Complerat iubare sol oriens nitide,

Confestimque loco properat, per cuncta notator

      Extiterat cuius impiger intrepidus.

Mox ibi comperiens quod quaesierat, vigilanti

      Vota secundanti propria mente canit.

235

Namque locum subiens loculum reperit preciosum

      Interius, vilem sed satis exterius.

Nomina pro foribus petrae prefixa supernae,

      Intus erant quorum inclita busta nimis.

His, sicut voluit multum, postremo repertis

240

      Evacuat tumulum protinus a latere,

Thesaurum vero multi precii patefactum

      Concludit sportae unius in gremio,

Parvula sanctorum cinerum quae sporta tenetur

      Nunc etiam in nostro ceu nova coenobio.

245

His ita perfectis comites adsunt, Cenomannis

      Quos supra retulit sermo measse stili,

Optantes etiam quaesiti caelitus ipsi

      Tandem thesauri participes fieri,

Tuncque viae primum causam propriae reserantes

250

      Mutuo, de caelis se referunt monitos

Scilicet ut corpus, preclara Scolastica virgo,

      Pergentes ferrent dulce tuum sibimet.

Mox quoque curabant regredi Christo iubilantes

      Carpentesque viam tum pede retrogrado

255

Portantes margaritas facili preciosas

      Dono quas superi reppererant domini.

Interea fines patriae iam iamque tenebant

      Et loca iam regni proxima quaeque sui,

Continuo vox clara per alta silencia noctis

260

      Hos conferre moras imperiosa vetat.

Hoc etiam papam Romanum tempore quidam

      Per visum dictis talibus alloquitur:

"Cur te compositum stratis somnus piger abdit

      Et curam regni non dat habere tibi?

265

Dimissa quoque communi cur utilitate

      De rebus subdis assiduis propriis?

Vt tibi clarum sit quod dico, carere virorum

      Magnorum tete noveris auxilio,

O Benedicte, tuo grandi caraeque sororis

270

      Corporis abscessu pulveris atque sacri.

Ossa ferunt quidam horum cum corpore sancto

      De Gallis patriae prorsus humanda suae".

Antistes his auditis Romanus et arma

      Excussus lecto convocat et comites

275

Conaturque sequi discedentes, sibi iunctis

      Languobardorum fortibus auxiliis.

Hoc Christi viso famuli metuunt alicuius

      Fortunae casum flebilis horrificum :

Post se respiciunt ac se a tergo vehementer

280

      Cernunt urgueri hostibus a nocuis.

Tunc pleni terrore solo sternuntur et ipsum

      Exorant Christum Artificemque bonum,

Vt qui sanctorum voluit monstrare suorum

      Magna sibi visu pignora sidereo,

285

Preciperet haec prescito tumulanda sepulcro

      Deferri. Precibus annuit his dominus,

Illos densarum sic nube cava tenebrarum

      Caelestis pietas occuluit citius,

Vt sibi posset obesse nichil, vim vero videndi

290

      Sese subtraheret contrariis sibimet.

Ocius hinc, Christo donante timore malorum

      Sublato, servi sic redeunt domini.

Vtiliter tandem, quamvis gravitate laboris

      Non parva, tanto explicito reditu

295

Divertunt in prediolum mox Aurelianis

      Partibus impositum nomine Bonodium.

In quo sane loco dulci voluere quieti

      Indulgere parum propter iter validum.

Interea veniens oculis quidam sine, matris

300

      Sic utero fusus, incubat hic, precibus,

Vocibus hac magnis fidei compellat et oris

      Te patrem nostrum, o Benedicte, pium,

Prestares ut ei quae forte negaverat illi

      Invida naturae lumina vis propriae.

305

Vix una tenebris hora labente remotis

      Oblato multum lumine perfruitur,

Illius Auctorem pariterque patrem Benedictum

      Extollit laudum voce pius humili.

Huic operi magno placuit summae deitati

310

      Addere mox aliud non minus egregium,

Vt demonstraret quantae virtutis adesset

      Deportabatur cuius amando cinis.

Huic sanctae quidam pedibus languens medicinae

      Accedit, per humum repere tum solitus,

315

Vtpote membrorum qui vi cessante suorum

      Delatus erat corporis officio.

Omnipotentis et auxilium deposcit, amicum

      Christi per servum, te, Benedicte, suum:

Sic miro coepere modo semet bene nervi

320

      Tendere non parvo tempore decidui

Arentesque diu venarum fonte meatus

      Sanguinis infundi atque virere satis,

Sicque volente deo robur percepit ademptum

      Inque pedes laetus constitit et validus

325

Atque suo curatori Iesu benedixit

      Christo tum patri magnanimo meritis.

Qui locus ecclesiam retinet sacram Benedicti

      Caelorum domino nunc in honore pii.

Cum placuisset abhinc animo decedere prompto,

330

      Prediolum propius mox adeunt aliud.

Mille monasterio quingentis passibus ferme

      Distabat, nomen huic Nova Villa datur.

In quo cum requiem spacio captant aliquanto

      Quidam caecus eis obvius est inibi,

335

Impete qui forti facto sportam preciosus

      Qua portabatur non dedit ipse cinis.

Quem vir corripere studuit prudens Aigulfus

      Et revocare virum illicito fatuum,

Sed hic, angebat nimium quem lux oculorum

340

      Perdita, non cessat multiplicare preces

Responditque modo nullo se posse revelli

      Ab hac, ni visum primitus accipiat,

Et tantae fidei sese pronunciat esse,

      Vt quodvis poscat, ipse pater capiat

345

Ac domino tribuente sibi concedere possit.

      Hoc alii factum est ita continuo:

Precelsum magni meritum patris Benedicti

      Non huius fidei defuit eximiae.

Cum mora nulla quidem fieret post hoc in eundo,

350

      Obvius accurrit grex monachilis ovans

Floriaco Veteri, millenis passibus absens

      Est qui coenobio, plebs simul indigena,

Et qui leticia germanorum veneranda

      Ossa receperunt illic honorifice

355

Vndecimo quinti mensis qui Iulius est nunc.

      Hoc inibi festum cum iubilo peragunt

Atque redemptori sacrarum cantica laudum

      Munere pro tanto continuant domino.

Cumque morantur, eo Cenomannica concio gaudens

360

      Obvia procedit civibus ipsa suis :

Diximus hos etenim sancti comites Aigulfi

      Et pro thesauro isse simul supero,

Vt corpus preclara tuum, Scolastica virgo,

      Deferrent Christi imperio domini,

365

Huicque loco discit succedens rem bene gestam

      Ac omnes actus, o Aigulfe, tuos,

Promissumque petit tribui sibi munus amice

      Monstratumque deo principe magnifico.

Sed heros venerandus ait non velle bonorum

370

      Se germanorum corpora dividere,

Et velut in primo iuncti mansere, secundo

      Indivisibiles sic maneant tumulo.

His contra verbis dixere pii sapientes

      Quique bono digni pectore consilii,

375

Dicentes etenim : "caelestis utrosque voluntas

      Responsi fecit participes fieri

Inque labore pares tantumque viae subiistis

      Divino iussu atque dei monitu.

Est ideo dignum partiri lance laboris

380

      Fructus aequali vos in amore dei,"

Et non esse bonum duo maxima lumina vitae

      Artaret parva unius ora loci,

Singula sanctorum cum possint nomina terrae

      Singulae divisa per loca sufficere.

385

Prebuit assensum tandem sanctis Aygulfus

      Prudens magnorum consiliis hominum.

Est quoque decretum vir ut idem membra patroni

      Accipiat celebris, o Benedicte, tui,

Atque sinat socios devotus abire ferentes

390

      Glebam germanae ipsius eximiae.

Non autem poterant oculo deprendere vero

      Ossa beatorum et sibi dividere

Vnius quae mixta sinus sportae retinebat.

      Est ad hoc ventum utile consilium,

395

Vt componantur fuerant quae parva seorsum

      Et quae magna loco partis in alterius.

Cumque diu super his nil certum posset haberi

      Reque super tali nil semel ambigitur,

Imposuit finem summi regnator Olimpi

400

      Huic causae tandem taliter ancipiti.

Nam populi pulsant utrique dei pietatem

      Per noctis spatium continuis precibus

Detegerentur uti sibimet divinitus ista.

      Mane dato cernunt exequias hominum.

405

Iamque ferebantur parvum defuncta duorum

      Corpora, mas unus, alter erat mulier.

Consilio salubri capto, ferri puerorum

      Exanimatorum corpora precipiunt.

Quod cum fit, tenerum maris posuere cadaver

410

      Propter maioris ossa probe tumuli :

Mox mirum dictu tetigerunt membra iacentis

      Defuncti pueri mortua membra satis,

Defuncto per defunctum reparatur avita

      Vita salusque sui corporis aucta redit :

415

Sic etiam placuit debere minora puellae

      Defunctae apponi artubus exanimis.

Sed deus hos voluit meritis ostendere sacris

      Germanos carnis quomodo carne sui,

Ac signis ideo paribus decorare, tenebat

420

      Gloria quos eadem tempore continuo.

Protinus ergo puella salit de funere mortis,

      Auctor laudatur virgineumque decus,

Gaudentesque sui deducebant sat amici

      Ad sua, quam flentes attulerant graviter.

425

Anticum renovatur et intactum quoque signum

      Pulcrius hic actum post, Helisee, tuum.

Christus ut omnipotens sanctum patrem Benedictum

      Monstraret canis non minimum patribus,

Rite prophetarum factis pius extulit ipsum,

430

      Virtutum titulis condecorans niveis.

Veridicae vocis sermo completur in illo:

      "In me qui credit quae facio peragit".

Sic laetis omnes animis regem benedicunt

      Cunctorum claro oris et in iubilo,

435

Quaeque tecta sibi fuerant, reserare fideli

      Dignatur sole clarius indicio.

Horum de sensu dubitatio pellitur omnis

      Illos quae super his multa diu tenuit:

Contio convertit Cenomannica se referendum

440

      Ad sanctae corpus virginis utilius,

Quod scapulis positum toto deferre laborant

      Nisu cum modulis dulcibus ad propria.

Sic quoque basilica tunc sumptibus aedificata

      Non parvis, rebus atque necessariis,

445

Temporis in brevitate deo servire paratis

      Sexus feminei pluribus appositis,

Illustres claris veniunt patribus famulantes

      Huc, Christo pompis omnibus expositis,

Inmodicisque monasterium signis decoratur

450

      Istud per meritum virginis eximiae,

Conspicuique tulere viri corpus, quod habebant

      Caelitus ostensum, o Benedicte, tui,

Mummolus atque domo Petri posuere beati

      Abba, tu, tantum tunc Aigulfus ovans.

455

Quod grandi studio servantes, plura serebant

      Inter se, quonam huic tumulum facerent

Et qua parte monasterii, per vota faventes

      Sancta voluntati magnificae domini.

Re super hac animos horum non parva modestos

460

      Anxietas longo tempore subdiderat.

Plane priore loco glebam pietas removendam

      Prescierat sancti esse superna viri:

Illius ergo solum tumulo previdit honestum

      Climate formoso finis in alterius.

465

Iamque diu perquirebat venerabilis abba

      In facto tali commoda consilii;

Furta precum querens stratis consueta relictis

      Extra progreditur, sicut erat solitus,

Et petit ut divina sibi clemencia sanum

470

      Inter tunc alia consilium tribuat,

Sub divo positus, quonam sacrata locaret

      Membra loco. Christus affuit his precibus

Et eius clemens auris, quae iusta petentes

      Mox audire suos adsolet en famulos.

475

Nam lux ante dei sanctae frontem genitricis

      Basilicae summo visa venire polo

Protendique loco, fulgens in eum facis instar,

      Quo nunc servantur condita membra patris.

Mummolus ut vidit dubio fidissimus omni

480

      Postposito vere credidit et facile,

Quod locus hic membris hic aptior esset humandis

      Patroni celebris, o Benedicte, tuis.

Posthabitis igitur curis mordacibus heros

      Ipse fidem visis exibet omnimodis,

485

In melius quoque basilicam componit eandem

      Et patri studio ornat eam nimio,

Atque dium quarto decimi mensis tumulantur,

      Quo sibi monstratur, nobilis ossa ducis,

Et multi terram precii cum laudibus almis

490

      Terrae mox humili reddere persatagit,

Thesaurumque satis magnum vili tegit urna

      Ingenti pompa plebeque multimoda.

Quippe deo dilectus adest et amabilis idem

      Vere thesaurus pro meritis iugibus :

495

Multarum testatur amica salus animarum

      Sanaque multorum portio debilium,

Quae tribuuntur honore viri per saecula tanti

      A rerum domino omnipotente deo,

Atque locus cuius semper sit nobilitatis

500

      Actibus ex hominis discitur eximii.

Demonstravit ei vero spherae deus instar

      Mundum patrono lumine mirifico;

Sic autem vidisse locum studiosius illum

      Creditur et miro plus coluisse modo,

505

Esse vehenda sui quo sedibus ossa relictis

      Dono prescivit largifluo domini.

In quo monstrantur tantis miracula signis,

      Vt, si scribantur, codicis indigeant,

Concedente dei Iesu virtute potenti

510

      Et Salvatoris numine multiplici,

Cui regnum cum patre bono, cum flamine sancto,

      Imperiumque manet fortius atque viget

Nunc et in aeternum, sociali iure per evum

      Cum sanctis Amen omnibus omne decens.