Praeterea multis ista tellure triumphis

Enituisse liquet sanctos formidine victa.

Eusebius quidam, fidei devotus alumnus,

A custode Palaestinae pro nomine Christi

5

Tentus, tormento primum cruciatur equino

Post iugulo plexus, capitis sub fenore dite

Martyrii sumpsit coelorum praemia poena,

Augusti quinto decimo quod sole dicatur

Hac patria torquente pios Diocletiano

10

Pontifices Christi Peleusque Nilusque feruntur

Agmine cum cleri coelum petiisse per ignes

Et Domino se pro populis holocausta dedisse.

Gazenus fidei impugnans Asclepius hostes

Pellitur invidia, Romanaque regimina fidens

15

Iustitiae fulgore, petit, quae Iulius aequa

Lance librans, sedique ministerioque reformat,

Actores culpans, monitisque minisque coercens,

Eusebius hic, Nectarius Zenonque triumphant,

Gazenses, quos verberibus vinclisque fatigant

20

Impia quod studiis horum sint strata sacella;

Fustibus intersunt, laceros saxisque gravatos

Ac cerebro demptos, membrorum caetera flammis

Dant iumentorumque serunt mista ossibus ossa,

Quae supero mulier monitu quaerensque legensque

25

Delegat manifestato per visa sobrino.

At Zeno accipiens charorum pignora fratrum

Tecta domi servat, dum praesul in urbe dicatus

Basilica structa sociari his Nestora certat,

Qui belli comes egregius consorsque coronae

30

Corporis ad speciem dum spirans ultima missus

Zenone sollicite curam praestante favetur,

Emicat emeritus coelique capessit honorem.

Antistes Zenon quoque centenarius almis

Officiis indeficiens, sollemnis et astans,

35

Nec minor aspicitur, requiem nec ritibus affert.

Iure maritali ternotus iungitur eis,

Huic trinae genitor sobolis, hic laude sophistae

Excellens, actisque animam virtutibus ornans.

Patre Palaestinam claram Hilarione feramus,

40

Hieronymumque ducem vitae in sermone sequamur.

Scribit hic exortus primum ut vico prope Gazam,

Millibus et quinis distanti moenibus urbis,

Nomine Thavata, partes qui respicit austri.

Evolvens reliquos vitae ac virtutis agones

45

Hic velut e spinis redolens rosa surgit acutis,

Sculptilium cultu saevis genitoribus ortus,

Erudiendus Alexandri transmittitur urbi

Grammaticamque catis didicit doctoribus artem:

Omnibus et charus studium moresque calebat,

50

Egregio ritu Christi se cultibus indens,

Affectuque pio meditans in relligionis amore.

Antonii nomen celebri rumore capessit

Visere quem fervens, eremum petit, utque positus

Effectu, solita mutatur veste duobus

55

Mensibus, hic iuxta recubans atque ardua signans

Castorum seriem morum normaeque tenorem,

Quam foret orando assiduus, summissus alumnos

Excipiens, acerque monens, alacerque cohortans;

Asperitas qualis huic propositique cibique.

60

Ad patriam post haec monachis collega quibusdam

Defunctis rediens patre iamque et matre, decenti

Dispensat dimissa sibi patrimonia iure,

Fratribus et partem, partem largitur egenis,

Nil sibimet servans. Ter quinos nudus et annos

65

Dum regit, arma gerens Christi, deserta subivit,

Hirto ruralis coopertus tegmine sagi

Vestem pelliceamque ferens, Antonius illi

Quam dedit instructo iuga ferre suavia Christi.

Carica iam noctu fessum ter quina cibabat.

70

Quattuor huic annis aestus pluviasque removet.

Angulus angusti tugurii casulaeque pusillae,

Quas molli iunco cum carice texit acuta.

Cellula post struitur, pedibus quae quattuor ampla

Culmine quinque pedum scandens, summissior eius

75

Statura, veniens humilis caperetur ut hospes

Corpore dum recubat, paulo quae longior esset

Quam non esse domum, tumulum sed forte putares.

Paschali ille die modo tondebatur in anno,

Non mutans tunicam nisi cum penitus prior esset

80

In pannis resoluta pioque absumpta labore.

Stratus humum nudam sternebat iunceus illi

Vsque diem mortis, nec ei pretiosior unquam

Quo semel indutus fuerat, non saccus in undis

Post lotus, lacrymis cordis nisi fonte profusis.

85

Scripturas sanctas mentis retinebat in arca,

Postque preces psalmos Domino ut praesente canebat.

Cui natus ubi praeteriit vicesimus annus

Nil epulum praeter lentis tribus edit in annis,

Frigida quam paulo domitans madefecerat unda;

90

Hinc tribus est aliis sale, pane refectus et unda;

Quattuor est post hanc herbis agrestibus usus

Quorumdam iunctis fructicum radicibus esu;

Quinque dehinc panem mediae dant hordea librae

Atque olus absque oleo modicum coctumque iugatur.

95

Lumina deinde videns sibi caligare labore

Pumiceque cutem retrahi scabiedine quadam.

Praefato fomenta cibo coniungit olivi;

Hocque tenore cibi dum sexagesimus illi

Tertius et vitae completur pascitur annus,

100

Praeterea victus sibi nil cuiuslibet augens.

Sic indefessus, cum iam sibi adesse palaestrae

Colligeret metam, panis contemnit ofellam,

Contemnensque dies octogenarius implet,

Immenso fervore calens, quasi tiro duellum

105

Inciperet, soliti quo tempore ponere multi.

Namque farina, herbis quoque sorbitiuncula tritis

Editur huncque cibans potat vix uncia quina.

Sicque implens seriem vitae, nullatenus ante

Quam sol occiduus radios immergeret undis

110

Nec festis graviterve cubans ieiunia solvit.

Multae parvum acies, certamina multa lacessunt,

Extra externa crepant, intus civilia mussant:

Flamine sed doctus supero pius intima pressat,

Componensque animi sudo moderamine turbas

115

Conficit edomitans lascivum pondere asellum,

Frangit et extenuat bellorumque usibus aptat.

Suetus in internis, ad barbara fortior exit.

Bella trahens hostis variis hunc provocat armis,

Mille petit furtis, impugnat mille duellis

120

Pusio quod vagit, vel quod muliercula plangit,

Quod mugit bos, balat ovis, quod bellua gannit,

Admonet, atque pavendorum portenta sonorum,

Et strepitus exercituum. Quem voce movere

Dum nequit, horrificis tentat consternere visis:

125

Instruit aurigas, redigit sub frena iugales

Molitur rhedas, instaurat fraude veredos,

Cassis at hunc Christi tegit ac lorica fidei

Ferventesque feras sese pervadere cernens,

Dum Iesum inclamat, terrae sorbetur hiatu

130

Pompa nocens: claros Christi canit ille triumphos,

Fert laudes, gaudet celeri superasse tropaeo.

Plurima bella dein conamina fraudis adorta

Multa virum, pandit muliebria membra cubanti

Serpens nuda vafer, dat ditia fercula victus

135

Indiguo, invictoque feras ferus applicat ipse:

Se ingerit oranti, exprobrat, vel caede fatigat.

Omnibus his victis miles persistit agoni.

Insidias hostis cumulans atque arma reformans,

Vel potiora parans, latrones mittit egeno

140

Qui circum tota cursantes nocte, cubile

Haud reperire queunt: coram tuteque cubantem

Securum orta luce vident, rogitantque quod ipse

Pervasus noctu faceret. "Latronibus, inquit,

Non timet invadi nudus. - Quit caedier, illi. -

145

Quit, puer; haud ideo vereor, sum occumbere promptus."

Robore quo stupidi, fassique volumina noctis

Tegminaque umbrarum, spondent moderamina morum.

Tabescit coluber: quot belli suffit agones,

Tot bellatori cernens renitere triumphos.

150

Crebra tropaea dein et plurima signa geruntur.

Prima diu sterilis perrumpere claustra cubilis

Ausa petit mulier, votisque levata recedit,

Postque annum grates sumpto pro pignore pendit.

Adiecit Dominus miris attollere servum.

155

Alterius ternam matris discrimine lethi

Dum sobolem, pariter vitae suprema trahentem,

Momento incolumem reddit, rapit emithritaeo.

Gazensis currus agitare auriga paratus,

Artis dum studio insistit stupefacta fatiscit

160

Membra recunctatus, nervi riguere per artus:

Non manus aptatur flagris, non stringit habenas,

Iam cervix immota manet, rectore quadrigae

Agmine frustratae licito, nulla arte feruntur.

Praeceptor tandem temone relapsus inepto

165

Tollitur ac supplex capit adiumenta grabati.

Sicque humilem prono medicum molimine adortus,

Accipit haud aliter sumpta gaudere medela

Ni subdat medicatori data pectora vero;

Devotus maneat sontique renuntiet arti.

170

Corda vovet, recipit monitus, sanatur utrinque,

Carne, anima duplici exsultans moderamine fotus.

Post Hyerosolymita potens virtute superba

Corporis atque asinos vectanda in pondera vincens,

Perflatus diro truculenti daemonis astu,

175

Ducitur innexus multisque oneratus ahenis:

Saepe quidem chalybis solitus perfringere nodos,

Expugnare seras, crurum rescindere vincla;

Mordiens his aures, nasum deciderat illis:

Horum crura pedesque, gulam detriverat horum.

180

Terrentur fratres visu tam turbinis atri.

At Pater immotus velli vincimina mandat.

Exutus laqueis tremit aspectumque retorquet

Vertice deiectus, metuens vel cernere contra,

Depositoque furore pedes allambere Patris

185

Sede nec amoti gestit, tandemque coactus

Iuratusque ferus ductor possessa remittit.

Qui memorabo virum dira legione tumentem?

Fascibus excellens hic, opum fulcimine pollens,

Praeminet ut multis, multo pervaditur hoste.

190

Ductus et ad medicum ferro omnia membra gravatus,

Excutitur vinctis, numeroso et milite fretus,

Simplicis athletae praesumit inire palaestram,

Impavidumque rapit, sustollit in aera tutum

Ridentemque virum, sociis ad facta relisis.

195

Roborat ille suos, humeris capitique reflectens

Securus virtute manum, prensisque capillis

Ante pedes subigit, stringitque manusque pedesque,

Calcat utrinque pedes: Torquere, nigella caterva,

Ingeminans. Miser eiululat plangore furoris

200

Diverso iam mille micant uno ore tumultus,

Pectore ab unius populorum bella resultant.

Nec patitur pius hisce diu miserum retineri

Captivum victor, Iesum sed ut invocat, omnes

Turbarum pellit strepitus, torvaque phalange

205

Depulsa, sensus revocata mente reformat.

Plurima curatus curae quasi dona reportat;

Curator solers quae cuncta omnino refutans,

Sed neque pauperibus suasus tribuenda, retractat:

Excussat servare manus dum munere praestat.

210

Haud procul a cella saxis quidam effodiendis

Dum sudore madet, morbo dissolvitur artus:

Intentus scopulis, similis fit corpore saxis.

Nullus iam motus membris, iam saxeus omnis;

Corde oculisque vigens, ac caetera mortuus, almi

215

Visibus offertur, per quem virtute resumpta

Membra resentiscit, venas vigor intrat abactus;

Frigore concretae regelantur in ossa medullae:

Sicque recompositus, priscis mox redditur actis,

Incoeptoque valens operi gaudensque recurrit.

220

Pluribus hinc crebro aggreditur multisque medetur

Quid referam aurigam saeculi sub rebus agentem

Chrismate quem lotum gentilis fraude premebat

Aemulus? Iste nihil contra magis utile ducens,

Auxilium Christi precibus petit Hilarionis.

225

Abnuit ille preces vanis expendere nugis.

Fratribus impulsus tandem ne vulgus ineptum

Rideat Ecclesiam, tantillo hunc munere donat

Fictilis atque scyphi, quo quondam haurire suetus:

Praestat opem lympha plenum dum suscipit ille.

230

Certus abit palmae stabulum aspergitque iugales,

Carceris antra fovet claustrique repagula tingit;

Spargit et aurigas hostis ridere, paratum

Divulgare sacrum, sed corda fidelia fidunt

Exsultantque futurorum spe laudis honorum,

235

Vt data signa, volant hi, praepediuntur at illi;

Istorum axe rotae fervent, vix terga meantum

Eminus hi cernunt. Attollitur aethera clamor:

Sed neque pars aversa silet, virtus quia Marnas

Subiaceat Christo; fideique occasio multis

240

Hoc iam tam propero praefulsit parta triumpho.

Anguis hic antiqui vires vacuabat et artem,

Nec coram posito figmenti monstra valebant.

Sacratae iuvenis flagrabat virginis igne,

Ludicra praetulerat, sed frangere vota nequibat.

245

Haud grave ducit iter Memphitem tendere in urbem,

Armaturque dolis Christi ut superare monile

Praevaleat. Totum vanis ita deterit annum;

Inde vafri rediens instructus fraude colubri,

Praesumptumque gerens animi grassamine crimen,

250

Aes, limen subter, quaedam ad portenta notatum

Defodit, adiiciens magici fera murmura vincli.

Ilicet insanire, caput, velamine vulso,

Virgo rotans, diffusa comas et stridula dente

Ardore incendi, puerum clamore vocare.

255

Traditur acta seni, retegit cui larva piaclum

Eiululans et furta fatens, Memphyte vocatum,

Vi ductum, tormenta pati, crucis ignibus uri.

Cogis, ait, me exire tenet quem limen adactum.

Magna senex virtus quem lamina licia nectunt!

260

Cur non hunc potius qui te immittebat inisti?

Vtquid, ait, collega meus, quem daemon amoris

Illaquearat, ego impeterem? Sed virgo sigillum

Ne tereret rapui. Fecisti invitus, at exi

Perdere, non servare solens, pellitque ferocem

265

Nec iuvenem exspectat, fraudis vestigia vitans;

Increpat ereptam non se cavisse puellam.

Non modo vicinas urbes pia fama replerat,

Quin longinqui etiam gentes exciverat orbis.

Vt nostris procul e terris Orientis in axem,

270

Quaerere salvificum delegerit ille medentem

Francorum illustris quem iussibus induperator

Prosequitur chartis, comitatu et honoribus auctum.

Qui furvo a puero possessus daemone, noctu

Dentibus infremere, et gemere, atque ululare suetus,

275

Diraque flagra ferens, requiem in tormenta trahebat.

Cuius in obsequium plures ob patris amorem

Procedunt, videt ut turbam benedicit, abire

Praecipiens senior, iuvenemque suosque manere,

Nam causam adventus ex ipso intelligit ore.

280

Mox rogitatus homo, rapitur vix tangere terram

Vt pedibus valeat, loquitur sermone Syrorum

Tunc primum audito, servans idiomata linguae,

Nec minus et Graeco scitatus famine pollet.

Praeteriens varias quibus hic sit praeditus artes,

285

Nomine et imperio Christi curatus, ut atra

Peste viget liber, librarum pondera profert

Simplicitate putans auri debere talenta;

Hordea ab hoc sed pane capit, simul insuper audit:

Aurum quod caenum reputent qui talia sumant.

290

Non homines modo reddebat, quin bruta saluti.

Vt Bactra quondam ductum regione camelum,

Quem terdena virum sibi pectora funibus actum

Praesentem dederant: rabidum qui linquere iussi,

Diffugiunt omnes, sociisque manere nec ausis

295

Obvius ille meat: Non mole, diabole, vasta

Me terres, idem in magno, qui in vulpe, camelo,

Proclamans, pergensque manum, cui turbida dire

Atque immane fremens dum proxima bellua fertur,

Labitur, atque caput premit exaequabile terris.

300

Mirantur cuncti, tanto terrore furentem

Tam subito, tali factam lenimine mitem.

Nec potis est numero claudi pedibusque ligari

Omni facta die per eum miracula vitae.

Haud minus ore potens turbas explebat euntes

305

Irradians, ad celsa vocans, et in ardua ductans:

Visere semotos non spernens, semina Verbi

Laetus agens Domini et segetem supero imbre venustans;

Amplificansque pio proscissa novalia rastro,

Auget culta Dei, veteri nova semina glebae

310

Inculcans. Agarenorum ceu pandit Elusa,

Quam inveniens olim Cythereia festa litantem,

Non prius absistit lacrymis et famine divo,

Ecclesiae quam condendae fundamina metans,

Pontificem sacris ut erat vittatus Adonis

315

(Daemone nam pulso plures curaverat horum),

Adnotet insigni redimitum stemmate Christi.

Alapiona fero vacuans afflamine menti

Dum redhibet, Christo lucrans, affinibus auctis

Nominis aeterni Bethlehem attollitur auctor;

320

Sicque monasteriis vicus repletur et aulis.

Sollicitusque ut erat, fratrum praenosse solebat

Multa, futura cavens, vitare nocentia callens.

Ceu quondam sociis vetuli discrimen avari

Praemonuit, turbamque feram turpemque repulsam

325

Quae passi; hospitium patrem lustrare tenaces

Dum cogunt, cuius multa vertigine fundae

Vinea praevallata minus solito edidit, atque

Id quoque in horrendum mensis descivit acetum.

Dapsilis at fratres hilari qui dote refovit

330

Vinea, quae centum fuerat factura lagenas

Millibus ut tribus est plebis depasta, trecentas

Reddidit in spatium viginti lecta dierum,

Nam Pater Hilarion laeto hanc benedixerat ore.

Cum propriis sineret gregibus servire fovendis,

335

Celsa prius doctis alimenta requirere mentis,

Haecce quidem quaerenda iuge, haec sectanda monebat,

Non ea quae assidue mundo labente fatiscunt:

Quorum quem curam monachum retinere sciebat,

Huius avaritiae haud norat tolerare furorem.

340

Quare a conspectu venerandi amoverat oris

Sollicitum quemdam, custodem pauperis horti,

Atque animo nummos solitum servare pusillo:

Qui tentans lenire senem, cum fasce virentis

Advenit ciceris, coramque nec ausus adire,

345

Clam dedit Hesychio ponendum ad fercula; sero,

Fetorem appliciti senior haurire recusans,

Clamat avaritiam ciceris putere virore.

Horrida si minus haec, inquit, spiramina sentis,

Saltem adhibe bobus, fugere haec et bruta videbis.

350

Factum, disruptis fugiunt animalia vinclis.

Pollebat siquidem praestans hac culminis arce

Corporis attigui sensaeve afflamine vestis,

Tangeret aut quam quisque, regi quo nosset odore

Cui larvae, addictus vitio vel oleret adustus.

355

Flebat at obsessus numerosis undique turbis

Et grege stipatus fratrum curaque fovendi

Affectus pacis, desiderio atque quietis

Arctari obsequiis venientum et honore dolebat:

Carceris haec tabens evadere septa calebat,

360

Oblatasque animo pompas ac stemmata calcans,

Solum exoptabat eremum; quam pronus inire

Dum iamiam parto properans conatur asello,

Multa subinde ruunt lacrymosi millia vulgi,

Excidium patriae velut intentetur et ignis,

365

Claudere moliti precibusque astringere nisi.

At manet invictus tractans haec famina secum:

Fallacem haud facio Dominum, nec quibo videre

Proruere ecclesias, fusum squalere cruorem;

Vnde probare datum patriae praescita pericla.

370

Vadere sed prohibent, testatur at ipse ciborum

Sumere nil potusve, nisi mittatur abire.

Sic septem postquam ieiunia tracta diebus

Producit, missus, socio multo agmine pergit.

Quorum quamplures, ubi per sua rura, remittit,

375

Quadraginta legens secum, ieiunia fortes

Qui tolerare queant, Pelusia tendit in arva,

Ac Domini patrio servos invisit amore.

Inde petens eremum, coluit quam Antonius alter

(Nempe revelatum sibi quod coeli alta subisset),

380

Solari fratres, lustrare habitacula certat.

Delectis sibi subparibus vicina duobus,

Vasta eremi penetrat, tantumque abstemius illic

Tamque silens agit, ut primum coepisse professus

Tunc fuerit servire Deo vitae ordine Christo,

385

Cui tot devoto sacrarat tempora cursu.

Arentes nimio squalebant pulvere glebae,

Effervensque sitis moribunda obduxerat arva,

Et vacuarat aquis clausum sola torrida coelum

Iam tribus ut liquit terras Antonius annis,

390

Decessum cuius lugere elementa ferebant.

Adfore fama volans ubi prodidit Hilarionem,

Hunc certatim adeunt, ducti passim omnibus agris,

Lurida tabe famis sternentes ora: colonis

Compatitur pressis senior pietate redundans,

395

Vtque polo passas gemino cum lumine palmas

Exerit, os reserans, largos mox exhibet imbres.

Ast ubi concessis satiatur glarea nimbis,

En subito exortis replentur rura chelydris.

Non arva agricolis, pecori non pascua tuta;

400

Nusquam agris requies, et certa pericula quaquam.

Quid medicinali exhibeant ad funera fotu

Incertum, nisi patronum ad suffragia notum

Certa petant, quo moesta levent, quo noxia pellant.

Ergo Dei famuli contra haec munimina poscunt,

405

A quo sumentes medicamina fida salutis,

Mox benedicto oleo maledicta venena repellunt.

Afficitur cultu senior, pertaesus honore,

Et pompam fugiens venerantum ruricolonum,

Accelerat mutare locum, non nota requirens

410

Climata profugii. In Bruchio tanto hospite laetis

Fratribus exceptus, iamiamque instantibus umbris,

Decretam parat ire viam; turbantur amici

Ac retinere parant; nihilominus ille perurget.

Coeptum iter, attestans ne sit mora forte molesta

415

Se properante fuga; Post, inquit, causa patebit

Me subito a vobis celerique migrasse recessu.

Nec mora post noctem lictores hospita pulsant

Limina, portantes perversi edicta tyranni,

Hunc qui, destructo, quo rexerat agmina, claustro,

420

Funebribus iussis mandarat ubique requiri.

Frustrati votis, Magus est, ut dicitur, illi;

Vera feruntur eum magicis callere futura.

Ille eremi secreta legens, semotus in annum

Ferme manet, donec, fama vulgante, nitescit;

425

Iamque carens latebra, terris bene notus Eois.

Appetit aequoreis tandem se claudere arenis.

Discipulus tunc adveniens Adrianus ab oris

Forte Palaestinis, pandit periisse nefandum

Regni sceptrigerum, Christi regnare clientem,

430

Hortaturque monasterii recidiva reposci.

Abnuit iste decus fugiens, non bella renutans;

Nec reverebatur pavidus, qui regna perosus

Deviaque ingressus, conducto interna camelo,

Per loca vasta Parethonium perducitur urbem.

435

Ast Adrianus honore calens et culminis aura

Perflatus, vellit furiis et fraude magistrum,

Et male protritis quae illi leganda dicarat

Larga manus, spreto infelix senis ore recessit;

Regius haud longum morti quem morbus adegit,

440

Zonano senior iuncto subit edita classis

Siciliam tendentis, ea scissa Adria puppi

Dum legitur, subito naucleri filius atro

Flamine correptus, clamansque ita prodere fervet:

Hilarion cur, serve Dei, nec in aequoris undis

445

Esse licet tutus, spatium da tangere terras

Hic imas ne praecipiter depulsus abyssos.

Ille dolens retegi: Remane, Deus en meus, inquit,

Si sinit, hic socius; prohibet, sin ille morari

Invidia quod agis peccatorem atque vacantem?

450

Sed patre dante fidem reliquis non credere terris,

Expurgat vitio puerum, ingressusque Pachynum

Quod solum superest, rebus quod restat egeno,

Fert pro naulo, Evangelium quod scripserat olim

Ipse manu propria, nituit dum prima iuventa.

455

Navigii renuit dominus, nisi codice, veste.

Re cernens inopes. Laetatus egere beatus;

At ne promatur meditullia transit in arva,

Lignaque decidens humeros onerabat alumni;

Quo redeunte die pretio pro pondere sumpto

460

Panis opem tali sibimet sudore parabant.

Interea Petri quidam intra limina Romae

Daemonico clamat scutarius impete raptus,

Siciliam ante dies paucos esse Hilarionem

Ingressum; quem nemo sapit, putat ipse latere

465

Secretus; sed abibo et eum per compita prodam.

Moxque petens portum appellit sinuosa Pachyni,

Ac duce possessore casam senis ante recumbit.

Nec mora, liber abit, medicique notamina pangit.

Quem plures extemplo adeunt, morbisque levantur

470

Corporis ac mentis. Tum de primoribus unus,

Cui gravidam lymphata cutem distenderat unda,

Quo venit sub sole, redit mox pondere liber.

Qui medicatori praestantia praemia promens,

Haec responsa capit: Gratis data dedite gratis.

475

Inter quae Hesychius, quaerens toto orbe magistrum,

Littora perlustrat, penetrat deserta, levamen

Corde fovens istud, tantum non posse latere

Hunc ubicunque diu. Quam spem tres ducit in annos.

Inde a Iudaeo vendenti scruta Metonae

480

Audit Siciliae mirae virtutis in oris

Christicolis vatem populis nituisse novellum,

Tot signis clarum, tantis virtutibus altum,

Sanctorum ut veterum quidam esse propheta putetur.

Adriaco mox hic pelago Trinacria fertur

485

In sola, remigio iustum ducente secundo

Scitatus, famam senis uno ut ab ore capessit,

Consona cunctorum rutili praeconia lichni:

Qua niteat, quid agat, quam signa stupenda celebret,

Omnibus hinc adeo mentem mirantibus almi,

490

Quod nec opem a quoquam capiat post talia panis.

Discipulus tandem lacrymis per gaudia fusis

Irrigat inventi hoc plantas sudore magistri;

Vixque erectus eo, et biduo triduove refotus

Famine mellifluo, velle hunc evadere terras

495

Audit in externas, ignotus nomine et ore

Qua residere queat, Dominoque vacare quietus.

Ducitur ergo Epidauraeos proreptus in agros,

Qua neque celatus longo sub tempore degit

Rure latens modico. Siquidem draco magnus Achivi

500

Quos, trito sermone, boas vocitare sueti,

Late actus vacuabat agros, armenta gregesque

Pastoresque vorans, lethali flamine tractans.

Cui vastam iubet ille pyram funusque parari,

Excitumque data seriem prece scandere mandat.

505

Obsequitur supera serpens virtute coactus.

Supposito ille cremans immanem fomite pestem

Admiranda dedit pavido spectacula vulgo.

Tempestate sub hac, motae concussio terrae

Aequora limitibus metisque effudit abactis,

510

Diluvium ut rursum instaret mortalibus; omnes

Antiquum timuere chaos de montibus actas

Excelsis pendere rates, fluctusque frementes

Gurgitum inundantum ferri per littora montes

Cernentes Epidauraei, dum stragibus urbis

515

Praeteritis trepidant, Patris suffragia quaerunt,

Quem spe praesumpta rapientes littore sistunt.

Mox tria signa crucis sabulo dum pingit arato,

Intenditque manus contra, mirabile dictu!

Creverit ut surgens steteritque in molibus aequor,

520

Indignansque fremensque diu, velut obice versum,

In semet sensim lapsisque refluxerit undis.

Vt rupes senis ante pedes rigidi in mare montes

Parte fluunt alia, hinc ceu marmorei, inde liquores,

Spargitur id tota regione, per arva, per urbes.

525

Mirantur cuncti eximii magnalia signi,

Ille dolens prodi, lembo clam nocte recedens

Effugit, et classe ascensa, Malea atque Cythera

Occurrunt. Dumque alta legit piratica grassans

Fertur adesse manus, trepidant socii armaque poscunt,

530

Exercent cunctos, creberrima nuntia currunt

Id recitare seni. Ridens procul ille carinas

Vt videt hostiles: "Quid, ait, trepidatis, alumni?

O modicae fidei! Pharaonis an agmina plura

Cernitis agminibus, divis quae mersa triumphis?"

535

Saevorum interea spumantia rostra propinquant;

Emissus quantum spatii lapis occupat absunt,

Ille manu contra erecta, venientibus ora

De navi loquitur: "Satis est huc usque measse."

Mira fides! resilire rates, puppimque petita

540

Agmine nitentum contra post terga redire

Invitos, stupidos citiore ad littora cursu

Quam ventum fuerat, casso molimine ferri.

Sic grassantum athleta Dei sine sanguine victor,

Laeta tropaea ferens, legit aequora Cycladas inter,

545

Littoribus variis crebrisque furentia terris,

Tutus uti sulcet placidi vada mitia stagni.

Vrbibus ac vicis passim concurrere vulgus

Daemone possessum ac voces incedere in aures.

Sicque Paphum appulsus, requiescit ab urbe remotus.

550

Non tamen id longum: viginti forte dierum

Vix volvens spatium, cunctis namque insula clamat

Vrbibus ore agitatorum famam Hilarionis,

Advenisse Dei servum, hunc sibi rite petendum.

Occurrunt Lapithae, Salamina, aliaeque resultant:

555

Approperant cunctis certatim ex urbibus acti,

Atque uno coeunt vexati mente ducenti,

Sexu discreti. Dolet auferri ille quietem,

Praesidiumque petens notum, precis igne fatigat

Colluctatores, alios mox decutit, atque

560

Post biduum triduumve alios, nullusque resistit,

Hebdomada explicita, qui non laetatus abire.

Exactis geminis postquam devenerat annis,

Cogitat Aegypti profugus loca barbara adire;

Suadet at Hesychius Cypri penetrare recessus,

565

Abducitque mari, montes procul inter opacos,

Reptando genibus manibusque abrupta subiri

Quae vix praevaleant: pomaria consita amoenum

Reddebant, ductique locum de vertice rivi.

Nec detractus honos ab eo per tempora quinque

570

Annorum arboribus quibus hic mansisse probatur;

Nullo horum sumpsisse cibum de germine fertur.

Antiqui iuxta fani collapsa patebant

Moenia, qua sueti innumeri sub nocte dieque

Daemonici resonare globi, velut agmina belli:

575

Gaudet in his senior habeat quod acumina pugnae,

Quodque ad eum auderet nullus vel scandere rarus.

Sicque fovens charam, Domino inspectante, quietem,

Quadam forte die paralytica membra iacere

Respicit ante fores; quis sit rogat, ut quid adactus?

580

Procuratorem, Hesychio narrante, locelli

Accipit, ac villae cui subditur hortulus ipso.

Ilicet illacrymans, inopemque salutis adortus

Sic dextra iubet intensa recubantis in ora:

Surge tibi dico, Christique in nomine perge.

585

Mira medela! rotabantur dicentis in ore

Verba, nec ediderat perfecte haec omnia, iamque

Membra salus propera ad standum solidata levabat.

Haec ubi sparguntur, multis iter invium inire,

Difficilem superare aditum, spes certa suadet.

590

Id per circuitum villis servantibus unum,

Secreto fugiens ne lapsu ignota capessat.

Non equidem velut instabilis levitate modernos

Quaerebat loculos; quin defuga semper honoris,

Ignotusque humilem gestibat ducere vitam.

595

Tempore dum senii sentit se ad praemia ferri,

Hesychio, qui semper cum pietate colebat,

In testamenti vice fertur epistola parva

Eius scripta manu ditis qua cuncta supellex

Divitiaeque inopis memori traduntur honore

600

Haecque Evangelium, tunicae cum tegmine, sacci,

Palliolique decus, simul ac veneranda cuculla.

Iam modico igne tepens in pectore flamma caloris

Restiterat, iam nil hominis, sensus nisi, vivi

Magno corde viget, visuque profatur aperto:

605

Egredere unde times? anima egredere unde vacillas?

Iam decies septem Christo famularis in annos,

Et lethum aegra times! Haec; et petit halitus aethram

Robore pervalidus, pia per miracula clarus,

Vtque virum meritis vix tunc aequabilis ulli.

610

Terra solo adiicitur mox, ceu praeceperat aeger,

Post obitum parvam ne detineatur in horam

Audit ut Hesychius, Cypri petit illico littus:

Hic se versandum pingens discrimine multo,

Pignus sublegit decimo post funera mense,

615

Maius namque Palaestinae comitantibus affert

Laetisonis populi turbis monachumque catervis,

Quae, Constantino civilia iura ferente,

Ob densas fidei segetes Constantia dicta,

Inque monasterio prisci moderaminis abdit,

620

Illaesa tunica, cum palliolo atque cuculla.

Torpore erat toto, quasi viveret, integer; artus

Et multo ut fotus refovebat aromate vulgus,

Quemque pia late mundo virtute refudit,

Carnalem in sensum quoque respergebat odorem

625

Incoluere Palaestinam virtutibus alti

Egregiique viri, qui tramitis arta secuti

Eximii, petiere poli sublimia celsi.

Quorum alii placuere Deo deserta secuti;

Ast alii pariter fraterna pace gregati,

630

Inque monasteriis coelesti iure morati.

Quorum olim quoddam Iordanis ripa tenebat,

Quo legem viguisse ferunt, pro tempore, utraque

Nam socialis agon fere certabatur in anno,

Ante diem, donec solito ieiunia Paschae

635

Incipiunt ex more geri tum singula vitae.

Quique eremi dum vasta petunt, certamina sumunt;

At cum iam redeunt paschalia festa, recurrunt,

Vt pacis Dominum valeant benedicere in unum.

Hoc Zozimas supero ingreditur moderamine ductus,

640

Militia sese reliquos superasse fideli

Dum reputat, Christo cum quis certarat agonem.

Huc igitur veniens, tandem certaminis huius,

Discipulus factus, meditatur sumere normam.

Qui deserta loci peragrat dum tempore dicto

645

Interius penetrare studens inculta locorum,

Rimatur si forte vivum reperire daretur

Hac quoque sub validae studio virtutis agentem,

Huius militiae sibi qui dependerit usum.

Deditus his, usti medio fervore diei

650

Quondam, dum perferre preces contendit in altum,

Approperare nigram solis exspectat ab ortu

Humanam veluti formam, loca prona petentem,

Canitie ut lanam crines collotenus albam.

Territus aspectu, crucis ora levamine munit.

655

Obvius at fieri venienti ut coepit, eamdem,

Maturante fuga, videt ad secreta migrantem;

Quam sequitur rapido nitens contingere cursu.

Dumque propinquus ei fieri iam coepit, in istas

Erumpens voces, lacrymis ita clamat obortis:

660

Heus! quid, serve Dei, fugiens contemnis inertem

Decrepitumque senem? Exspecta, quicunque videris.

Exspecta per eum cuius sub nomine solus

Incolis has terras; exspecta, attende vieto,

Siste gradum, per spem tanti mercede laboris

665

Propositam, benedicque senem, sta, respice, verte

Te nobis per eum qui nunquam reiicit ullum.

Talia dum currens replicat, lacrymansque rogansque,

Devenere locum quemdam quo fluminis alvus

Restiterat, sicco torrente, abeunte meatu.

670

Hunc quoque transgrediens, corpus quod fugerat isthic

Substitit, haecque refert lacrymanti, et multa quaerenti;

Abba, ignosce, rogo, Zozima, quia pandere memet

Non possum conversa tibi, sum femina, et ipsa

Corporeo, velut ecce vides, pro tegmine nuda.

675

Sed iacias vestem, si vis oratio detur,

Huic peccatrici, qua iam circumdata vertat.

Audito Zozimas proprio cognomine, mente

Concutitur, nimioque metu pervaditur haerens;

Advertensque illi supero se dogmate notum,

680

Palliolum tandem iacit, osque in terga reflectit,

Illa quod accipiens, carnis pudibunda coercet,

Vertitur, implorat tantus quid venerit abba

Sternuntur terrae pariter, benedicier orant:

Illa sacerdotis Zozimae praetendit honorem,

685

Donorum ille Dei matri sublimia praefert.

Quae precibus multis tandem sic victa profatur:

Sis benedicte Deus columen curans animarum.

Surrexere igitur, rogitatque benigna viantem

Vt status Ecclesiae, sacer ut disponitur ordo.

690

Ille refert eius tribui fulcimine pacem,

Et petit obnixe pro cuncto flagitet orbe;

Nec prius absistit mater quam vota profundit,

Quae labiis motis, tacita sed voce precari,

Erectisque oculis manibusque ad culmina coeli,

695

Dum coepit, tota penitus tellure levatur,

Et cubiti spatio terra sublata videtur.

Iamque tremor membris Zozimae, titubatio menti

Gignitur, atque timet vano ne flamine forsan

Ludatur, pronusque iacet, dum conscia vertit

700

Se mulier, monachumque levat pellitque timorem;

Arguit errorem; humanam probat ore favillam;

Insuper ostendens sancto baptismate lotam,

Fronte crucis labiis et pectore stigmata figit,

Ac Dominum, hostis ab insidiis se liberet orat.

705

Ille iterum se prosternens amplectitur huius

Cum plangore pedes, lacrymarum flumina fundens,

Atque petens, superoque Dei sub numine iurans,

Per Christum Dominum dignatum Virgine nasci,

Ne celet quae sit, quando, cur venerit, unde,

710

Et tam vasta eremi peragrandi occasio qualis?

At testans et ob id. missum se credere ad ipsam,

Vt manifesta Dei fierent quae gesserat acta,

Cuius iudiciis obsistere staret iniquum;

Cui nisi complacitum foret eius promere vitam,

715

Non illam sibimet visendam forte tulisset,

Nec tribuisset ei tantum tolerare laborem

Et tantam properasse viam, qui debilis atque

Longaevo fractus senio, ceu cerneret, astet,

His aliisque inflexa piis sermonibus, illum

720

E tellure levat mulier, sic farier orsa:

Abba, ignosce, pudet vitiorum texere gesta,

Atque operum sordes tibi dinumerare meorum.

Sed quia vidisti memet sine tegmine nudam,

Turpia quae gessi quoque denudabo piacla;

725

Luxuriae fuerim poteris pernoscere quantae,

Quam magni sceleris squalens et sordida naevo.

Non equidem, ipse velut reris, mihi gloria mente

Quam tibi dedigner fastu memorare nitescat:

Quaeve mihi tam pollutae iactatio restet,

730

Quae delecta fui zabulo vas perditionis?

At vereor ne forte tibi cum coepero probra

Flagitii nudare mei, fugias velut anguem,

Aure nec admittens quae corpore turpiter egi.

Sed narrabo tamen, scelerum nec facta silebo.

735

Vnde prius supplex imis expostulo votis

Vt ne deficias veniam mihi poscere tandem

Iudicii prodesse die miseramine Christi.

Stat madidus lacrymis senior pietate profusis,

Illa suae seriem vitae sic inchoat ore:

740

Aegyptum fateor patriam Phariosque parentes,

Quorum despiciens affectum iam duodennis,

Vrbis Alexandri properans in moenia veni;

At pudet expediam sordes, tractemque reatum

Quo me virginitas stupro petulante reliquit

745

Vt sordens iacui substrata libidinis armis.

Eius namque mihi quondam insatiabilis ardor,

Hisque decem et septem duxi, vel eo amplius, annos

Debacchans furiis, et publica facta popello.

Nec quae nonnullis, tulerant mihi dona pudorem,

750

Nam pretio non quaerebam damnare petulcos,

Vt laqueans gratis possem mihi prodere plures.

Id neque praecipiebat opum me copia ferre;

Mendicans etenim, stuppas vel fila trahendo

Vivebam, summumque bonum illecebrosa putabam,

755

Ergo modo tali vitam maculante probrosis

Actibus, aspiciens quosdam, quasi tempore messis,

Aegypti Libyaeque viros maris alta petentes,

Audio adoratum crucis hos properare tropaea

Cuius erant Hierosolymae mox festa colenda:

760

Abiectoque colo manibus fusoque, cucurri;

Quos video validos placitisque mihi usibus aptos

Aggrediens iuvenes, in littore forte natantes,

Inque verecundo mediam me schemate dedens,

Accipite, aio, viri, vobiscum memet amicam,

765

Nam faciam possim quo non ingrata videri.

His aliisque illi verbis ridere iocati:

Navicula me suscipiunt, qua scanditur altum

Navigio coepto, quae sint iam turpiter acta

Quomodo vel meminisse queam? Nam dicere lingua

770

Quae valeat, captare sonum quae perferat auris

Gestorum tam nigrorum, quibus ipsa magistra

Exstiteram, quae navigioque viaque patravi,

Nolentes cogens stimulosque volentibus addens!

Abba, ignosce stupens quia me non sorbuit aequor,

775

Ipsaque miror hians quod me non terra vorarit,

In laqueum mortis tantos quae pessima ieci.

Sed puto, qui nullum Dominus vult perdere, cunctos

Esse volens salvos, quod me quoque vertere quaerens

Nec damnare parans, patienti mente ferebat.

780

Perveniens tandem Solymam, quibus ante diebus

Festum ibi sustinui, nequissima quaeque peregi.

Nec satis esse via iuvenes mihi deputo iunctos,

Adiiciens civesque loci atque aliunde coactos.

Venit ubi ergo dies sancti exaltatio ligni

785

Qua colitur, ludens iuvenum praecedo tumultus,

Luxibus illiciens animas, venioque beati

Ante fores templi, tentans intrare sacratae

Tecta domus, acta aetherea virtute repellor

Misceor hinc iterum turmis, iterumque repellor.

790

Terque quaterque aliis nitens penetrantibus asto,

Sola foris nam vi superi prohibebar honoris.

Vixque aliquando probans dignam me ferre repulsam,

Incipio mecum tacitis tractare querelis

Id dira scelerum fieri gravitate meorum.

795

Dum moerens igitur doleo, dumque atria lustro

Pectus contundens, imis suspiria duco;

Moesta aspecto fores, circumfero lumina tectis:

Arte manus video Christi genitricis imago,

Qua signabatur, picturam pariete ductam;

800

Visere quam propius speciem festina propinquo,

Indeclinanterque tuens haec murmure pango:

Cerno, Dei genitrix, indignam me veneratu

Esse tuo, tanti pollutam criminis actu,

Quae veneranda nites animaque et corpore munda,

805

Quae mundi Dominum genuisti carne pudica:

Nosco quidem digne quia squalida abominer a te,

Audio sed Christum nostra ob purganda piacla

Assumpsisse tuo sanctum de corpore corpus;

Vnde, precor, fer opem nusquam solamen habenti

810

Iam ni in te Natoque: tibi peto, praecipe pandi

Limina sacra mihi, sine regia visere sanctae

Signa crucis, coeli domina, qua corpore passus:

Inque tua me sume fide, iam sorde carere

Luxuriae, postquam Christi sacra videro sceptra

815

Luxibus en saecli positis pompisque relictis,

Egrediar properans quo me, benedicta, vocaris.

His dictis foribus pernix ceu iussa propinquo,

Cordetenus valido fidei succensa calore,

Virginis ac veluti iussorum ducta tenore,

820

Ingredior veniens intrantibus addita turbis,

Ac nullo prohibente, velut mihi tramite parto,

Suscipior templo, tueor pretiosa beatae

Ligna crucis, tremebunda sacris coelestibus asto.

Sensi ut vult aperire sinum quem poenitet, omni

825

Crimina nostra pius censor dimittere promptus;

Meque pavimentis sternens, his oscula figo,

Egrediensque ab eo, qua Virginis edita forma,

Stoque genu flexo, veros me cernere vultus

Confidens, supplexque haec verba precaminis addo:

830

Monstrasti, domina, ecce mihi miseratio quanta

Sit tua, suscipiens indignae famina servae.

Gloria visa mihi quae nobis digna videri

Non fuerat gravido vitiorum pondere pressis,

Gloria summa Deo, per te qui suscipit omnes

835

Ad vitae quos vera viam conversio ducit.

Sed quid plura loquar? dum iam promissa patrandi

Tempus adest tibi, quo placeat me dirige ductrix

Demonstraque viam, praecede magistra salutis.

Haurio cum dicto vocem haec consulta ferentem:

840

Transmisso invenies requiem Iordane beatam.

Quam vocem supero reputans mihi numine latam,

Atque petens dominam ne deserat, atria linquo.

Flentem me cernens quidam tria contulit aera;

Ilicet his panes totidem mercata recedo.

845

Pacta simul Iordanis iter, tum templa Ioannis

Baptistae subeo, communico verpere sacris;

Pasta cibo panis, Iordanis lambo fluenta

Lucescente die, quem transeo, vasta sequendo

Deserti, dominum exspectans qui salvat egenos.

850

Hic Zozima vitae seriem scitante quot essent

Illuc quo mundum linquens devenerat anni,

Quid victus sumpsit, tulerit quos dura labores.

Quadraginta hiemes septemque recogitat ex quo

Deseruit Solymam, postquam deserta colebat.

855

Panum commemorat victum sibi parva diurnum,

Quos egressa tulit secum, fragmenta dedisse.

Caetera quid quaeris? Vereor nam caetera, dixit,

Ne patiar quae passa diu, si promere coner.

Tempore crede tamen tanto graviora tulisse

860

Quanto luxuriae iacui submersa cloacae,

Namque decem et septem gravius certamen in annos

Cum desideriis mundi, quae vana voluptas,

Non ignota mihi dudum, conferre solebat;

Namque animum pisces Pharii carnesque subibant;

865

Vinum concupiens, nec aquam reperire valebam.

Carmina nonnunquam mihi luxuriosa redibant

In mentem, lepide quae decantare sueram.

Mox lacrymans pectusque manu validissime tundens,

Verba reducebam cordi quae Virginis olim

870

Ad vultus dederam, statuens me mente sub ipsis,

Conque mihi mundum fieri importuna rogabam,

Dum veniens superis lumen circumdaret, atque

Me stabilem, mitem et validam renovaret agoni.

At quali elogio narrabo libidinis aestus?

875

Ignis enim validus carnem incendebat ab intus

Et totam rapiebat amor nimiumque trahebat,

Ad spurci turpes impellens criminis usus.

Quod patiens, terramque petens, lacrymisque rigando

Infundens, astare mihi iam Virginis ora

880

Mente videns fidei, meditabar strata tenorem

Hanc compellantem memet, vultuque minaci

Terrentem, aspiciens, poenasque furoris agentem

Vindictae, et gladio monstrantem iudicis ira

Ante nec a terra surgebam ni prius illa

885

Lux infusa mihi superi solaminis omnes

Turbato victrix furias e corde fugaret.

Semper enim dominae poscebam virginis actum,

Ipsa ferebat opem, mecum certabat et ipsa;

Ipsaque me cunctis et nunc moderatur in actis.

890

Istius inde cibum Zozima vestemque rogante,

Maioris luctae memoratos dixit in annos

Se geminis ac dimidio quos detulit ipsam

Panibus et post hinc herbis vixisse repertis;

Vestibus assumptis, rapuit quas temporis aetas

895

Vi solis nimium, nimium vi frigoris actam;

Sed virtute Dei se mente et corpore tectam

Nutriri atque tegi Domini munimine verbi,

Cum non vivat homo solum solamine panis

Quin omni verbo Domini quod prodit ab ore,

900

Nudati et vitiis donentur tegmine petrae.

Auditis sacrae titulis, interrogat heros

Scripturae mulier sapiens an grammata nosset.

Illa negat, vivumque Dei penetralia cordis

Illustrare docet verbum sensusque replere

905

Tum pro se Zozimam supplex orare precatur,

Et petit obtestans ne se, dum vincula carnis

Deserat, ipse palam faciat; sed vadat, itemque

Tempore se simili venturo visitet anno:

Sacraque dum redeunt solito ieiunia more,

910

Iordanis repetens eremum ne transeat annum,

Praedicens quod nec quoquam si tentet abire,

Sit potis, at maneat coenam benedictio Christi

Quam facit exspectans venerandam, vespere surgat

Corporis atque sibi Domini mysteria portet;

915

Ad ripam Iordanis eam cum munere Christi

Sustineat, quo mox veniens communicet almis.

Inde monasterii Patrem sub nomine signans

Praecipit hortari, vigilet, sibi credita servet,

Attendatque gregi, resecet quae prava videbit.

920

Ille monasterium post haec petit, illa recessus.

Abba igitur toto tacuit quae viderat anno;

At cum iam properant ieiunia sacra residit,

Febribus invasus, reliquis abeuntibus extra,

Dixerat ut sibi vaticinans anus ore beato.

925

At redeunt sanctae fratres ubi vespere coenae,

Dulcibus ille parans monitis impendere curam,

Sacramenta vehit divini corporis atque

Sanguinis in calicem secum Iordanis ad oram,

Adventum sanctae opperiens in margine ripae:

930

Exspectata diu, quae iam sub tempore noctis

Adveniens cruce transgreditur sibi ponte parato

Et solidum liquidas corpus superambulat undas.

Aspiciens stupet ista senex, sub lumine lunae,

Perfectique videt quam sit certaminis impar.

935

Inde petit mater fidei dicatur ut ordo,

Iungaturque dein locuples oratio Christi.

Postquam perpetuae sumpsit mysteria vitae,

Mox in pace Dei sese dimittier orat.

Ast compulsa viri precibus, tria contulit ori

940

A sene lenticulae delatae grana canistro.

Hinc petit ut senior venturo rursus in anno

Torrentem repetat quo sunt simul ante locuti,

Se Deus ut iubeat memorans hic esse videndam.

Sic sibi poscentes abeunt solamina ferri

945

Mutua, devotasque preces utrinque profundi.

Tum super amnis anu fluctus repedante beata,

Septa monasterii repetit laetissimus abba.

Exacto rediens anno loca iussa revisit,

Adveniensque videt iam membra relicta calore,

950

Compositis manibus, versumque iacere cadaver

Solis ad egressum; lacrymis perfunditur heros,

Dumque preces dicens et psalmos usibus aptos

Exsequias celebrat; sed nominis inscius haeret;

Terram despiciens, apices in pulvere ductos

955

Cernit, decessusque diem nomenque ferentem.

Coniicit ergo ipsam migrasse in nocte Mariam,

Praeterito sanctis qua participaverat anno,

Adque locum trinae spatio rediisse sub horae,

Ad quem bis denis vix venerat ille diebus.

960

Angitur ergo senex desunt quia rastra labori

Atque sepulturae per quae deserviat arma;

Exiguumque videns lignum sibi forte iacere

Corripit, enitensque fodit durissima terrae,

Terga terens, nec proficiens, imparque laboris.

965

At sudore operis madefactus, lassus, anhelus

Respiciens videt ingentem prope stare leonem

Pigneris atque pedes miti prolambere lingua.

Territus ille pavore, crucis se muniit armis,

Motibus et blandum cernens tandem, ista volutat

970

Forte sibi socium patranda ad munia missum.

Imperat hic fidens vertat quo bellua glebas

Expediatque piis membris festina sepulcrum.

Paret at ipsa senis, sumpto lenimine, iussis;

Et didicit tandem feritas oblita furoris,

975

Nescia servitii, sancto servire labori:

Libera corda gerens, serviles explicat actus

Funeris officio diverso more peracto,

Diversi remeant comites, diversa petentes.

Hic deserta sequens petit abdita lustra ferarum;

980

Iste monasterium rediens adit agmina fratrum,

Cernere quae meruit narrat magnalia Christi.

Instituunt fratres festum celebrare beatae,

Grandaevusque senex Zozimas in pace quiescit.

Multa Palaestinam constat decorasse tropaea,

985

Ex quo progressi mundum ornavere triumphis

Signiferi insignes Christi, pietate viriles;

Qui mundum et mundi proceres sub sceptra prementes,

Hanc palmis vacuam non abiecere negatis.

In qua victores veterique novaque coruscant

990

Lege Patres, quorum paucos coluisse relatu

Me fateor stricto, lepida nec luce polito,

Nam licet antiquis pictoribus atque poetis

Quaelibet audendi fuerat quondam aequa potestas,

Pauca magis cupiam strictim, sed vera profatus,

995

Sirmate quam longo reperiri falsa secutus.

Vnde nec admisi ut canerem certamina quorum

Non titulos ulla inveni in regione notatos

Incerta quorumve leguntur ab urbe triumphi.

Propterea Fabium rutilant solemnia, cuius

1000

Extrema cum solis humum face Iulius urit

Caesareae expositae non assignavimus urbi,

Caesareae quoniam plures a Caesare dictae,

Et quam sacrarit iugulo non legimus harum.

Traditur at Christi certamine fortiter usus.

1005

Praesidis ipse quidem quia sumere signa recusat,

Truditur in tetro fortis sed carcere miles;

Post aliquotque dies hinc sistitur ante tribunal,

Scitatur semel atque iterum, duratque fidelis.

Mox iugulo plecti furibundo a iudice iussus

1010

Percutitur gladio, capitali lege subactus.

Tum ne detur humo servant custode cadaver,

Reticuloque situm salsis maris inditur undis.

Post triduum mersum corpusque caputque deorsum

Reticulo, sed sub Domini virtute revulso

1015

Sacrato capiti redhibentur membra beati

Et scapulis cervix servatis iungitur ictus

Indiciis, totumque simul revocatur arenae

Littoreae, blandis oneri famulantibus undis,

Integroque pii cultus sepelitur honore.

1020

Huic data non urbi a nobis Theodosia virgo

Constat, Cappadocum legitur quod sidera nacta

Caesareae; tradunt tamen hanc quia plurima gesta

Caesareae esse Palaestinae, memorasse videbor

Hanc vel fine libri. Quae confessoribus ultro

1025

Se socians Christi, sub caede Diocletiani

Octo decemque gerens caelebs feliciter annos,

Tenta et ab Vrbano praefecto, verbere caesa,

Equuleo suspensa, truci cruciata rigore,

Carcere in obscuro, ferro vincitur onusta;

1030

Omnia quae virtute Dei disrupta facessunt

Vincula, sed vinclis semet sine compede servat.

Mergitur hinc alto, magna sibi rupe ligata;

Quam mox incolumem siccis mare reddit arenis.

Subrigiturque feris, illaesa sed exit ab ipsis,

1035

Quod mare quodque ferae vitant explere, satelles

Funesto properat gladio, quem laeta recepit:

Vltroneumque hilaris victrix implevit agonem

Ante thronum Sponsi referens festina tropaea.