1. de sancto Valentino

Luce Valentinus coeli rutilante cluebat

Praesul doctrina, virtute et nobilis alma;

Huic Craton genitum sophicorum fotibus altum,

Viscereae gravido pestis sed pondere pressum,

5

Cui nomen Cheremon, relevandum casibus offert,

Foedere sed pacto, puero quo sospite, Christi

Sub iuga colla ferat, Dominumque sequantur alumni.

Robore corporeo nati mens praedita patris

Eximitur tenebris, implet promissa, sacratur,

10

Cum stipante domu, nec longum summa capessit

Munera militiae, martyr dum terrea linquens,

Aurea sidereae sortitur praemia vitae.

Flagra Valentinus virgarum, et tormina passus,

Carcere detrusus, calcat dura omnia laetus,

15

Invictusque manens sub vasta silentia noctis

Exigitur latebris, caesusque admittitur astris;

Pignoris impuberes glebam furantur alumni,

Proculus atque Apollonius sub noctis opaco,

Ecclesiaeque ferunt propriae, et dant ultima caute,

20

Excubiis qui dum iugibus sacra munera servant,

Tenti, antrisque dati tum quaesitore petiti,

Nec victi stant, blanditiasque minasque ferentes,

Immoti tandem deduntur vertice plecti,

Nec procul exuviis urnam sunt patris adepti

25

Domna, paresque micant gemino hic sub honore coronis.

 

2. de sanctis Antimo et Maximo

Romuleas quoque clara vias portumque venustant

Festa tropaea polique Erebique flagrantibus armis

Queis mundus mundique subacta potentia Christo

Hinc sale, sancte, tuo condita salaria gaudet

5

Anthime virtutum laudisque insignia regis,

Qui factis atque ore ferens super astra fluentis

Ingereris tutus Tyberinis eque procellis.

 

3. de septem fratribus

Tiburtina tegit cineres septem aggere fratrum

Appia Caeciliae testes centum octies addit

Haec quoque Trasitium recipit sub busta Calisti,

Munia qui veneranda gerens, assecla sacrorum,

5

Tempore dum quodam Christi sacra mystica ferret,

Sacrilego offensus capitur, trahiturque tumultu,

Prodere discutitur quid tectum occultius abdat.

Indignum ille ferens gemmas exponere porcis,

Lignorum ac lapidum tanto contunditur imbre

10

Dum mentem coelis capiendam emitteret astris

Nec decus hoc incorporeum subit aethera solum

Corporei quin rapta simul mysteria panis

Excutiunt equidem vestes et membra revolvunt

Infandi, nec sacra valent reperire negata.

 

4. de sancto Bonifacio

Pro meritis decorat Bonifacius aede Latinam

Impensis dominae pietatis honore lucratae,

Qui dum furta tori proprio sudore lavare

Procurant, superi nutu moderaminis acti

5

Decernunt pariter Bonifacius alma levatum

Corpora festinet Christi prostrata decore,

Si fors obsequiis sanctorum ad vota pientur

Spectator properans belli, fit belliger ultro,

Iesum magnificans alieni laude duelli,

10

Magnificetur uti proprii parat impete belli;

Vincula praelambens, vinclis appenditur altus;

Athletas armans, mox capto armatur agone;

Attollens plagas, plagis laceratur ad ossa;

Affixos firmans, calamis infigitur ungues,

15

Praelia ferre movens laete, fert praelia laetus;

Gratificum fervens nequit os occludere plumbum;

Immersumque olla pix fervida laedere nescit.

Suppliciis lanius denuntiat ultima victus.

At tremit abscisso tellus, mons atque trementes,

20

Inque fidem cogens, Christi praeconia pangit.

Iam coelorum epulis gaudentem, labe popinae

Immergi mussant socii, scortoque teneri

Quem rentur, supera inveniunt dulcedine functum,

Mercari sacrata petens, mercede receptus

25

Allata, sacer ipse emitur, pretioque refertur,

Sparsus aromatibus, merito decoratur honore:

Coelicola Aglae res praecursore notatur;

Occurrit non iam famulo, quin serva fidelis

Obvia fertur hero, capiensque optabile munus,

30

Parta sede locat, templumque nitore venustat,

Mundi exempta iugo servorum colla resolvit,

Libertate novans famulos, fit libera vere,

Dum Christi famulam factis se pandit honestis;

Saecli se exspolians pompis, virtutibus ornat,

35

Res terrae largita, Deo, ditescit opimo

Culmine virtutum, signisque corusca nitescit,

Consummansque piis cursum feliciter actis,

Martyris ossa domo, coelo mens inditur alto.

 

5. de sanctis Gorgonio et Dorotheo

Haec inter geminas meruit via pignore lauros

Gorgonii comi, Dorothei et honore sodalis.

Imbuerant comites fidei praestare vigore

Vnde quoque in Christi dantem tormenta tyrannum,

5

Obiurgant famulos, seque hac pietate nitere

Pectore et ore notant; hoc sese fervere cultu,

Omnibus hunc animum sociis, hoc vincere iure.

Luce data hac, totis lacerantur viscera membris,

Pelleque discerpta, sale et infunduntur aceto,

10

Fortiter haec passis cratis substrata iubetur

Igne vaporari, lentoque calescere fotu,

Ne ferat optantes raptim succensio mentes;

Reliquiae sic iam victo tortore flagrorum

Hic superadduntur, vinci si forte coquendo

15

Ossa queant longo tostis ardore medullis;

Dumque pudet fidei vulcanum ardore subactum,

Membra rapi semiusta monens nidore lanista

Erigit arce crucis sustollens luce triumphi,

Eductique astris penetrant coelestia laeti.

20

Raptus et angelico suetis duce redditus aris

Cessa talenta colit quo munere vertice plexus.

Maximus hunc sequitur, cuius vice corda piorum

Roborat, ac praestans validus caede aethera captat:

Membra solum servant solitus quo vota litare.

25

Bassus abinde subit Dionysia sacra refellens,

Atque terit flatu cererem, spiramine divos

Qui sternens tenui, caesus petit ardua coeli,

Sic Fabius longum vinclis et carcere tritus,

Astra sacer tandem conscendit vertice plexus;

30

Victor, et emeritus coeli conscendit honorem

Bis centum hanc comunt quoque sexaginta duoque:

Pignoribus testes quos haec via celat arenis,

Et cui dat famam ventrosa cucurbita clivus.

 

6. de sanctis Luceia et Acceia

Tum comitante salutarem Luceia caterva

Regis, et Acceiae victoria barbara comit,

Qua properant explere, poli se rege vocante,

Zenonis insignis manans iuge gutta palaestram

5

Millia quem sectata decem tres atque ducenti.

 

7. de sanctis Archelao, Hippolyto, Vincentio et sociis eorum

Romuleum ditant etiam pia munera portum

Archelaus, simul Hippolytus, Vincentius atque,

Praeterea plures Quiriacus, et Herculianus,

Enitet hic martyr fortisque, decensque Hyacinthus,

5

Ignibus immersus superat qui incendia laetus,

Inde datus rapidis spumosi fluminis undis,

Incolumis siccae redhibetur in aggere ripae;

Tum gladio sectum servis comitata, capessens

Iulia, rure suo celebri disponit honore.

10

Titulis triumphis lege Christi fulgidis

Notantur istic advenarum martyrum,

Cum Martiale, Aprilis ac sodalium,

Felicis atque caeterorum plurium

Istosque praeter cognitorum uni Deo,

15

Qui circa et infra laude dignis Romulam

Vrbem coronant efferendo fascibus.

 

8. de sancto Sylvestro

Sylvester, cathedrae sortitus culmina Petri,

Patrem se plebis magnis minimisque probabat:

Errantes revocans, sectantes coelica firmans,

Regmine sollicito clerum, populumque gubernans,

5

Res pius Ecclesiae perpensa lance librabat

Indiguis, templi et fabricis, dignisque ministris,

Quos quoque disponens cauto sub honore dicabat

Moribus hos sanctis, supero sale, vestibus ornans,

Atque vacare Deo discreto tempore mandans.

10

Praeterea certamen ei cum gentibus ingens,

Falsa refutanti assertis, et vera tuenti,

Quodque ad id usque datum, manus ut contraria ponat,

Huic bellum cum Tarpeio grassante dracone,

Carmine qui sacro oratus, rituque profano,

15

Igne tamen diro rupis vicina terebat,

Incautos populi suprema peste fatigans.

Convocat ille patres coelestia dona merentes,

Praedicat et ternis ieiunia danda diebus,

Queis precibus castis, votisque insistit anhelis,

20

Parte sub hac Christi ut manifesta potentia gliscat.

Tum pastor visus defert solamina Petrus,

Cum monitis sacri sumantur in ordine cleri

Theodorus senior, ac Felicissimus, atque

Tertius his socius Dionysius, inde ministri,

25

Romanusque, et Honoratus mysteria libet;

His prius annisus posthac descendat agoni,

Additur et quid reppererit, quid muneris edat,

Hostem quo dirum subigens certamine vincat.

Aggrediens init aversa terrente cohorte;

30

Instructus latebram, intrepidusque barathra penetrat;

Appellens tandem rabidi ad spelaea chelydri,

Obtrudensque hostem, valvas sibi ducit ahenas,

Mox chalybis vinclo cyclos, atque ostia munit,

Ferro atque aere luem subdens, et clave coercens;

35

Hinc voti compos repetit spectacula victor.

Anguicolae demum portenta subacta probantes,

Livida proiiciunt exuti pelle ferina,

Candentisque tegi gratantes vestibus agni.

Nec longum cessat, clauso serpente, cerasta

40

Proturbare pios, instigat in arma profanos;

Christicolae divos suplicent edicta propagat;

Queis laceram fervore novo quatientibus urbem.

Qui magis impetitur, sanctus Pater, urbe relicta,

Soractis secreta subit, rurique moratus

45

Cum cleri cuneis reddit sua vota Tonanti.

At princeps quem suasus agit discriminis error,

Constantinus, uti sanetur mente, feritur

Corpore, quemque clephas dira prurigine turpat,

Nec modo foedari infandis dolet ora papillis,

50

Quin properare pavet funesto fata veneno;

Quaerit aruspicibus, quaerit suffragia divis,

Omnigeno explorat conamine iura medelae.

Nulla manus prodest, nullo medicina labore

Proficit, artifices cunctos ars irrita fallit;

55

Ast inventores scelerum, umbrarumque ministri

Invisum tractant facinus, horrenda lavacra.

Crimen inauditum, medicinae dona ferentes,

Insontique lui maculas dant sanguine sontes,

Atque salubre viri multorum funera dictant.

60

Mittitur arva teri, famularum adducitur ordo;

Millia natorum rapiuntur, millia matrum,

Mortis in obsequium matres sua pignora gestant:

Fundendum iamiam nutriunt quae lacte cruorem.

Vt visum superare nefas, data criminis hora

65

Ad necis Augustum spectacula saeva trahebat;

Quo strictis gladiis scelerata lavacra petente,

Obvia turba ruit, nudato pectore matrum,

Passo crine, trucem lacrymarum et flumine mortem

Praegressae, fassaeque gravi plangore dolorem.

70

Exhorret scelus Augustus; tremefacta potestas

Expavet, ac fletus regalia lumina reddunt;

Figitur, et procerum cinctus patrumque corona,

Tactus corda pia mentis probitate perorat:

Seque hominem meminit sub conditione creatum

75

Servorum simili, atque pari qui surgat ab ortu,

Nec causa par esse sui tot millia perdi.

Servati in tumidos iuris reminiscitur hostes,

Subiectisque pudet concessa negare: superbis

Hostibus esse patrem, crudelem civibus hostem:

80

Victores vitiis populorum cedere victos,

Legibus atque reos propriis grassando teneri;

Sicque iuvat virtute feros componere mores,

Vincere saevitia, sola pietate domari;

Contemnit pietas morum consulta sacrorum,

85

Atque dari lacrymis mandantur pignora matrum.

Pectora percellit stupor, ac metus intima pulsat,

Credere nec facili suadetur tramite; laeta

Augentur trepidis solamina, praemia callis,

Adiumenta viae, lamentis gaudia crescunt;

90

Vt quae lugentes invisa ad moenia ductae

Dura resultabant, hilares sua tecta revisant.

Vnde egressa poli pietatis semina pulsant,

Secessus superis proceres a sedibus alti,

Dum sapor angorum properat sedare tumultus,

95

Splendida mittuntur regi duo lumina mundi

Claviger aethereus Cephas et quis fuit alter,

Excoluit totum verbo qui gentibus orbem,

Seque Deique ferunt monitus, finemque furori

Impositum, domitosque animos, et gesta benigne

100

Rectori superum placuisse levamina pandunt;

Seque datum missos reducis consulta salutis:

Audiat ac peragat, nec coelica iussa renutet.

Sylvestrum latebramque notant, et quaerere mandant

Hunc sibi qui valeat conferre lavacra salutis;

105

Moxque vicem studeat talem redhibere Tonanti;

Ecclesiae inflictas curet moderamine plagas

Restituat fabricas, sese spurcamine purget

Daemonico, solum, Deus est qui verus, adoret;

Eius velle sequi toto conamine certet.

110

His simul astrigeram posthac repetentibus aulam,

Imbutus superis affatibus induperator,

Accitum legat divo medicum auspice notum.

Ille tuens rapido Augusti se milite cingi,

Tempus adesse putat capiendae sanguine palmae,

115

Atque monet prompto socios certamen inire

Pectore, gestandaeque crucis vexilla petenda,

Sectandum Dominum exemplis ad vera vocantem;

Sicque Deo se committens, oransque, ferensque

Oscula pacifico subiectos munere firmat.

120

Discipuli fortes patrem comitantur euntem,

Gaudentes pariter plexi mage tormina ferre,

Quam patre seiuncti dapibus recubare caducis

Ast ubi sollicitas perventum regis in aedes,

Tandem hilaris surgit, stupidumque salutat amicum

125

Rex resalutatus; sedes perducit in altas,

Incipiensque actus et coelica visa retexit,

Continuansque rogat, qui dii, quae numina visa

Sint Petrus et Paulus, sibi talia iussa ferentes.

"Hic pater est unus, colimus quem ritibus almis:

130

Omnipotens coeli, terraeque, marisque creator:

Vnus et ipse Deus, qui viribus omnia replet.

Istius Petrus, Paulusque sciuntur alumni,

Qui Christi divina Dei gentilibus istic

Monstrarunt, orbemque pio splendore venustant;

135

Hinc testes Domini, primique in sede superna

Sanctorum asciti, coeli decorantur in arce,

Summorum summi procerum Omniregentis amici."

Caesar ad haec: "horum vobis num livea vultus

Exprimit?" Ostendique sibi argumenta reposcit;

140

Visorum intutus papa monstrante figuras:

"Verius haud quidquam hos (inquit) mihi iussa dedisse,

Te mox ascisci, debere lavacra salutis

Te nobis nostri, quibus ulcera cuncta fatiscant."

Laetus ad ista, sacer fidei fert ubera regi,

145

Hortaturque fidem prompta comprendere mente.

Credere se ille refert, ideoque vocasse patronum

Huius eum legis, ritus quo iure capessat.

Dictantur mox mansueto praecepta tyranno:

Tironique, novo submittere colla parato,

150

Arida pro dapibus dantur ieiunia summis;

Hircinoque flagrans ostrum mutatur amictu;

Amplivagi pro lascivo fulgore palati,

Invia mandantur stricti secreta cubilis;

Pro pompis, pro iudiciis crudelibus, alma

155

Ore triumphantis resonet confessio Christi.

Lamenti gemitus mulctati sanguinis error,

Delubra claudantur; larvarum liba facessant;

Debita pauperibus fisco donentur ab omni;

Vincula carceribus tota reserentur in urbe;

160

Exsiliis etiam, et variis cruciatibus acti

Solentur venia; dentur solamina fessis;

Legentur digni digne haec ad agenda ministri.

Excipit Augustus, fida quoque mente retractat,

Et Christum verum Dominumque Deumque professus,

165

Vana probans simulacra, crucis signacula sumit

Pontificisque manu insignis catechumenus exit.

Papa sacris cautus ducit ieiunia laetus,

Ecclesiamque pio sibi iungit adesse labore,

Ritibus explicitis per vota celebria dignis,

170

Conscia surgentis Christi instat vespera felix,

Eductura nigris altissima sceptra tenebris,

Fonsque perennis aquae praecelso munere lymphae

Fontem implet, pestes exstinguere non modo mentis,

Corporis at valido morborum dira levare.

175

Summus it antistes summum sacrare Toparcham,

Ille Dei summi virtutem fassus herilem,

Sordibus impuris, saevisque renuntiat aris;

Tingitur et sacris trino mersamine in undis,

Et subito coelis ad vota, ad praesulis orsa,

180

Lux radiat celebris superans rutilamina solis.

Tum crepitus fontis stridentia frixa resultat,

Quo surgens lotus rex mente ac corpore mundus

Egreditur salvus, Christi visa ora professus.

Mente nitet purus, pueri micat ore serenus;

185

Mens intus splendet, foris ac caro fulgida candet;

Gaudet at eximia donatus utrinque medela.

Candida sumit ovans, et legibus alma propagat:

Hunc debere coli laetus qua tenditur orbis

Qui sibi saeva fugans tribuisset laeta salutis:

190

Hunc qui blasphemet punitio digna sequatur:

Christicolae afflictor census sectore prematur:

Romulidum papam veneretur episcopus omnis:

Si reus Ecclesiam petat, ut censore tegatur:

Praesulis annisu modo templa locentur in urbe:

195

Caesareae fabricas decimae redigantur in almas.

Albis depositis, ardentia ut ostra resumit,

Mundus et incolumis Petri mausolea visens,

Sternitur in faciem, capiti diademate dempto,

Et lacrymis stratum Tyriosque infundit amictus,

200

Seque reum memorans sancto de sanguine fuso,

Excibat populi fletus gemitusque sonantes

Mixto pangentis luctu nova gaudia laetis.

Rex servile aggressus opus, chlamydisque nitorem

Reiiciens, insueta petit, fossorque bidentem

205

Arripit, et glebas prono conamine vertit,

Atque viam pandit sacri fundamina templi

Qua figantur apostolici, quo curvus honore,

Egesta fundamenti scrobe rite locandi,

Bis sex fert humeris cophinos tellure gravatos.

210

Curriculo residens aulam hinc cum praesule scandit:

Altera lux terras roseo spargebat amictu.

Sanctus et Ecclesiae sacrare palatia surgit

Rex Lateranensis fabricae, passimque revelat

Altithroni iuga sub Domini se colla dedisse.

215

Lege data pauper si quis se subdere Christo

Deligat, ut vestem capiat candore micantem

Munere Caesareo solidosque decem geminatos.

Accrescit Domini messis, populique, nitentes

Sacra Dei summi, linquunt scelerata sacella;

220

Millia candentum renitent duodena virorum,

Infantum praeter matrum quoque debile vulgus,

Quorum stat numerus coeli mensore libratus.

Romulidum Patribus fidei fugientibus alta,

Haud sinit Augustum Pater indignarier almus.

225

Ille throno residens aulae plebemque patresque

Lumen in aethereum radiantibus excitat orsis:

Non debere deos testans dicive colive

Qui manibus fiant hominum, tueantur et actu,

Quos conservandos restaurent casibus actos;

230

His se coniicere indignos placamine divo

Qui reparare queat tritum et revocare salutem;

Quodque in se factum liquida stet luce probari,

Artificem Christum ritu venerarier aequo,

Vnde superstitiosa petant iam numina finem,

235

Solus adoretur qui cuncta quit edere solus;

Qui servat dignus, non qui servatur, honore;

Sit caecis visus †ianime† imperitetur

Auditus; desistat ab his sapientia nostra;

Eclesiae pateant Christi, quae iura profanis

240

Flaminibus servata, piis sint cessa ministris.

Coepimus ergo operam Christi, quo regia templo

Nostra micet, videat passim romana potestas

Nulla subesse animo dubii vestigia nostro.

Conclamant ad dicta Patres, fortesque Quirites,

245

Christum attollentes, claudique sacella petentes,

Templa patere Dei Christi, qui verus et unus,

Praestitit Augusto subitam sine more salutem:

Vrbe repellantur Christo vincente profani.

At moderator ad haec pandit qua mente colenda

250

Iura Dei, quae corde flagrent, quae sponte petantur;

Invitus nullus, nullus subigatur adactus

Censeat ultro animus iustum, deliberet aequum,

Quod verum inveniet sumat ratione librata.

Hanc omnes vanis etiam laudare subacti

255

Legem quae nullum impellat nullumque repellat.

Vrbe coronata Phoebi lux lampade multa

Vincitur, Ecclesiam gratantia gaudia replent.

Sanctorum rutilo ornantur splendore sepulcra;

Exsiliis trusi claro sub honore vocantur,

260

Quique sua laeti patria gaudente recepti,

Regis et asciti meritis venerantur amici.

Interea genitrix Augusti, femina veri

Scrutatrix, Helena partes lustrabat Eoi,

Bebrycias peragrans urbes et regna Pelasga,

265

Quae dum monstra Deum venerari cauta renutat,

Deligit astrorum regi famularier uni;

Vnde favens veteri Iudaea litamina sectae

Censebat sectanda, monetque hortamine natum

Sumere Mosaeam priscorum tramite legem,

270

Haud credi debere Deum cruciatibus actum,

Ast illi divum medicamina laeta repulsa.

Gnatus ad haec, summo sese moderamine vectum

Culmen in eximium tractans, praecedere mentem

Humanam, ut coelum, terras, divina fatetur,

275

Nec quem delegit defendere numine cultum,

Ne tam praecelsi ritus sibi conferat ausus;

Doctores at Christicolae, gentisque vetustae

Conveniant certaturi libramine veri

Lege sacra, libris cultus, et dogmate divi

280

Alterna quid praecipuum sit lite revelent,

Cervicem cui summus apex, cui saecula subdant.

Vndique Rabbini, legisque citantur amici

Carnalis, superique gregantur Flaminis hostes,

Culmina sectantum paleas duodena leguntur,

285

Romuleam Graeco Latioque lepore politi

Quique habiles visi scribae legantur ad urbem.

Huc quoque pontifices Christi pietate nitentes

Sedibus asciti variis in bella vocantur,

Dumque legi alterni litis qui summa capessant

290

Censentur Christi famuli, Sylvester in uno

Spem fixus Domino bis senis se obiicit unum.

Pars adversa suis horrens superarier armis,

Haec prohibet tangi; Caesar probat apta triumpho;

Pars inimica suis dum sternitur obruta telis,

295

Aethereus consurgit agon, capiturque duellum.

"Blasphemant stolidi tres nos orare Tonantes."

Papa libris pandit priscis tria Numine summo

Complecti, totumque creasse triformiter Vnum,

Qui sibi nil dispar maiusve minusve receptet.

300

Vno hoc eliso geminus prosternitur hostis.

Obiiciunt Iesum Christum pericla tulisse

Idque peroratum priscorum panditur orsis,

Omnia quae Christo factis implentur in uno:

Promitur adventus et causa rogata laboris,

305

Vtque Dei gnatus hominis susceperit artus.

Haec sacer exponens diva ratione resolvit,

Aemulus et veris tradebat colla tumultus.

Restiterat solus belli conflictibus expers,

At Zoroastraeo nisus molimine Zambri,

310

In quo sacrilegi fiducia summa triumphi.

Exprobrat iste levi ut sociis certamine versis,

Actibus et se, non verbis, conferre palaestram

Poscit, et indomitum quaeri saevumque iuvencum

Virtutem summi valido quo numinis actu

315

Prodit, et audito labatur nomine taurus;

Quod nil ferre queat vivens, nec sufferat auris

Vix haud ulla pati valeat, vel habere notatum.

Exhibito iuvenum multo sudore iuvenco

Cruribus implicito, vinclis et funibus acto,

320

Fraudibus innitens insultat vera tenenti,

Morte probet cultum mandans, vel morte probetur.

Coepta sequi iustus patiens dimittit iniquum.

Ille bovis dirum mussans immurmurat auri,

Labitur atque miser mugitu flamina linquens,

325

Et nece spectantum consternans corda virorum.

Tollitur ingeminans clamor confusa coronae.

Vt leo Sylvester fidens interritus astat,

Nec turbae curat strepitus, nec probra pavescit,

Fixus opem coelis tota quin mente precatur;

330

Tum rogat Augustum vel sera silentia mandet;

Quae voces, ubi iussa premunt, excelsa sacerdos

Ascendens, ad vera piis populum erigit orsis:

Se vitae auctorem, Dominum se ferre salutis

Auribus Ausoniae, caecis qui lumina, surdis

335

Reddidit auditum, mutis affamina linguis,

Dextras restituit mancis, vestigia claudis;

Hic verbo lepras, morbos hic depulit omnes,

Rettulit et reduci defuncta cadavera luci:

Ille Deum sese indiciis patefecit apertis

340

At qui morte ferit, vitam nisi reddere possit,

Supremus non ille Deus: fraudem nam mortis amici

Daemonis hic viguisse liquet, ni rapta rependat.

Aestuat Abracius, cultuque et corde recisus

Iusta nec aure valet patiens, nec sumere mente,

345

Postulat et latrans superasse, silentia poni

Colluctatori belli, neque iura relinqui.

Haud Pater id dignum, priscumque orasse prophetam

Papa refert, Dominum vitaeque necisque potentem

Vt qui morte premat, flabris qui motus reddat

350

Percutiat, sanet, validus moderator utrinque

Vnde probum superas post funera conferat auras

Omnia rite sibi quo credula corda parentur.

Instat ad haec fallens vafer atque silentis poscit

Virtutem repetens pandi solemniter actis,

355

Spondenti vitam attonitus demensque repugnat;

Cogitur at Dominum verum summumque fateri

Flamina qui functo referat, denotat, et addit

Seque suosque sequi cultus insignia Christi,

Si data Sylvestri cedat promissa patrari.

360

Edit papa preces, non murmura surda susurrans,

Clara sed auditu cunctorum vota profundens,

Atque palam Christum auctorem, vitaeque datorem

Invocat aethereumque, haustus repetente iuvenco

Aurarum positos, Numen monstrarier optat,

365

Accedensque ferae nomen proclamat Iesu,

Nomine sub cuius revocatum surgere taurum

Imperat, absolvit laqueis, et pergere mandat.

Protinus exsiliens stupidae miracula plebi,

Laetitiam iustis, moerorem importat iniquis,

370

Ac sese armentis viduata in pascua reddit.

Vincenti prostrata ruens vestigia turba

Mox adversa petit poscens victore salutem,

Ipsaque regiparens aulaeis publica raptis

Egreditur, veniamque dari sibi prona precatur.

375

Nec solum bos sentit opem, pugnantiaque arma.

Sylvestro vincente, crepant quin flamina nigra

Linquere se, captos coeli quos gratia salvos

Reddit, et aethereis plures sacer abluit undis.

Crescit et ornatur Christo desponsa columba

380

Templis, muneribus, cultuque dicatur amoeno,

Exuitur fractis elisus viribus hostis,

Aegypti primogenitis sub tartara mersis,

Pellaeas acies imo aequora gurgite volvunt,

Victricesque aquilae Iesu ductore triumphant.

385

Sensit et internis grassans Maxentius armis,

Qui, terrena terens divinaque iura lacessens,

Par Pharaonis lethum subit improbus undis,

Incurrens foveam pugna sibi fraude paratam,

Dum pius exsultans coelestibus emicat armis.

390

Cui coelis patefacta crucis vexilla coruscant,

Cui promissa favet victoria voce superna.

His genitrix Augusti actis feliciter aucta

Atque animum firmata fide percenset amici

Tramitis ad Solymam spe continuare laborem,

395

Exsultansque sacrata Dei loca lambere plantis.

Expurgat scelus undecimi livore patratum

Caesaris, emundans spurcis sacra rura sacellis,

Religione pia sanctisque altaribus ornans.

Perventum Solymam, quae lectu coeperat, haurit

400

Perscrutans oculis, interque insignia rerum

Indagare crucis cordi sedet inclyta ligna,

Queis pretium cuncti vitale pependerat orbis.

Dum via nulla patet, qua tecta talenta petantur,

Accitis varia sub conditione magistris,

405

Golgotha supplicii discrimina nosse laborat;

Quae patefacta, viris diversae partis utrinque

Consona testatis, regina aggressa capessens

Spem divinam animis, scrobibus rimatur operta;

Nec mora longa operi; connivent vota labori:

410

Munus et ambitum cupidis se visibus offert;

Tecta diu infidis arcana fidelibus adsunt.

Gaudia sed lucri obnubit titubatio certi:

Dum, tribus inventis, quae crux erectio vitis

Vivificae steterit nutat discussio veri.

415

Arbiter at summus curas componere anhelas

Disponens, animum reginae numine tangit

Sidereo: functum illa recens exsangue cadaver

Imperat inferri, donum virtute probari.

Produntur gelidis torpentia viscera venis;

420

Admotaeque cruces: poenalia ligna latronum

Temnuntur, promit vitalia robora vita,

Vita resurgentis vitae arbore gaudia complet,

Qui spectatores redivivo munere pascens,

Inter mirantes sese miratur euntem.

425

Sic divo renitens crux clarificata decore,

Votorum obsequiis, claraque assumitur aula.

Quae cultis rutilo radiat laquearibus auro.

Fertur et ad regem pretiosi portio ligni:

Crux sibi tota manens late sua robora spargit,

430

Damna nec admittit largo cum repleat orbem

Munere, perpetuum retinens sine more vigorem.

Queis mundi pretium divina talenta librata

Clavorum ex acie regalis culmina coni

Tutantur compti, frenique sacrantur habenae,

435

Vis cuius praestans effrenas difficit umbras,

Quod fidei meritis, princeps Iustine, probasti.

Nec mare frustratur tantae virtutis honore,

Cuius sedati fluctus, obstructa vorago.

Lintea quae texere crucem neque cassa residunt;

440

Robore quin sumpto morbos, et frigora pellunt,

Daemonas eiiciunt, caecis sua lumina reddunt:

Mutis sermo datur, paralytica membra levantur.

In vexilla crucis labarum transvertitur ingens.

Praeficitur cuneis, acies illustrat honore

445

Signiferos sociosque tegit, nec clade laborat

Evector, nec tela queunt temerare vehentem;

Linquens signa perit, gerulus servatur in hostes.

 

9. de synodo quae facta est sub sancto Sylvestro

Sylvestri imperio coeunt, et lumina Patres

Catholicae retegunt fidei, damnantque rebelles;

Lucis et Ecclesiae tutissima robora condunt;

Pontificalis apex colitur, clerique senatus

5

Legibus instruitur; sacrorum iura feruntur;

Templa nitent fabricis, sacrantur munera templis,

Pignora apostolici decoris multo aere teguntur.

Emicat oppressis victoria clara tyrannis;

Gentibus effulgent praecelsa tropaea subactis,

10

Discussisque pios tenebris lux laeta venustat.

 

10. de Gallicano et Constantia

Tunc Gallicanus rege mactus inclyto

Victoriosis sublevatus infulis,

Dum gratus Augusto atque carus cernitur,

Christo dicatam lege necti perpete,

5

Sibi iugalem postulat Constantiam.

Rex aestuare mente coepit anxia,

Sciens necari posse natam, quam teri.

Hoc illa nitens mente vulnus patria

Avertere, infit tunc: "Iugandam perhibe

10

Me Gallicano, dum Scythas evicerit.

Mox consul ut generque fiat regius."

Arrhae feruntur inter haec altrinsecus,

Fratres Ioannes atque Paulus virginis

Celsae magistri castitatis praesules,

15

Ambasque virgo Gallicani filios

Sibi retentat Atticam atque Artemiam

Quas ore votis ipsa Christo dedicat.

Procus subinde clausus urbe Thraciae

Gentis Scytharum inferre pauca dum pavet

20

Formidolosus signa multitudini,

Acervat aris sacra Martialibus;

Increscit hostis, invalescunt tristia,

Linquunt Quirites signa, cedunt barbaris,

Princeps volutans exeundi copiam,

25

Portum salutis satrapis Constantiae,

Paulo ac Ioanne percipit, votum Deo

Summo polorum qui monent enuntiet,

Christo ut dicetur erutus discrimini,

Fietque victor quam fuisset clarior.

30

Voventis ore quod probatum ut personat,

Iuvenis statu videtur ecce praeminens

Humero crucis vexilla promptus ingerens:

"Sectare et (inquit) me mucrone praeditus!"

Quem mox secutus bellicosos en videt

35

Viros utrinque praeparatos praelio,

Se roborantes atque praebentes opem

Subeat iubentes castra tutus hostica,

Ensem retectum hinc inde securus vibret,

Dum regis ad secreta scandit barbari.

40

Quibus ille visis pronus ad vestigia

Iam Gallicani, vota fundens, sternitur,

Vitam petendo cum suorum sanguine.

His impetratis, deditur cum liberis;

Posthac tributa se daturos asserunt,

45

Pactis et hoste liberantur Thraciae.

Hinc iam tribuni redditique milites

Christi parantur militare muniis.

Princeps sacratur, nuptiis abstemius

Vovens manere, sic triumphator redit.

50

Nec ante Romam provehendus introit,

Sacrata Petro dirigens ad limina,

Grates datori quam litet victoriae.

Augustus huic cum prole factus obvius,

Vt rescit acta, cingit hunc amplexibus

55

Coelo dicatas nuntiatque filias.

Aulam petenti rege fulto principi

Regina sancta nepte nixa nobili

Occurrit eius, exhibetque pignora

Lacrymis opima proluuntur gaudia.

60

Privatus ille gestit ire fascibus,

Celsis vocationis arcem praeferens.

Rogatur autem consul aula prodeat;

Sumens honores, quinque solvit millia

Vernarum, habenis servitutis eximens,

65

Quos ditat arvis atque cessis aedibus;

Censusque praeter filiarum proprio

Foro subactos spargit indigentibus;

Comesque sancto factus Hilarino subit

Virtutis alta, serviens egentibus;

70

Domos benignus hospitales ampliat,

Socii cohaerent qui fuere servuli.

Vulgatur orbe fama toto prodiga:

Ardent videre praeminentem consulem

Pedes ministrum diluentem pauperum.

75

Hostensi in urbe templa Christo construit,

Et excubantes hic ministros destinat.

Levita magnus visus huic Laurentius,

Hortatur eius edat aedem cultibus

Qui iussa supplens, nuncupat Laurentiam.

80

Praestare praesul haud favet rogantibus;

At qui nitescat hoc decore deligit.

Vicem rependit distributor munerum

Tantamque confert claritatis gloriam

Quo spiritali praediti versutia

85

Mundentur, eius ut feruntur visibus.

Magna ergo fultus sanitatum gratia

Splendet micanti sanctitatis copia.

Hinc Iulianus hostis innocentiae,

Vt re potitus elevatur publica,

90

Arctat statutis christianos subdolis

Ne possiderent indigentes quippiam:

Tum Gallicani tecta, queis egentium

Levat labores, si quis ingredi petit,

Titulos daturus, pensiones aut agens.

95

Vltore captus lancinatur daemone;

Exactor actus ut leprae spurcamine.

Responsa produnt his rogati spiritus

Rerum quod eius occupatores ea

Vitare possint haud secus pericula,

100

Ni Gallicanus diis agat litamina.

Sanctum sed audet inde, nemo dum virum

Tentare, dirus praesul aulae destinat,

Mandata legans ut deis ferat sacra

Latiisve cedat, aut remotus finibus,

105

Rebus relictis. Ille Alexandri petit

Exertus urbem, seque confessoribus

Christi per anni iungit ultro circulum;

Deserta deinde iure scandit arduo:

Huc saevus hostis insecutus principi

110

Iubet beato thura sacret impiis,

Qui suasionis temptor ensem subdita

Cervice sumens laetus astra competit.

Locatur eius aedis alma nomini,

Qua dona Christi honore fulgent martyris.

 

11. de sanctis martyribus Ioanne et Paulo

Huius magistri ad vota fratres inclyti

Christi Ioannes atque Paulus pauperes,

Opibus relictis virginis Constantiae

Dum christianos recreando perfovent,

5

Fertur tyranno; lenibus quos convenit

Actare verbis haereant rogans sibi:

"Iniquitatis (inquiunt) causa tuae

Communione publicae rei absumus.

Iam te salutatum ire non exibimus,

10

Nam Christi alumni veritate degimus.

Considerandum est, his refert apostata,

Aula nutritos regi adesse regia

Debere primos, ut colam palatii.

Contemnar autem: quaero ne temni queam."

15

Fratres: "Tibi hanc feramus haud iniuriam,

Mortalium quem praeferamus ut tibi;

Coeli, ac sali, telluris atque praesulem,

Qui fecit usquam quidquid est praeponimus.

Hominisque temporalis inde gloriam

20

Fugimus, superni regis irae providi

Teneque scire nec salutatu tuo

Cultum nos adire iam palatia.

Decem (tyrannus) vos diebus edere

Concedo mentem cautionis tramite,

25

Sodalitate ut sponte nostra utamini,

Aut publicos plectens ut hostes punio."

Viros beati tum fideles advocant,

Res ordinantes quas reliqui praecavere

Toto vacantes copias egentibus

30

Induciarum largiendo tempore.

Posthac Terentianus hos sub propria

Adortus aede vota dantes repperit:

A rege fassus aureum mitti Iovem

Cui thura flagrent, his ei litantibus,

35

Aut obstinatis colla mucro transeat,

Ne rege digni qui nutriti regia

Vulgarium caedantur acti obtutibus.

"Dominus tuus si Iulianus (inquiunt),

Habeto pacem iam tuo cum principe

40

Nobis at alius non erit, Pater nisi,

Natusque solus, sanctus atque Spiritus."

Is quem renuntiare non est territus,

Huic et Dei proiectus a conspectibus

Perditionis stat parare complices,

45

Suasor alto procubans certamine

Aperire terram saevit, et venientibus

Ferus sepulcra providet domestica,

Mox et resectis colla submergit scrobe

Vulgans iubente quod exulares Caesare.

50

Quam post procellam iam sereno reddito

Multae subacto vindicis strage impio,

Sanctorum agonem confitentes daemones

Possessa tacto vasa linquunt limine.

Terentiani huc acta proles flamine

55

Clamat beatis sese aduri fratribus.

Pater periclis incitatus filii,

In ora lapsus, praedicat piacula,

Petit lavacra, luctibus dat lacrymas

Piorum ad urnam solvitur dum filius

60

Tam passionis gesta quae peregerat

Confessionis dira purgans lacrymis

Certis arata propalavit paginis.

 

12. de sanctis Ianuario, Gordiano et sociis

Plures beata tergiversator nece

Christi sacravit defuga.

Dum crescit atrox ira victi publicis,

Legat pios custodiis;

5

Diro prehensum iure Ianuarium

Tunc Gordiano deputat:

Pii sacerdos regis almus impiae

Datur ferae vicario.

Qui, dum modesto verba corde percipit,

10

Fidei repletur Spiritu;

Vxore iuncta sic Marina nomine

Mox fonte divo tingitur;

Famuli petentes sacra denis quinquies

Dominos sequuntur amplius.

15

Quae gesta saevo dum feruntur arbitro,

Scriptis utrumque perculit,

Et Gordianum subrogato iudice

Antro retrudit publico;

Castam iugalem dans aquas ad Salvias

20

Servire mandat rusticis.

Clementianus Gordianum sedibus

Vinctum catenis applicat,

Qui, laude Christi fortis atque immobilis,

Plumbo severe caeditur,

25

Confessionem nec relinquens coelicam,

Cervice coelos obtinet.

Canibus cadaver iudice actum pessimo

Custos tegit non dormiens,

Quod christiani nocte milliario

30

Ab urbe raptum collocant,

Pridem beati martyris quo pignora

Collecta erant Epimachi,

Diesque festo laeta voto compares

Attollit una martyres.

 

13. de sancto Pigmenio

Haec fera crudelis rabiem quoque sanguine tingit

Doctoris, sub lege Dei quo fotus alumno,

Pigmenti, Romae tituli qui Presbyter almus;

Pastoris quem strata suo pia membra furore

5

Condere comperiens, secedere mandat ab urbe,

Praemia se redhibere ferens, quia mittitur exsul;

Nam pudet altorem primo mox sternere iussu.

Persarum petit ille solum, quo luce moratus,

Corporis orbatur, mentis sed lumine pollens,

10

Praecipitur Romam, palmaeque requirere causam,

Cui tandem puero gressus moderante reducto

Obvius expulsor rheda sublimis et auro

Diis grates inflatus agit pompante tumore,

Incensusque Acherontaeo flammante furore

15

Praecipitem vergi Tyberinas mandat in undas.

Mens pia sic coelos repetit terra edita terram

Pignora quaeque Abdon tumulo Sennenque capessunt.

 

14. de sancto Herculio, Hilarino et sociis

Donatus lector studiorum in agone sodalis

Et condiscipulus sancto hoc sub patre tyranni,

Ense truci genitor genitrixque ubi sidera sumunt,

Fugit, Aricinamque petens apprenderat urbem.

5

Dumque, pio iunctus Hilarino, nocte dieque

Vota Deo legans, ieiunia crebra frequentat,

Gentilis Surana oculis ac corde tenebris

Obsita cum genito cellam perrumpit opimam

Quamque fide imbutam Satiri dant praesulis ori,

10

Nascentis laetus fidei qui lumina cernens

Atque Deo grates referens, ieiunia mandat,

Fert cineres stratum, dat dura cilicia amictum,

Instruit atque lavat, cum qua subit unicus undas

Herculius; lumen mox frons tenebrosa resumit

15

Et Christum verum vitae lucisque potentem

Exclamat mulier, sobolem radiata renoscens.

Quod certis capiens rumoribus Apronianus,

Donato attonitum diro spiramine gnatum

Defert, qui sociis Hilarino ac praesule iunctis,

20

Insistit precibus; pulso sic flamine votis,

Incolumem puerum, gaudente parente, reformat.

Assidue hinc gradibus virtus et gloria crescit

Accedit quidam Eustasius, fiscalia cuius

Munera ut abdiderat terrae, defungitur uxor.

25

Ille gravem tolerans torvo exactore furorem.

Donati petit auxilium qui corde fideli

Praesidium tractans, superum subit aggeris antrum

Nomen et inclamans functae per numina Christi

Adiurat, crucis adiungens in stipite fixi,

30

Quid factum dicat, qua rapta pecunia fisci.

Iussa refert imo verba Eufrasina sepulcro,

Tecta domus aditur latrat quae gaza rogatur;

Aes notum egeritur, pergit vir fasce levatus.

Iam dignis Satiro meritis ad regna vocato,

35

Donatus sacris eius vice fungitur aris.

Qui dum diva, die quadam, mysteria tractat,

Sanguinis et superi populis dat dona minister,

Impete gentili impulsus ruit, atque sacratum

Comminuit calicem; motus cum plebe sacerdos

40

Angitur; angorem Christi sed dextra serenat;

Lecta equidem devectantur fragmenta beato;

Ille madens lacrymis sumensque, ubi vota profundit,

In priscam revocat solidato fragmine formam.

Barbaries perculsa novi spectacula facti

45

Aspiciens, laudare Deum cum plebe canora

Incipit, atque animae citra octoginta dicantur.

Multis praeterea signis divina potestas

Donatum illustrans testis sustollit honore:

Tentus enim, pariterque Hilarinus, saxa iubetur

50

Thure rogare dato, iussis cui rite reniso

Os teritur saxis; Hilarinus fustibus actus

Temptam linquit humum, quaesitam percipit aethram,

Ostia membra rapit, Donatum claustra receptant

Hic quoque plura Deus per quem magnalia Christus

55

Dum populo plaudente gerit, diro ense resectum

Educit tenebris, verae capit aethere lucis.

 

15. de sanctis Prisco, Priscilliano et caeteris

Hac praeter istos nube multi coelicos

Petunt honores abdicando terreos.

Priscus sacerdos ense scandit aethera;

Priscillianus quem secutus clericus

5

Parilem coronam sorte sumit compari.

Benedicta sectans hos pudica femina

Subit piorum regna per vestigia,

Faustus triumphans sceptra regi iungitur;

Fausti Dafrosa, post iugalis gloriam,

10

Exsul negata segregatur patria

Poloque ab ense pulsa terris sumitur;

Qui Biviana prole cum Demetria

Florent parentes, clara nacti pignora:

Quarum hoste coram ducta dum Demetria

15

Confessionis enitescit gloria,

Mentem superna condit inter sidera.

Funus Ioannes gloriosus presbyter,

Vbi sole bino triste dat spectaculum,

Foro rapina colligit laudabili

20

Piis sepulcro copulans parentibus,

Quibus sororis membra iam iugaverat.

Quem Iulianus, dum nec auditu probat

Dignum suo, Phoebaeam ad aram praecipit

Cervice plecti: quem legit Concordius

25

Pari sacerdos sorte fulgens praeditus

Sacrumque cultu honoris ornans debiti

Locat beatos martyrem inter martyres.