Postquam lux fidei, crescens per climata mundi

Siciliam tenebris errorum solvit ab atris,

Vir satis illustris nutritur partibus illis,

Nobilitate potens, meriti splendore refulgens;

5

Hicce Theophilus fuerat de nomine dictus,

Puri sacrata tinctus baptismatis unda.

Quem devota patrum divinis cura suorum

Obsequiis igitur primis signavit ab annis

Atque, sui dulcem pie sollicitando nepotem,

10

Cuidam pontifici credidit nimium sapienti,

Quo nutriret eum studio florente docendum,

Ipsius ingenium mentisque rigaret agellum

De sophiae rivis, septeno fonte manantis.

Cumque pio satis exhausti puero foret ipsi,

15

Digno confestim provectus honore gradatim

Perveniebat ad officium sibimet satis aptum,

Quod lingua vulgi scimus vicedom vocitari.

Hac igitur tanti pompa splendoris adepta,

Pontifici se subiectum cleroque modestum

20

Praebuit atque pium populo cunctisque benignum,

Commisso<que> gregi studio praeerat vigilanti;

Maxime sed Christi minimis miserisque pupillis

Ac castis viduis, nec non cunctis peregrinis

Vestes et victum dextra tribuit bene larga,

25

Hospitiumque vagis numquam claudebat egenis.

Hinc igitur consors omnis devotio plebis

Affectu tenero cordis pendebat in illo:

Ipsum seu dulcem venerantur amando parentem.

Interea vir summorum praesul meritorum

30

Caelitus acceptum direxit ad aethera flatum.

Quo nam defuncto, gremio terraeque locato,

Consensu plebs clamabat concorditer omnis,

Respondens cleri votis, eadem cupientis,

Hunc fore praecipuis aptum meritis vicedomnum

35

Vt culmen sedis captaret pontificalis

Summi pontificis curamque teneret ovilis.

Hoc quoque persuadere suo metropolitano

Pontifici scriptis festinabant cito missis,

Cuius iudicio statui pastor sapienti

40

Debuit ecclesiae tali condignus honore.

Qui bonitate viri comperta namque benigni

Se completurum promisit velle precantum

Et venisse virum iussit maturius ipsum,

Affectu populi tanto quem sensit amari.

45

Ille sed, exsecrans talem constanter honorem,

Praesulis imperio parere negat veniendo,

Donec invitus trahitur, turbis glomeratur.

Et, cum pontificis praesentaretur ocellis,

Stratus adusque solum voces spargebat in altum,

50

Infectum vitiis sese dicens fore multis

Non aptum sancto Christi populo dominari.

His igitur querulis iterata voce profusis

Antistes summus cessit postremo coactus,

Huncque, deus talis qui fastidivit honoris,

55

Iniunctae vacuum curae concessit abire,

Constituens alium rectoris nomine dignum,

Qui nam paucorum post intervalla dierum,

Quorundam blandis clam seductus suadelis,

Subiectis alium cito praeposuit vicedomnum,

60

Atque Theophilum summis meritis venerandum

Movit ab officio, multos quo fungitur annos.

Istic sed, fragilis tolerans patienter honoris

Damnum, tristitiam pellit de pectore cunctam,

Gaudebatque satis sese iam posse vacare

65

Tanto liberius studio Christi famulatus,

Quanto curarum securus erat variarum.

Cuius mox mentem detestatur patientem

Totius humani generis saevissimus hostis,

Et, qua primates decepit fraude parentes,

70

Hac huiusce viri pulsat penetralia iusti,

Adducens eius fragili saepissime menti

Blanda potestatis delectamenta prioris

Despectusque gravem facti nuperrime sortem.

Nec laqueos harum retraxerat insidiarum,

75

Donec captivum Christi duxit sibi servum;

Nec mora, vir fortis, vita meritisque celebris,

Mentis virtutem demens abiecerat omnem

Nec temptamentis studuit restare nefandis,

Sed victus cessit mentisque dolore tabescit;

80

Quique pius plebi sprevit princeps dominari,

Affectat iuris pompas nunc inferioris.

Tandem seductus caecato corde misellus

Quendam perversum petiit festinus Hebraeum,

Qui magica plures decepit fraude fideles,

85

Prolambensque suas prostrato corpore plantas

Ipsius auxilium flagitat lacrimando nefandum.

Qui, super errantis lapsus gaudendo malignus,

Nocte procul dubio iussit venisse futura,

Promittens promptam despectus esse medelam,

90

Si parendo suis vellet tantum suadelis

Sub ditione sui post haec habitare magistri.

His hic infelix monitis captus male blandis

Daemonis obsequio saevi gestit religari,

Quo sic umbratilis munus meruisset honoris.

95

Quem, non signatum signo sanctae crucis almo,

Sed mage daemonicis confidentem suadelis,

Ocius ille magus secum duxit maledictus

Trans urbem sub nocturnis secreto tenebris

Intulit inque locum multo phantasmate plenum,

100

In quo tartarei steterant in veste coloni

Alba candelas plures manibus retinentes.

Inter quos medius princeps residebat iniquus,

Qui rex est mortis, proles quoque perditionis,

Suadens damnandis astuta fraude ministris,

105

Impigre cunctis praetendere calliditatis

Assuetae laqueos omnes captare paratos.

At magus errantem, damnumque sui cupientem,

Mox ad concilium perducebat scelerosum,

Prostratusque sui plantis extemplo magistri

110

Monstravit verbo causam, qua venerat illo.

Cui daemon saevus contra sic denique fatus:

"Dic," ait, "auxilii possim quid ferre fideli

Ablutoque viro Christi baptismatis unda?

Si meus esse cupit scriptis Christumque negabit

115

Illiusque puellarem pariter genitricem,

Per cuius partum patior nimium grave damnum,

Illum continuo virtute mea relevabo

Atque decus talis praestabo patenter honoris,

Praesul ut ipse suis non contradicere iussis

120

Apponat, cernens omnes illi famulantes,

Qui nunc despectum spernunt, venerarier ipsum."

His nam blanditiis anguinae calliditatis

Iste miser verbo non contradixerat ullo,

Sed fieri gestit, quae perversus draco suasit,

125

Proditor atque <sui> totum se perditioni

Sponte dedit, proprii chartam scribens detrimenti,

In qua spirituum testatur velle nigrorum

Esse sub aeternis socius per saecula poenis.

Hoc ubi perfecit, passim phantasma recessit,

130

Ipseque cum pravo gaudendo redibat amico.

Facta namque die, praesul praecepit adesse

Cleri primates plebis pariterque priores,

Atque Theophilum, cunctis astantibus illis

Adductum verbis nimium blanditur amicis,

135

Ipsius subdens hilari vultu ditioni,

Deflevitque piis sese peccasse lamentis,

Abiecisse virum praesumebat quia sanctum.

Ast hic, e subitis tanti laetatus honoris

Donis, plus aequo tollit se mente superba,

140

Iactanter subiectorum cuneos populorum

Ipsius obsequiis cogens succumbere duris,

Et, spreto penitus patriae caelestis honore,

Terrestris tantum pompae versatur amore.

Cumque diu vacuis inhiaret namque lucellis

145

Atque monente mago numquam cessavit iniquo

Saevo multiplices Satanae persolvere grates,

Ex cuius largis credidit solummodo donis

Accessisse quidem tantam sibi prosperitatem,

Tandem caelestis pietas immensa parentis,

150

Qui numquam cupit interitum mortemque reorum,

Sed mage conversis laetam concedere vitam,

Condoluit facti meritum periisse benigni,

Quo quondam stabili fulsit celeberrimus orbi

Isthaec, sollicitans omnes clementer egentes;

155

Moreque divino pietas eadem veneranda

Concutit errantem digna formidine mentem.

Nec mora, compunctus summo maerore, misellus

Praeponit pavitans oculis saepissime cordis,

Quanta negando deum meruit tormenta per aevum

160

Et quibus in poenis iungi debebat Averni.

Haec quoque tractando secum maerore supremo,

Talia continuis fertur dixisse lamentis:

"Heu mihimet misero, cunctis probris vitiato!

Vae mihi damnando proprii pro crimine voti,

165

Qui patris summi prolem per scripta negavi

Divinaeque simul dulcem prolis genitricem!

Eheu, quam saevis tradar per saecula poenis

Et quam continuis claudar sine <fine> tenebris,

Qui miser elegi subdi Satanae ditioni

170

Atque tenebricolis erebi sub limine iungi,

Mundanae pompae vano seductus amore!

Quid dicturus ero nimium peccator in illo

Tempore iudicii sanctis ipsis metuendi,

Quando factorum mercedem quisque suorum

175

Accipiet dignam satis aequa lance libratam

Pro diversorum qualitate quidem meritorum?

Vel quis forte mei tunc apponet misereri,

Cum vix pro meritis iustus salvatur opimis?

Nam Christi genitrix caelique potens dominatrix

180

Flaminis atque sacri templum sine sorde coruscum,

Haec eadem virgo partus post gaudia casta,

Quae retro conversis fuerat mitissima cunctis

Atque sui dulcem numquam tardat pietatem,

Sola mihi veniae potis est medicamina ferre,

185

Si pro me proprium dignatur poscere natum.

Sed, si pollutis illam rogitare labellis

Coepero, bachanti nuper quam corde negavi,

Me vereor flammis caelo consumier actis,

Ferre meum facinus quia non patitur grave mundus.

190

Attamen instantis causa cogente doloris

Eiusdem celerem supplex quaero pietatem,

Quo clemens animam precibus salvet perituram."

Haec secum querulis nimium dicebat amaris;

Et, saecli curis citius de corde repulsis,

195

Impiger ad templum properat sub honore dicatum

Virginis intactae, matrisque Dei venerandae,

Octies et spatium transegit quinque dierum

Illic, contrito deflens sua corde piacla,

Denegat atque sibi, lacrimis satiatus amaris,

200

Omnia cultorum delectamenta ciborum,

Scilicet et requiem somni saepissime dulcem,

Pervigil in sacris summo conamine votis.

Tali percerte corpus frangendo labore

Purgavit lacrimis animae maculas vitiatae.

205

His bene perfectis nimium cum lassus in horis

Nocturnis molli dederat sua membra quieti,

Astitit in somnis illi castissima regis

Aeterni genitrix, eadem mundi dominatrix,

Scilicet auxilium spes solamenque paratum

210

Eius praesidium devota mente precantum,

Talibus et verbis terrebat corda paventis:

"O vir, cur nostri vigilas ad limina templi,

Vel cur posse mei celerem temet pietatem

Praesumis sperare, meum qui denique natum

215

Me matremque sui, perverso corde negasti?

Dic, rogo, quis oculis possim mis cernere prolis

Divinae vultum caelesti luce coruscum,

Quove modo solio praesens astare tremendo

Eius praesumo, tibimet veniam rogitando?

220

Ast omnes culpas in me fortasse patratas

Affectu mentis tibi mox indulgeo gratis,

Omne genus nimium quia diligo Christicolarum.

Illos praecipue tenero sed mentis amore

Diligo, consolor, propriis amplector et ulnis,

225

Quos exorantes crebris hymnisque vacantes

Invigilare meo cerno saepissime templo.

Materni sed vis fortis me cogit amoris,

Hinc magis erga te nimio fervescere zelo,

Quod praesumpsisti, tradendus perditioni,

230

Blasphemando mei sanctum contemnere Natum,

Qui, deus aeternus de patre deo generatus

Retro principii primordia cana sereni,

Ex me dignatus sumpsit sub tempore corpus,

Quod dedit humanae morti nationis amore."

235

Talia dicenti castae Christi genitrici

Vir maerens animo contra sic fatur amaro:

"O mea domna, scio, nimiumque tabesco sciendo,

Plus iusto quia deliqui spe captus inani,

Commisi cunctis facinus vitiis quoque peius,

240

Despiciendo deum de te sine sorde profusum.

Hinc non sum dignus veniae conquirere munus;

Sed tamen exemplum nobis tribuere salutis

Sperandae multi, vario qui crimine lapsi

Post lapsum scelerum veniam meruere suorum.

245

Nonne Ninivitae mitem Christi pietatem,

Sese condignis cruciantes namque lamentis,

Invenere trium post intervalla dierum?

Nonne David, propheta dei, princeps quoque regni

Iudaici, plebem domini qui rexit herilem,

250

Illicito nuptae subito praeventus amore,

Non timet insidiis circumveniendo dolosis

Insontem vita fraudare virum sine causa,

Complexus carae licito quo posset habere:

Sed postquam, vatis perterritus advenientis

255

Admonitu, culpas didicit deflere gemellas,

Delevit lacrymis tacite maculas cito sordis

Suscepit rursum prophetiae quoque donum?

Quid referam Petrum, Christo testante beatum?

Qui, postquam ius solvendi pariterque ligandi

260

Necnon stelligerae claves acceperat aulae

Pro fidei rectae satis expressa ratione,

Detestando deum sese cognoscere Christum

Renuit, ancillae vocem metuendo nefandae -

Nec semel, aut binis vicibus, sed denique ternis

265

Ceu numquam visum carum negat atque magistrum:

Sed, quia condigne lapsum deflevit ab ore

Peccatum, veniae meruit medicamen opimae;

Scilicet atque, gregi iussus praeesse fideli

Princeps, ecclesiae pastor fit iure sacratae.

270

Talibus ac tantis, aliis multisque figuris

Admonitus, similem me sperabam pietatem

A Christo citius per te conquirere posse."

Cui vultu blando dicebat sancta Maria,

Tristem mellifluae refovens dulcedine linguae:

275

"Si te commissum turbat facinusque nefandum,

Condecet, ut cordis consensu confitearis

Hoc, quod mendaci demens sermone negasti,

Ipsum, quem peperi, patris natum fore summi,

Qui iudex orbem veniet renovare per ignem;

280

Et post haec tandem pro te praesumo rogare."

Ille quidem rursus lacrimans, infit vicedomnus:

"O dilecta dei, <genitrix> sanctissima Christi,

Quae miti refoves cunctos pietate fideles,

Quo pacto, quo iure quidem contingere tandem

285

Altithroni nomen sanctum venerabile magnum

Infelix ego pollutis praesumo labellis,

Qui Christum, baptisma, crucem, Christi quoque matrem

Te castam scriptis blasphemavi male pictis

Cunctaque caelestis pia sacramenta salutis?"

290

His miserans querulis, inventrix virginitatis

Aiebat blandis iterum clementius orsis:

"Quamvis si gravibus vitiis nimium maculatus,

Attamen, ut monui, dominum non sperne fateri,

Est quia factus homo nostri solummodo causa,

295

Vt spem conversis veniae praeberet habendae."

Tunc isthaec demum, monitis parendo iubentis,

Cum lacrimis tales spargebat ad aethera voces.

"Nunc supplex veneror, laudo, complector, adoro,

Ex patre caelesti Christum sine tempore natum,

300

Temporibus nostris missum de sede parentis,

Vt de te casta necnon de flamine sancto

Indueret fragilis nostrae velamina carnis;

Huncque deum verum necnon hominem fore plenum

Non dubito, nostri causa qui pertulit ergo

305

Opprobriis tangi, colaphis, alapis quoque caedi,

Sacraque pulsari crebris sua terga flagellis,

Atque sputis rutili speciem vultus maculari;

Cumque, coronatus spinis et felle potatus,

Quae sacra praedixit scriptura, per omne replevit,

310

Postremo, sacris expassis in cruce palmis,

Ceu pastor verus bonitatis honore decorus

Pro nobis animam moriens ponebat amandam

Atque sepulchralem dignans suscepit honorem;

Hinc inferna petens erebi quoque claustra resolvens,

315

Mortem destruxit mortis patremque ligavit

Tartareoque suos traxit de carcere iustos,

Ac sic non parva victor comitante caterva

Ad superos rediit proprium corpusque resumpsit,

Quod fuit in busto clausum sub marmore magno;

320

Tertia quem vivum vidit lux omne per aevum,

Discipulique sui crebro videre beati

Ipsum nunc convescentem, nunc ergo loquentem

Illis de regno dulci sermone futuro;

Post haec, attonitis oculis cernentibus ipsis,

325

Ipsam quam sumpsit carnem super astra libravit,

In qua iudicium veniet celebrare futurum

Proque suis meritis reddet bona vel mala cunctis.

Haec ita credentem cordisque fide retinentem

Atque tui deposcentem solitam pietatem,

330

Commendo me, virgo, tuo, sanctissima, nato

Impetraque tuo veniam famulo sceleroso."

Haec ubi continuis deflevit verba querelis,

Sancta dei genitrix eademque potens dominatrix

Caelorum, verbis respondens inquit amicis:

335

"Propter mysterium sacri baptismatis almum,

Et propter ducem carae mis prolis amorem,

Cuius te pretio sacri scio sanguinis amplo

Emptum, pro mundo qui fusus erat perituro,

Procedens sacris advolvor sedula plantis

340

Eius, quem genui, cunctorum iudicis aequi,

Nec parcam preculis studio certante profusis,

Donec ipsius mitem cogo pietatem,

Vt tibi parcendo dimittat tanta piacla."

His dictis, subito discessit virgo sacrata,

345

Quod suscepisti credentis more popelli,

Linquens promissi misero solamina sani.

Certe post triduum rursus veniebat ad illum,

In visu veniae munus reserans reparatae,

Et vultu laeto deprompsit talia verba:

350

"En tis, vir domini, tristis compunctio cordis

Est accepta deo patrique prolique perenni,

Atque tuae lacrimae scelerum veniam meruere,

Sed nec tartareis poenis umquam capieris,

Si post haec perstare cupis sine fraude fidelis."

355

Ipse quidem contra mox dicebat prece blanda:

"Certe servabo sacrae fidei documenta,

Nec post haec ultra male transgrediar negligendo

Quicquam de vestris, mea domna piissima, iussis,

Te quia post dominum solam conferre medelam

360

Spero, quo poenis pabulum non tradar amaris.

Sed non est mirum, per te me iam fore salvum,

Per quam de veteris letali crimine matris,

Omnem dante deo mundum patet esse solutum;

Et quis, te poscens spe non dubiaque requirens,

365

Desertus fuerat vel confusus remeabat?

Hinc ego criminibus sat supremis vitiatus

Suppliciter fontem devota mente perennem,

Alma Dei genitrix, exoro tuae pietatis,

Vt facias chartae litteras extemplo nefandae,

370

Quis me subiunxi vastatoris ditioni,

Eius de manibus miserum me sumere rursum,

Hinc animam formido meam quia forte misellam

Tempore iudicii multo discrimine laedi,

Si nunc praedoni non est abstracta feroci."

375

His dictis, oculis iterum vigilabat apertis,

Et se prosternens precibus, crebro quoque deflens,

Ieiunando trium cursus agit ergo dierum.

Post haec e somno consurrexit mane summo,

Invenit positam supra sua pectora chartam.

380

Qua visa membris mox contremuit resolutis

Et grates Christo cordis reddebat ab imo

Atque puellari pariter Christi genitrici.

Post haec namque die sacra feliciter orta,

Quae trahit a Domino nomen venerabile summo,

385

Intrat in ecclesiam populis ex more repletam,

In qua tunc inter sacrae solemnia missae

Astantes evangelicis praesul docet orsis,

Et, coram cunctis sacram prostratus ad aram,

Eiusdem quoque pontificis dans oscula plantis,

390

Voce palam clara narravit ab ordine cuncta,

Quae vel mortiferis egit victus suadelis,

Vel quae perpetua meruit poscente puella.

Haec ubi composita plene retulit ratione,

Antistes, facti tactus terrore stupendi,

395

Intonat his verbis mirantis voce profusis:

"Cuncti gaudentes huc iam properate fideles,

Et, pia facta dei laudantes mente fideli,

Credite iam dominum propria pietate benignum

In leto delectari numquam scelerosi,

400

Sed plus conversis vitam dare velle futuram.

Eia, dilecti fratres, intendite cuncti,

Quam pie precantes dominus tolerat bonus omnes,

Quos scit converti post tristia facta piacli.

Quis non miretur, quis non supplex veneretur

405

Laudandam multam dulcis Christi pietatem,

Illum quaerentes semper qua sublevat omnes?

Qui iam criminibus miserans parcebat et huius

Ipsius illustris precibus sanctaeque parentis,

Per quam naturae perit maledictio nostrae

410

Et per quam mundo venit benedictio cuncto.

Hinc memor esto, dei genitrix sanctissima, nostri,

Qui te mente, fide, voto laudamus et ore,

Quo pius ipse gregem pastor servare fidelem

Dignetur, veteris depulsa fraude draconis.

415

At nos exiles, nulla virtute potentes,

Te semper, regis mater non tacta perennis,

Ac de te genitum regem dominumque polorum

Efferimus, crebris conclamantes simul odis,

Peccato noster moriens periit quia frater,

420

Sed, postquam periit, per te, sacra virgo, revixit."

His dictis chartam comburebat maledictam,

Et mox mysterium missae peragit studiose.

Hoc ubi complevit, miro splendore refulsit

Instar surgentis Phoebi facies vicedomni,

425

Quo mentis splendor lucens animae quoque candor

Eius per faciem monstraretur rutilantem.

Hinc astans populus nimia formidine tactus

Altithrono grates coepit resonare tonantes,

Cui placuit monstrare viri meritum venerandi.

430

Ipse quidem, sacrum repetens extemplo locellum,

In quo caelestis donum meruit pietatis,

Frangitur adversa fragilis valitudine carnis;

Per spatiumque trium morbo crescente dierum,

Exemptus corruptibilis de carcere carnis

435

Spiritus aetheream plaudens ascendit ad aulam,

Auxilio sanctae fultus domnaeque Mariae.

Scilicet exstinctum corpus nisu populorum

Ipso rite loco tumulatur honore supremo,

In quo nactus erat veniam, quam flendo rogabat.

440

Talis erat desperati nec non scelerosi

Finis, qui proprium didicit deflere reatum

Et se condignis studuit punire lamentis.

Hinc laus et virtus Christo per saecula cuncta,

Humani veterem generis qui straverat hostem,

445

Plasma suae dextrae rapiens serpentis ab ore,

Ipsius et dulci constet laus alma parenti,

Quae pie solamen misero iam contulit. Amen.

Vnicus altithroni genitus retro tempora mundi,

Qui miserans hominis descendit ab arce parentis

450

Et carnis veram sumpsit de virgine formam,

Virginis ut iustum primae sedaret amarum,

Consecret appositae nobis pia fercula mensae,

Has faciendo dapes gustantibus esse salubres.

Quod sumus et quod gustamus vel quicquid agamus,

455

Dextera factoris benedicat cuncta regentis.