Christe deus, summi virtus, sapientia patris,

Vita, salus, hominum factor, renovator, amator,

Vnica lingua dei, donorum tu dator alme;

Munera da mentis, fragili da verba poetae,

5

Irrorans stolidum vivaci flumine pectus,

Vt mea lingua queat de te tua dicere dona:

Te sine nulla valet dignum quid dicere lingua.

Vos quoque suppliciter cives contestor Olympi,

O sancti, populus fortis, gens diva tonantis,

10

Victrices aquilas caeli qui fertis in arcem,

Aethereo regi regalia dona ferentes,

Qui vestri causa sacratum sponte cruorem

Fuderat in terris, ut vos salvaret ab umbris,

Inque deique patris secum deduceret aulam;

15

Mecum ferte pedes, vestris componite carmen

Hoc precibus: patriae quoniam mens dicere laudes,

Et veteres cunas properat proferre parumper

Euboricae gratis praeclarae versibus urbis.

Hanc Romana manus muris et turribus altam

20

Fundavit primo, comites sociosque laborum

Indigenas tantum gentes adhibendo Britannas

Nam tunc Romanos fecunda Britannia reges

Sustinuit merito, mundi qui sceptra regebant

Vt foret emporium terrae commune marisque,

25

Et fieret ducibus secura potentia regni,

Et decus imperii terrorque hostilibus armis:

Esset ab extremo venientibus hospita portu

Navibus oceano, longo sua prora remulco

Navita qua properans ut sistat ab aequore fessus.

30

Hanc piscosa suis undis interluit Vsa,

Florigeros ripis praetendens undique campos.

Collibus et silvis tellus hinc inde decora,

Nobilibusque locis habitatio pulchra, salubris,

Fertilitate sui multos habitura colonos.

35

Quo variis populis et regnis undique lecti

Spe lucri veniunt, quaerentes divite terra

Divitias, sedem sibimet, lucrumque laremque.

Hinc Romana manus turbatis undique sceptris

Postquam secessit, cupiens depellere saevos

40

Hostes, Hesperiae regnum sedemque tueri,

Vrbis tunc tenuit sceptrum gens pigra Britonum.

Quae fere continuis Pictorum pressa duellis,

Servitii pondus tandem vastata subivit,

Nec valuit propriis patriam defendere scutis,

45

Vel libertatem gladiis revocare paternam.

Est antiqua, potens bellis et corpore praestans,

Germaniae populos gens inter et extera regna,

Duritiam propter dicti cognomine Saxi.

Hanc placuit ducibus regni conducere donis,

50

Vt foret auxilio patriae pavor hostibus atque.

Ore favet vulgus clamoso mobile statim,

Et bona collaudat patrum consulta suorum.

Atria gazarum rumpunt regalia, genti

Mittere dona parant ignotae, quo magis illa

55

Annuat, ut placitae feriant sibi foedera pacis.

Ast indigna vident tantis exenia votis.

Legatos exire iubent, vada salsa carinis

Iam sulcare citis; dulci formidine vota

Ingeminant lacrimis, quoniam sic ipse monebat

60

Libertatis amor, patriae spes ac redimendae.

Quid iam plura canam? properans exercitus, ecce

Venerat undosi vectus trans aequora ponti,

Subsidium sociis referens, hostemque nefandum

Expulit et vicit multis per bella triumphis,

65

Donec Picto ferox timido simul agmine fugit,

Contentus propriis sese defendere in oris.

Haec inter maiora dari stipendia poscit

Externus sibimet miles; haec causa duelli

In sociam fuerat gentem convertere ferrum,

70

Et segnem populum patrio depellere regno.

Hoc pietate dei visum, quod gens scelerata

Ob sua de terris patrum peccata periret,

Intraretque suas populus felicior urbes,

Qui servaturus domini praecepta fuisset.

75

Quod fuit affatim factum, donante tonante,

Iam nova dum crebris viguerunt sceptra triumphis,

Et reges ex se iam coepit habere potentes

Gens ventura dei. Rexit tunc temporis almus

Gregorius praesul, toto venerabilis orbi,

80

Ecclesiae sedem Romanae maximus, atque

Agrorum Christi cultor devotus ubique,

Plurima perpetuae dispersit semina vitae.

Vomere nec solum Latios confregerat agros,

Sed bonus atque pius peregrini cultor agelli,

85

Oceani tumidos ultra sulcavit aratro

Pectora divini fluctus gentilia verbi,

Arida mellifluis perfundens arva fluentis:

De quibus aequorei potus hausere Britanni

Iam sibi perpetuae Christo donante salutis.

90

Eduin interea veterum de germine regum,

Euborica genitus, dominus per cuncta futurus,

Pulsus in exilium fugit puer invida regna.

Oroma gentilis qua viderat ipse supernum,

Nocte soporata, solus dum tempore quodam,

95

Anxia corda gerens curis, loca congrua adivit,

Et tacitus sedit sublustri lumine lunae:

Vir stetit ignotus habitu vultuque repente

Ante oculos iuvenis, verbisque adfatur amicis:

"Quae te dura coquit, iuvenum fortissime, cura?

100

Rex deus aeternus, caeli qui sydera fecit,

Quae tu pulchra vides, solatia dat tibi certa.

Ecce tuam vitam quaerenti servat ab hoste;

Insuper imperium latum tibi terminat undis.

Rex deus ille tibi totum sit semper in aevum".

105

Imponensque suo capiti pro foedere dextram:

"Haec tibi" dixit, "erunt nostri signacula pacti".

Nuntius his dictis subito discessit ab illo,

Cui vigor affatim venas decurrit in omnes,

Pulsa procul fugiens et desperatio fibras

110

Liquerat. Eventus venientis dicta probavit

Hospitis: occubuit statim rex ense nefando

Invidus imperii vitae simul illius atque.

Tunc iuvenis rediens intravit amabilis urbes

Iam patrias, populi procerumque favore receptus.

115

Qui mox accipiens sceptri regalis honorem,

Quaesivit propriae genti bona, largus in omnes:

Nec per sceptra ferox, sed de pietate benignus,

Factus amor populi, patriae pater, et decus aulae;

Assiduis superans hostilia castra triumphis,

120

Imperioque suo gentes superaddidit omnes,

Finibus atque plagis qua tenditur insula longe.

Iamque iugum regis prona cervice subibant

Saxonum populus, Pictus Scotusque, Britannus.

Interea placida regni dum pace tribunal

125

Rexerat armipotens, sopitis undique bellis,

Iustitiae validis populos frenabat habenis,

Nec rapit arma furor, legum sub pondere pressus

Vltrices timuit capitis quia quisque secures,

Provida ni toto servaret pectore scita,

130

Quae posuit populis rector servanda subactis.

Accipit uxorem australi de parte fidelem,

Moribus egregiam patrumque ab origine claram,

Omnibus ac sanctae fidei virtutibus almam.

Cui datur antistes vitae servator honestae,

135

Nomine Paulinus, civis clarissimus urbis

Romanae, magno meritorum fretus honore,

Qui fuit ore simul verax et pectore prudens,

Iustitiae cultor, verus pietatis amator,

Catholicus doctor, caelestia dona ministrans

140

Gentibus aequoreis; solis ceu lucifer ortum

Praecurrens tetras tenebrarum discutit umbras,

Atque diem monstrat mundo venisse serenum:

Sic pater ille pius divino lumine verbi

Expulit humanis tetricas de cordibus umbras.

145

Quique die quadam constanti pectore regem

Aggressus retulit signum, quod diximus olim

Nocte subobscura iuvenem vidisse paternis

Finibus expulsum, posuitque in vertice dextram.

Territus agnoscens praedictae signa salutis

150

Rex, solio supplex statim descendit ab alto,

Et ruit ante pedes venerandi antistitis, atque:

"Omnia nunc faciam" dixit, "quaecunque spopondi,

Atque deum caeli credens venerabor ubique,

Qui mihi concessit vitam regnique coronam;

155

Namque erit ille mihi solus deus omne per aevum.

Sed modo dic nobis, sit qualiter ille colendus"?

Cui prompto gaudens respondit episcopus ore:

"Foeda procul fugiat primum cultura deorum,

Nec pecorum sanguis falsis plus fumet in aris,

160

Nec calidis omen fibris perquirat aruspex!

Nec cantus volucrum servet vanissimus augur:

Omnia sternantur fundo simulacra deorum".

Hinc pius antistes fidei mysteria coepit

Testificare palam constanter in ordine cunctis,

165

Donec ipse fidem concepit pectore toto

Rex pius, et populo persuasit credere Christum.

Ecce sacerdotum Caefi tunc temporis auctor

Errorumque caput fuerat, cui rex ait: "Eia

Arripe tela tibi prius inconsueta, sacerdos.

170

Et iaculo celsum primus tu pollue fanum!

Qui fueras scelerum doctor, nunc esto salutis".

Annuit his dictis senior, paucisque respondit:

"Hactenus incerto mea stamine vita pependit,

Obruit et dubiis animum caligo tenebris;

175

Exhinc certa sequar, cupiens agnoscere verum

Aeternumque deum, vel si sit vita futura;

An tormenta malis, maneant an praemia iustis".

His rapuit dextra dictis hastile minaci,

Atque marem conscendit equum non more sueto,

180

Cui per colla iubae volitant, tumet ardua cervix:

Pectore sublato velox fodit ungula terram,

Impatiensque morae quatiebat morsibus aurum.

Terribilis qualis curvo fit Parthus in arcu,

Vel si longa leves vibrat hastilia in auras,

185

Talis et ipse petit iaculo fastigia fani.

O nimium tanti felix audacia facti!

Polluit ante alios, quas ipse sacraverat aras.

Plena fides patuit, nec adhuc in fonte lavatus,

Explevit virtutis opus pietate fideli.

190

Turba salutiferum sequitur mox tota magistrum;

Viribus unanimis sternunt caeduntque sacellum:

Tunc erecta ruit fani structura profani,

Funditus in cineres etiam distructa fatiscit.

Adfuit interea tempus paschale per orbem,

195

Quo rex cum populo statuit baptisma subire,

Euboricae celsis etiam sub moenibus urbis;

In qua tecta deo iussit cito parva locari,

Sumeret ut sub eis sacram baptismatis undam.

Dum festiva dies inluxit temporis almi,

200

Cum natis ducibusque simul, cum plebe sequenti,

Vndecimo regni Christo sacratus in anno est

Fonte salutifero, praefatae in moenibus urbis,

Cuius abhinc culmen sublimius extulit ille,

Metropolimque sui statuit consistere regni.

205

Sic quoque Gregorius praesul decreverat olim:

Semina dum vitae Romana misit ab arce

Gentibus Anglorum, confestim praecipit urbem

Hanc caput ecclesiis et culmen honoris haberi,

Pallia pontificesque in ea vestire sacratos.

210

Sic pius antistis primum Paulinus habebat,

Qui domini legem meditans in nocte dieque,

Sedulus in populos sparsit praecepta salutis,

Plurima quapropter convertit millia Christo;

Et fidei flammis virtutis et igne coruscans,

215

Frigora bis ternis borealia depulit annis,

Rex quibus egregius regnaverat Edwinus idem,

Disposuitque suas iusto moderamine leges,

Inlicitans servare fidem donisque minisque,

Ecclesiasque suis fundavit in urbibus amplas.

220

Ex quibus Euboricae, solidis suffulta columnis,

Nobilis illa manet celso speciosa decore,

Qua statione sacra fuit ille lavatus in unda,

Quamque diu vixit, Christi praecepta tenebat.

Illi quapropter clemens meliora parabat

225

Tradere regna deus, luci sociata perenni;

Nam sibi praescriptae mortis dum venerat hora,

Belliger occubuit subito socialibus armis.

O res caeca nimis terreno fidere regno,

Quod praeceps fortuna rotat, fatisque malignis

230

Vertitur, et variis semper motatur in horis.

Ecce decem et septem postquam regnaverat annis.

Edwinus occubuit regum clarissimus ille,

Post quem non habuit praeclara Britannia talem.

Hoc tamen omnipotens fieri non passus inultum est,

235

Sed dedit Oswaldum regis regnare nepotem.

Qui subito veniens externis exul ab oris,

Firmiter invictae fidei confisus in armis,

Agmina parva trahit properans et pergit in hostem,

Vastantem patriam ferro flammisque cremantem

240

Millibus innumeris, spoliis nimiumque superbum.

Sed pius Oswaldus numero non territus ullo,

Alloquitur propriam constanti pectore turmam:

"O quibus est semper bellorum vivida virtus,

Nunc, precor, invictas animis adsumite vires,

245

Auxiliumque dei cunctis praestantius armis

Poscite corde pio precibus, prosternite vestros

Vultus ante crucem, quam vertice montis in isto

Erexi, rutilat Christi quae clara trophaeo,

Quae quoque nunc nobis praestabit ab hoste triumphum".

250

Tunc clamor populi fertur super astra precantis,

Et cruce sic coram dominumque deumque potentem

Poplitibus flexis exercitus omnis adorat.

His etiam gestis promptus processit in hostem,

Caedibus inrumpens hostilia castra cruentis.

255

Vt leo cum catulis crudelis ovilia vastat,

Et pecus omne ferus mactat manditque trahitque:

Haud secus Oswaldus rex stravit ubique phalanges

Barbaricas victor gradiens per tela, per hostes,

Caedit et inculcat, fugientesque atterit alas.

260

Praevenit Oswaldi sternendo exercitus hostes,

Sanguineos campis rivos post terga relinquens

Donec ipse luens cecidit Cadwala nefandus

Perfidiae poenas, moriens in strage suorum,

Claraque magnifico cessit victoria regi.

265

Hostibus occisis regnum sanctissimus Oswald

Ingreditur, heros veterum condignus avorum:

Vir virtute potens, patriae tutator, amator,

Moribus egregius, Christi mandata secutus,

Pauperibus largus, parcus sibi, dives in omnes,

270

Iudiciis verax, animi pietate benignus,

Excelsus meritis, submissus mente sed ipsa,

Hostibus horribilis, cunctis iocundus amicis,

Vt bello indomitus, sic pacta in pace fidelis.

Invaluit postquam sceptris et culmine regni,

275

Extruit ecclesias donisque exornat opimis,

Vasa ministeriis praestans pretiosa sacratis.

Argento, gemmis aras vestivit et auro,

Serica parietibus tendens velamina sacris;

Auri blateolis pulchre distincta coronas,

280

Sanctaque suspendit varias per tecta lucernas,

Esset ut in templis caeli stellantis imago,

Christicolasque greges duxit devotus in illas,

Vt fierent domino laudes sine fine canentum.

O pietas, o celsa fides! nam quicquid habebat,

285

Prodigus in domini gazarum sparsit honorem.

Quapropter titulis virtutum claruit, atque

Signorum celebri fama est vulgatus ubique,

Quae modo per mundum cartis inscripta leguntur:

Quorum pauca libet lyrico nunc tangere plectro,

290

Et partes cantus calamo currente referre.

Tempore nam quodam praesul sanctissimus Aedan

Cum rege et populo paschalia festa peregit;

Eius rex monitis nam omni servivit in actu.

Plurima per plateas inopum tunc turba iacebat,

295

A rege stipem rogitans clamore frequenti.

Ingrediens recubat iam et rex simul atque sacerdos,

Argentique prius pensantem plurima discum

Pondera cum dapibus statim direxit egenis.

Vidit ut hoc praesul, dextram comprendit et infit:

300

"Incorrupta, precor, maneat manus ista per aevum!"

Quod fuit et factum; sancto nam rege perempto,

Gentili gladio praecisam a corpore dextram".

Stipite suspendunt; veniens rex illius haeres,

Oswi germanus germani et sanguinis ultor,

305

Arripuit dextram. Bebbamque ferebat in urbem,

Argenti condens loculo sub culmine templi,

Quod prius ipse deo statuit sub nomine Petri.

Hactenus integram fore signo est ungula crescens,

Flexilis et nervus, viridis caro, forma venusta.

310

Cuius quanta fides fuerat vel vis meritorum,

Post mortem nituit magis ac magis undique signis.

Namque ubi pro patria pugnans a gente peremptus

Pagana cecidit, fiunt de pulvere multa

Signa salutifero. Quidam nam forte viator

315

Egit iter iuxta fuerat qua scamma duelli,

Cuius equus subito totis lassescere membris

Coeperat et frendens ore spumare cruento,

Atque ruens campo volvi moriturus in illo.

Inque locum versans venit, qua rex pius Oswald

320

Occubuit quondam, tunc statim corpore sano

Exsurgens avide carpebat amoena virecta.

Intellexit eques quicquam praestantius illo

Esse loco; titulum ponens equitabat ab inde

Hospitium veniens quo tenderat. Ecce puella

325

Tabida paralysis gelido languore iacebat,

Vltima congeminans miserae suspiria vitae;

Cumque domus neptim patris turbata gemebat,

Suggerit hospes eam duci quo forte caballus

Sanatus fuerat; carroque imposta puella

330

Ducitur, ut iussit monstrans loca sancta viator,

Et sita corpus humi paulum dormivit ibidem

Evigilansque suam persensit adesse salutem.

Inde petivit aquam, faciem sibi lavit, et ipsos

Composuit crines, caput et velamine texit,

335

Ductoresque suos alacris deinde secuta est.

Alter iter faciens praefatae per loca pugnae.

Ecce loci spatium campo iocundius omni

Vnius inspexit, viridique venustius herba.

Haec reputat secum: "Cecidit vir sanctior istic,

340

Arbitror, idcirco prodest haec terra saluti".

Atque ligans panno tulerat de pulvere secum,

Venit et ad quandam lassescens vespere villam.

Plebs epulare casam villae tunc venit in unam,

Qua quoque susceptus veniens intraverat hospes,

345

Pulveris ac pannum posta suspendit in alta.

Contigit ut subito flammis volitantibus altum

Ignis edax culmen raperet, nec viribus ullis

Extingui valuit, donec incendia totam

Consumpsere domum, nimium res mira sed acta est.

350

Pulvere sacratam postam timet igneus ardor

Tangere, sed penitus flammis intacta remansit.

Qua virtute quidem visa stupor omnibus ingens

Incubuit statim; tunc cognovere, quod ille

Pulvis erat sacro regis cum sanguine mixtus

355

Oswaldi, multis fuerat qui causa salutis.

Claruit his signis postquam locus iste peractis,

Ecclesiis Christi iocunda et reddita pax est.

Regis Edelredi regina Osthfrida fidelis,

Quae fuit Oswaldi sancti iam filia fratris,

360

Curavit sancti sacris inducere tectis

Relliquias patrui, dignoque recondere honore.

Ossibus allatis stupuit miracula late

Accola Lindissae, cernens super illa columnam

Ossa viri sancti summi ad fastigia caeli

365

Luminis aetherei tota fulgescere nocte;

Maior relliquias quas tunc aulea tegebat.

Nam priscis odiis assumere primitus ossa

Inque monasterium saevi deferre negantes.

Nocte manere foras illa fecere coloni:

370

Sed dum divini viderunt luminis ignem,

Quae prius abnuerant, secum retinere rogabant;

Maneque sarcofago condentes lota parato,

Ecclesiae tulerant magno sub culmen honore,

Divitias terris curantes condere vivas.

375

In quo multa loco fiunt nunc usque patroni

Ob meritur tanti in languentes dona salutis,

Sanctae si fidei virtus comitatur eosdem.

E quibus hoc unum properanti tangere plectro

Sufficit, ut credas devotus cetera, lector.

380

Febre puer quidam iacuit per tempora longa,

Coenobio languens citius moriturus in illo:

Ecce die quadam miser ad loca sancta sepulcri

Ducitur, Oswaldi meritis ne tangeret illum

Febris acerba, fides nam percipit omne quod orat.

385

Credidit ut languens, citus ad sua tecta cucurrit,

Corpore sanato properans et pectore laeto.

Morbida nec audet plus illum tangere febris.

Postea rex felix ornaverat Offa sepulcrum

Argento, gemmis, auro, multoque decore,

390

Vt decus et specimen tumbae per saecla maneret,

Praemia pro modico sumpturus magna labore.

Nec non terra micat caelestibus inclyta signis,

Corporis, ut dixi, quae sancti lota lavacro est.

Sumpsit et effectum vincendi tela maligni

395

Daemonis et sanos vexatis reddere sensus.

Abbatissa quidem quaedam loca sancta videre

Advenit, sese et meritis committere sancti,

Iamque domum rediens tulerat de pulvere terrae,

Ablutis sacram quae ex ossibus hauserat undam.

400

Tempore transacto veniebat hospes ad illam,

Daemone qui fuerat nocturnis saepius horis

Vexari solitus: clamoribus ecce repente

Coeperat horrendis frendens loca lata replere,

Morsibus et furens semet lacerare nefandis.

405

Et cum nullus eum potuit constringere vinclis,

Vel miseri saevos flagris compescere motus,

Haec abbatissae quidam narrare cucurrit.

Illa videns miseros motus vocesque furentis,

Iusserat adferri sacro cum pulvere capsam;

410

Et cum virgo ferens veniebat et atria tecti

Intraret, subito tacuit furiosus et omnes

Composuit motus, somno quasi membra dedisset,

Quisque rei adstantes spectabant exitus esset.

Post horae spatium vexatus et ipse resedit,

415

Suspirans graviter: "Sanus sum sensibus", inquit,

"Redditus, et vacuas fugit vagus hostis in auras".

Mirantur cuncti stupidis hinc inde loquelis,

Incolumem subito cernentes corpore toto,

Ossibus et nervis nec non et mente vigentem:

420

Inquirunt subitae causam mirando salutis,

Qui respondit ovans: "Vt venit virgo locellum

Portans et pedibus tetigit haec atria, statim

Discessere procul, qui me torquere solebant

Daemones, ut fugiunt veniente luce tenebrae".

425

Cui portanda data est secum pars pulveris almi,

Ac post talis ei fuerat vexatio numquam.

Te quoque sancta, potens, virtutibus inclyta multis,

Crux veneranda canam, nequeam si promere dignos

Laude tua versus. Reparasti perdita pridem,

430

Nunc iterum per te cedit victoria regi

Oswaldo, ut quondam paucae cecinere camoenae.

Exin mirificis fulsit tua gloria signis:

Ad te tota fide famosa Britannia currit,

Quaerere pro variis sibimet medicamina morbis,

435

Et spe ad te etiam venientem fallere nescis;

Namque salutis opes redeuntes saepe reportant.

Non ego ruricula possum percurrere plectro

Omnia, multoties quae per te signa geruntur,

Et pecora atque homines, etiam iuvenesque senesque.

440

Denique praecisae de te ducuntur ubique

Particulae, per quas fiunt pia dona salutis.

Sufficit e cunctis hoc solum dicere signum.

Frater erat quidam casu confractus acerbo.

Infractique dolens penitus gemit ossa lacerti,

445

Cumque dolor nimius succreverat et tumor ardens,

Pectoris ingeminat lacrimans suspiria fessi;

De cruce cui quidam veteres iam vespere muscos

Attulit, in gremium sibimet quos proicit aeger:

Cumque iret cubitum oblitus deponere muscum,

450

Nescius in gremio somno praeventus habebat.

Evigilans medio morbosus tempore noctis,

Ecce aliquid gelidi lateri sibi sensit adesse,

Admotaque manu sanum se forte fuisse

Reperit, atque nihil fractura sensit ab illa.

455

Inclyta fama viri nec solum iure Britannos

Inlustrat populos, trans insuper aequora ponti

Aspersit radios, quibus et Germania fulsit:

E quibus et quaedam populosa Hibernia sensit.

Sed nobis signum vero inter multa relatu

460

Hoc narrare placet; dirae nam tempore pestis.

Aequoreos populos lata quae clade peremit,

Scotorum genere scholasticus, acer in arte,

Hoc fuerat morbo patria percussus in illa,

Librorum studio doctus, sed nulla futurae

465

Cura fuit misero vitae, sibi cumque videret

Mortis adesse diem, magno trepidare timore

Coeperat ob merita scelerum, ne ad tartara dira

Mortuus inferni raperetur, voce gementi

Alloquitur socium: "Frater, mihi mortis amarae

470

Articulus properat, citiusque ad tartara ducar

Perpetuae mortis, quia iam non tempore parvo

Criminibus tantum penitus servire solebam.

Pro dolor! haec propter novi feralia flammis

Tartara parta mihi. Totis mihi sensibus est hinc,

475

Si velit omnipotens misero concedere vitam,

Viribus annisis mores mutare malignos.

Nec tamen esse mei meriti scio vivere tantum,

Ni mihi concedat vitae modo munus amatae

Sanctorum meritis miserantis gratia Christi.

480

Audivi quondam celebri rumore referri

Oswaldi regis laudes virtutibus amplas.

Tu quia de genere es Saxonum collega natus,

Forsan habes eius quicquam modo relliquiarum"?

Cui socius statim fidam profatur in aurem:

485

"Pars inventa sacri est mecum de stipite ligni,

Infixum fuerat caput occisi illius in quo;

Et si firma tenes fidei tu pectora credens,

Per tanti pietas meritum divina patroni

Huius adhuc vitae donat tibi tempora longa;

490

Insuper aeternae praestabit gaudia forsan".

Nec mora quin toto dixit se credere corde.

Tum benedixit aquam socius, partemque sacrati

Roboris inmittens aegro dedit atque bibendam.

Qui mox convaluit, mortique ereptus ab illa est.

495

Exhinc incolumis multo iam tempore vixit,

Ad dominumque suam vitam converterat omnem,

Magnificasque deo laudes referebat ubique,

Et domini famulum magno celebrabat honore.

Sanctus ter ternis Oswald feliciter annis

500

Imperio postquam regnorum rexit habenas

Ipse, quas retinet famosa Britannia gentes

Divisis linguis, populis per nomina patrum:

Atque annos postquam ter denos vixit et octo,

Augustas sacra Nonas iam morte dicavit,

505

Ascendit meritis caelestia regna coruscis,

Oswi germano terrestria sceptra relinquens.

Interea obtinuit multo iam sceptra labore

Principio, propriae rector novus Osui gentis:

Impugnatus enim fuerat hinc inde vicissim,

510

Saepius externis praedantibus undique fines.

Insuper a propriis perpessus bella propinquis,

Qui crudele manu lacerabant viscera regnis

Cognato implentes sceleratas sanguine dextras:

Nec metuunt patrias gentilia castra per urbes

515

Invidia cogente fera deducere, vel sic

Viribus externis conantes sternere regem.

Cui fuit ante alios primis infestus ab annis

Hostis rex Pendan, fortis virtute doloque,

Occisor fratris, regni et vastator acerbus;

520

Qui ter dena sibi conduxit millia bello,

Ter denosque duces totidem deducere turmas

Disposuit, quorum certus fuit usus in armis.

Hac vastare manu veniensque evertere regnum,

Moenia destruxit, homines mucrone peremit.

525

Imbribus exundans torrens ceu montibus altis,

Sternit agros segetesque rapit silvasque recidit:

Sic dux ipse ferox devastans omnia pressit,

Dans simul in pessum pueros iuvenesque senesque.

Nullus eum sexus vel nulla retraxerat aetas

530

Ad pietatis opus, nullo quia iure pepercit.

Sed rector, cui cura fuit defendere gentem,

Seque suosque simul Christi tutarier armis,

Legit et ipse viros fortes, atque agmina tanta

Venerat haud trepido contra rex pectore promptus

535

Milite cum raro, primo sed numen Olympi

Fletibus et votis constanti corde poposcit.

His actis etiam hostiles ut vidit ubique

Innumeras acies latis discurrere campis,

Has contra opposuit parvum licet impiger agmen,

540

Millia trina ciens tantum, sed prompta duello.

Nec mora quin mediis se immiserat hostibus audax,

Proturbans acies Christi testudine fretus.

Mox timor inpactas populorum dispulit alas,

Qui pugnae immemores, armis telisque relictis

545

Tuta fugae petiere loca et sua signa revellunt.

Palantum cuneos victor rex caedit ubique,

Horrisona increpitans fugientes voce phalangas.

Arma cruore natant, mutantur sanguine fontes;

Fugit et ipse simul, tanta vix clade coactus,

550

Dux Pendan, cernens caedes stragesque suorum;

Nec tamen evaluit fugiens evadere mortem,

Sed gladio cecidit victrici occisus et ille.

Curritur ad praedam passim, et laus digna tonanti

Redditur aeterno, semper qui liberat omnes

555

In se sperantes clemens et salvat ubique.

Hoc erat, hoc etiam multis satis utile bellum;

Namque suam gentem rex hostibus eruit acris,

Merciorum fidei sceptris et subdidit almis,

Sacrato faciens baptismatis amne lavari.

560

Perque illum, donante deo, ditatur uterque

Magnifico populus caelestis munere doni:

Ille haeres patriae factus, hic civis Olympi.

Ambo gentiles gemino micuere triumpho,

Daemonis ille iugo, terreno hic hoste solutus.

565

Plurima continuis domuit post regna triumphis

Osui, nobiliter patrias et rexit habenas,

Aequoreasque sibi gentes hinc inde subegit:

Has terrore premens, illas mucrone coercens,

Victrices aquilas per regna ferebat ubique.

570

Legibus ille etiam fuerat iustissimus aequis.

Invictus bellis nec non in pace fidelis,

Donorum largus miseris, pius, omnibus aequus.

Imperium retinens septenos nam quater annos,

Compositis rebus felix in pace quievit,

575

Egfredo tradens proprio diademata nato,

Egfredo moriens regalia sceptra relinquens,

Tempore nam micuit Wilfridus episcopus illo,

Quem deus omnipotens infudit luce superna,

Errorum tetricas terris ut pelleret umbras,

580

Per loca perpetuae quapropter multa salutis

Gentibus et populis doctrinae lumina sparsit.

Illius australis studio Saxonia Christum

Credidit, et claro perfusa est lampade vitae.

Nec solum populos animae de morte maligna

585

Illos antistes doctrinis eruit almis,

Sed nece de praesente simul salvavit eosdem.

Tempore contiguis illo nam sub tribus annis

Non ros, non imber sitientes inrigat agros;

Arida flammigeris tabescit terra sub astris,

590

Et victum pariter hominique feraeque negabat.

Atque famem sequitur morientum cladis acervus,

Praecipitesque ruunt multi de rupibus altis;

Ast alii rapidis sese mersere sub undis,

Vt sibi praeriperet longum cita mors cruciatum.

595

Ipsa namque die, qua gens susceperat illa,

Doctrinis imbuta sacris, baptismatis undam,

Descendit pluvia, et telluribus aura serena,

Et terrae rediit specimen viridantibus arvis;

Florigero campi montesque ornantur amictu:

600

Frugifer agricolis laetantibus inditur annus,

Inque deum carnes cunctorum cordaque vivum

Exultaverunt, cecinit sicut antea David,

Certius aeternis inhiantes pectore donis,

Quo sumpsere prius sibimet terrena per illum.

605

Hic quoque compulsus Romam properabat adire,

Sed prius est ventis Fresonum vectus in oras,

Atque ibi mox populi convertit millia Christo,

Plurima perpetuae demonstrans dona salutis.

Et quocunque pedem movit, pia semina sevit,

610

Pectora perfundens arentia rore superno,

Inclyta caelesti complevit et horrea fructu,

Et celebri fama laeto laudatur in orbe.

Dum pius illud iter gestit complere sacerdos,

Ecce repente fuit morbo perculsus acerbo,

615

Perque dies multos valido crescente dolore

Venit ad extremum confecto corpore finem.

Bis binosque dies sensu sine corporis omni

Exanimis iacuit paene et spiraminis exsors;

Voce carens, membrisque stupens, in pectore tantum

620

Frigida vix tenui duxit suspiria flatu.

Discipuli socii stabant hinc inde gementes,

Lugentesque sui funus lacrimabile patris.

Ecce, die quinta subito pater ipse resedit,

Atque levans oculos, socios conspexit et infit:

625

"Quid iuvat atroci tantum indulgere dolori?

Cui vult, omnipotens poterit mitescere iudex,

Extremamque novum vitam convertere in ortum.

Namque suum clemens legatum misit ab astris,

Qui steterat niveo nimium praeclarus amictu,

630

Et mihi flammigero praedixit talia vultu:

"Me pius altithronus Michaelem misit Olympo,

Dicere quod morbo nunc confortaberis isto,

Pro meritis sanctae matris precibusque Mariae,

Quae gemitus, lacrimas, sociorum et vota tuorum

635

Auribus e solio caelesti audivit apertis,

Deposcens tibimet vitam simul atque salutem.

Esto tamen quarto veniente paratus in anno;

Ipse ego tunc iterum veniam te visere, nam tu

Tempore tranquillo patriae morieris in oris".

640

Angelicos sequitur monitus mox vita salusque,

Nec non expletos post quatuor exitus annos

Praesulis egregii praedicto est fine secutus.

Sic et in ecclesia, quam Petri erexit honore,

Hripensi est positus, felix in pace sepultus.

645

Vir quoque temporibus sanctus fulgebat in illis,

Angelicam Cuthbertus agens in corpore vitam,

Qui fuit a puero signis insignis apertis,

Moribus et meritis statim succrevit honestis.

Atque manens monachus primaevo tempore clarus,

650

Doctor apostolicus fuit hinc et presbyter almus,

Et loca fructiferis replens inculta virectis,

Fontibus aeternis sitientia prata rigabat;

Divina et cunctos formans virtute sequaces,

Dogmatis aetherei radios spargebat ubique

655

Discutiens tenebras errorum luce serena.

Est locus Oceano dictus cognomine Farne.

Insula fontis inops, et frugis et arboris expers:

Hanc petit intrepidus Christi bellator opimus,

Contemplativos cupiens et carpere flores,

660

Ipse deo soli solus servire sategit,

Ne mundanus honor mentem mutaret alacrem.

Hic heremita sacer non parvo tempore vixit;

Saepius angelicis felix affatibus usus,

Toxica mortiferi vincebat tela draconis.

665

Attamen abstractus multis rogitantibus inde,

Tandem consensit secretam linquere sedem,

Pontificisque gradum, populis et rege coactus,

Quandoque suscepit cunctis orantibus illum:

Nobiliter binis digne quem rexit in annis,

670

Plurima conquirens animarum lucra tonanti,

Et bene commissum sibimet servavit ovile,

Ne lupus insidians Christi deroderet agnos.

Sed mox mundani culmen vitavit honoris

Ipse, petens iterum soliti secreta cubilis

675

Atque ibi praesentis spectaverat ultima vitae,

Quaeque dei famuli sacrata est insula morte.

Nam locus ille nitet signis hucusque coruscis,

Ex quo pontificis linquens ergastula carnis

Spiritus alta petens scandit super astra polorum.

680

Nec non et claris fiunt miracula rebus,

Facta loco sacrum pausat quo corpus humatum,

Cuius tota fuit caelestibus inclyta signis

Vsque diem mortis primaevo tempore vita.

Omnia quae dudum praeclarus Beda sacerdos

685

Prosaice primum scripsit sermone magister,

Et post heroico cecinit miracula versu,

Qualiter angelicos monitus medicina secuta est.

Dum tumor in tenero succrevit corpore fervens,

Aut quomodo ipse puer ventis per caerula puppes

690

Iactatas precibus revocabat ab aequore quinas,

Qualiter aut animam ferri super astra videbat

Praesulis Aedani, teneros dum pasceret agnos.

Caelicolam quomodo terreno pane fovere

Dum cuperet, meruit caelestes sumere ab illo.

695

Vt beluae gelidum villo flatuque fovebant,

Cernentem fratrem morbo culpaque relaxat;

Vtque precando famem proiectus ab aequore nautis

Abstulit, et certum praedixit adesse serenum.

Aut quomodo ex aquila delato pisce cibandum

700

Se sociumque suum praedixit, et est ita factum.

Aut quomodo ardentes avertit ab aedibus ignes,

Incumbens precibus iuvenum quos dextra nequibat.

Daemoniaca quidem vel qualiter uxor ab illo

Sit sanata, prius quam tecta rogantis inisset.

705

Daemones aut quomodo sanctus de Farne malignos

Expulerit, iuxta faciens sibi tecta manendi,

Ex sicco ut liquidam produxit cespite lympham,

Quae ad votum patris praestabat in ore saporem.

Qualiter ipse sibi messem sevisset in agro,

710

Et volucres verbo tantum pepulisset ab illa.

Vt mare cum beluis sancto servire solebat,

Plurima veridico praedixit et ore futura,

De se deque aliis, quae praescius ante videbat.

Qualiter uxori comitis, cui miserat undam

715

Sacram, restituit depulsa peste salutem.

Chrismate sic quandam sanaverat ipse perunctam

A morbo lateris capitisque dolore puellam.

Vt benedictus item delatus panis ab illo

Inmissis lymphis quendam sanaverat aegrum.

720

Qualiter aut iuvenem moriturum forte viator

Repperit, orando cui reddidit ipse salutem.

Vt pius atque pater, morbo vastante Britannos,

Praedixit matri natique domusque salutem.

Qualiter aut animam pastoris ab arbore lapsi

725

Angelicos caelo coetus inferre videret,

Atque suum aegrotans curaverat ipse ministrum,

Profluvii ventris fuerat qui tabe gravatus.

Qualiter undecimo post mortem corpus in anno

Integrum fuerat tota cum veste repertum.

730

Daemoniacus homo, supra quem funditur unda,

Sanatur, sacros patris quae laverat artus.

Aegra trahens quidam suspiria qualiter orans

Illius ad tumulum morbo sanatus ab illo est.

Languidus utque oculis tangens oraria vasis,

735

Illius ex visu dolor et caligo recessit.

Calciamenta patris resoluto corpore quidam

Induit, et sanis perrexit gressibus inde.

Qualiter infirmi curentur tegmine, sub quo

Spiritus astra petit sancti terrena relinquens.

740

Haec breviter tetigi, ne tota tacere viderer

Inclyta rurali perstringens carmine gesta.

Haec quoniam cecinit plenis cum versibus olim

Praeclarus nitido Beda sermone magister;

Si praevenisset nostras prius ipse camoenas.

745

Inciperem lyricas omnes extendere fibras.

Non Pana rogitans, Phoebi nec numen inane,

Sed tua cum toto suffragia corde precarer,

Vt mihi rorifluam donares, Christe, loquelam.

Ad narranda pii digne praeconia patris.

750

Belliger Egfridus postquam hinc inde triumphos

Gesserat, et gentes domuit sub marte feroces,

Accepit sponsam Adiltrudam nomine dictam,

Nobilium genitam regali stirpe parentum,

Nobilior longe casta quae mente manebat.

755

Nam licet illa foret thalamo coniuncta superbo,

Regia bissenos pariter iam sponsa per annos,

Intemerata tamen permansit virgo per aevum,

Inter iura thori vincens incendia carnis.

Virginis alma fides, regis patientia mira!

760

Vincitur hic precibus, sed amore tonantis et illa;

Ambo sacris fidei ferventes ignibus intus,

Permansere simul coniux cum coniuge casti.

Quamque integra foret vivens in corpore virgo,

Post mortem dominus signis patefecit apertis;

765

Nam caro sex denos etiam tumulata per annos,

Incorrupta quidem tota cum veste reperta este

Corpus erat vegetum nervis et flexile totum,

Et facies rutilo fulgebat sancta decore;

Et quod iure magis multum mirabile dictu est.

770

Ante dies mortis binos in corpore vulnus,

Quod medicus fecit nimio cogente timore,

Apparet sanum, tenuissima visa cicatrix,

Vlceris obtendens veteris vestigia tantum.

Vestis item, sacros quae texit virginis artus,

775

Expulit atrocem de obsessis saepe chelydrum

Nec non tumba prior, tenuit quae virginis almae

Sacrosancta sinu sub terris membra recepta,

Extiterat multis optatae causa salutis,

Atque aegris oculis praestaverat ipsa medelam.

780

Istius ergo sacrae praedictus Beda puellae

In laudem fecit praeclaris versibus hymnum,

Quapropter tetigi parcis haec pauca libellis,

Vtpote commemorans veteris proverbia dicti:

"Tu ne forte feras in silvam ligna, viator".

785

Tunc quoque forte fuit quiddam memorabile gestum,

Aestimo quod multis prodesse legentibus ista,

Si tamen haec quisquam reputabit digna legendo.

Extinctus regis frater fuit Aelfwine bello,

In quo miles item quidam prostratus in armis

790

Nobilis occubuit, crudeli strage peremptus,

Exanimisque diem duxit cum nocte sequenti;

Qui tamen, extinctos anima redeunte per artus,

Redditus est vitae, et sumpta virtute valescens,

Atque ligans sibimet refluentia vulnera, festo

795

Coepit abire gradu, sed captus ab hostibus atque

Ad comitem quendam reflexo est calle reductus;

Cui comes instituit de se narrare quis esset.

Ille tamen metuit clara se stirpe fateri

Progenitum, dicens: "Pauper sum et rusticus unus,

800

Atque maritali vivebam iure ligatus".

Quem comes accipiens primo curare sategit;

Ne tamen aufugeret, vinciri iussit, at ille

Vinciri nunquam potuit, nam cuncta resolvi

Vincula sponte sua mirando more solebant.

805

Haec dum cernebant stupefactis mentibus hostes,

Artibus ex magicis seu scriptis esse putantes,

Saepius addebant priscis nova vincula vinclis.

Hoc comes ammirans secrete convocat illum,

Et cur non posset vinciri, inquirit ab illo,

810

An prius aut magicas didicisset forsitan artes?

Nosse nihil studiis se ex talibus ille fatetur:

"Est mihi sed frater devoti pectoris", inquit,

"Quem scio quod Christo pro me sollemnia cantat

Missarum, quoniam meme putat esse peremptum.

815

Et si forte animam nunc altera vita teneret,

Illius illa preces propter missasque frequentes

Libera, credo, foret, poenasque evaderet omnes".

Tunc cognovit eum responsis ille receptis

Dux fore praeclara genitum de stirpe parentum;

820

Et quamvis sibimet visus sit iure necandus,

Eripit hunc morti, cuidam sed vendidit illum.

Qui quoque temptat eum diris vincire catenis.

Nec potuit, quoniam praedicto more solutus,

Liber ab impositis remanebat corpore vinclis.

825

Saepius haec equidem sed praestitit hora diei

Tertia, qua frater missarum dona solebat

Corde offerre pio; dominus dum talia cernit

Mira, facultatem dat ei sese redimendi.

Liber et ille redit pretii sub iure redemptus.

830

Atque domum repetens narraverat omnia fratri,

Sed referente illo cognovit tempora frater

Illa, quibus vinclis resolutum se referebat.

Haec eadem fieri, quibus et sollemnia semper

Missarum celebrasse deo sese recolebat.

835

Praefuit Egfridus regno feliciter annis

Ter quinis, faciens victricia bella, quousque

Agminibus missis animo trans aequora saevo,

Praecipiens gentes Scotorum caede cruenta

Vastare innocuas, Anglis et semper amicas.

840

Mox adversus eum Pictis bellantibus, ipse

Occubuit victus misera cum clade suorum,

Imperii linquens Aldfrido regmina fratri,

Qui sacris fuerat studiis imbutus ab annis

Aetatis primae, valido sermone sophista,

845

Acer et ingenio, idem rex simul atque magister.

Praefuit ecclesiae venerandus Bosa sacerdos,

Condignis gradui meritis tunc temporis alto

Vir, monachus, praesul, doctor moderatus, honestus

Quem divina sacris virtutum gratia sertis

850

Compserat et multis fecit fulgescere donis.

Plurima quapropter congessit lucra tonanti,

Retia mundanas inmittens sacra per undas,

Aequoreas Christo praedas ad littora traxit.

Vir sine fraude bonus, dives pietate supernas

855

Inque domo domini fulsit ceu lucifer ardens.

Hic pater ecclesiae cultum decoravit, et illam

Moribus a plebis penitus secernit, et uni

Deservire deo statuit simul omnibus horis,

Vt lyra continuo resonaret mystica plectro,

860

Aethereas domini decantans laudibus odas;

Vox humana quidem superum pulsaret Olympum,

Omnia dispensans alternis tempora causis,

Lectio nunc fieret, sed nunc oratio sacra,

Quisque dei laudes praeferret corporis usu.

865

Iusserat hunc raptim complere negotia carnis,

Omnibus ut fieret parvus sopor, esca sub actu;

Non terras victusque, domus, nummismata, vestes.

Nec quicquam proprium sibimet iam vindicet ullus

Omnia sed cunctis fierent communia semper.

870

Qui terrena sibi, caelorum vel petit haeres,

Gaudia, qui cunctis fieret communia regni.

Hic pius antistes magnis virtutibus huius

Implevit postquam praesentis tempora vitae,

Transit in aetheream laetus feliciter aulam.

875

Visio temporibus memorabilis acta sub isdem,

Vt reor in nostro sic erit si carmine scripta,

Proderit aeterna multis de morte vocandis.

Posset ut ergo animas vitiis sanare peremptas,

Mortuus ecce diu surrexit corpore quidam,

880

Multaque quae vidit memoratu digna ferebat.

E quibus hic nostris addemus pauca camoenis.

Ergo domum propriam communi in plebe maritus,

Atque suam rexit iusto moderamine vitam,

Qui post tactus erat morbo iam carnis acerbo,

885

Perque dies multos valido crescente dolore,

Infirmus recubans extrema pericula duxit;

Mortuus ac tandem primo sub tempore noctis,

Eius in extrema respirans parte revixit,

Atque resurgendo cunctos simul inde fugavit

890

Funeris exsequias peragentes nocte sub ipsa.

Plus sed amore vigens coniux ibi sola remansit,

Quam nimium pavidam rediens a morte maritus

Coeperat hortari, reliquis fugientibus illinc:

"Quae mihi fida satis remanes ex omnibus", inquit,

895

"Te rogo, ne metuas nunc me, dulcissima coniux.

Vivo equidem, vere surrexi a morte remissus,

Sed mihi longe aliter nunc altera vita sequenda est;

Gaudia vel luxus meme damnare necesse est

Nec mora divitiis mox omnibus ille relictis,

900

Iura monasterii devoto est corde secutus,

Atque ibi tam duro domuit sub pondere corpus,

Vt facile ex vita possent cognoscere cuncti,

Quae vel quanta prius ductus de corpore crevit.

Isto namque modo quae vidit ferre solebat.

905

"Splendidus", inquit, "erat, qui me de corpore duxit,

Et contra aestivum solis processimus ortum,

Quo ad latam vallem devenimus atque profundam,

Cuius in oblongum extensa est sine fine vorago,

Quae latus horrendum flammis ferventibus urit,

910

Atque aliud habuit glaciali grandine plenum.

Haec animabus erat hominum hinc inde repleta,

Quae nimis exustae dum flammas ferre nequibant,

Frigoris in medium miserae mox prosiliebant;

Cumque ibi nec poterant requiem reperire, vicissim

915

Flammivomum flentes iterum ferebantur in ignem.

Haec cernens mecum meditabar, forte quod esset

Poena infernalis, quam saepe audire solebam.

Ductor et ille mihi meditanti talia dixit:

"Non, ut ipse putas, isthic infernus habetur".

920

Cumque haec aspicerem, pavidum me duxit in ante.

Tunc subito vidi tenebris loca cuncta repleri,

Intrantesque illas densatae noctis imago

Nos circa incubuit, nec quicquam cernere praeter

Ductoris speciem potui vestesque nitentes.

925

Et sic ingressi sola sub nocte per umbras,

Ecce repente globi flammarum valde tetrarum

Sicuti de puteo surgunt iterumque residunt.

Tunc aberat subito ductor solusque remansi,

In mediis positus trepidus stupidusque tenebris.

930

Cumque globi flammae peterent alta, atque vicissim,

Motibus alternis repetebant ima barathri,

Omnia flammarum fastigia cerno repleri

Spiritibus hominum miseris, qui more favillae

Cum flammis pariter scandebant atque cadebant,

935

Sed nimius foetor late loca cuncta replebat.

Longius haec cernens circumstetit undique terror,

Vtpote quid facerem, possem quo vertere gressum

Inscius, aut misero qui finis forte maneret.

Audio tum subito sonitum post terga gementum,

940

Nec non ceu vulgi capto super hoste cachinnum:

Qui prope dum veniunt, hostes agnosco malignos,

Ad poenas animas ululantes quasque trahentes,

Cum quibus in medii descendunt ima barathri.

Flammivomo e puteo quidam deinde maligni

945

Daemones ascendunt, oculis flammantibus atque

Me circumsteterant, putidum de naribus ignem

Oreque spirantes ignitis, meque minantur

Prendere forcipibus; nec me contingere tantum

Iam poterant, quamvis multum terrere valerent.

950

Tunc ego conclusus tenebris et ab hoste coactus,

Circumspexi oculis, aliquid si forte veniret

Auxilii, quo iam salvarer ab hoste cruento.

Tunc mihi post tergum fulsit quasi stella per umbras,

Quae magis accrescens properansque fugaverat hostes.

955

Dux erat ille meus veniens cum luce repente,

Cuius in adventu fugerunt daemones atri.

Hinc convertit iter brumalem solis ad ortum,

Noctique ereptum nitidas me duxit in auras.

Ante ubi nos murus subito comparuit ingens,

960

Qui sine fine sui sic visus longus et altus,

Nullus ut extenso videretur terminus illi.

Sed prope dum venimus, quo, quali nescio certe

Ordine, nos fuimus stantes in culmine muri.

Ecce ibi campus erat magnus pulcherrimus atque.

965

Cuius tantus erat fragrantis nidor odoris,

A me foetorem mox ut depelleret omnem;

Et lux tanta sacrum perfuderat undique campum.

Vinceret ut lucem solis simul atque diei.

In his ergo locis laetas habitare videbam

970

Sanctorum turmas, sedesque tenere beatas.

Haec ego conspiciens mecum meditabar, an essent

Regna superna poli cunctis promissa beatis.

Haec mihi volventi respondit ductor et infit:

"Non, sicut ipse putas, isthic sunt regna polorum".

975

Fulget in ante novae maior mihi gratia lucis,

Quae nimio superat lucem fulgore priorem,

Nam tunc illa prior vere tenuissima visa est.

Vox quoque cantantum resonat dulcissima ibidem,

Et cum luce fuit miri flagrantia odoris,

980

Vt mihi propter eam parvissima prima putata est.

Quo nos dum laetus sperarem intrare, repente

Substitit ipse meus ductor gressumque retorquet,

Meque via, per quam nos venimus, inde reduxit,

Intrantesque iterum campi loca pulchra prioris,

985

Omnia quae vidi, si scirem forte, requirit.

"Nescio" cui dixi, statimque haec addidit ille:

"Vidisti vallem flammis et frigore plenam,

In qua nunc animae poenis purgantur acerbis,

Ac redeunt iterum purgatae ad praemia vitae.

990

At vero puteus putidum qui eructuat ignem,

Est os inferni, ruerit nam quisquis in illum

Forte semel, nunquam post haec salvabitur inde.

Floriger iste locus, quem possidet alba iuventus,

Est requies in qua spectant caelestia regna,

995

Qui bona gesserunt, quamvis ex parte minus quam

Postulat alma fides. Nam qui perfectus ubique est.

Vt moritur statim caeli penetrabit in aulam,

Pertinet ad cuius vicinia fulgidus ille

Luce locus nimia, miri quoque plenus odoris,

1000

De quo cantantum suavissima vox resonabat.

Tu quia nunc iterum debes assumere corpus,

Atque homines inter moritura vivere vita,

Corrige, quaeso, tuos mores et verba vel actus,

Vt tua in his sancta reputetur mansio turmis".

1005

Haec ubi dicebat, quomodo sed scire nequivi,

Indutum proprio statim me corpore vidi".

Nec gens clarorum genetrix haec nostra virorum,

Quos genuit soli sibimet tunc ipsa tenebat,

Intra forte sui concludens viscera regni,

1010

Sed procul ex illis multos trans aequora misit,

Gentibus ut reliquis praeferrent semina vitae.

E quibus ille fuit, dictus cognomine sanctus,

Egberet antistes, primis aetatis in annis

Qui liquerat patriam patriae caelestis amore,

1015

Et peregrina petens Scotis iam maxima vitae

Tunc exempla dabat doctrinae lampade fulgens,

Actibus instituens, verbis quoscunque docebat.

Pauperibus largus, sibimet sed semper egenus,

Sic bonus egregiae duxit moderamina vitae,

1020

Vsque diem mortis clara pietate coruscans.

Cui fuerat socius meritis et moribus aptus,

Et comes exilii Wibert praeclarus in omni

Religione satis, sed post divisus ab illo

Theoricam solus vitam districtus agebat.

1025

Inde suae gentis monachis construxit ovile

Egregium, vitae meritis et moribus illud

Exornans ovibus Christi studiosus alendis,

Ipse per angustam quas recto tramite callem

Duxit ad aeterni devotus pascua regni.

1030

Claruit idcirco signis, et more prophetae,

Multa futura videns mansit praeclarus ubique

Postea caelestis penetravit gaudia vitae.

Ast alii ratibus vecti trans aequor eoum,

Paganum petiere solum, qua verba salutis

1035

Spargere temptabant in agrestia corda serendo.

Vt fuit egregius Wilbrordus episcopus ille,

Plurima qui populi Fresonum millia Christo

Lucratus monitis fuerat caelestibus, atque

Pontificale decus multis ornavit in annis,

1040

Ecclesiasque deo plures construxit ibidem,

Presbyteros in eis statuens verbique ministros;

Omnia perficiens felix in pace quievit.

Illius ecce duo fuerant exempla secuti

Presbyteri, nimio accensi fervore fidei,

1045

Nominis unius Herwaldus uterque vocatus.

Par opus ambobus vitae, sed et exitus unus.

Albus hic, ille niger, distantia sola capillis;

At niger in libris fuerat studiosior albo.

Ergo hi Saxonum paganae compita plebis

1050

Intrabant, aliquos si Christo adquirere possent;

Sed dum forte novos mores habitusque fidei

Agnoscunt miseri, metuunt ne funditus omnis

Iam caderet citius veterum cultura deorum.

Hos subito raptos crudeli morte necarunt:

1055

Album sed trucidant statim mucrone cruento,

Longa sed exquirunt duro tormenta nigello,

Atque peremptorum Rheni sub fluminis undas

Corpora proiciunt, quae sed mox ordine miro

Contra praevalidos ferebantur fluminis ictus,

1060

Millia et usque suos socios undana natabant.

Ast quocunque loco veniebant corpora nocte.

Maximus hinc lucis radius super astra refulsit,

Lumen et hoc illi, qui sanctos ante necabant,

Aspiciunt omni semper fulgescere nocte.

1065

Alter ab his noctu sociorum visus at uni est.

"Corpora", cui dixit, "statim reperire potestis

Nostra, ubi de caelis lucem radiare videtis".

Visio tunc socios talis nec illa fefellit;

Corpora namque locis sic sunt inventa sub isdem,

1070

Martyribusque piis digno conduntur honore.

At alii atque alii praefata ex gente ministri

Sermonis fuerant illis in partibus orbis.

E quibus egregii Suidbert Viraque sacerdos

Temporibus fulsere suis, qui culmine clari

1075

Virtutum fuerant, nostro quos carmine cunctos

Tangere non libuit. Nunc namque revertere Musam

Vrbis ad Euboricae fas est, procul inde recessit,

Pontifices summos, seriemque relinquere regum.

Qui post Aldfridum variarunt tempora regni.

1080

Imperio functum denis simul atque novenis

Orbibus annorum, qui post sub tempore pacis

Appositus patribus suprema sorte quievit.

Interea Bosa felicia regna petente,

Accipit ecclesiae regimen clarissimus ille

1085

Vir pietate, fide, meritis et mente Iohannes,

Pontificalis apex, priscorum formula patrum,

Flumina doctrinae fundens e pectore puro,

E quibus intente vivacia prata rigavit;

Quem virtutis honor signis comitatur apertis,

1090

Quorum pauca libet nostris memorare camenis.

Dum pater ipse pius ieiunia sancta gerebat,

Parvula septa viris repetit comitatus honestis,

Posset ut aethereos animo decerpere flores,

Et domino propriae decimas persolvere vitae.

1095

E queis divitias caelo reperiret opimas.

Intrans ergo locum districtis usibus aptum,

Tunc inopes iussit per proxima compita quaeri,

Per se pauperibus victum ut deferret egenis.

Tunc aeger iuvenis mutusque adducitur illi,

1100

Promere qui nullis poterat iam verba loquelis,

Cui caput horribili fuerat scabrigine tectum,

Et pro crine cutis maculis vestita remansit.

Huic pius antistes casulam congessit egeno,

In qua susciperet stipem miser ille suetam:

1105

Postque dies septem transacti temporis illum

Iusserat adduci, mutamque ostendere linguam;

Cui crucis impressit sanctae signando figuram,

Atque diu tacitam iussit proferre loquelam.

Qui dicto citius patris praecepta secutus,

1110

Ore loquens prompto taciturna silentia rupit,

Et pleno est penitus mutus sermone locutus.

Atque die tota pariter cum nocte sequenti

Non cessavit ovans varias proferre loquelas,

Atque suae mentis secretas pandere causas:

1115

Et cum voce cutis pariter iam sana reversa est.

Reddunturque novi crispato crine capilli,

Pulcherque est iuvenis factus, promptusque loquela.

Sicque domum propriam gaudens sanatus adibat.

Nec meminisse aliud taedet laudabile signum.

1120

Dum lustrat pastor vigili tutamine mandras,

Sanctarum venit famularum visere cellam,

De quarum numero recubat virguncula quaedam,

Vena cui nuper medio est incisa lacerto,

Et manus obstipuit nimio crassante tumore:

1125

Ergo videbatur citius moritura puella.

Hanc sed restituit domini virtute saluti

Antistes sanctus, qui tecta, a matre rogatus,

Virginis intrabat recubamque ex more salutat,

Atque preces fundens manui benedixerat aegrae.

1130

Invaluit statim fugiente dolore puella,

Inque modum mirum toto de corpore tota

Cum redeunte foras secessit praesule pestis.

Protinus altithrono magnis erepta periclis,

Virgo canit laudes multos victura per annos.

1135

Huic aliud simili successit in ordine signum.

Ecce comes quidam venerandum iure Iohannem

Advocat, ecclesiae domino qui tecta dicaret,

Vxor erat cuius multis infirma diebus,

Quadraginta iacens noctes depressa dolore,

1140

Algida, nec valuit sese relevare cubili;

Lurida cui gelidus pallor praetexerat ora,

Naribus alternis tenuis vix flabat anhelus.

Huic pius antistes benedictam miserat undam,

Qua prius ecclesiam domino sacraverat illam,

1145

Vt potaret eam atque dolentia membra liniret.

Quod dum fecisset, sequitur medicina per artus,

Atque salutifero morbi periere sub haustu,

Venit et optatae virtus concessa salutis,

Surgit et e strato statim tunc femina sospes,

1150

Atque sacerdoti renovatis viribus almo

Pocula deportat, cunctisque impigra ministrat,

Reddidit atque deo proprio cum coniuge grates.

At comes hunc alius diverso tempore scisci

Fecit ad ecclesiam domini de more dicandam,

1155

Cuius forte puer mortali peste subactus,

Mortuus ex omni membrorum parte remansit,

Spiritus excepto quod pectora fessa movebat,

Frigida vix tenui geminans suspiria flatu.

Funeris exsequias cui tunc comes ipse parabat,

1160

Et loculus iuxta stabat, quo corpus humandum

Mox fuerat, vitae quoniam spes nulla manebat.

Pro quo pontificem lacrimans dux ipse rogabat,

Vt dignaretur puero benedicere praesto,

Atque preces domino pro huius fundere vita.

1165

Nec quod plena fides rogitabat, iure negabat

Vir pius et clemens, statim sed visitat aegrum,

Et benedixit eum, rediens ex more salutat:

"Mox revalesce puer", dicens, "viresque resume".

Post haec cum praesul vel dux prandere sedebant,

1170

Postulat infirmus sitiens sibi pocula ferri,

Cui dominus gaudens quod iam potare valeret,

Mox calicem vini benedictum a praesule misit.

Vt bibit hunc, statim sanus surrexit et ibat,

Intravitque domum quo dux et praesul edebant,

1175

Cumque illis bibere et vesci se velle profatur:

Potat editque sedens laetus laetantibus illis,

Post haec et multis vivebat sospes in annis.

At quoque praesul iter per quamdam cursibus aptam

Planiciem campi cum clero gessit equester;

1180

Tunc iuvenes ardent cursu contendere equorum,

Sed pius antistes vetuit specialiter unum

Ex sociis, ludo ne se misceret inani.

Ille tamen contra vetitum petulanter habenas

Solvit equo fidens, mediumque erumpit in aequor;

1185

Ergo cavum quoddam dum fervidus ille caballus

Transilit, et valido iuvenis conamine lapsus

In lapidem cecidit, qui forte aequalis harenae

In medio campi latuit sub cespite tectus

Nec lapis alter erat campo repertus in illo

1190

Huic caput atque manum casu conlisit acerbo,

Verticis et solvit iuncturas, atque cerebro

Quassato, cunctis iacuit iam sensibus expers,

Et moribundus erat motu sine corporis ullo.

Septima nempe fuit tunc circiter hora diei,

1195

Semianimisque domum sociis defertur ab ipsis.

At vigil in precibus perstabat nocte sacerdos;

Venit ad infirmum primo sed mane reversus,

Impositaque manu capiti benedixit eundem,

Atque illum proprio compellans nomine clamat.

1200

Ergo gravi veluti de somno surgeret ille,

Recludens oculos patri respondit amato,

Convaluitque cito recreatis viribus, atque

Cras equitavit ovans caro cum praesule pergens.

Multa alia, ut referunt, hic fecit signa Iohannes,

1205

Quae modo non libuit brevitatis iure referri.

Diximus hic tantum, posuit quae Beda magister,

Indubitante fide texens ab origine prima

Historico Anglorum gentes et gesta relatu

Consenuit postquam praefatus episcopus ille,

1210

Tunc alio vivens sedem concessit honoris,

Atque monasterium devoto corde petivit,

Condignamque deo vitam complevit ibidem.

Iuraque tunc tandem terrae peregrina relinquens

Est patriae proprius caelesti redditus haeres.

1215

Presbyter egregius successit iure Iohanni

Wilfridus, haeres patri dignissimus almo,

Qui prius Euboricae fuerat vicedomnus et abbas;

Postea sed magno meritorum culmine fretus,

Pontificis summi condignus sumsit honorem,

1220

Ornavitque gradum meritis et moribus almis.

Plurima nam titulis sanctae ornamenta venustis

Addidit ecclesiae, rutilo qui vasa decore

Apta ministeriis argentea iure sacratis

Fecit, et argenti laminis altare crucesque

1225

Texerat auratis; nolensque abscondere gazas,

Prudens praesul eas divino impendit honori.

Haec pius Euborica faciens antistes in urbe,

Ecclesias alias donis ornavit opimis,

Nec minus ille pio curam de corde gerebat,

1230

Multiplicare greges, domini praecepta secutus,

Doctrinae monitis exemplis atque coruscis.

Hos mentis dapibus, illos sed carnis alebat:

Hos fovet aethereis, illos carnalibus auget,

Ore manuque simul, donorum largus utrisque,

1235

Rem pietatis agens duplici moderamine rector;

Omnibus acceptus, venerandus, honestus, amatus.

At sua facta bonus postquam compleverat ille

Pastor in ecclesiis, specialia septa petivit,

Quo servire deo tota iam mente vacaret;

1240

Contemplativae seseque per omnia vitae

Dans, mundi varias curasque reliquit inanes.

Et quamvis ipso resideret corpore terris,

Attamen ex omni iam mente manebat Olympo,

Pervigil exspectans caelestis praemia vitae,

1245

Tempore quae certo, vita praesente peracta,

Sumserat angelicis caelo transvectus in ulnis.

Hic pastoralis posuit dum pondera curae,

Tradidit Ecgberto venerandae iura cathedrae,

Quem sibi pontificem fecit succedere summum.

1250

Hic fuit Ecgbertus regali stirpe creatus,

Nobilium coram saeclo radice parentum,

Sed domino coram meritis praeclarior almis.

Dives opum terrae, miseris quas spargit egenis,

Ditior ut fieret, caelo dum colligit illas.

1255

Qui curas inopum devotus semper agebat,

Pauperibus tribuens devoto pectore gazas,

Quas terris perdens, sibimet condebat Olympo.

Hic erat ecclesiae rector clarissimus atque

Egregius doctor, populo venerabilis omni,

1260

Moribus electus, iustis affabilis atque

Efferus in pravos, mitis simul atque severus.

Sacris divisit vicibus noctesque diesque,

Impiger assidue spatiosis noctibus orans,

Missarum celebrans sollemnia sancta diebus,

1265

Inque dei domibus multa ornamenta paravit.

Illas argento, gemmis vestivit et auro,

Serica suspendens peregrinis vela figuris,

Sacravitque probos altaribus ipse ministros,

Ordinibus variis celebrent qui festa tonantis,

1270

Davidisque alios fecit concinnere canna,

Qui domino resonent modulatis vocibus hymnos.

Cuius frater idem Tyrio nutritus in ostro,

Sumserat Aedbertus gentis regalia sceptra.

Qui dilatavit proprii confinia regni,

1275

Saepius hostiles subigens terrore phalangas.

Tempora tunc huius fuerant felicia gentis,

Quam rex et praesul concordi iure regebant,

Hic iura ecclesiae, rex ille negotia regni.

Hic ab apostolico humeris fert pallia missa,

1280

Ille levat capiti veterum diademata patrum;

Fortis hic, ille pius; hic strenuus, ille benignus,

Germanae pacis servantes iura vicissim,

Ex alio frater felix adiutus uterque.

Rexit hic ecclesiam triginta et quatuor annis,

1285

Ille annis tenuit ter septem sceptra parentum;

Ambo felices meritis in pace sepulti.

Temporibus primis praefati praesulis huius,

Presbyter eximius meritis, cognomine Beda,

Astra petens clausit praesentis lumina vitae.

1290

Qui mox a puero libris intentus adhaesit,

Et toto studiis servivit pectore sacris.

Vtpote septennem quem fecit cura parentum

Arcta monasterii Girvensis claustra subire,

Cui iam praeclarus Ceolfridus praefuit abbas;

1295

Qui peregrina petens Christi deductus amore,

Mortuus est exsul Linguanae in finibus urbis,

Atque ibi condigno felix tumulatus honore est.

Cuius corpus erat post tempora multa repertum

Integrum penitus, patriamque exinde reductum.

1300

Ergo monasterio Beda nutritus in illo,

Ornavit teneros praeclaris moribus annos.

Discere namque sagax iuvenis seu scribere semper

Fervidus instabat, non segni mente laborans;

Et sic proficiens, est factus iure magister.

1305

Plurima quapropter praeclarus opuscula doctor

Edidit, explanans obscura volumina sanctae

Scripturae, nec non metrorum condidit artem;

De quoque temporibus mira ratione volumen,

Quod tenet astrorum cursus, loca, tempora, leges,

1310

Scripsit, et historicos claro sermone libellos;

Plurima versifico cecinit quoque carmina plectro.

Actu, mente, fide veterum vestigia patrum,

Semper dum vixit, directo est calle secutus.

Huius vita quidem qualis fuit ante magistri,

1315

Claro post obitum signo est patefacta salutis.

Aeger enim quidam patris dum cingitur almi

Relliquiis, penitus peste est sanatus ab illa.

Te quoque Pierio tangentes, Balthere, plectro,

Et tibi, sancte, locum nostris in versibus istum

1320

Signantes petimus, placida tu mente teneto,

Et rege nunc nostram pelagi per caerula cymbam

Inter monstra maris, scopulosas inter et undas,

Vt possit portum portans attingere tutum.

Est locus undoso circumdatus undique ponto,

1325

Rupibus horrendis praerupto et margine septus,

In quo bellipotens terreno in corpore miles

Saepius aerias vincebat Balthere turmas,

Quae sibi multimodis variabant bella figuris.

Qui tamen intrepidus hostilia castra relisit,

1330

Tela malignorum, semper crucis arma beatus

Belliger opponens, galeam scutumque fidei.

Vir pius ille quidem quodam dum tempore solus

Incubuit precibus, meditans caelestia tantum,

Horribilem subito strepitum simul atque fragorem

1335

Audivit, veluti vulgi erumpentis in hostes.

Tunc anima ex superis cuiusdam nubibus eius

Ante pedes cecidit, nimio tremefacta timore;

Quam mox turba minax ingenti horrore secuta est

Cum variis miseram poenis torquere volentum.

1340

At pater ille pius placidis amplexibus illam

Arripuit gremio, statimque inquirit ab illa,

Quae esset, cur fugeret, faceret vel quae mala? Cui tunc

Respondit: "Levita fui, sed mente maligna

Feminea amplexus manibus sum pectora tantum,

1345

Et culpam erubui vivens in carne fateri.

Nunc idcirco feri duris incursibus hostes

Per triginta dies meme torquere sequuntur.

Nec captata fui, sed nec secura remansi".

Tunc terrebat eum clamans ex hostibus unus:

1350

"Non hodie effugies, nec si tenearis in ulnis

Petri, sed meritas patieris, pessime, poenas".

Sanctus at irascens Petri convicia propter,

Haec ait: "Ecce minor meritis sum centies illo

Principe apostolico; sed de pietate tonantis

1355

Confidens dico tibi, trux et saeve tyranne:

Non hodie portabis eam sub tartara tecum".

Tunc pius interventor humo prosternitur, atque

Cum lacrimis domino pro culpa supplicat illa.

Nec prius ille preces desistit fundere sacras,

1360

Quam propriis animam ferri vidisset ocellis

Altius angelicas caeli super astra per ulnas.

Par quoque iam veteri signumque aequabile signo

Hoc de patre pio gessit clementia Christi.

Nam velut aequoreas Petrus calcaverat undas

1365

Sic huic evenit; gradiens nam tempore quodam

Rupis in excelsae praerupto margine, casu

Contigit ut caderet: sed fluctibus ille marinis

Suffultus, graditur siccis super aequora plantis,

Et ceu rura soli premeret, sic ambulat undis

1370

Iam, nisi quod levius susceperat unda ruentem,

Quam si dura virum accepissent arva cadentem.

Dum ruit, unda fluit, casus ne laederet illum:

Gressibus arva manent, illum ne mergeret aequor.

Ambulat ergo freto solido, ceu tramite terrae,

1375

Donec ad undivagam pervenerat ipse carinam,

Quam mox adscendit securo calle pedester:

Non in veste liquor, non soccis haeserat humor.

Quod natura negat, hoc dat tua dextera, Christe,

Vnda tuo iussu pelagi fit pervia iustis,

1380

Terra sed econtra vindex fit gurges iniquis;

Suffert ista humiles, dum devorat illa superbos.

Nunc te sed petimus devoti, Balthere sancte,

Vt sicut unda tuum portabat ab aequore corpus,

Te sanum penitus revehens ad litora nota:

1385

Sic precibus nostras animas evadere fluctus

Mundanos facias, portumque intrare salutis.

Claruit his etiam venerabilis Echa diebus,

Anachoreta sacer, eremi secreta secutus,

Terrenos fugiens iam corpore castus honores,

1390

Vt cum rege deo caelestes posset habere.

Angelicam terris vitam devotus agendo,

Multa prophetali praedixit mente futura:

De quo plura vetat narrari Musa recurrens

Carminis ad finem, propriique ad gesta magistri,

1395

Qui post Ecgbertum venerandae insignia sedis

Suscepit sapiens Aelbertus nomine dictus.

Vir bonus et iustus, largus, pius atque benignus,

Catholicae fidei fautor, praeceptor, amator;

Ecclesiae rector, doctor, defensor, alumnus,

1400

Iustitiae cultor, legis tuba, praeco salutis,

Spes inopum, orphanisque pater, solator egentum,

Trux rigidis, blandusque bonis, durusque superbis:

Fortis in adversis, humilis fuit inque secundis,

Mente sagax, non ore loquax, sed strenuus actu.

1405

Cui quantum crevit cumulati culmen honoris,

Tantum mens humili sese pietate subegit.

De quo versifico paulo plus pergere gressu,

Euboricae mecum libeat tibi, quaeso, iuventus,

Hic quia saepe tuos perfudit nectare sensus,

1410

Mellifluo dulces eructans pectore succos.

Quem mox a primis ratio pulcherrima cunis

Corripuit rerum summamque vehebat in arcem

Doctrinae, pandens illi secreta sophiae.

Hic fuit ergo satis claris genitoribus ortus,

1415

Ex quorum cura studiis mox traditur almis,

Atque monasterio puerilibus inditur annis,

Sensibus ut fragilis sacris adolesceret aetas.

De puero nec cassa fuit spes tanta parentum.

Iam puer egregius crescebat corpore quantum,

1420

Ingenio tantum librorum proficiebat.

Sic meritis crescens annis et mente sagaci,

Iam levita sacer condigno est ordine factus.

Hunc bene dum felix adolescens gessit honorem,

Iura sacerdotii iuvenis suscepit honestus,

1425

Cresceret ut gradibus, meritis qui creverat almis.

Tunc pius et prudens doctor simul atque sacerdos,

Pontificique comes Ecgbert coniunctus adhaesit,

Cui quoque sanguineo fuerat iam iure propinquus:

A quo defensor clero decernitur omni,

1430

Et simul Euborica praefertur in urbe magister.

Ille ubi diversis sitientia corda fluentis

Doctrinae et vario studiorum rore rigabat;

His dans grammaticae rationis gnaviter artes,

Illis rhetoricae infundens refluamina linguae:

1435

Illos iuridica curavit cote polire,

Illos Aonio docuit concinnere cantu,

Castalida instituens alios resonare cicuta,

Et iuga Parnassi lyricis percurrere plantis.

Ast alios fecit praefatus nosse magister

1440

Harmoniam caeli, solis lunaeque labores,

Quinque poli zonas, errantia sidera septem.

Astrorum leges, ortus simul atque recessus,

Aerios motus pelagi terraeque tremorem,

Naturas hominum, pecudum, volucrumque ferarum,

1445

Diversas numeri species variasque figuras,

Paschalique dedit sollemnia certa recursu,

Maxime scripturae pandens mysteria sacrae,

Nam rudis et veteris legis patefecit abyssum.

Indolis egregiae iuvenes quoscumque videbat,

1450

Hos sibi coniunxit, docuit, nutrivit, amavit;

Quapropter plures per sacra volumina doctor

Discipulos habuit, diversis artibus auctos.

Non semel externas peregrino tramite terras

Iam peragravit ovans, sophiae deductus amore:

1455

Si quid forte novi librorum seu studiorum,

Quod secum ferret, terris reperiret in illis.

Hic quoque Romuleam venit devotus ad urbem,

Dives amore dei, late loca sancta peragrans.

Inde domum rediens, a regibus atque tribunis

1460

Doctor honorifice summus susceptus ubique est,

Vtpote quem magni reges retinere volebant,

Qui sua rura fluens divino rore rigaret.

Ad sibi sed properans praefinita facta magister,

Dispensante deo patriae prodesse redibat.

1465

Nam proprias postquam fuerat delatus in oras,

Mox pastoralem compulsus sumere curam,

Efficitur summus populo rogitante sacerdos,

Officiumque suis meritis decoraverat almis,

Ordinis atque bonus pastorque repertus ubique est.

1470

Namque tuebatur divinum cautus ovile,

Vlla ex parte lupus Christi ne laederet agnos,

Ille quibus sacri praestabat pabula verbi,

Ne sitis atque fames ullo vexaret acerbo.

De gregeque errantes eremi per devia vastae

1475

Ad domini caulas humeris revehebat amicis;

Nolentesque sequi placido sermone vocantem,

Insequitur iuris terroribus atque flagellis.

Nec regi aut ducibus iustus parcebat iniquis.

Sed neque decrevit curarum pondera propter,

1480

Scripturas fervens industria prisca legendi:

Factus utrumque, sagax doctor pius atque sacerdos;

Sensibus hos augens, illos et moribus ornans.

Nec pater adveniens in tantum culmen honoris,

Vestibus atque cibis veterem mutaverat usum;

1485

Deliciosa nimis fugiens, nec vilia valde

Sectatus fuerat, medio moderamine gaudens.

Nec minus interea vario ornamenta decore

Addidit ecclesiis, fidei fervore repletus.

Namque ubi bellipotens sumsit baptismatis undam

1490

Edvin rex, praesul grandem construxerat aram,

Texit et argento, gemmis simul undique et auro,

Atque dicavit eam sancti sub nomine Pauli

Doctoris mundi, nimium quem doctor amabat.

Hoc altare farum supra suspenderat altum,

1495

Qui tenet ordinibus tria grandia vasa novenis;

Et sublime crucis vexillum erexit ad aram,

Et totum texit pretiosis valde metallis.

Omnia magna satis, pulchro molimine structa,

Argentique meri compensant pondera multa.

1500

Ast altare aliud fecit, vestivit et illud

Argento puro, pretiosis atque lapillis:

Martyribusque crucique simul dedicaverat ipsum.

Iussit ut obrizo non parvi ponderis auro

Ampulla maior fieret, qua vina sacerdos

1505

Funderet in calicem, sollemnia sacra celebrans.

Ast nova basilicae mirae structura diebus

Praesulis huius erat iam coepta, peracta, sacrata.

Haec nimis alta domus solidis suffulta columnis,

Suppositae quae stant curvatis arcubus, intus

1510

Emicat egregiis laquearibus atque fenestris,

Pulchraque porticibus fulget circumdata multis,

Plurima diversis retinens solaria tectis,

Quae triginta tenet variis ornatibus aras.

Hoc duo discipuli templum doctore iubente

1515

Aedificaverunt Eanbaldus et Alcuinus, ambo

Concordes operi devota mente studentes.

Hoc tamen ipse pater socio cum praesule templum,

Ante die decima quam clauderet ultima vitae

Lumina praesentis, sophiae sacraverat almae.

1520

Ergo ministrator clarissimus ordine sacro,

Praesul perfectus meritis plenusque dierum,

Tradidit Eanbaldo dilecto laetus alumno

Pontificale decus, sibimet secreta petivit

Septa, deo soli quo iam servire vacaret.

1525

Tradidit ast alio caras super omnia gazas

Librorum nato, patri qui semper adhaesit,

Doctrinae sitiens haurire fluenta suetus:

Cuius si curas proprium cognoscere nomen,

Fronte sua statim praesentia carmina prodent.

1530

His divisit opes diversis sortibus; illi

Ecclesiae regimen, thesauros, rura, talenta:

Huic sophiae specimen, studium sedemque, librosque,

Vndique quos clarus collegerat ante magister,

Egregias condens uno sub culmine gazas.

1535

Illic invenies veterum vestigia patrum,

Quidquid habet pro se Latio Romanus in orbe,

Graecia vel quidquid transmisit clara Latinis,

Hebraicus vel quod populus bibit imbre superno,

Africa lucifluo vel quidquid lumine sparsit.

1540

Quod pater Hieronymus, quod sensit Hilarius atque

Ambrosius praesul, simul Augustinus, et ipse

Sanctus Athanasius, quod Orosius edit avitus:

Quidquid Gregorius summus docet et Leo papa;

Basilius quidquid, Fulgentius atque coruscant.

1545

Cassiodorus item, Chrysostomus atque Iohannes.

Quidquid et Althelmus docuit, quid Beda magister,

Quae Victorinus scripsere Boetius atque,

Historici veteres, Pompeius, Plinius, ipse

Acer Aristoteles, rhetor quoque Tullius ingens.

1550

Quid quoque Sedulius, vel quid canit ipse Iuvencus,

Alcimus et Clemens, Prosper, Paulinus, Arator,

Quid Fortunatus, vel quid Lactantius edunt.

Quae Maro Virgilius, Statius, Lucanus et auctor,

Artis grammaticae vel quid scripsere magistri;

1555

Quid Probus atque Phocas, Donatus Priscianusve,

Servius, Euticius, Pompeius, Comminianus.

Invenies alios perplures, lector, ibidem

Egregios studiis, arte et sermone magistros,

Plurima qui claro scripsere volumina sensu;

1560

Nomina sed quorum praesenti in carmine scribi

Longius est visum, quam plectri postulet usus.

His ita dispositis complens sua tempora summus

Antistes, totus meritis maturus et annis,

Post annos binos, menses simul atque quot annos,

1565

Ex quo septa sacer praesul secreta petivit,

Discipulis coram pastor, patriarcha, magister,

Transit ad aetheream laetus feliciter aulam.

Hanc tamen, hanc citius lugubris, mea fistula, partem,

Desere, ne pereas lacrimarum gurgite mersa;

1570

Dum properas portum velis hucusque secundis,

Quid memorare studes nobis maestissima fata?

Cum subito ante oculos cunctis mors invida nostros

Lumina supremo clausit veneranda sopore

Pontificis summi, nostri patris atque magistri.

1575

O nobis, o nigra dies! o clara sed illi!

Nos sine patre dies orphanos ille reliquit,

Fletibus, exilio duroque labore gravatos.

Reddidit ast illum patriae patrique superno,

Fletibus, exilio duroque labore solutum,

1580

Iam cui Christus amor, potus, cibus, omnia Christus,

Vita, fides, sensus, spes, lux, via, gloria, virtus.

Qui decimo et quarto summi dormivit in anno

Ordinis accepti, octavo sub sole Novembris,

Dum gravis illa dies sexta fulgebat in hora.

1585

Eius ad exsequias magnum concurrerat agmen,

Cum clero praesul, populus, iuvenesque senesque,

Patris honorifice curantes condere corpus.

O pater, o pastor, vitae spes maxima nostrae:

Te sine nos ferimur turbata per aequora mundi,

1590

Te duce deserti variis involvimur undis,

Incerti qualem mereamur tangere portum.

Dum sol noxque sibi cedunt, dum quatuor annus

Dividitur vicibus, crescunt dum germina terris;

Sidera dum lucent, trudit dum nubila ventus,

1595

Semper honos nomenque tuum, laudesque manebunt.

Hic ego dum volui certo te fine, Thalia,

Claudere, res nostris occurrit gesta diebus:

Fessa licet paucos quapropter adhuc cane versus,

Atque mei pueri causam succinge parumper,

1600

Cui quoque praesentem testem me contigit esse.

Ergo fuit quidam iuvenis nutritus in urbe

Euborica, simplex allimo, sed fervidus actu,

Quique meae rexit puerilis tempora vitae

Consilio, solus quadam qui nocte suetis

1605

Insistit precibus Christi genitricis in aula.

Tunc lux alma domum subito repleverat illam,

Et cum luce simul venit vir vestibus albis,

Fulgidus adspectu, statu sublimis honesto,

Et blandis iuvenem nimio terrore cadentem

1610

Elevat alloquiis, librumque ostendit apertum.

Perlegit hunc iuvenis, dixit cui codice clauso

Candidus ille: "Sciens iterum maiora videbis".

His dictis subito nitidus disparuit hospes.

Hinc quoque post aliquos non longo tempore menses

1615

Percutitur iuvenis currenti peste per artus,

Aegrotusque diu dubia sub morte iacebat,

Angustis retrahens perituram naribus auram;

Inque meis recubans manibus, tunc spiritus eius

Est raptus subito, corpusque remansit inane.

1620

Post spatium rediens iterum sed membra movebat,

Et mihi narrabat, quidam quod duxerit illum

Ad loca pulchra nimis, multos ubi vidit ovantes,

Ignotos notosque simul, sed maxime sanctae

Illius ecclesiae laetos agnovit alumnos.

1625

Qui mox suscipiunt placidis amplexibus illum,

Et secum penitus semper retinere volebant,

Sed cito ductor eum converso calle reduxit

Ad proprium corpus, dicens quod "solis ad ortum

Iam melius habiturus eris; de fratribus alter

1630

Sed hodie moriturus erit, cuiusque paratam

Vidisti sedem". Iuvenem nec sermo fefellit.

Nam cito convaluit, dum sol rutilabat ad ortum;

Ante diem medium fuerat sed mortuus alter.

Ille tamen iuvenis parvum post tempus eodem

1635

Anno percutitur populantis peste doloris,

Atque mihi statim morbo praedixit in illo:

"Hac lue iam moriar, cito carnis claustra relinquam".

Nec secus evenit, quoniam vis magna doloris

Crevit, et extremam iuvenem deduxit in horam.

1640

Qui tenui moriens animam traducere flatu

Dum coepit, fuerat vigilans e fratribus unus,

Vir probus et verax, vidit qui culmine ab alto

Descendisse virum facie seu veste coruscum,

Et posuisse suum mox os morientis ad ora,

1645

Blandius amplexus manibus quoque membra cubantis;

Regressusque animam solvens de carcere carnis

Evexit volitans secum super astra polorum.

Haec ego nauta rudis teneris congesta carinis,

Per pelagi fluctus et per vada caeca gubernans,

1650

Euboricae ad portum commercia iure reduxi;

Vtpote quae proprium sibi me nutrivit alumnum,

Imbuit et primis utcumque verenter ab annis.

Haec idcirco cui propriis de patribus atque

Regibus et sanctis ruralia carmina scripsi.

1655

Hos pariter sanctos, tetigi quos versibus istis,

Deprecor ut nostram mundi de gurgite cymbam

Ad portum vitae meritis precibusque gubernent.