Adventum Domini non est celebrare Decembri,

Post ternas nonas neque quintas ante Kalendas,

Pascha nec undenas Apriles ante Kalendas,

Nec post septenas Maias valet esse Kalendas

5

Virgo puerperio dedit anno signa secundo,

Illius magni cycli modo bis revolvit,

Trigintaque duos quingentos qui tenet annos,

Virgo puerperio dedit anno signa secundo,

Illius angelici dantis paschalia cycli,

10

Qui constat denis annis simul atque novenis,

Octavus decimus fuit et tunc temporis annus,

Lunaris cycli prope qui par versificali,

Solaris nonus cycli fuit et bissextus,

Tempore praeterea fuit hoc indictio quarta,

15

Quattuor undenas sol, luna tenebat epactas,

Lunaris iam vult luna cyclus oriri,

Annis qui denis protenditur atque novenis,

Cycli solaris fit Martis origo Kalendis,

Pagina magniflui quae dicitur area cycli,

20

Phoebes et Solis cyclis compacta gemellis,

Qui sibi septenos quater ad spatium capit annos

Confert centenos triginta tresque bissextos,

Trigintaque duos quingentos insimul annos.

Temporabis duo tot ieiunia mensibus in tot

25

Menses temporibus, ieiunia mensibus insunt,

Hi sunt September, Mars, Iunius, atque December,

Martius a feria titulat ieiunia quarta,

Iunius hebdomadas a septem bis numeratis,

Constat certus item Septembri terminus idem,

30

Nec decimus nonas Iani notat ante Kalendas.

Anno solari tribuunt hac arte periti

Ter centum spatium, decies sex, quinque dierum

Quinquaginta inde hebdomadas facies geminasque.

Concurrens primus manet ille superfluus unus,

35

Assumes unum sic unumquemque per annum,

Quae cubat in septem, cautus transcendere legem,

Succrescunt gemini, quarto ratione bisexti.

Anno communi stat Paschae terminus omni

Sex ascendendo numeratis bis minus uno,

40

Lunaris tanto quia solari minor anno,

Vltimus est annus verumtamen excipiendus,

Qui saltus lunae bis sex capit ex ratione,

Embolismali stat paschae terminus omni

Descensu denis numeratis atque novenis.

45

Solaris tanto quia lunari minor anno,

Sol vult zodiaci signum per quodque morari,

Trigintaque dies, horasque decem mediamque,

Conficis inde dies tercentenos decies sex,

Ter quae sol signa graditur cum sint duodena,

50

Quinque dies denis facis ex remanentibus horis,

Quippe dies quaevis fit ab horis bis duodenis,

Nam cum nocte diem solidum natura dat omnem,

Ast ex dimidia quadrantem conficis hora,

Vna dies quarto per quem succrescit in anno,

55

Quae repetit senas tibi Mars inserta Kalendas,

Annus solaris lunarem vincit epactis,

Quas dicunt Graece, superaddimenta Latine,

Versibus haec sese volvunt paschalibus usque,

Principium primo quibus est et finis in imo,

60

Quas in Septembris debet mutare Kalendis.

Annus communis stat mensibus ex duodenis,

Embolismalis magis uno quam duodenis,

Vnus enim mensis concrescit tunc ab epactis.

Discretus signis est zodiacus duodenis,

65

Exstant signorum menses tot ad instar omnium,

Triginta Phoebus signorum quodque diebus,

Atque decem semis cessim perlabitur horis,

Fiunt inde dies tercenteni decies sex,

Quos inter menses bis sex disponere debes,

70

Quinque dies denis facit ex remeantibus horis,

Quos quia distribui nequeunt, debes dare Marti;

Cur potius Marti? tribuit quia Romulus illi,

Menses bis quinque statuens qui principe Marte.

Principe cur Marte? coluit quia pro genitore.

75

Eius successor Numa binis exstitit auctor.

Si numerum mensidare vis, ratione sequenti:

Sume dies mensis: numerum quoque iunge prioris,

Divide per septem numerum sibi dans remanentem.

Per septem quare? quia sic hebdomada stare

80

Debet, quos iunge quibus exstat non aliunde,

Si libeat scire numerus sibi quid velit iste,

Annos per septem concurrentes sibi iunges,

Vt capias per te ferias, ubi quaeque Kalendae,

Fiet enim numerus, vel septem vel minus aut plus,

85

Si septemve minus feriam sic dicito, si plus.

Ablatis septem, numerum sibi da remanentem

Hos da Septembri, Marti quos ante dedisti.

Ex hoc incipiens, quia sic Aegyptia vult gens,

Si numerum mensi dare vis ratione sequenti,

90

Sume dies mensis numerum quoque iunge prioris,

Quo facto mensi sua vult lunatio demi.

Ascribas mensi remanentia pone sequenti,

Discas si nescis quota sit lunatio quaevis,

Mensibus est luna paribus vigesima nona,

95

Crescit in imparibus aetas trigesima, cuius

Hoc in catalogo mensurus nuntiat ordo.

Si libeat scire numerus sibi quid velit iste,

Huic numero iungas anni praesentis epactas,

Colligitur numerus triginta vel minus aut plus,

100

Trigintave minus si sint tota Cynthia, si plus,

Triginta demas remanentibus et liquet aetas,

Sic alii menses mensi respondet in horis,

Per Ianus mensi decimo, Februusque Novembri,

Martius Octobri, par est September Aprili.

105

Maius Sextili, par Iunius est tibi, Iuli.

Ecce dies nosti quia sit praesentia Phoebi.

Sunt duo legitimi tamen intervalla diei.

Vnum nocturnum vocitant, aliudque diurnum,

Hac sunt quippe die viginti quattuor horae,

110

Horarum spatia duodena subindicat hora,

Iam proprie spatio tria subiunxere diurno

Mane quidem, mediasque diem summam prope noctem.

Sicut mens populi, variatur origo diei,

Ex ortu Phoebi putat hanc Chaldaeus oriri,

115

Sed gens Aegypti, putat ortu noctis oriri,

Nocte putat media Romanus ut inchoet ipsa,

Inde solent galli cantare futura diei.

Lux quae prima fuit, noctem praecedere coepit,

Adae laetitiam portendens ante ruinam,

120

Quam bene formatus cecidit sub nocte reatus;

Nunc sequitur noctem lux, vincens in cruce mortem,

Restituens hominem vitae tenebras patientem.

Ordo planetarum variat seriem feriarum,

Quippe dies a diis placuit vocitare poetis.

125

Tertia Martis erat, Stilphontis quarta manebat,

Inde Iovi quintam tribuendo vocant Iovianam.

Sexta fuit Veneris, postrema deum genitoris,

Has diis addebant se quis constare putabant,

Iuvit temperiem Iupiter Cyllenius artem,

130

Pneumate sol una Mars sanguine corpore luna,

Vel dedit humorem, Venus ipsa libidinis ignem.

Nostro more dies feriae sunt nomen habentes,

A fando feriam iam credimus esse vocatam,

Prima dies etenim fuit huius nominis olim.

135

Qua fas est fari, divina simul feriari,

Vel quod fiat ait Deus omnia quando creavit.

Hebdomadam facimus septem constare diebus,

Quam solet Aegyptus tot ad annos dicere tempus.

Profesti festi sunt atque dies feriati,

140

Praeterea fasti dicti sunt atque nefasti,

Sunt hominum festi, causa quaedam profesti.

Est mensis Graecum, de lunae nomine tractum,

Nomine quis lunae, quia menes luna Latine.

Per se divisi sunt tempora quatuor anni,

145

Quorum nomina, ver, aestas, autumnus, hiemsque,

Respiceret Boream vernali tempore Titan,

Quod noctes tempus solet exaequare diebus,

Martis in octonis eris eius origo Kalendis,

In nonaginta durando diebus et una.

150

Cum calefit Boreas per solem mox fit et aestas,

Tempora nocturna breviat spatiando diurna,

Iunius octonas iubet hanc intrare Kalendas,

In nonaginta durando diebus et una,

Aestas ex igne stat, ver et ab ariditate.

155

Assolet autumnus noctes aequare diebus,

Et cupit octonis Septembris adesse Kalendis,

Perdurando tribus nonagintaque diebus,

Sic ex algore stat semper et ariditate.

Reddit hiems frigus cum sit prope sol alienus,

160

Cum sunt nocturna prolixa minuta diurna,

Quae decimi mensis orditur in octo Kalendis,

Tempore denorum novies contenta dierum,

Haec ex algore stat semper et ariditate.

Annus ad ecclesiam super his habet allegoriam,

165

Ecclesiae designat hiems incommoditates,

Tempestas quando fit cum glacie, nive, turbo,

Aestas est fidei neglectus et ultio Christi.

In qua doctrinae siccantur ab ariditate:

Ver novitas fidei post vim nivis et glaciei.

170

Nobis, occisi quo pascha tenebimus agni,

Cum venit autumnus proventum fertilis annus,

Coetibus ecclesiam sanctorum dans venerandam.

Ver tempus dicunt quo semina cuncta virescunt,

Cum vites gemmis tellus vestitur ab herbis,

175

Est aestas tempus quo fervet in omnibus aestus,

Credimus autumnum de tempestate vocatum

Quando cadunt folia, sunt tempestivaque cuncta,

Fert hemisphaerio cognomen hiems super uno,

Sol quia tunc volvi solet in spatio breviori,

180

Dicitur haec bruma vel quae brevis est, vel ab esca

Hinc imbrumari solet ad fastidia vesci,

Est tamen hibernum spatium pro parte vocatum,

Vernum compositum veluti dicas hibernum,

Ver, aestas, menses autumnus, hiems retinet tres,

185

Ex quo sunt tantum menses discreta secundum,

Ver, aestas et hiems fit adulta, ne praeceps

Sic est autumnus novus et praeceps et adultus,

Cum venit autumnus nimium viget undique morbus,

Aera namque calor depravat et obvius algor.

190

Non minime passi gentiles ante feriri,

Contribuere Iovi quasi tempora quatuor anni

Materia varias, non forma quattuor urnas,

Factas argento, ferro, vitro, quoque plumbo,

Fert risum crater Iovis hic argenteus et ver,

195

Ferreus aestatem Vulcani gestat et ignem.

Vitreus autumnum Iunonis et ubera largum.

Vas hiemem plumbi capit interitumque Saturni.

Exortis tenebris nox est absentia solis.

Dicunt philosophi noctem contingere nasci.

200

Vel quod vergentes efflat sol languidus ignes,

Vel quia qua supra in terras cogitur infra,

Nox aptum nomen sumpsit cum visibus obsit.

Solstitii spatium, solis statione vocatum,

Ipso quod stante crescunt, noctesve diesve,

205

Aestivum cancro, brumale fit in capricorno,

Vt duo solstitia, duo sunt in noctibus aequa.

Quod nox atque dies habet horarum parientes,

Autumnale libra, vernale responderat Ammon.

Est mensis primus, vel Iani nomine dictus,

210

Olim gentili qui more Deus fuit anni,

Vel quod ianua sis per quam venit annus et exit,

Ex ipso frontem nunc appellamus eumdem.

Februus est Pluto, mensis Februarius ex quo,

Nam superis ille stetit ad sacra manibus iste.

215

Martius a Marte vel debet nomen habere,

Dicitur aut ideo quia iungit plura marito,

Anni principium fuit hic mensisque novorum.

Dicitur Aprilis pro iure quod est aperilis,

Quo plantae germen reddunt animantia prolem.

220

Rus nive, nube polus, quo liber turbine pontus.

Rus redit agricolis, polus astrologis, mare nautis.

Est Maia Maius Hermetis matre vocatus,

Haec embolismis loca sunt ascripta locandis.

Deutrum September recipit primumque December,

225

Sextum Sextilis regio quintumque Novembris,

Quisque suo Nonas permittit habere quaternas,

Martis trite diem Nonarum sume priorem.

Ad bine ternas Martis cape septime Nonas,

Prima necat Iani, nocet astans septima fini,

230

Quarta necat Februi, nocet astans tertia fini,

Mars, tua frons cuspis, prope finem quarta fit aspis.

Aprilis decimam, notat undecimam prope caudam,

Tertia mors Maii, sed septima proxima fini,

Iunius in decimo ferit et quindenus ab imo.

235

Alter ab undecimo nepa Iuli, nonus ab illo,

Augusti primus ferit et de fine secundus,

Stat Septembris acus hinc tertius inde decenus.

Octobris stat acus hinc tertius inde decenus.

Quinta necat capitis, sed tertia fine Novembris,

240

Frontis septenam notat ultimus ordo decenam.

Anni sextilis disponitur ordo Decembris,

Quartanis Nonis tribus atque bis octo Kalendis

Iulius est pariter Mars Maius, et ogdoas imber

In senis Nonis septemque decemque Decembris,

245

Iunius, Aprilis, Septembris itemque Decembris.

Quartanis Nonis, ter quinque tribusque Kalendis.

Quartanis Nonis Februus bis et octo Kalendis

Concordant menses Octobris Idibus omnes,

Ducunt ergo dies triginta bis duo menses,

250

Viginti Februus fit solus et octo diebus.

Quolibet in reliquo quater octo dies minus uno.

Scire volens feriae sint cuius quaeque Kalendae,

Ad concurrentes componas has feriales.

Ianus Maio tres dat, Iunius hinc Februo sex.

255

Septem Septembri decimus, Mars quinque Novembri,

Aprilis tecum defendit Iulius unum.

Quattuor Augustus capit, October duo solus.

Si bene perpendis quota constat luna Kalendis.

Lunares iactas hos instantes ad epactas,

260

Quinos September, quinos habet ogdoas imber,

Nonus habet septem, decimo praestabit eosdem

Aprilis Februo deca dat Mars tertia Iano,

Maius in undenis est, Iunius in duodenis,

Bis septem Sextilis habet, deca Iulius et tres.

265

Tempus habens aevi speciem dat motio mundi.

Constans praeteritis, praesentibus atque futuris,

Dicitur hanc ob rem tempus, quia temperat orbem,

Ipsa probat ratio, quia triplex temporis ordo,

Naturae iussu stans aut auctore vel iussu.

270

Sol et luna suum duce natura facit annum,

Sol per quinque dies, ter centenos decies sex,

Vnius solidi iuncto quadrante diei,

Per tot luna dies annis communibus ires,

Si tamen hoc spatium tibi sex et quinque dierum,

275

Crescis ter denis embolismalibus annis.

Mensis ut est usus fit bis ter quinque dierum.

At tamen hic usus, non est usus, sed abusus

Cum neque luna suum, neque sol faciant ita cursum,

Cursus enim lunae salva saltus ratione,

280

Fertur ut est horis minor hoc spatio duodenis.

Fitque decem semis mora solis longior horis.

Diva vel humana vis est auctoris habenda.

Edicto Domini statuentis iura Moysi,

Aufert ruris opus Iudaeo septimus annus,

285

Rerum mortalis habita gravitate iubentis.

Romani ludos repetunt post quattuor annos,

Ac hosdem quatuor recipit Februarius anno.

Tempus inest atomis, momentis atque minutis,

Partibus, ostentis, punctis, quadrantibus, horis

290

Atque diebus et hebdomadis et mensibus, annis,

Et lustris aeque, saeclis, aetatibus atque

Atomus in nostra sonat indivisio lingua,

Quinque manent causae, solet in quibus atomus esse,

Sol numerus, tempus, necnon oratio corpus,

295

Atomus in sole, vult floccus pulveris esse.

Atomus in numero, monas est eius origo.

Atomus in tempus, citus est oculi velut ictus.

Atomus in voce, stat singula littera per se.

Atomus in corpus, cui vix aderit color ullus.

300

Atomus ostenti, tota portio debet haberi;

Fit ter centena sive bis duo, bis quadragena.

Ostentum vere decies pars sexta fit horae.

Hora fit ex punctis quinis, bis quinque minutis

Sex habet ostenta decies, partes decapenta,

305

Fit per moneta quater, hoc est dena serenta,

Punctus particulis ternis, geminisque minutis,

Octo momentis simul ostentis duodenis.

Reddere vult unum pars bina hemi, minutum,

Bis duo momenta faciens ostentaque sena,

310

Quatuor ostenta sunt una parte retenta,

Et momenta duo geminae partes et ab imo,

Momentum solet ostentum dare semis et unum,

Sol horam punctis dat quinis luna quaternis.