Hactenus acta levi cecinisti regia plectro,

Que pubertatis inito vix tempore gessit;

Nunc memorare velis, Polymnia, Flandria quanto

Iam pubescentem motu irritaverit illum,

5

Qua virtute animi puer illi restiterit rex,

Iuraque restitui sua fecerit integra fisco,

Nec taceas quibus hec causis, atque Anglia post hanc,

Magnanimi offensam meruere incurrere regis;

Scis etenim, tibi nam dedit hoc oblivio nomen.

10

Octavus decimus regi virtutibus aucto

Annus agebatur, sensuque vigebat et actu.

Flandrensis comes interea, vir magnus et acer

Consilio, generis illustris, nominis alti,

Qui regem puerum sacro de fonte levarat,

15

Vnde suum nomen, sicut mos exigit, illi

Indiderat, quo nunc exsultat Francia victrix,

Plurima que regis debebant esse, tenebat.

Nam Desiderii Mons, Roia, Nigella, Perona,

Cumque suburbanis urbs Ambia, sub ditione

20

Eius erant, et, quod plus est, Viromannia tota;

Nullo iure, nisi quod rex ad tempus habenda

Hec eadem senior dederat Ludovicus eidem,

Et puer acta patris rex confirmaverat illi

De facili. Quid enim non impetrasset ab illo,

25

Cuius erat tutor, didascalus atque patrinus?

Rex super hoc semel ac iterum convenit eumdem,

Vt sibi restituat ea que spectare sciuntur

Ad fiscum proprie, nec regni iura minoret,

Que debent magis augeri de iure per illum

30

Qui datus est doctor illi, custosque fidelis.

Et ne deterius ob idem contingere possit,

Flectere tentabat vivis rationibus illum,

Vt que non sua sunt, sine vi, sine lite resignet;

Pacificisque minas verbis regaliter addit;

35

Nam fore se nulli manifeste clamat, amicum,

Quem re velle sua fiscum privare videret.

At comes hec contra dabat allegamina regi:

"Hec mihi donavit genitor tuus, hec meministi

Te mihi regali iam confirmasse sigillo.

40

His vere titulis mihi ius acquiritur in re

Quam repetis; regni nolis turbare quietem,

Ne fiant hostes tibi qui parere tenentur.

Non decet ut tanti sit frivola pactio regis;

Non decet ut regis fiat revocabile verbum.

45

Esto quod nullum mihi ius sit rebus in istis,

Vt loquar absque mee preiudicio rationis:

Possideo tamen hec per teque tuumque parentem,

Iusque mihi defendit in his possessio sola;

Nam possessorem compelli dicere quo rem

50

Possideat titulo, nimis incivile videtur.

Nec tamen hec nobis erat allegare necesse,

Cum res a dominis licite data sit mihi veris.

Sic bona nempe fides, titulus sic iustus ab omni

Excusat culpa nostri fundamina iuris.

55

Nec tibi ius nescire licet, quo nemo sibi rem

Iuste collatam sine culpa amittere debet."

Sic allegabat pro se comes; ocius illi

Rex ita respondet: "Paucis tibi sic quoque verbis

Moliar auxilio iuris concludere multa.

60

Quod meus ad tempus genitor tibi cessit habendum,

Perpetuare nequit prescriptio tam brevis; et quod

Hec tibi me iactas iam confirmasse, vigorem

Que datur a puero possessio non habet ullum.

Hec mihi sufficiunt; possum tamen addere pauca.

65

Quidam nuper erat qui, te censore, paternum

Restitui sibi iusticia mediante petebat.

Cui reus aiebat: 'ibi competit actio nulla,

Frater, in hoc casu, quia quam tibi nunc petis a me

Res, concessa mihi fuit a te dum puer esses.

70

Nunc quia crevisti, repetis que sponte dedisti,

Que iam possedi te coram, pluribus annis.

Absit ut effectus tam frivola verba sequatur.'

Te, comes, oblitum nondum reor esse quod illi

Dixeris, aut tua que fuerit sententia, quando

75

Dixisti primum donum nil iuris habere,

Omnibus hoc ipsum pariter dicentibus; et sic

Ille sua re, te censore, potitus abivit.

Vis aliis aliud, aliud tibi dicere iuris?

Absit; quam tuleris legem patiaris oportet.

80

Desine plura loqui, quia, si mihi predia fisci

Reddere distuleris ultra, quid iusta petenti

Vis cum iure queat domino conferre, videbis."

Verba ferens graviter comes ista, repatriat; inde

Convocat auxilium; ruit agmine multiplicato

85

Lecta manus iuvenum; nec oportet cogere quemquam

Cum sua quemque trahat in regis damna voluntas.

Fervet amor belli; communia Gandaviorum

Turritis domibus, gazis et gente superba,

Instructas armis acies bis millia dena

90

Et plures, propriis expensis, donat eidem

Auxilium bello. Sequitur non impare fastu

Ypra, colorandis gens prudentissima lanis,

Execranda iuvans legionibus arma duabus;

Atrebatumque potens, urbs antiquissima, plena

95

Divitiis, inhians lucris et fenore gaudens,

Auxilium comiti tanto studiosius addit,

Quo caput et princeps Flandrensis et unica regni

Sedes existit, tenuit quam tempore in illo

Comius Atrebates quo Iulius intulit arma

100

Gallorum populis. Nec Brugia defuit illi

In strepitu tanto, quin pluribus adiuvet illum

Millibus, in bellum fortissima corpora mittens;

Brugia, que caligis obnubit crura potentum,

Frugibus et pratis dives, portuque propinquo.

105

Dan quoque villa nocens, Dan vere nomine, Dan re,

Dan olim nostris damnosa futura carinis,

Adiuvit nostros bello pro viribus hostes.

Insula post illos nihilominus exerit arma

Hostica, non paucas armans in bella phalanges;

110

Insula villa placens, gens callida lucra sequendo;

Insula, que, nitidis se mercatoribus ornans,

Regna coloratis illuminat extera pannis,

Vnde reportantur solidi quibus illa superbit;

Insula magnanimo malefida futura Philippo

115

Proditione sua; tamen in sua damna ruerunt,

Dum pro Ferrando sua menia versa recepto,

Turritasque domos viderunt incineratas,

Seque capi perimique simul sub milite Franco.

Nec minus et Sancti populus venerator Homeri

120

In comitis partes iuratus millia multa

Mittit ei, iuvenes clara virtute coruscos,

Cum quibus Hedinum, Gravelinga, Bapalma, Duacum

Dives et armipotens, et claro cive refertum,

Indignata capi numero, dant agmina bellis.

125

Sed nec Ysangrinos cum Belgis, et Bloetinos

Rixa vetusta tenet, intestinique furores

Se quibus infestant alternatimque lacessunt,

Quin iurata ruant in prelia; Francigenisque

Dum pugnant, veteres iuvat intermittere pugnas.

130

Quid moror hec referens per singula? Flandria tota

Vltro belligeros in prelia trudit alumnos,

Vtpote qui Francos odere latenter, et ipsos

Infensos regi comitis nova fecerat ira;

Flandria marte potens, armis exercita crebris

135

Flandria, gens opibus variis et rebus abundans,

Gens intestinis sibimet damnosa ruinis,

Parca cibis, facilis expensa, sobria potu,

Veste nitens, membris procera, venusta decore,

Splendida cesarie, vultu rubra, candida carne,

140

Innumeris piscosa vadis et flumine multo,

Fossatisque vias ita prepedientibus, ut vix

Introitus pateat venientibus hostibus, extra

Tuta satis, si bella sibi civilia desint;

Frumento quam ditat ager, navalia merce,

145

Lacte pecus, butyris armentum, piscibus equor;

Arida gleba foco siccis incisa marescis.

Raris silva locis facit umbram, vinea nusquam;

Indigenis potus Thetidi miscetur avena,

Vt vice sit vini multo confecta labore.

150

Rebus et ornatu diversicolore refulgent

Agmina, crispantur vexilla moventibus auris,

Arma repercusso duplicant sua lumina Phebo;

Territat horrisonus aures hinnitus equorum,

Pulverulenta terunt pedibus sola, pulvere densant

155

Aera; vix etiam pressis retinentur habenis,

Quin equites rapiant cursu per inane rotato.

Ordine composito gradientibus undique turmis,

Corde sub angusto vix iam sua gaudia claudens,

Sevit atrox in bella comes, victorque videtur

160

Iam sibi; presumit, tam multis millibus arma

In sua iuratis, bellumque volentibus ultro,

Ipsum vel facili regem iam vincere pugna,

Vel pro velle suo tali sibi pace ligare,

Quod rebus nihil amittat de litigiosis.

165

Iamque leonino rictu bacchatur in hostem,

Ardet et absenti iamiam confligere regi,

Impete mox vasto Corbeie menibus agmen

Applicat, et primo fortuna dante favorem

Impetui, vallum quod erat munitio prima,

170

Vi capit et fractis muris incendia miscet;

Omnia confundit, ire permittit habenas.

Diffugiunt cives, et se secura receptant

In loca, consilium prudens prudenter adepti:

Cedere nempe docet currenti Naso furori.

175

Opposuit medium Summe natura fluentum,

Qui burgum vallo disterminat exteriori.

Hic obstat comiti ne vires transferat ultra,

Tam bona ne pereat sub eodem villa furore,

Cedat et indigno victoria tanta repente.

180

Tunc comitis votum spes intercepta fefellit,

Et fortuna pedem retro dedit, obice parvo.

Civis enim cautus pontes iam ruperat omnes,

Damnis damna cavens maiora minoribus; ut se

Castoreus propriis ementulat unguibus ipse,

185

Ne perdat totum, malens amittere partem,

Ignoto nobis nature munere doctus

Non instare sibi pro se venabula, nec se

Corpore pro toto venantibus esse petendum,

Sed pro parte sui cui scit medicamen inesse.

190

Continuo fessi metantur castra sub ipso

Vespere per ripas, lateque patentibus arvis,

Oblatisque cibis et somno corpora curant.

Sic obsessa fuit multis Corbeia diebus,

Magnanimoque fit hec res denique nota Philippo.

195

Dum parat ergo comes acies transferre per amnem,

Vt magnum turmis cingentibus undique burcum

Impiger obsideat, missis a rege maniplis

Ac equitum cuneis, castrum munitur et armis

Et rebus, quibus obsessis audacia crescit.

200

Exsultant cives, comitisque furentibus extra

Agminibus, vires et bella frequentia miscent.

Nil ita proficiens comes, et non absque pudore

Inde recessurus, equites qui posterioria

Agmina conservent, ne prodeat hostis, et ipsis

205

Vulnere damnifico tamquam fugientibus instet,

Caute disponit; ac precedentibus ipse

Addit se socium turmis cum milite multo,

In medio ponens fretos virtute minori

Cum plaustris et equis, oneratis rebus et escis;

210

Tali quippe volunt distingui castra tenore.

Devastans igitur a dextris atque sinistris

Omnia, trans Isaram pernicibus advolat alis;

Nec cessat populos populari, ducere predas,

Incinerare domos, in vincula trudere captos,

215

Silvanectensem donec pervenit ad urbem:

Quam quia non potuit subito penetrare sub ictu,

Defensam muris et gentibus, omne quod extra

Muros inventum est, perimit, capit, abstrahit, urit,

Vt pars non maneat illesa diocesis ulla.

220

Domni Martini comitem nil tale timentem,

Cuius erat nomen comes Albericus, ab ipsa

Dum prandet mensa levat, ac ita terret ut, arcto

Postico fugiens, vix se subduxerit illi.

Nobile castellum rebus spoliatur opimis,

225

Totaque planities que castro subiacet illi,

Tam speciosa bonis, tam dives, tam populosa,

Flandrorum libitu ferro vastatur et igne.

"Nil", ait, "est actum, nisi Flandro milite portas

Parisius frango, nisi Parvo ponte dracones,

230

Aut medio vici vexillum pono Chalauri."

Dissuadent proceres mentis concepta maligne;

Quippe timent regem, qui iam properabat, et ipsis

Affectabat in his vires opponere planis.

Ergo, ne comiti damnosa superbia forte

235

Ista foret, lituis clangentibus undique, cogunt

Agmina per patriam passim currentia totam,

Bestisiumque petunt, obiter nihilominus omnes

Predando villas, solitoque furore cremando.

Dum nova Bestisios perterritat undique muros

240

Obsidio, votoque comes suspirat inani

Tempore tam parvo tam forte retundere castrum,

Silvanectensi rex agmina fundit ab urbe,

Ad quam cum multis cursu properarat anhelo,

Nil cupiens nisi quod comes exspectaret, et ipsi

245

Iudice fortuna bellum committere vellet;

At comes infecta festinus ab obsidione,

Pulveris indicio certus de rege propinquo,

Per Quisam fugiens, comitante pudore, recessit.

Iamque fatigatis fugiendo per invia turmis,

250

Cum saltem modice foret indulgere quieti

Vtilius, fessosque cibis refovere quirites,

Chosiacas ultor temerarius obsidet arces.

Mox tamen inde fugit adventum regis abhorrens,

Speque sua vacuus Flandras secessit in oras.

255

Rex dolet ereptum comitem sibi, frendit, et ire

Occultare nequit tectos sub pectore motus;

Nam rubor in vultu duplicatus prodit aperte

Quam gravis illustrem trahit indignatio mentem.

Qualiter in Libycis spumante leuncio rictu

260

Saltibus, ungue ferox et dentibus asper aduncis,

Fortis et horrisonans, anno iam pene secundo,

Cui venatoris venabula forte per armos

Descendere, levi stringentia vulnere corpus,

Colla rigens hirsuta iubis, desevit in hostem

265

Iam retrocedentem, nec eum tetigisse volentem,

Cum nihil ex facto referat nisi dedecus illo;

Nec mora, nec requies, quin iam deglutiat ipsum,

Ni prudens hostis, pretenta cuspide, scuto

Vnguibus obiecto, dum dat vestigia retro,

270

In loca se retrahat non irrumpenda leoni.

Sic puer in comitem rex debacchatur, et ipsum

Subsequitur presso relegens vestigia gressu;

Quem quia sublatum fato sibi vidit iniquo,

Quem tutabatur totiens fuga tutior armis,

275

Propositum mutans fines subit Ambianenses,

Vt comitis manibus tam claram liberet urbem;

Quam munire comes contra presumpserat ipsum,

Multaque castra quibus urbs circumcluditur ipsa,

Ne quis de facili vires perducat ad illam,

280

Ni prius illa solo studeat prosternere castra.

Inter que castrum Bobarum nomen habebat

Clarius et titulis et gente situque decoro,

Turribus et muris, fossis, valloque superbum,

Cui preerat comitis iuratus in arma Radulphus

285

Hugonis genitor, qui regi postea bellum

Cum reliquis movit, regni patrieque nefandus

Proditor, ut digna premeretur denique morte

Victus et a bello fugiens, quem misit humandum

Neptuno rabie ventorum naufraga puppis.

290

Certus erat Bobas regem transire Radulphus,

Vnde tumens animis et spe sublatus inani,

Castrum militibus multoque satellite tutum

Efficit, atque cibos superaggregat intus et arma;

Ausus ab ingressu primos arcere maniplos,

295

Atque ipsi portas venienti claudere regi.

Rex ubi Bobarum sibi menia nolle patere

Audiit, exsultat, et se gaudere fatetur

Invenisse viam qua vires exerat, et rem

Preconcepta diu virtus producat in actum,

300

Que nisi se factis exerceat, arida marcet,

Nec se prodit, ubi presentem non habet hostem;

Si vero fuerit exercita, crescit et auget

Fructus ipsa suos, quos donat amantibus ipsam.

Curritur ad vallum, pedites cum milite, quorum

305

Corpora tuta latent scutis protecta sinistris

A iactu lapidum et mortem preeunte sagitta,

Ascia dum dextris, bisacuta securis, et ensis

Fulgorat, et lorica latus premunit utrumque.

Ac velut in silva lignorum, protinus ipsas

310

Excidere fores, vallum mox ocius omne

Deiecere solo, fossataque summa tenebant,

Que sola impediunt ne muri suffodiantur.

Interea, pluvie vel grandinis instar, ab intus

Infestant lapides et missile quodlibet illos,

315

Quos incessanter hostes iaculantur ab alto.

Francigenis nostris illis ignota diebus

Res erat omnino, quid balistarius arcus,

Quid balista foret; nec habebat in agmine toto

Rex quemquam sciret armis qui talibus uti.

320

Vnde magis promptus et ad arma paratior omnis

Miles habebatur, dum pugna fit intus et extra.

Hic se defendit, hic enim oppugnare laborat;

Dedecus hic regis ulciscitur, ille tueri

Contendit patrie famam, dominique, suamque;

325

Sic neuter dubitat, hic ne vincatur, at ille

Vt vincat pugna, totas effundere vires.

Cratibus interea, pluteis et robore crudo

Murilegus struitur, sub quo secura lateret,

Dum studet instanter fossas implere, iuventus.

330

Fossis iam plenis parmas ad menia miles

Appodiat, sub eisque secare minarius instat

Celtibus et piccis imi fundamina muri;

Et ne forte cadens super illos murus ab alto

Sternat, et indigna concludat morte cavantes,

335

Fulcitur brevibus truncis lignisque rotundis

Pendula pars muri, que desuper imminet illis.

Sic ultra medium tutus cavat undique murum

Fossor; et ut vidit sibi iam satis esse cavatum,

Ignibus appositis prudens in castra refugit.

340

Sevit, et absumpto penitus fulcimine, murum

Vulcanus prosternit humi; cum pulvere fumus

Eripiunt oculis solem; quo denique viso,

Obsessi fugiunt, sed non indemniter omnes.

Nam iuvenum ferrata manus per fragmina muri,

345

Per fumum flammamque ruunt, multosque trucidant,

Et multos capiunt; multos fuga salvat in arce,

Quam duplici muro rupes facit ardua tutam.

Machina confestim vario fabricata paratu

Surgit, et innumeris irritat iactibus arcem.

350

Nunc mangonellus, Turcorum more, minora

Saxa rotat; nunc vero minax petraria verso

Vi iuvenum multa procliviter axe rotatur

Retrogrado, tractis ad terram funibus acta,

Damnificos funda fundit maiore molares

355

Incircumtusos et magni ponderis, ut vix

Tollatur manibus bis quatuor unus eorum:

Quali dextra Iovis iacit ira fulmen in hostes

Terrigenas, si quando volunt dis bella movere.

Et iam rima patet per muros plurima, iamque

360

Per loca plura tot ictibus arx illisa fatiscit,

Hoste fatigato dum se defendit, et ultra

Non nisi rarus erat qui muris starei in altis,

Omnibus ad tutas fugientibus ultro garitas.

Dum rex magnanimus arcem contundere summam

365

Taliter accelerat, dum vires viribus addit,

Ecce recollectis comes undique viribus, "Assum",

Clamat, "et oppono tibi me pro cive tuendo.

Vivere permittas obsessos; viribus aude

Te conferre meis. Que gloria vincere paucos?

370

Maior erit multoque magis speciosa tibi laus

Tot simul in plano confligere cominus; uno

Ictu fortune litem fac terminet ensis.

Cui fortuna dabit et virtus vincere, vincat!"

Talia vociferans Bobis expellere regem

375

Posse putans, levium verborum callidus astu,

Non procul a regis castris sua castra locare

Presumit; verum rex indignatus apertis

Emicuit castris, correptis impiger armis,

Quam comes obtulerat avidus committere pugnam.

380

Vespere iam sero, iam sole sub equore merso,

Illico Guillelmus volat archiepiscopus ille

Nobilis, egregia qui clarus origine, clarum

Nobilitate genus animis geminabat, eorum

Vnus apostolico quibus est a cardine nomen,

385

Regine frater et regis avunculus, is se

Obiicit ardenti, bellique calore furenti.

At reliqui proceres, et precipue Theobaldus,

Presulis eiusdem frater, cui Belsia tota,

Cui Blesense solum suberat, Dunenseque castrum,

390

Et spatiosa nimis regio, castellaque plura;

Vrbs quoque Carnotum, quam civis tam numerosus,

Tamque potens clerus et tam predives opimant,

Ecclesieque decus, cui scemate, mole, decore,

Iudicio par nulla meo reperitur in orbe:

395

Quam, quasi postpositis specialiter omnibus, unam

Virgo beata docet Christi se mater amare

Innumerabilibus signis, gratoque favore,

Carnoti dominam se dignans sepe vocare;

Cuius et interulam cuncti venerantur ibidem,

400

Qua vestita fuit cum partu protulit agnum

Qui mundi peccata tulit, qui sanguine mundo

Mundum mundavit a primi labe parentis;

Qui thronum mundum sibi sanctificavit eamdem,

Sic ut virgo manens matris gauderet honore.

405

Hi duo pre cunctis, zelo maiore, benignis

Corripiunt monitis et amico famine regem:

"Inclyte rex, bellum tempus non exigit istud.

Non debet rex tam validus confligere cuiquam

Tempore sub noctis; prius est disponere turmas,

410

Militibus dare prepositos, aliisque maniplis,

Vt quem quisque locum teneat, quis quemque sequatur,

Absque errore sciat, castrensis ut exigit ordo.

Rex bone, ne faxis, ita te ne spreveris, ut qui

Innumeris solus preferris millibus, optes

415

Ordine tam laxo caput obiectare periclis.

Cras potius pugnare decet sub tempore lucis,

Quo quis ab hoste suum discernere possit amicum,

Non de fortune temere confidere vultu,

Sed virtutis opus certis presumere signis.

420

Absit, ut incipiat hosti dare Francia causam

Letitie, vel se dubiis committere fatis,

Que semper victrix felicibus extitit actis,

Colla superborum calcans virtute potenti!"

Talibus alloquiis vix iram flectere regis,

425

Vix retinere queunt, et vix in castra reducunt.

Talis Alexander castigabatur ab omni

Milite, cum medios muro se versat in hostes,

Vnde fuit, paucis vix succurrentibus, hostis

Vi raptus, multo perfusus membra cruore.

430

Postquam nota fuit tanta indignatio regis

Atrebate comiti, metuit sibi, castraque velli

Imperat, ut totus exercitus exeat ultra

Amnis aquas. Parent Flandri, tentoria vellunt,

Transque meant flumen, et ibi sua castra locantes,

435

A castris regis procul e regione steterunt.

Protinus eiusdem noctis sub tempore, scriptis

Et prece sollicitat Guillelmum cum Theobaldo,

Vt prudenter ad hoc studeant inducere regem,

Quorum ductor erat et avunculus eius uterque,

440

Quod concedat ei treugas saltem octo diebus,

Quas simul obtinuit illis mediantibus. In se

Fastu deposito tandem comes ipse reversus,

Armis proiectis, regem submissus adorat,

Cunctaque restituit que rex repetebat ab illo,

445

Vtque suo domino fuit extunc subditus illi.

Pace reformata, redeunt ad propria leti:

Ille quod obtinuit fisco sua predia reddi;

Is quia restitui meruit sibi regis amorem,

Amissumque diu placita cum pace favorem,

450

Nec damnum reputat, ubi que non sunt sua perdit.

Sic regio qua lata patet Viromannica tota,

Ambianensis humus pariter cum Santeriensis

Vbertate soli, regi cessere Philippo.

Tempus erat quo iam falx pratis curva minatur,

455

Quo seges in culmum prodit, cum flore cadente

Spica parat tenerum de se producere granum;

Tunc damnosa magis fit conculcatio messis.

Sed tamen in campis tenuit quibus obsidionem

Rex circa Bobas, rediviva renascitur omnis

460

Conculcata seges, et multo fertiliore

Quam prius ornat agros specie, granaria fructu.

Ast ubi Flandrorum manserunt agmina castris

Nulla seges viruit totoque refloruit anno.

Sic scit ab iniustis Dominus dignoscere iustos;

465

Sic Deus a falso novit discernere verum;

Sic differre suos ab amicis re docet hostes,

Cultoresque suos signis demonstrat apertis.

Classica per vicos resonant; per castra, per urbes,

Regis in occursum clerus cum plebe feruntur;

470

Quanta foret mentis iubilatio, voce canora

Et letabundo plausu, vestisque nitore

Testantes, laudesque Deo gratanter agentes,

Cuius tam facilem pietas immensa triumphum

Contulerat regi, sine vulnere militis ullo,

475

Et sine conflictu quo corpora clara virorum,

Communi damno regni luctuque parentum,

Vt fieri solet in bello, potuere, sub ictu

Fortune dubio, damnoso funere mergi,

Qui melius patrie vivunt, et gaudia regno

480

Cognatisque suis claris virtutibus addunt.

Nos alia ex aliis referenda ad bella vocamur,

Themaque prolixum res gesta propinat et urget,

Vt post bella stylus se Flandrica vertat ad Anglos.

Iam post bis denos effluxerat unus et alter

485

Annus Karolide, quem iam regina parentem

Nobilis Elisabeth Ludovici fecerat ortu.

Rex vero iuvenis Henricus, clara propago

Anglorum Regis, dum patri bella moveret,

Germanisque suis, sub eodem tempore solvit

490

Debita nature, Margaritamque Philippi

Germanam regis viduam tristemque reliquit,

Postea que Bele fuit uxor tradita regi,

Hungros, Dalmatios, Pannonitasque regenti;

Ex qua cum proles primo suscepta marito

495

Nulla esset, bona que suus illi cesserat olim

Nubenti genitor, Gisortum et predia multa,

Rex ferus Anglorum violenter adeptus, eidem

Regine fratrique suo debere negabat

Restitui, dicens in re sibi ius aliena.

500

Nec mora, Gaufridus eiusdem natus, in ipsum

Patrem dira movens reliquis cum fratribus arma,

Campellis moriens viduavit se duce fines

Armoricos Britonum: sic in genus illud apertam

Incipiente Deo vindictam reddere morti

505

Martyris egregii Thome, quem dirus eorum

Occidit genitor, constanti mente volentem

Canonicis regem, clerum, ecclesiamque, statutis

<>

Pictavusque Comes, eiusdem regia proles,

510

Nomine Richardus, titulis vir clarus et actis,

Cui mox defuncto primogenitura parente

Regia sceptra dedit, nullo mediante, Philippo

Esse tenebatur homo ligius atque fidelis,

Et tamquam domino iurando iure ligari,

515

Reddere servitium quod ius feodale requirit;

Quod pater illius fieri prohibebat, et illum

Subdere se regi nulla ratione sinebat.

Intumuit super his virtus invicta Philippi;

Indigneque ferens sibi debita iura negari,

520

Cum minime deceat tam clare stirpis alumnum

Iure super proprio tot sustinuisse repulsas,

Arma parat, verbisque putat turpe amplius uti.

Regis ad edictum coeunt in bella quirites,

Cumque satellitibus equites, proceresque, ducesque,

525

Sponte ruunt, quos regis amor nativaque virtus

Exacuunt potius; vite in discrimen ituros

Non vis ulla trahit aut iussio; tantus inescat

Bellicus ardor eos ad honorem vincere regis!

Rex ubi collectas ex omni parte cohortes

530

Vnanimi bellum voto presumere vidit,

Et desiderio vehementi cingier armis,

Biturica cursu facili digressus ab urbe,

Radulios penetrat fines, et nobile castrum

Vrselloduni sibi subdit in impete primo

535

Cum patria tota, tam divite tamque potenti,

Vt sibi sufficiat, nec sit mendica bonorum

Multa quibus regio se lamentatur egere;

Copia quam Cereris ditat, quam Bacchus inundat,

Qui comportari desiderat inde remotas

540

In partes, quantoque magis portatur, eo fit

Fortior, et temere potatus inebriat omnes

Qui dedignantur Thetidem sociare Lyeo.

Postea Crazaium castellaque plurima frangens,

Villas et vicos populis opibusque repletos

545

Depopulans, Castrum pervenit ad usque Radulphi.

Clauduntur porte; iuvenes in menia scandunt,

Seque ferunt morti succumbere malle, tuenda

Pro patria, quam se sine bello dedere victos.

Rex e converso pugne se accingit, et omnem

550

Conatum impendit, et vires viribus addit,

Possit ut exstructo clausos excludere claustro;

Vixque moras tolerat quibus instrumenta parentur.

Turribus et muris nimis altis atque profundis

Fossis interior burcus securus ab omni

555

Hoste videbatur, et inexpugnabilis esse,

Nempe potens armis et multo cive superbus,

Preter eos quos rex Henricus miserat illis

Auxilium, donec properantius afforet ipse.

Rex tamen audet eos galeato milite, fixis

560

Vndique vexillis, ex omni claudere parte;

Nec bellatorum numerus quibus interiorem

Summopere cura incumbit defendere burcum,

Nec situs ipse loci, nec turbo missilium qui

Grandinis in verne morem descendit ab alto,

565

Terret eum, nec rex quem festinare sciebat,

Quin expugnet eos, instans noctuque dieque.

Vinea construitur, testudo texitur, ut sub

Illis tuto latens muri queat ima subire

Fossor, et erectis ipsum succidere parmis.

570

Grandia saxa gravi petraria ducta rotatu

Emittit; crebris aries compulsibus actus,

Fronte ruit summas ferratas frangere portas;

Cratibus et lignis rudibus belfragia surgunt,

Turribus alta magis et menibus, unde valerent

575

Agmina missilibus telisque quibuslibet uti,

Devexosque hostes facili prosternere iactu.

Nec tamen interea cessat balista vel arcus;

Quadrellos hec multiplicat, pluit ille sagittas.

Funda breves fundit lapides, glandesque rotundas.

580

Aptantur muris scale, levibusque satelles

Passibus ascendit; sed, dum nimis acceleratur,

Multi labuntur, multisque tenentibus unca

Menia summa manu, multa virtute resistit,

Dum sibi, dum patrie pugnans cavet hostis, ab alto

585

Nunc contus, nunc clava caput, nunc vero bipennis

Excerebrat: sed nec bisacuta, sudisve, vel hasta,

Occia vel gladius ducit; furit intus et extra

Irrevocata ruens extrema in fata iuventus.

Talia dum dubio sub martis agone geruntur,

590

Ecce comes Richardus adest, genitorque suus, quos

Innumerabilibus stipabant agmina signis,

Nec procul a regis figunt tentoria castris.

Mox dictata brevi scribunt hec famina regi:

"Integra vel nobis patrimonia nostra relinques,

595

Cumque tuis Francis citus in tua iura recedes;

Vel, que sit virtus in bello nostra, videbis.

Nil medium: pugnare quidem vel abire necesse est.

Cessent cursores, cesset pequichinus et ignis;

Terminet una dies longe certamina litis,

600

Ius a non iusto dirimat fortuna manusque."

Hec oblata nimis regi placet optio; ceptum

Intermittit opus; acies ad prelia certo

Ordine disponit, ut subsit queque tribuno

Scala suo, turmeque suus sit cuique magister,

605

Ne quisquam dubitare queat quis obediat, aut quis

Imperet, aut cuius vexillum quisque sequatur,

Vel quot quisque viros habeat sua signa sequentes.

Vnusquisque suas acies dux instruit, ut sint

Ad bellum prompti, nilque illis desit eorum

610

Que pugna exposcit, cum pugne venerit hora.

Iam stabant acies modici discrimine campi

A se distantes, et mens erat omnibus una

Conatu toto totas expendere vires,

Vincere vel vinci; nec erat vox ulla sonusve

615

Inter eos; exspectabant dum buccina sevum

Perstreperet, signum clangens in fata ruendi.

Sed Deus, in cuius manibus sunt corda potentum,

Semper in articulo positos qui respicit, ut qui,

Cum magis iratus fuerit, memor est misereri,

620

Noluit hac tantos involvere clade potentes,

Qua, licet immeriti, poterant occumbere multi.

Nam mox Richardus comes et pater eius ab illo

Tacti, qui mentes convertere novit et actus

In melius pro velle suo, procul arma minasque

625

Eiiciunt, humilique gradu, cervice repressa,

Accurrunt, manibus protensis, poplite flexo,

Atque suum pacem dominum veniamque precantur,

Omnes excessus mox emendare parati.

Annuit, et gaudet sine bello victor haberi

630

Rex pius, et veniam dat eis pacemque rogatam,

Vrseloduna sibi retinens sola pacis in arrham.

Pacis vallantur iurando federa iure

Et pena, quam qui pacem violaverit ausu

Quolibet, incurrat et solvere debeat ultro.

635

Discedunt leti proceres, patriamque revisunt

Quisque suam, gratesque Deo cum laudibus omnes,

Cum clero populus, cum milite civis agebant.

Hic requiem tibi, Musa, velis parare secundam

Fortius ut cursum curras qui tertius instat.