1. de persecutione Maximiani et sancto Marcello papa et sociis eius

Tractus per varios vestigia diva legentem

Dum sequimur matrem, decretam liquimus urbem,

Ausoniaeque procul missis excessimus agris.

At ductrice poli quaesita sedilia adepta,

5

Propositum repetamus iter, redeamus in urbem:

Quos hic incendat rabidus, quos excitet ignes,

Climata collega furiis Eoa terente,

Quos inflet strepitus videamus Maximianus;

Quas strages diris, quae bella perurgeat armis.

10

Marcellus vacuam longo iam tempore sedem

Nactus apostolicam, vigili tutatur ovile

Commissum studio: quo quis certamine sudet

Discutiens, quae tela gerat, quos certet agones.

Hac datus in specula Prasonem ope castra levantem

15

Repperit, humana cuneos pietate foventem,

Supplementa cui Sisinnius, et Cyriacus

Addebant operi, Largus simul, atque Smaragdus,

Instantes, agiles, virtutis amore ministri.

Dux bonus hortatur proceres, sacrantur et aris

20

Rite ministra manus Sisinnius et Cyriacus,

Dignius ut niteant operi, insistantque labori.

Dumque ministerio explendo nec nocte quiescunt,

Tertia perfidiae penetrant lictoribus antra,

Antra tenebrarum, rimandae hinc dantur arenae:

25

Haerentes operi decreto, aliena levare

Pondera decertant, laeti laudesque ferentes,

Carminibus divis regique Deoque benigni.

Vt capit haec Caesar, mandat Sisinnius ore

Assistat, nomen carmenque referre rogatus,

30

Servorum Christi famulum vernumque fatetur,

Laudibus attollens praeconia cuncticreantis.

Herculis anguis (ait) tribues vel adorea sacris

Vel tua funestis addicam viscera flammis.

Iste sub haec iugiter devota mente cupita:

35

Haec mihi contingent, meritus si forte coronam

Quaesiti reperire diu censebor honoris.

Lauditio posthac praefecto traditur, illum

Qui custode cato septemque decemque diebus,

Obsidet, offerri hinc sibi praecipit Apronianus;

40

Praesentem custos ubi dat fulgore superno,

Hunc radians videns, vocem simul haurit ab aethra:

Approperate, patris benedicti, sumite regna

Iamdudum vobis, mundique ab origine parta.

Famine quo tremefactus adit vestigia testis,

45

Adiurans liquido se mox purgamine tingi,

Vt queat aeterni contingere dona decoris.

Nec longum dilatus honos ubi vota capessit

Decisus iugulo quaesito stemmate fulget.

Inde senem Saturninum Sisennius antris

50

Coepit habere parem, cuius relevatur amore,

Nuper eum duro solans ut fasce levabat.

Sicque dati septis plura obsidione gehennae

Agmina solvebant quaerentum munera lucis,

Dogmate purgantes tenebris, et fonte sacrantes,

55

Atque ita quinquaginta duos datur abdere soles.

Hinc nudis acti pedibus, vinctique catenis,

Praefecti in vultus sistuntur et ante tribunal;

Aerea defertur tripos, atque litare iubentur.

Tum Saturninus: Sceleratos atterat (inquit)

60

Hic Dominus divos! tripodem qua voce resolvit,

Impetu ut acta procella lutum, tremit alta satelles

Iura potestatis Christum Dominumque Deumque,

Papias, Maurusque cient; mox ora relisi

Grandine vulnifico, traduntur carceris antro,

65

Distentique duces nervis, pensique catasta

Velluntur flagris, torrentur in aethere flammis.

Dumque ferunt grates nec cessant edere laudes,

Depositi coelum caesa cervice merentur.

Cum Ioanne solo claudit pia pignora Traso,

70

Marcello confessores tingente piatos

Iudicio praefectus agit, quos diva fatentes

Munia, sacra refutantes gentilia, sterni

Rure iubet, ignisque terit nihil ore sonantes

Munera ni Christi; lignorum robore trito,

75

Plumbea plumbens, annectit quo pondere agonis

Pondera ponentur: coelorum ad culmina surgunt;

Corpora Ioannes venerando presbyter actu

Dat Petri ad nymphas ubi coelica dona ferebat.

Interea sanctum custodia longa ministrum

80

Cingebat fessis Cyriacum robora dantem,

Oppressis columen, septis caligine lumen.

Principis at saevi soboles Diocletiani,

Flamine vesano fervens Artemia diro

Perculerat patrem furibundi vulnere cordis;

85

Ipse fatebatur daemon nisi voce iubentis

Non se egressurum Cyriaci. Mittitur atque

Nexibus exemptus thalamos penetrare rogatur.

Luctam ingressus init, cum tetro dimicat hoste,

Huncque reclamantem, multamque labore minantem,

90

Pectoris invasi propulsum eliminat antris;

Nec vacuum patitur vas inde patere latroni,

Gurgite quin sacrum sensu renitere fideli

Praestat, et aethereae decorandum destinat aulae.

Solvitur his actis, libertas munere fertur.

95

Nec mora longa orientalis legatio regis,

Post longos maris emersos, terraeque meatus

Romanam sedem petit, imperiique cacumen,

Non belli terrore pavens, non indiga pacis,

Non pacto, augusta non maiestate coacta,

100

Mitia Chaldaici prodens orata tyranni

Romuleum civem quaerentia adesse Sapori,

Non sceptris rutilum, non ostro auroque coruscum,

Pauperis ast habitus Cyriacum vilibus actum,

Contentumque sagis, devotum, humilemque ministrum,

105

Hostem qui nequeunt reges quem pellere pellat,

Regis et absolvat genitam nexu anguis adactam.

Augusto monitus panduntur at ipse iugalem

Barbarico pro suggestu dat abire petitum.

Levites haud horret iter, haud abnuit hostem

110

Promptior in longos oneroso tramite ductus

Ac petit Eoum, regina adhibente veredos,

Cum Largo comitante solum, socioque Smaragdo.

Externas hostem procul insectatus in oras;

Sed nec equo patitur tolli, rhedisque iuvari;

115

Quin baculo contentus abit, superatque iugales;

Ast ubi perventum radiantem regis in aulam,

Auro praecultus rutilante tyrannus egenum

Stemmate contentum vili deiectus adorat,

Invitatque auro penetralia fulva subire,

120

Quis captiva sedens multo non quiverat auro

Iniectis redimi vinclis, exire catenis.

Ingrediente salutifero secreta ministro

Regia, torquetur tortor, vincitur adactor,

Multa gemens et multa querens, dimittere tandem

125

Cogitur, invasam torvo molimine praedam.

Sicque fide replens vacuatam daemone mentem

Membra triumphator coelesti protegit unda.

Proficuum soli nec ita datur esse puellae:

Solvitur haec vinclis, manifesto exempta furore,

130

At pater interno caecoque ligamine liber

Redditur, et Christo pectus dicat hoste piatum.

Nec solus rex sacra subit, comitantur amici,

Bis deni et quadringenti baptismate culti.

Munera sceptrigeri pauper contingere temnit,

135

Praemia magna fidem ducens, pane usus et unda.

Glorifici Persis Cyriacus honore triumphi

Sublimis remeat, capit inclyta Roma ministrum

Egregium; pudet huic bellum conferre tyranno;

Pace frui annuit, invitus fera continet arma,

140

Hunc tamen in solum, quod ei sub munere praestat.

At dilata patris genitus supplere calescit,

Atque vicem patris exercet, veramque paterna

Se prolem feritate probat; furit impius haeres

In pietatis amatores; punire benignos,

145

Devotosque flagrans, Cyriacum tegmine nudum

Opprobrium reliquis cultam procedere rhedam

Praecepit obstrictum gravibus, septumque catenis:

Mitior erravit si quid pater, iste piare

Contendit, famulosque Dei sub agone lacessit.

150

Carpere Carpasio Cyriacum verbere tradit.

Ille furens vincti pice verticis alta nigrare

Perfundit candens picei caput igne liquoris;

Iste ferens grates, offert praeconia Christi

Congaudens, seseque Deo dant dona sodales.

155

Crescentianus unus horum tollitur

Altus catasta, crescit atque tormine,

Tensusque nervis fuste crebro caeditur

Ac membra aratus iugulis irraditur

Dum supernam voce clara gloriam

160

Praefert, adactis incalescit ignibus,

Interque laudes, inter ignes spiritum

Emittit astris luce pura fulgidum.

Hoc ita praemisso, comites custodia claudit.

Quatuor exactis Cyriacus solibus istis

165

Eximitur claustris, suasusque litare profanis,

Solius Domini sequitur libamina Christi:

Attractus nervis caesusque libramine tensis,

Laudibus et precibus regem persultat Iesum,

Carnificemque viri superat patientia fixi.

170

Ille pudore gemens properat narrare tyranno,

Et praeceptori devicta renuntiat arma;

Qui furibunda fremens omnes quos claustra retentant

Cum Cyriaco ensi iugulum dependere mandat;

Atque ita bis deni clarum super astra ministrum

175

Sectantur testes, roseo fulgore nitentes.

Pignora Ioannes senior rapit, abdit humoque

Deponit; Marcellus abhinc, comitante beata

Lucina, celebri comens disponit honore:

Suscipit haec etiam socios Largum atque Smaragdum,

180

Quos dominae capiunt Iuliana et Menica busto:

Fratris tunc etiam affectus Arthemia sensit,

Germani framea capiens coelestia regna.

At Lucina facultates ex asse ministrat

Ecclesiae, traditque domum, qua rite sacrata

185

Lege licet plexa mysteria papa frequentat,

Quo comperto, hostis stimulata mente retractat,

Quid poenae statuat, dum publica bella reputat;

Deputat ergo domum stabulum, patremque ministrum

Iumentis adicit; prono qua corde subactus,

190

Domino illati medicatur vulnera laesi,

Temporeque hic longo gemino dum pabula ritu

Suggerit, ac bifido diversa animalia victu

Perfovet, emeritus paradisi in septa levatur.

Finetenus duro tectus membra inclyta sacco

195

Nocte die precibus divisque vacabat ut hymnis;

Ioannes artus sacer et Lucina recondunt

Aedes Carpasio Cyriaci munere cedit

Saevitiae, ingressus fontem quem papa sacrarat

Obsceni luxu maculat sordente lavacri;

200

Qua dum scenica cum pravis et foeda frequentat,

Tartareum subiti torvo lethi agmine raptus,

Complicibus iunctis, descendit ad usque profundum

Sic pia clausa domus diris, intranda benignis,

Terrorem saevis adhibet, solamina iustis.

 

2. de sancta Lucina et sociis eius

Sanctorum plures Lucina beata fovebat,

Cui coniux Pinianus, opes et praedia linquens,

Vt Sisinnius ac pariter Diocletianus,

Grandine saxorum pressi, Florentius atque

5

Congaudente piis ab eo data busta capessunt,

His quoque susceptus meritorum fulget honore.

Imbuit hanc martyr sublatus ab ore cloacae,

Temperet egressa ut proprias ieiunia vires,

Corpore dote nucis gerula cornice referto,

10

Parva daret vini cui sorbitiuncula curam,

Quam penes eductis iam fratribus alma Beatrix

Simplicio gemina ac Faustino luce nitebat;

Queis vario sub agone poli penetralia nactis,

Corpora verticibus Tyberinis abdita nutu

15

Redduntur patefacta Dei quae Crispus honore

Ioannesque levant celebri iunctaque sorore

Debita militibus dependunt munia mactis.

Ast inhians quidam contermina rura piorum

Subdere vicinis propriisque annectere fundis,

20

Ad fera fana Beatricem Lucretius urget.

Quae scelus exhorrens clamat: non libo profanis,

Altithroni cultrix Domini; sic carcere trusa

Dum retinetur ab infesto divellitur hoste:

Praefocata nigris sub nocte latenter in antris.

25

Quam fratres secus explicitos Lucina receptat.

Ambitor rus ingrediens, indebita gaudet

Pervasisse colens opibus convivia raptis;

Quo securo epulis laute recubante sinistris,

Parvulus avellens os matris abcolere clamat:

30

Audi, Lucreti, post caedem invasa capessis.

Traderis en hosti infelix possessio factus.

Acceptus sub voce feri laqueamine lethi,

Prandia perturbat patinas et pocula miscens,

Tartaraque irrumpit, flagris agitatus erynnis

 

3. de sancto Ioanne et Crispo

Ioannes Crispusque, ubi plura decore nitenti

Pignora iustorum natali tegmine condunt,

Ipsorum macti meritis, capiuntur in astris

Quorum sede pia mandarant corpora glebis.

5

Ipse etiam dives sanctis qui multa ministrans

Servierat Thrason, gibbo cedente cameli,

Limina transit acus, gratumque expertus agonem

Martyribus coniunctus abit palmamque capessens

Cum sociis gemino petit aurea regna triumpho.

 

4. de sancto Erasmo

Multa quidem quaecunque loci celebrata trophaea

Hoc fervore micant. Quanto cumulatius arva

Credimus Ausoniae rutilo radiasse nitore,

Tunc bellis clarum Campania pandit Erasmum,

5

Pontificem dignum, crebro sub agone probatum.

Grandine quem plumbi quatiens Diocletianus

Invenit ut validum, valido dat verbere rursum

Mactandum. Rigido tritus qui robore sylvae

Invictus victo superat tortore flagella

10

Arctatur coluber: Varia exercere palaestra

Athletam meditans, vario parat unguina fotu,

Diversas rapido species simul igne resolvens,

Resina, plumbo, cera, pice, sulphure, olivo

Permixtis; talique retecta liquamine membra

15

Respergit, disquisitos non passa calores;

Stat pius illaeso spectacula corpore praebens,

Tutorisque fidem mirantum cordibus addit.

Carcere vallatus magno quoque pondere ferri

Depressus posthac dira obsidione tenetur.

20

Missus at aethereus summa delabitur aethra,

Largiturus opem testi pia bella gerenti:

Vincula dissolvit, patefactaque limina reddit,

Educit tenebris raptum, dat abire solutum.

Sic, dum plura gerens populis miranda lucrandis

25

Oppida, rura replet factis insignibus, ales

Fama palatinis etiam notat auribus acta.

Iamque triumphator proceris virtute prioris,

Culmen in alterius mandatur inire duellum

Laude lacessitus raptat quem Maximianus

30

Suppliciisque agitat variis duraque palaestra

Exercens, aeris lorica inducit adusta.

At flagrante nitens tunica stat nescia martyr

Membra gerens ignis, spretoque ardore coruscat

Vi supera; recrudescunt tormenta, redactae

35

Praemissae refluunt species fervoris in olla,

Miles et ignipotens flammatis mergitur undis,

Quas tepido veluti fotus, gaudensque lavacro,

Cuncta simul superans molimina dira triumphat,

Egrediturque alacer, divoque levamine tutus,

40

Eruitur duce sidereo, campana peragrans

Arva, fidemque piam multorum in pectora plantans,

E tenebris plures ad veri lumina ductat,

Sicque Deo iussus celebres consummat agones.

 

5. de sanctis Sossio et Ianuario

Aulae ministrum coelicae hac tyrannide

Misena clarum praeferebat Sosium

Qui sanctitate, dote qui prudentiae

Iuvenile robur protegebat strenue.

5

Quare beatus saepe Ianuarius

Benevento ab urbe qua nitebat pontifex

Hunc visitatu sublevare sueverat.

Vnde et petitum clara Christi dogmata

Domini sub aula dum citantem respicit,

10

Cernit comantem abire flammam vertice.

Solusque tali convibratus lumine,

Mox exiturum praedicavit martyrem.

Haud immorata, haud ducta longum famina.

Pauci rotantur post prophetiam dies,

15

Et ecce, tentus dum astra levites fovet,

Levare solers vincla vates advenit,

Atque apprehensus fit palaestrae particeps.

Haerent sodales optimi, diaconus

Honore Festus, lectione et clius

20

Desiderius. Hi, saeva post ergastula,

Mulctam subire destinantur verticis,

Qui praestitutam dum terunt lethiviam,

Cumulantur aucto dignitatis ordine.

Puteolana nempe ab urbe Proculus

25

Levita fertur cum duobus obvius

E plebe iustis (hique Acutus, Eutices)

Isti rogantes cur necem iusti petant:

Vbi probantur plebis almae nobiles.

Simul iubentur colla secti occumbere;

30

Pariterque septem caede plexi compare

Rapiuntur acti gratiae praedonibus,

Variique cives busta dant tribulibus.

 

6. de sancto Domnino

Iulia Caesarei procerem primumque cubilis

Domninum fera vitantem consortia regis

Felici hospitio capiens, mox laeta triumpho

Persultat: rabies quem consectata cruenti

5

Carnificis, rapit, aethereis gladio erigit astris.

 

7. de sancta Barbara

Tuscia tunc vidit certans ut Barbara virgo

Clara trophaea tulit, genitor Dioscorus arcta

Quam longum obsidione terens dat praesidis irae,

Qua nudata flagris crude divellitur atris,

5

Dumque manet stabilis nervos et taurea ridens

Fricta recrudescunt hircina vulnera palla,

Inde recepta antro coelesti luce levatur,

Costarum applicita flammatur lampade cratis;

Malleus incutitur, capitis libratus in arce;

10

Praescissae diro tenerae caesore mamillae,

Stigmata deinde crucis nudare retecta plateis

Ducitur, atque diu truculenta caede resecta,

Culmina sortitur iuguli mercede superna

 

8. de sanctis Secundo et Alexandro

Castra etiam scrutabantur, quo si quis in armis

Christicola inventus, nomen legemque professus,

Aut nece Caesareum, aut satiaret thure furorem.

Lapsacidas inter proceres tunc forte Secundus

5

Nomine deprensus, reliquis virtute priorem

Coelestis quem fecit agon, post vincla, tenebras,

Perpetuum specimen caput ense recisus adivit.

Huius Alexandrum legionis in agmine sacra

Sidereae audierat luctae sumpsisse tyrannus

10

Ritibus appositis petit hunc libare profanis.

Is coeli convexa tuens: "Mihi gratia talis

O utinam praestaretur quo vana repellens

Sensibus ista tuis et vertere corda valerem!

At tueor putridum, video insanabile vulnus.

15

Me quoque qui cunctas vocat ad sua munera gentes.

Consiliis at parce feris, Satanaeque suasus

Linque tuos et pange malos quae gesseris actus,

Viventemque Deum qui condidit omnia nosce."

Motus ad ista obici Caesar iubet arma neganti

20

Invitumque sacris raptumque litamine cogi.

Ille fide fretus, colubri praecepta refutans,

Confundit torvos interno robore vultus,

Mensam calce petens, glebis superaddita miscens.

Mox furor hunc frendens ultore dat ense feriri;

25

Stat trepidus ferro nutans titubante satelles;

Quem ferus increpitans iudex succendit inertem.

"Huius (at ipse) caput pro me mons magnus habetur,

Vnde tremor membris, horror mihi sensibus actus."

Ille alios adhibet, plures ciet unius ora

30

Qui resecent; properat martyr, gaudetque resolvi

Procumbensque genu telluris ad ima volutus,

Mucronem petit ac prona cervice capessit

Sed prece praemissa mactusque iit ardua castra

 

9. de sancto Theodoro

Theodorus validis staret cum miles in armis,

Strenuus altithrono pendebat munia Christo.

Crimine quo raptus celsa ad praetoria fertur.

Iura Dei fassus, differtur vertere sensus;

5

Irrevocanda tenens aeterno pectora vero,

Sistitur Aeneadum censendus regmine legum;

Agnitus infrenis, cohibetur carceris antris.

Ostia signantur, sed non solamina diva

Arcentur claustris relevato; visibus altis

10

Iudiciis restauratus, trabe tollitur altus

Vnguibus excisus, ferroque insectus ad ossa,

Costarum cratem lacerata carne renudat.

Inde rogo data victorem sententia prodit,

Qui vexilla crucis rapiens partos petit ignes,

15

Cleonicumque sequi vestigia fortia mandans,

Glorificansque Deum, mentis litat ignibus ignem.

Funera devote Eusebia satagente coluntur.

 

10. de sanctis Victore, Felice atque Nabore

Victor canitie fideique decore nitebat,

Sanguine qui Maurus, primisque fidelis ab annis,

Caesareas animi decorabat honore phalanges.

Felicis patria civis civisque Naboris,

5

Africa quos caesos urbi dat Mediolanae.

Caesare compulsus fanis impendere honorem,

Victor perduransque pius fera robora vincit:

Lignorum tritus longum, ignarusque dolorum,

Stansque expers ignis, plumbi perfusus ab undis,

10

Augusti gladios sic post tormenta triumphat.

 

11. de sanctis Carpophoro et Abundantio

Maturitatis hoc calore copiam,

Carpophorus aucto percipit Abundantio,

Spoletum agone qui venustant gloriae,

Prior sacerdos ac minister subsequens.

5

Pro laude Christi nam subacti fustibus

Primum, inde tetro mancipantur carceri,

Potus negato vel cibi solamine.

Ductore at inde proferuntur coelite,

Semenque verbi in arva spargunt pectorum.

10

Rursumque tentis ora saxeus rigor

Tundit; levantur hinc eculei culmine;

Fortesque diro dum probantur tormine

Iterum tenebris ingeruntur horridis.

Queis macerati, ac praeparati laureis

15

Tandem ense caesi celsa scandunt sidera.

 

12. de sancto Gregorio martyre

Tunc et beatus sic subegit presbyter

Anguis furorem lividi Gregorius.

Cui Flaccus (inquit): "Tu rebellis principum,

Temptor sacrorum tunc restas numinum?"

5

At ille: "Nosse si velis constantiam

Qui me creavit e luto Deum meum

Ab inchoante non relinquo infantia."

Sic perseverans in fide fortissimus

Dilancinatur, dorsa tritus fustibus,

10

Nodisque versi venter actus vellitur;

Dein ligatus crate palmas ac pedes,

Arctatur ignis subter aucto pabulo.

At mox soli coacta divellit tremor

Qua parte lapsa civitatis occidunt

15

Super trecentos sacra dantes delubris.

Ferro hinc onustus atque septus carcere,

Levatur usus coelico solamine.

Genua inde carduis atteruntur ferreis,

Latusque utrumque flamma torret lampadum,

20

Dicente sancto teste saevo iudici:

"Si perdis omne corpus, haud me deseret

Mediator almus qui benigne perfovet,

Sanat, reformat nostra Christus viscera."

Tum tractus amphitheatra spargit sanguine,

25

Sectusque colla gaudet alto culmine.

Diris vorandum corpus obiectum feris

Intaminatum et dente et ungue permanet.

Reposcit inde pignus almum femina

Pietate fervens martyris Abundantia.

30

Gratis sed obtinere quod nequiverat

Triginta quinque sumit aureis datis

Honore condens quo decebat martyrem.

 

13. de sancto Sabino episcopo et sociis eius

Triumphat hoc Sabinus aestu pontifex,

Qui disciplinis nobilis coelestibus,

Sensu pius, sermone facundissimus,

Venustiano tentus adstat praesidi

5

Iunctis sacrae Marcello et Exuperantio,

Arae ministris, pluribusque clericis.

Cui praeses obdit aureum Iovem suum,

Ad supplicandum veste fulva fulgidum.

Hoc ille sumpto vota Christo dirigit,

10

Deoque trito dorsa terrae percutit,

Et comminutum dissilire proiicit:

Venustianus hinc furore fervidus,

Manus recidit proterenti numina,

Comites catastae lancinandos applicans,

15

Quos dire acerbis maceratos fustibus

Saevis secando sulcat atrox unguibus;

Post igne tosti confitendo gloriam

Christi beatum in astra legant spiritum,

Danturque lymphis membra mersa gurgiti

20

Quidam vividarum persecutor gentium,

Iuncto sacerdote, alma tollit munera,

Viamque iuxta lecta ab undis collocat.

Praesul Sabinus carceri detruditur,

Devota servit cui Serena, lumine

25

Captum nepotem Priscianum quae dolens

Perducit eius sublevandum tegmine.

At trunca, clausos praesul orbes brachia

Super coaptans, flammat exstinctas faces,

Oratione clara fundens lumina.

30

Virtute visa subditi custodiae

Pii datoris competunt vestigia,

Mox fonte loti consecrantur undecim:

Quae nuntiata dum patescunt praesidi,

Languore lippum quem coquebant lumina,

35

Vt nec cibus, nec somnus huic captabilis,

Mittit iugalem cum duobus liberis

Poscens Sabinum adesse, venire e carcere,

Pedesque visi cum dolore et lacrymis

Petit recisi, dando poenitudinem;

40

Lamenta coniux auget, atque filii

Sacro dicari se petentes gurgite,

Intinctus unda pelve ut exit candidus

Praeses, dolorem haud sentit ullum luminum.

Annuntiantur haec patrata Caesari,

45

Qui raptus ira dans Sabinum tormini,

Venustianum capite plecti praecipit;

Quem cum iugali ac liberis fert Lucius

Letho tribunus, nec rogatum iudice,

Spoletum in urbem qui Sabinum dirigens,

50

Caedit beatum dum dat astris spiritum;

Glebam Serena quae manus aromate

Condiverat complexa vitri dolio

Domi receptans moenia secus collocat.

 

14. de sanctis Felice et Fortunato

Hoc fervore triumphantes Aquileia vidit

Felicem ac Fortunatum, caro, gratia fratres

Quos dedit, at Christi ferro praeconia necti

Prodiderant; quique Eufimii sunt praesidis acti

5

Huc rostris, ubi dant Christi fortissima laudis

Robora. Qua pectus furiati iudicis ira

Oppletum, tela in testes crudelia torquet,

Applicat, appenditque feris cruciatibus arctos,

Mente quidem celsi tolluntur honore catastae;

10

Lampadibus latus appositis urentibus ardent,

Quae tamen almorum divino carmine frigent;

Vincunt igne animi flagrantis lampadas ignis;

Viscera perfusi, ardentique liquore madentes,

Flammas interimunt hymnis, oleoque superni

15

Vnguinis exsuperant ignes ferventis olivi;

Perstantes in laude Patris sine limite fortes,

Vrbem extra ducti fluvium secus urbis alumnum,

Verticis e multa capiunt coelestia regna,

Et ferro expliciti subeunt fastigia coeli.

20

Nocte pii sublata viri sacra membra receptant.

Aulaeisque obnupta novis, et aromate condunt.

Pignora chara referre viros Vicentia mittit;

Nisibus at coeptis obstans Aquileia sancti,

Tandem agitata piis sopitur pugna querelis

25

Pacto iure caput capiens Aquileia sancti,

Felicis, Fortunati simul ossa capessat,

Pectora Felicis caput et Vicentia fratris.

 

15. de sancta Afra

Traditur hac rabie procerum perpessa furorem

Afra Dei cultrix, Zabulique erepta rapinis,

Hospite Narcisso sublata libidinis antro,

Lumine coelesti squaloribus eruta coeni,

5

Solis uti radiis sordens uligo fatiscit.

Quam sacer aggressus laqueis eduxit Averni,

Subversaque lupae cavea Christi edidit aulam,

Nec solam evellit; famulae comitantur amicae,

Quamque sequebantur furiis, pietate sequuntur:

10

Digna vel Eumenia, spretoque Euprepia luxu,

Lampade nocturnas diva superante tenebras;

Qua lustrante etiam mater se prole trahente

Hilaria ascitur cultum confessa profanae

Cypridis, addictam cui fert contamine gnatam.

15

Vnde gemens hostis, praedamque amittere moerens,

Tristes induitur vultus, aegerrima praefert

Ora, nigrans elephantinae scaber ulcere pestis,

Vimque pati queritur, proprii dispendia iuris

Ingeminans, nec posse dari sua vascula Christo,

20

Cogitur at nolens Iesum, adstrictusque fateri,

Pro noxis Dominum peccatorum ultima passum,

Accipit aequa sequi servum possessa petentem

Tutoris, propria Dominique reposcere iura,

Qui furem subigat, captiva talenta reportet.

25

His ille oppressus, bellique tenore subactus,

Ad versuta precis fraudem detorquet agonis,

Posse referre potens animam vel retibus unam:

Attollunt praemissa animum, solantur egenum.

Roboris elatus iam spem consumit inanem,

30

Furta dolosque sacer calcans ligat ore latronem

Iurantem proprio, praedam mox enecat actam

Ni Christo penetrare imam iubeatur abyssum.

Munera constricto praesul depacta resignans

Lethiferum lethi tradit sub iura colubrum,

35

Colluctantem angore terit, fontem rapit angui

Ipsius in charum vertit tela hostis amicum:

Sordibus emaculans captata monilia purgat

Sanctificans animas pia post ieiunia lotas

Hilariam genitamque, ancillantesque puellas,

40

Plures praeterea affines charosque sodales,

Ecclesia instruitur, templo sacer ordo dicatur,

Presbyter et Zosymus sacratur avunculus Afrae,

Dispositoque pater clero petiisse Gerundam

Fertur, ubi martyr iuncto Felice triumphat.

45

Afra beata piis pravas largita crumenas

Pauperibus, secura crucis sectatur honorem;

Capta manet fortis; nec desperatio, nec vis

Hanc a spe removere valent, vel laude superna

Mente petit prona tormenta, amplectitur ignes,

50

Exsultat, gratesque litat circumdata flammis,

Hostia viva Deo nitet, hostiaque ignibus exit;

Hostia fit, nec tanta focis purgata probantur

Membra; recepta rogo mater famulaeque beatae

Haec tumulo dum rapta locant ipsaeque merentur

55

Emeritam splendore sequi, coelumque per ignes

Ingressae Domino perfecta holocausta feruntur.

 

16. de sancto Eusebio

Eusebius, post Marcellum ius excipit almum

Vrbis Romuleae: Christi pia sacra venustans,

Diruit hic pressitque haereses, et ad aequa redegit

Prava per obliquos errantia corda Meandros;

5

Sicque nitens meritis consortibus additur almis.

Nec mora Melchiades sequitur, decorique probatur

Esse piis, terrore ferox apparet iniquis;

Perversos retegit; festis ieiunia solvit;

Ecclesiam socians sacrato munere ditat,

10

Nec patitur scindi, Christi sub amore ligari

Enitens mentis quae post monumenta fidelis

Emicat emeritus coelesti sede receptus.

 

17. de sancto Timotheo

Patre sub hoc Romam veniens urbe Antiochena

Timotheus, Christum per compita, per fora pangit,

Dapsilis hunc iuvenis sanctae pietatis amator

Silvester, cupiens attollere laudibus ardet,

5

Plurima qui postquam populorum corda sacrando

Continuo hic anno Christum, et quadrante fatetur,

Tentus laude crucis praefecto traditur urbis,

Verberibus sectus, longo squalore catenae

Tritus, ac invictus mulctam ter iudice sumens,

10

Fortia suppliciis solidans ter pectora saevis,

Morte sequens Dominum saevis in funere mixtum,

Probrosos inter capitali caede coruscat,

Vt spinas inter rutilans rosa fulgurat hirtas.

Intempestivo Silvester noctis abacta

15

Membra domum referens, papa cleroque vocato,

Martyrium excubiis, divis quoque dedicat hymnis.

Corpus humo mandat proprio veneranda Theonem,

Asciscens horto secus inclyta pignora Pauli,

Cui pro discipulo socium cognominis addit,

20

Basilicaeque domu venerabile funus honorat.

Deficiens praefectus in hunc, in pectora torquet

Hospitis arma pii, dimissa talenta reposcens

Poenis impliciti, vincto graviora minatur

Nec postquam addiscit non adduxisse crumenas

25

Punctum, sedet ira fremens, invisaque iura

Nominis obiectat, terrens sacrare sacella

Ni petat, efflabit tormentis caede propinqua:

"Suppliciis (Silvester ait) hac nocte labantem

Famina diva ferunt animam de sede revelli

30

Cordis stulte tui, quo pectora torva resultas,

Protinus aeternae subiture pericula mulctae,

Vt caesos gaudere videns sine fine gemiscas,

Et quae inflixisti sub puncto, intermine sumas,

Infelix quos punisti tuerere beatos."

35

Tarquinius dapibus discedit inane replendus;

Silvester ferro properat sub honore premendus.

Interea poscente pio, prandente severo,

Iudicium summa rectum procedit ab aethra,

Gaudiaque in poenam, poenamque in gaudia vertit.

40

Denique deliciis ventrem infarcire paratis

Gutturis annitens avido praefectus hiatu

Os piscis rapiens incauta fauce volutat,

Interius raptare volens conamine nullo

Proficit egerere, assurgens nisu urget inani,

45

Methodici, empyrici, logicique dolore iubente

Acciti, nulla gaudent ratione medendi:

Carmina nulla valent, nulla experientia prodest

Tortus et ad medium noctis horroribus actus,

Tetram tartareas animam demittit in umbras,

50

Ad poenas poenis, cruciatibus ad cruciatus

Cogitur, ad tenebras mundi de luce superbus.

Eximitur tenebris, exitque ad lumina iustus.

Ducitur ille rogo qua verbera voverat hora,

Privati Dominum iuris plangente tumultu;

55

Ducitur iste domum, quo tempore saeva putatus

Flagra subire, poli toto plaudente senatu,

Victorem quoque livores reverenter adorant.

 

18. de sanctis Marino et Almachio

Innumeros usque hanc urbem compsisse triumphos

Accipimus, postquam praecelsa insignia Christi

Huc Petrus Paulusque ferunt, larvasque fugantes,

Signa superna crucis rutilare in moenia praestant.

5

Non intantum apicem prisci vexere parentes

Romam lite truces, fraterna caede madentes;

Non Numa, non Dacii, Marii, Camilli,

Bruti, Scipiades, Cicerones, sive Catones

Non reges, proceres, non annua iura gerentes,

10

Non orbis Domini mundi fulgore potiti;

Quam quot praetulerant regnis ad summa relatam,

Tot simul addixere iugis ad saeva subactam.

Queis hanc signiferi crucis athletaeque potentes

Solvere compedibus certant, coeloque coaptant,

15

Diversis ducibus multoque ardore nitentes.

Ex quibus Onesimus, Pauli sub vincula gnatus,

Verna Philemonis, famulus sed munere Christi,

Quondam durus hero, post ipsi et pluribus aptus

Propria quem magnus commendat visere Paulus,

20

Pontificemque sacrans delegat semine verbi.

Pastorem hunc Ephesi memorans Ignatius ipse,

Hunc sibi doctorem praefert charumque magistrum,

Inque eius praestare greges hortatur amore:

Magnificans Dominum tali qui pro duce caulas

25

Servandas retinere dedit, quem Roma petitum

Nube premit lapidum, conditque sepultum,

Nec retinet longum, sedique gregique remissum.

Hic etiam occurrit clarus virtute Marinus

Almus et Almachius, valida qui mente furores

30

Indocilis vulgi spurcasque redarguit aras

Qua solitum insanire die libamine nugis

Anno plus reliquo; dumque atra recidere tendit

Cordibus atque calet stolidis avellere dira,

Mystica quo festo data circumcisio Christo,

35

Bacchantum furias in se rotat, atque furentes

Tot turbas prohibens solus, tot millibus unus

Obsistens ratione feros, pietate severos

Aggrediens vesana animis avertere torvis

Enitens, gladiis grassantibus appetit atque

40

Sordibus indignatus adit coelestia dignus.

 

19. de sancta Agnete

Inclyta nobilitat venerandae virginis Vrbem

Agnes fama, decus tenero quae nacta sub aevo

Martyrii, tumidos mundi calcavit honores.

Haec dum lege Dei pueriles consecrat annos,

5

Summis mente vacans studiis, specie terit alti

Sanguinis impubem, praefecti patris alumnum,

Qui gemmas, aurum, pretiosa monilia ferre,

Divitias, pompas, famulos, agrosque, domosque

Prodere, dotalem donis, precibusque parentes

10

Muneribusque petit. Virgo haec ut stercora ducit

Serpentis velut ora proci capit; aethera terrae

Praefert; Aeneadum rectori, stemmata Christi

Praeponens; aurum, gemmas, redimicula, vestes

Spernit honore poli, gemmanti lumine cultam

15

Se memorans, sponsi thalamos melioris, inisse

Nobilitas cui praecellens, potiorque potestas,

Pulchrior aspectus, prae nectare gratia dulcis;

Gazarum se addens inopino pondere pactam,

Continuans et opes, et gaudia nescia moesti,

20

Organa, curarum dulcorem mella prementem

Munera, fulgorem, vires, fastigia, numen

Coelicolas subicit; hinc solem ac sidera subdit

Quae bona provideat, praestet quae praemia texit.

Carpitur igne fero iuvenis morboque perustus

25

Decubat, haud perferre valens tam pondus iniquum.

Insinuant patri saevo decumbere gnatum

Oppressum medici; puero replicantur ab illo,

In vanum; a genito frustra, dispersa per auras.

Illa dati inviolata refert iam vincula pacti

30

Permansura, fidem aeterno durare sub aevo.

Praefectus generis sperni se sanguine quovis

Adstupet, indagansque capit Christi ardua ferri;

Laetus at ille tumet, iussis ceu parta furori;

Perstrepit hanc sisti, blandusque minaxque resultat.

35

Illa aequo praestans animo tumidumque piumque

Vno fert vultu, similique rigore perhorret;

Aspera, nec frangunt stabilem, nec lenia fallunt.

Ille videns vacuo labi molimine fraudes,

Arma serus manifesta rapit truciore paratu,

40

Cernensque hanc optare necem, tormenta vocare,

Omnia prae votis hanc temnere dura supernis,

Quae magis horrescat versuto providet astu,

Pelliceoque iubet nudam raptarier antro,

Quodque magis doleat, per turpia ludicra velli.

45

Accedit luctatrici pia gratia Christi,

Tegminaque effusis crescunt per membra capillis,

Densantur raptim crines inoperta tegentes

Corporis, a Christo fusi non unguine creti:

Ast ubi belligerans obscena libidinis antra

50

Virgo subit, lucis subito fulgore coruscans,

Emicat aetherea specus irradiata nitela,

Accedit, magis insolitu pulsante palaestra

Sidera, coelicola, summa nam vectus ab aethra

Congrua belligerae fert indumenta puellae,

55

Suscipit illa stolam coelesti lumine cultam,

Terraeque ignaram, membris at virginis aptam

Coelesti ductrice pia, quo tegmine compta,

Antrum spurcitiae templum fit lucis amoenae.

Ingressi numen superi splendoris adorant;

60

Quoque inspurcari soliti ibant fornice mundi.

Improbus at vivens, castaeque petitor amatae,

Irruit, exprobrans lumen venerantibus almum;

Contemnensque pium divini fomitis ignem,

Irrumpit medias immensi luminis auras.

65

Nec datur indignis decus attrectare sacratum

Impuro manibus; saevo quin daemone plexus

Vertitur, elisaque exspirans fauce necatur;

Postque moras tandem inventus spiramine captus

Innuitur patri, gemit hic solamina rapti

70

Ingeminat †crud† petit at monstrarier actu

Vivifico, non hanc magico saevisse furore.

Illa preces legans coelo, perducit ab antro

Nigrum tartareo, redivivo munere; patrem

Attollit stupidum; clamor diversa frementum

75

Increscit, varioque ardet fervore tumultus;

Innocuam quidam, plures reboare dolosam

Fraudibus haec caecis, lumenque exstinguere divum,

Turbam actor fugiens decreta vicaria suffit,

Exstruitur rogus humano fervore flagrante,

80

In mediasque agitur papulis grassantibus Agne

Laeta pyrae flammas, ignis fugiente calore.

Fervor abit cedens, atrox discinditur ardor,

Ac petit insanos, horrens pia tangere membra;

Solaque tot turbas agit ignibus aequore vasto

85

Virgo loco nec mota Deo quo vota profundit.

Flagrabant flammis fremituque furente phalanges;

Illa Deum medios nitet venerata vapores,

Supplicat, immunis cuncti trepidi agminis aestus,

Orans se recipi coelis, gratesque rependit

90

Muneris impensi, cuius prece cuncta residunt

Culmina flammarum, sed nec vapor ullus anhelat.

Ponere nec noscens rabies ignita furorem:

Vertitur in ferrum igne exarmata subacto,

Sicque exempta solo thalamos petit innuba celsos,

95

Lilia mista rosis, sectato vertice vibrans,

Gaudia praelecti radians subit ardua sponsi.

Victrici superis laudes, imisque resultant.

Funera ducentes ignorant flere parentes,

At talem gaudent meruere quod edere prolem

100

Cuius se meritis fidunt et honore levari.

Plebs pia Romulidum veneranda sepulcra frequentat;

Lividus invidia, lethaeoque uritur hostis

Igne; venena coquens, inimicaque pectora flammans,

Incitat insidias devotae tendere plebi;

105

Incessunt armis sola pietate vigentes,

Impugnantque pias telis sudibusque catervas.

 

20. de sancta Emerentiana

Hic Emerentiana virgo virginis

Mactae sodalis educante ab ubere,

Dum fortis atris exprobrat tumultibus,

Plebis resistens improbae furoribus,

5

Lapidum petita nube, tumbam ad martyris

Martyr beatum in astra legat spiritum.

Quae sacro necdum fonte Christo, at credula,

Cruore tincta conservatur proprio.

Elementa saevis excitantur actibus:

10

Tremore tellus comminatur funera.

Coeli serenum densa raptant nubila,

Crepant superna vi fragoris culmina,

Christusque in hostes tela torquet et ignes;

Sternuntur armis bellicosi coelitis

15

Quidam, miserto mentis auctore insciae,

Servantur assertoris uti dogmate;

Cessant tumultus hinc quiescunt turbidae

Rebelliones in sacris conventibus.

Agnes parentes sic sodalem colligunt

20

Dantes sepulcro in arva collactaneae.

 

21. de visione parentum sanctae Agnetis

Dumque pio sobolis celebrant insomnia ritu

Pro tumulo mediae lethaea silentia noctis,

Sorte data fessis ducente laboribus orbis

Lumine praefulgens rutilo splendentibus agmen

5

Virginibus dici aspiciunt quae vestibus auro

Irradiant textis, quas luce intermicat Agnes,

Eximia renitens auri insignissima cultu.

Virginis ad dextram candet nive clarior Agnus

Attoniti supera mortales luce rigescunt.

10

Illa gradum comites paulo defigere mandat

Alloquiturque suos: "Cari exsultate parentes,

Gavisi genitam praeclara sedilia nactam

Nec lugete nigram, optato quae iuncta supernis

Laetor ovans sponso thalamis, molimine cordis

15

Quem toto colui terris." Haec infit et almis

Se recipit sociis, nisuque volante recedit.

Multorum haec volitans crebrescit fama per ora,

Tandem Augustigenae donec post tempora proli

Traditur, ulcerea squalens quae peste fluebat,

20

Mente vigens, gentilis adhuc, at credula veri.

Spemque capessendae properans sortita medelae,

Testis nocte petit tumulum precibusque moratur

Inque moras dulcis correpta sopore quietis,

Agnem solamen cernit sibi tale ferentem:

25

"Crede Deum, constanter agens, Constantia, Christum,

Per quem membrorum celeri potiere salute."

Virgo excita subit sospes, stupet ulcere nullo

Vlceris aut signo per libera membra relicto;

Gaudia fert patri, fert fratribus omina laeta;

30

Vrbs simul exsultat; soli torquentur iniqui.

Illa patrem fratresque petens dat virginis aulae

Membra renitendi mausolaeumque locari,

Tum sibi mandat ibi ut maneat cum virgine virgo,

Fama propagatur, currunt ad dona salutis

35

Vndique salvandi; nullum spes fallit inanis,

Laetantur iusti quaesitam ferre medelam,

Virginitas aut regigenae placet hancque venustans

Fine tenus colit, accumulansque insignia lucra

Plura studet Christo comitum allegare talenta,

40

Asservatque sacram sub religionis amore

Cum sociis Agnem, praesentis ut ora magistrae,

Cuius in exemplo tractant coelestia multae.

Haec ego naufragiis vulsus licet horreo tetris,

Lintre vagans pelago, Ambrosii sed vela secutus

45

Virginibus venerans collata monilia legi,

Quarum me precibus fusca peto sorde piari,

Vt capiam veniae meritis quae non queo dona