Fluctuat interea Wido crebroque retractat,

Milite quo bellum moveat, quae pectora sollers

Protendat ferro. Placuit sententia demum,

Sollicitet patria populos tellure quietos,

5

Vnanimes quo bella ferant viresque reducant

Effetas paribusque solum potiantur habenis.

Summe deus, qui cuncta foves, qui cuncta creasti,

Qui regis imperio celum mare sidera terras,

Qui facis, astra micent et signa micantia currant,

10

Te precor: intende et mihimet succurre roganti

Ac sensus infunde meos, commertia belli

Illectosque duces vili subnectere cartae:

Quo valeam! Prior arma rapit iam Gallicus heros,

Aerios ducibus montes superantibus auctus,

15

Anscherio cum fratre simul, qui iure protervo

Quingentos acuunt propria de gente ministros,

Instructos animo et gladiis, nec viribus infra.

Gauslinus tercentum equites fera bella volentes

Praecelerare iubet; pariter contendit Vbertus

20

Bis centum pro laude viros; eadem omnibus arma

Et cultus similis patriaeque in pectore vires.

Arma legens inimica iterum Thyrrena iuventus,

Inclita gens dudum terreque marisque duello

Apta satis, modo sed male fida et degener, ultro

25

Bella cupit; pariterque cohors Camerina superbit

Munere natorum subigitque in bella sodales

Mille. Sua virtute magis sed, prole supinus

(Post monstrata fides) centeno milite letus

Pauper adhuc Albricus abit iamiamque resultat

30

Spe Camerina, utinam dives sine morte sodalis!

Quid, furibunde, ruis, sotiis ad crimina lectis,

Ragineri? Non consilio nec viribus ullis

Vincitur, aethereo causas qui pensat Olympo

Quique Berengario Latium concessit avitum.

35

Collectos etiam ducit Willelmus amicos

Tercentum lorica habiles galeaque minaces,

Nec iaculo segnes. Totidem propellit Vbaldus

Consimili fervore. Vacat non denique vulgus

Instabili motum studio modicisque magistris

40

Profari, quandoque manent hii sorte labores

Doctiloquos; michimet summam tetigisse duelli

Sufficiat. Veniunt etiam, discrimina campo

Qui nuper tulerant, numero ter mille, magistris

Conserti pariter stupido restantibus arvo.

45

Infandum! foret his satius cecidisse duello,

Quam miseros vidisse dies; nam dispare fato

Disperiere: iubet tandem Lamberticus horror

Precipuum truncare; siti perit alter in arvis,

Vngrorum cupit infaustas differre sagittas;

50

Tertius alta poli scandit supremaque ponti

Tristis, ut almificis sese sustollere sceptris

Forte queat - hominum pro mens ignara futuri!

Nunc acies glomerant, bellum numeroque minantur

Laetantes, timidisque etiam brevis addita virtus.

55

Per medios Wido incedens gratatur amicis

Exultatque animis et spe iam precipit hostem:

Qualis ubi abruptis fugit presepia vinclis

Tandem liber equus campoque potitus aperto,

Aut ille in pastus armentaque tendit equarum

60

Aut assuetus aquae perfundi flumine noto

Emicat arrectisque fremit cervicibus alte

Luxurians, luduntque iubae per colla, per armos.

Senserat horrisonos tandem sevire furores

Armipotens, Latii decus et spes inclita: belli

65

Arma ciet, primisque virum regnique ministris,

Otius ascitas cogant in prelia turmas,

Imperat, ac latas vacuent habitantibus urbes.

Iussio torva means Italo iam perfurit arvo,

Conveniant nocuo rursus decernere ferro,

70

Quis pia iura placent; notas excita per urbes

Laeta novare nefas ardet (sic prepete motu

Comit equos artusque terit thorace) iuventus.

Nec mora, Walfredus ter mille resumit amicos;

His manus in capulo, primis ac fervor ab armis

75

Hostilem turbare globum; nec fortior alter,

Hostica quem pubes bello vereatur euntem,

Ausona cui faveat. Pariter, tria fulmina belli,

Supponide coeunt; regi sotiabat amato

Quos tunc fida satis coniunx, peritura venenis

80

Sed, postquam hausura est inimica hortamina Circes.

Hos mille et quingenti equites comitantur euntes,

Obtecti Calibum pectus de more metallo

Gentis et umbrati nitidis a vertice cristis.

Teutonico ritu sexcentos urguet ovantes

85

Leutho viros, etiam simili strepit agmine frater

Bernardus; stimulant longis calcaribus armos

Alipedum cuncti et cludunt latera ardua parmis:

Germanus sic bella gerit. Nec segnis adibat

Albricus, Tyberine, tuas non sanguine lymphas

90

Qui fraude infecit, quingentaque robora belli

Educit patriis horrentia viribus atque

Francigenis olim duris exercita ludis.

Iamque more impaciens glomerat Bonifacus amicos,

Alter ab adverso, ac paribus circumdatus armis

95

Berardus numero tercentum. Maxima vulgi

Pars Italo vibrant omnes de more sarisas,

Orbe latusque tegunt clipei pro Marte sinistrum.

Advolat Azo ferox subigens in bella sodales,

Vicinoque suas cogens ab limite turmas

100

Olricus, Latium Adriacis qua clauditur undis

Ac labor est saevis gladios pretendere Hiberis.

Farier illectos studio Mavortis utrimque

Pontifices vereor, strictis ingentia dictis

Praetereo; Rheni licitum nec foedera paucis

105

Effari: hinc alio libitum transmittere cursus.

Vt tandem collecta bonus videt agmina ductor,

Assilit in medium nitidis cernendus in armis,

Talia dicta ferens: "Nostri munimina regni,

O proceres, proibere minas Widonis iniquas

110

Sitne pium, sapitis, dudum qui funera campo

Experti, mavult igitur quod tendere fastus

Nunc etiam, rebus finem quam ponere fessis.

Arma referte citi et claram defendite terram,

Me duce, quem dudum precibus sustollere fasces

115

Hortati"; dixitque. Diu cessare duellum

Turba fremens queritur; subito concussa tumultu,

Vix labara opperiens. Ferus omni in pectore saevit

Mortis amor cedisque; nichil flagrantibus obstat:

Precipitant redimuntque moras - sic litora vento

120

Incipiente fremunt, fugitur cum portus; ubique

Vela fluunt, laxi iactantur ubique rudentes;

Iamque natant remi, natat omnis in aequore summo

Anchora, iam dulcis medii de gurgite ponti

Respicitur tellus comitesque a puppe relicti.

125

Campus erat dudum studio dampnatus iniquo;

Huc ambae tendunt acies squalentibus armis,

Et iam bella vocant. Alias nunc suggere vires,

Qui pensas tacita mundum ratione, creator.

Fatalem populis ultro poscentibus horam

130

Admovet atra dies, Stygiisque emissa tenebris

Mors fruitur caelo bellatoremque volando

Campum operit nigroque viros invitat hiatu

Arma ciens aboletque domos, conubia, natos.

Pellitur et patrie et, qui mente novissimus exit,

135

Lucis amor animisque ultra thoracas anhelus

Conatur galeaeque tremunt horrore comarum.

Quid mirum caluisse viros? flammantur in hostem

Cornipedes niveoque rigant sola pinguia nimbo.

Iamque ruunt, primusque virum concurrere pulvis

140

Incipit ac spatiis utrimque aequalibus acti

Adventant mediumque vident decrescere campum.

Pulcher adhuc belli vultus: stant vertice coni,

Plena armenta viris, nullus sine preside vector.

At postquam rabies et vitae prodiga virtus

145

Emisere animos, sternuntque ruuntque vicissim

Ictibus innumeris. Haud tanta cadentibus Hedis

Aeriam Rhodopen solita nive verberat arctos.

Interea Widonen adit Walfredus ovantem

Cedibus (haud regem, sed eum qui nuper ab arvis

150

Sequanicis illectus erat); capit eminus ipsum

Asta viri valido nimium contorta lacerto,

Extremo galee primoque in margine parmae

Semita qua lucet: clauso spiraminis haustu

Ilicet oppetiit. Moriens telluris alumnae

155

Infelix caraeque domus reminiscitur; atqui

Damna modo Latiis, quia venit, adeptus in arvis.

Hinc acies sequitur ceso ductore; furitque

Alcherium sternens heros Athesinus et Othum:

Comminus hunc stantem metit, hunc a poplite sectum

160

Cuspide transmissa. His socios demitteret umbris

Innumeros, ni Rhodanicus succurrere ductor

Ammonitus fessis subito adforet ultor amicis.

Vt lupus, in campis pecudes cum vidit apertis -

Non auctor gregis ipse comes, non horrida terret

165

Turba canum, ruit ac toto desevit in arvo:

Haud aliter dirum Wido se tollit in aequor.

Hic, celsum quod cernit aequo turbare sodales

Erardum, indignans uno duo corpora ferro,

Cornipedemque equitemque, fodit: ruit ille ruentem

170

In dominum, lapsisque manu quaerentis habenis

In vultus galeam clipeumque in corpore calcat,

Saucius extremo donec cum sanguine frenos

Respuit et iuncta domino cervice recumbit.

Osharii comites rabido clamore vocantis

175

Ora ferit framea; pereunt conamina vocis

Intercepta cruore. Milo verum arma cadenti

Dum rapit, infelix Itala deprenditur asta

Ac moriens linquit clipeum hostilemque suumque.

Auxilio collecta subit tandem Ausona pubes,

180

Bellum ingens oritur; multum hinc illincque cruoris

Funditur et totis sternuntur corpora campis.

Nam varium virtutis opus: nunc turba recedit,

Nunc premit, ac vicibus tellurem amittit et aufert;

Vt ventis nimbisque minax cum solvit habenas

185

Aeolus, alterno profligens turbine mundum -

Stat caeli diversa acies: nunc fortior austri,

Nunc aquilonis hiems, donec pugnante procella

Aut nimiis hic vicit aquis, aut ille sereno.

Hic, videt Anscherius fratrem quia vulnere labi

190

Albrici, ingemit ac rapido conamine telum

Contorquens, clamore gravi "Sator aetheris" inquit

Sic genus omne tuum propriis discriminet arvis,

Vt fratres Italo torvus discernis in agro!"

His dictis, volat ingenti stridore per auras

195

Cuspis in adversum, clipeo sed pulsa rigenti

Alipedi vadit mortem latura superbo.

Hic mortem Albricus caperet, nisi proxima virtus

Tolleret hunc iuvenum sociis et redderet armis.

Milibus in mediis vadens "Quid inertia bello

200

Pectora" Vbertus ait "duris pretenditis armis,

O Itali? potius vobis sacra pocula cordi,

Sepius et stomachum nitidis laxare saginis

Elatasque domos rutilo farcire metallo:

Non eadem Gallos similis vel cura remordet,

205

Vicinas quibus est studium devincere terras,

Depressumque larem spoliis <hinc> inde coactis

Sustentare." Miser voces dum tollit inertes,

Hasta subit latebras animi scrutata superbi,

Vmfredi librata manu super horrida fantis:

210

"Infelix Galle, Ausonios ne dicere pigros

Fas tibi, (ni fallor) digitis inpacta monebit

Hasta meis". Visu ille truci dum prospicit hostem,

Labitur et carpit moribundus dentibus erbas.

Hae diversa in parte vices utcumque cadebant.

215

Sevior at miseris instat regnator Etruscis

Hesperie timidumque vocat Widona per agmen,

Nil vulgare legens, sed quae dignissima vita

Funera, precipuos annis animisque cruento

Fert gladio: innumeris veluti leo forte potitus

220

Cedibus, imbelles vitulos mollesque iuvencas

Transmittit; magno furor est in sanguine mergi

Nec nisi regnantis cervice recumbere tauri.

Vmfredum sed enim sonipes male fidus in armis

Rumpentem frenos diversa per agmina raptat,

225

Iam liber: sic fessa manus. Venit asta per armos

Principis et laevum iuveni transverberat inguen,

Labentemque affigit aequo. Fugit ille perempto

Consertus domino, nec iam arma aut frena tenentem

Portat adhuc equitem. Fratris iam menbra regebat

230

Arduinus equo, leva marcentia colla

Sustentans dextraque latus. Singultibus artum

Exhaurit thoraca dolor, nec vincla cohercent

Vndantem fletu galeam, cum multa gementi

Valde gravis curvas perfringit lancea costas.

235

Exit et in fratrem, cognataque pectora telo

Conserit. Ille oculos etiamnum in luce natantes

Sistit et adspecta germani morte resolvit.

Procubuere pares fatis (miserabile votum

Mortis) et alterna clauserunt lumina dextra.

240

Ac velut Edoni boreae cum spiritus alto

Insonat Egeo sequiturque ad litora fluctus,

Qua venti incubuere, fugam dant nubila caelo:

Sic regi, quacumque viam secat, agmina cedunt,

Converseque ruunt acies, cadit obvia pubes.

245

Vt vidit socios regi dare terga sequaci

Ildeprandus, abit clamans: "Perstate, sodales;

Quid fugitis? spectate, virum si pellere ferro

Forte queam! similes artus natura creatrix

Huic dedit, ac similis sustentat viscera sanguis.

250

Num sacra riguit Stige? num penetrabile plantis

Hunc modo tergus obit? mortali urgemur ab hoste,

Haud legione, pium domino quae servit ad usum."

Sic ait; et toto conixus corpore telum

Effundens, femur ingenti ferit eminus ictu

255

Ductoris Latii. Satis hoc, et tollere gressum

Pone citus facti cogente timore parabat;

Protinus intorquens iaculum sed ductor in hostis

Os, terebrat faciem quartis sine lege labellis,

Increpitans: "Secreta tibi committere nullus

260

Audebit, Thirrene, dehinc, quod apertus habunde

Hac illacque flues. Sint haec monimenta, minorem

Te frustra voluisse meis illudere telis!"

Ille quidem evasit, socium circumdatus armis;

Sed victor, animi tota succensus in ira,

265

Innumeram ferro plebem ceu letifer annus

Aut iubar adversi grave sideris immolat "Ite"

Vociferans "vestroque duci narrate, Latinos

Dividat an recte vobis mea lancea campos!"

Tyrrheni proceres iterum hinc atque inde pudore

270

Collecti statuunt gressum firmantque vicissim

Vndique sese armis, oriturque miserrima caedes

Amborum et ferrum ferro sonat; undique mixtis

Inter se stridunt mucronibus. Instat utrimque

Densa acies rursusque novo respersa cruore

275

Arva madent, ruit Hesperias dum Phoebus in undas.

Quis modus ulterior vel quae discretio belli,

Ni finem daret aetherea sator orbis ab aula?

Nocte instante solo tandem spissisque tenebris

Concedunt maesti et trucibus dirimuntur ab armis.