Improba magnifico postquam uictore quieuit

Hunoldi feritas, postquam sub iura redactis

Vrbibus illustri est firmata potencia regi

Et iam illi ueterum iuxta moderamina patrum

5

Contigit ut decuit super aduersantia colla

Integra maiestas et plena resumptio regni,

Ecce a Romano legatus presule Petrus

In Desiderium uires implorat opemque

Ecclesie prebere Dei, quam nominis usus

10

Antifrasi uera minimeque optabilis ille

Filius Aistulfi, patriis non degener actis,

In prepossessis uastabat apostata nequam

Presidiis et more patris uexare suisque

Presumebat atrox feodis priuare tirannus.

15

Hec ubi proposuit a sancta sede profectus

Vir cui papalis legatio credita cause

Romanique simili commissa negocia cleri

Ad regem fuerant, coram maioribus aule

Ipsius et regis conspectibus ore rotundo

20

Singula composite tangens, et iam Itala contra

Regna poposcit opem, placide sermone recepto

Presulis assurgit mandato Magnus et intra

Temporis exiguum castrenses colligit alas,

Romanis facturus opem. tunc agmine rapto

25

Cynisias superat pugil ecclesiasticus Alpes,

Et penetrans Lacium longa obsidione superbam

Expugnat Papiam (Ticinum dixere priores,

Nunc Papiam dicunt). Ibi tamquam in uertice regni

Italici, Karolo circumducente feroces

30

Francorum cuneos, bello deposcitur urbis

Rex Desiderius, contra quem dimicat armis

Armipotens Magnus. nec multo structa paratu

Menia nec fosse nec brachia fluminis obstant

Quo minus appropiet muris circumque tonantes

35

Expandat cuneos in bella et premia prede,

Prouocet hostiles turmas, clausisque timorem

Ciuibus incutiat. sic martia fulminat intus

Et renuit cessare manus uesana suorum.

Adiuuat ira ducem claris exercita factis.

40

Crudescit probitas crescitque in sanguine strages.

Nec suffert nimium Francos experta ferocis

Assultum populi nec sufficit Itala uirtus,

Nam propius factis congressibus excipit illos

Armorum rabies, intentaque cominus arma

45

Non satis euitant, sed peruia pectora fiunt

Ensibus, ulterius ruptis toracibus haste

Attingunt, que per nature archana uagantur

Et miseras exhausta bibunt per uiscera uitas.

Et quis terribiles nisi cum formidine pulsus

50

Exciperet? quis non animose occurrere genti

Aut sufferre ictus et se ingessisse timeret?

Sunt tamen ex illis qui colluctantia prebent

Pectora pugnaces animoque in bella feruntur

Et cessisse negant; adeo certare tuenda

55

Pro patria pulcreque uolunt se dedere morti.

Verum ubi milicie potior preiudicat usus,

Non planis consuetus agris discursus equorum,

Non que illi norunt iaculari tela nec enses

Falcati dominis nec sumpta ancilia prosunt.

60

Qui melius sapiunt, dum tantum euadere possint,

Iam non turpe putant secedere retro, bonumque

Tutius esse fuge quam uelle resistere discunt.

Dum uero fugitur, post terga fugacia preceps

Perdere lucra fuge non sustinet et fugientes

65

Gallica congressu premit asperiore iuuentus.

Cum fuga iam ualuit seque intra menia clausos

Excipiunt et iam e uallo prodire refutant,

Vibrantur gladii, iaciuntur iesa, sagitte

Densate ceu grando uolant, quique eminus astat

70

Funditor intorquet rapido cum turbine glandes.

Queritur in testis pinguedine pastus et intra

Tecta ministerio baliste immittitur ignis,

Et super eductas celsa in fastigia crebris

Ictibus inclinat depulsas machina turres.

75

Nec minus ad fossas coniectis uepribus intus

Terraque et saxis, et si qua aliunde supersit

Materia, implendas uertendaque menia fundo

Vectibus aut grauium succusso dente ligonum

Fossorum pubes operoso accincta labori

80

Sub testudineis fertur secura latebris,

Que dum nil metuens, iunctis umbonibus instat

Tuta sagittiferis desursum arcentibus ictus.

Eruta ferratis extra fundamina rostris

Mittuntur, raptuque pedis muralia nutant.

85

Preterea populosa cohors et nescia uinci

Acriter ad clausos aditus cum milite multo

Dimicat imposito capiti secura galero,

Multaque bellantum ualidis uibrata lacertis

Ferrea perfringit portarum claustra securis,

90

Liminibusque aries illiditur. ipse suorum

Agmine dux primus, ubi nudo fulminat ense,

Impiger hinc illuc festinat et inde refertur,

Hic illic discurrit, equmque regirat in orbem

Agmina circuiens, et quos bene cernit agentes

95

Confortare studet, nunc se conuertit ad istos,

Nunc ad eos redit, hisque animos instigat et illis.

Ipse manus adhibens muros quatit, ipse seratos

Impetit ingressus, nolitque ultroneus intus

Admitti: sola potius transire ruina

100

Exquirit per uimque uiam fecisse patentem.

Adiuuat ergo suos, inter quos pectore toto

Fortius insistens, tandem de poste reuulsas

Post crebros ictus portas resupinat, et urbis

Menibus effractis pugna domitrice tirannum

105

Vincit et exiliat, Laciisque e finibus illum

Transmissum Francis in claustra monastica trudi

Precipit et nigra soccum muttare cuculla,

Dans uitam penamque reo. res iussa secuta est.

Rex ille infandus, quamuis non sponte, quietam

110

Transiit ad uitam, fratrum statione receptus,

Vt legitur, nostre non longe a menibus urbis

Ariopagite monacatus martiris ede.

Tunc sua restituens pape, de pace tenenda

Cum populo Papie firmato federe, Magnus

115

Vndique per girum terram sibi subdit, et ex se

Heredem statuit illic regnare Pipinum.

Quo deinde a fatis prerepto, quinque relictas

Ex ipso neptes affectu patris apud se

Fouit, et imposuit regno pro patre nepotem,

120

Nam successiuo priuatus honore parentum

Inque fugam compulsus erat ducis exulis heres

Ne demum Ecclesie feodis Adalgisus eque

Cum genitore nocens aut forte nocentior esset.

De quibus oblatas ulto cum laude querelas

125

Magno magna fuit Romane gratia sedis,

Et demum ualuit ad habendum maius honoris

Culmen apostolici gessisse negocia iuris.

O magnum meritis o propter facta perenni

Dignum laude uirum, cuius preconia numquam

130

Enarranda satis, qui non in proxima martem

Sustinuit girare suum sed in extera regna;

Longanimes longe distantibus intulit iras.

Nec fuit ambitio si Transalpina petita est

Gallia belligeros sub eo passura tumultus.

135

Laudo uirum quod longa graues in tempora fastus

Telluri domine turriteque abstulit urbi.

Et bello potior tractandaque maior ad arma

Magniloquos Ligures compressit uindice dextra.

Laudo uirum quod honor Domini defensio cleri,

140

Nec fecit uicium sed causam in prelia uirtus.

O que sidereum tellus natiua tulisti

Lauduno felice ducem, o sub preside tanto

Quatuor undecies et tres regnata per annos

Francia, donec eras tante subiecta lucerne

145

Et radiis radiosa suis, tu Francia pollens,

Tu bona tu dulcis tu libera uertice recto,

Tu multum dilecta Deo felixque fuisti;

Tu propter titulum pacis, quam sola gerebas

Quamque dabas aliis per signa preambula terris,

150

Sensifica uoce bene nomen adepta togate;

Que quamquam placidos consueueris edere reges

Nec duros tuleris nec sis latura tirannos,

Tunc tamen arduior tunc floridiore uigebas

Nomine, tunc fecunda uiris et scibilis actis

155

Donec eras miti sub defensore sub almo

Principe sub uictore pio sub rege fideli,

Cui nulla eualuit impune resistere tellus.

Illa etiam quam nubiferos erecta tuentur

Castra super scopulos Alpinique undique montes,

160

Cuius tutamen augent imperuia multis

Flumina uasta locis, uillarum copia, multus

In uillis populus, iugisque frequencia martis.

Ardua nulla timens bene pertulit omnia Magnus.

Nec dubitauit ibi post bella capessere longam

165

Securus requiem, diuturnius urbe moratus

Que sibi preplacuit, ideo sortita Placoris,

V t perhibent, ab eo decretum nomen. ut autem

Rex ibi consedit aliquanti temporis hospes,

Rursus et ipse nouo disponit bella paratu.

170

Rursus in arma ruens scopulosas transuolat Alpes

Alterius lateris: magno superanda labore

Inclita uictrici petitur Germania genti.

Ergo e diuerso gemine coiere cohortes,

Et cum Saxonibus inito certamine duros

175

Intulit assultus, et cedere nescia bellis

Spectata est pugnace manu presencia Magni,

Multaque patrata est misere deletio gentis.

Multo grassatum est in sanguine donec abactos

Saxones excepit coniuncta in federa Francis.

180

Quos prius ydolatras, tunc dogmata nostra sequentes,

Sacro mandauit baptismi fonte renasci.

Cuius ad imperium nec erat nisi ficta uoluntas.

Milia multa sacro perfundi fonte uideres.

Hoste triumphato deinceps in partibus illis

185

Spes stabili de pace fuit, sed rege regresso

Mox leuitate sua, pactoque fideque relictis,

Sese attemptarunt Magno subducere, facti

Rursus apostatici, quorum rumore recepto,

Ille nichil sublime timens, rursum agmine facto,

190

Processit tumidam bello contundere gentem.

Tunc uelud iratus, gladiis ferientibus egit

Vt Francis subiecta foret Francisque fideles

Ferret Abroditos, multoque labore fauorem

In Magni cessit aduerse ex agmine partis

195

Dux Winthokindus. nisi formidata mouerent

Prelia Francigene maiori robore freti

Victricique manu, nam preualuere suoque

Blandita est et fida fuit Victoria Magno.

Diua potens armis ne noxa subesset amicis,

200

Agnouit ueteres in posteritate Sicambros,

Nota quibus feritas, cum de Meothidos undis

Inuisos pepulit et debellauit Alanos,

Cognate meruit imponere nomina uocis,

Romano quondam sic instituente tiranno,

205

Qui pugiles animos et inexpugnata probate

Pectora uirtutis miratus inesse Sicambris,

Nomine muttato tamquam dicendo Ferancos,

Francos dixit eos, que uox inflexa feroces

Innueret Francos, cumque imperiale decenni

210

Non dandum spacio semel indulsisset, ad illud

Reddendum deinceps cogi nequiere tributum,

Dicentes, cum de repetendo nuncius isset,

Non cogi debere, suus quia soluerat illos

Sanguis, et ut nostrum iuxta uulgare loquamur,

215

Cum Franci fierent, ea tunc francatio sanxit

Quod prestruxit eis antiqus Francio nomen.

Deinde etiam amissi cum ius reuocare tributi

Vellet et edicto belli Romana potestas

Impeteret Francos, illi, ocius urbe cremata

220

Ne superesset eis nisi spes sub marte triumphi,

Progressi contra Germanaque castra lucrati,

Sub duce Marcomiro Genebaldo complice toruis

Iam tunc Theutonicis inuenti in bella fuere

Robore maiores, propriis ubi sedibus illos

225

Marte requirentes, uicere aliunde profecti.

Nec sine laude suis fecere silere sub armis.

Cum quibus admixtis populis et prole recepta

In tantam exiguo creuerunt tempore gentem

Finibus inuasis ut mox sibi rege creato

230

Marcomiri maiore ducis, multo undique questu

Ditari inciperent atque omnibus esse timori,

Et magni numero magni quo nomine magni

Milicia, magna nomen probitate redemptum

Seruarent deinceps in libertate manentes.

235

Et quando hec potuit iam tunc prestantibus armis

In nouitate sua tenere plantatio gentis,

Nonne magis sub eo, cui formidabile terris

Nomen erat regi magno pre regibus orbis,

Nonne et strenuitas accrescere debuit illis

240

Et factis spectanda nouis accedere uirtus?

Dignum quippe fuit aciem uicisse suorum

Et plus posse suis ad regna domanda diebus

Quatinus integra laus et gloria salua priorum

Constaret meritis et degenerantibus actis

245

Non infectus honor in posteritate maneret.

Contra Germanos unde exuperantibus ipsis

Primiciis gentis, clarum ante tulere tropheum.

Attendebat ad hec Victoria quod reperiri

Gens minime posset que sic castrense per orbem

250

Exerceret opus, cui sic accederet horror

Et decus armorum, quos sic sua signa decerent

Vt Francos proceres, et regis in omnibus actis

Culpandum nichil inueniens incurrere nollet

Propter Theutonicos inuicti principis iram.

255

Haut ita propter eos erat amissura pudorem

Vt modo consueti muttaret commoda cursus,

Vt Karolo Francisue suis factura molestum

Indignumue aliquid aliquatenus esset et istos

Nunc fastidiret in eorum uersa fauorem.

260

Nec uero in fide post prelia dicta quieuit

Impietas gentis. sepe illuc Magnus eundo,

Cum iuga Francorum temere ceruice rebelli

Excuteret, uix post quater octo et quatuor illuc

Directas acies, tociens ex hoste triumphans,

265

Theutonicos potuit tandem superare furores.

Nec quia uicit eos, illustri in principe fastus

Is fuit aut Francis dure dominatio frontis

Quin iuga Francorum gaudenti uertice ferrent

Saxones, et tellus populos complexa comatos

270

Mansueto uellet parere per omnia regi.

Qui de Saxonibus uictis, quia corporis esset

Gens ea conspicui, Rhenum Gallumque per axem

Vxores preter ac natos milia fertur

Distribuisse decem populumque auxisse ferocem.

275

Denique belligeros hec pacis forma tumultus

Abstulit ut deinceps ea Francis federe firmo

Gens uniretur, Christoque in fonte renata

Crederet ydolici cultus errore relicto.

Hic ubi cessarunt acies, castrensia Magnus

280

Amouit uexilla loco tamen ante recessum

Presidiis positis ubi nouit id utile paci.

Sic sibi per turres et munimenta locorum

Germanos retinere uolens, tunc agmina secum

In bellum rapiens, fines inuasit Hiberos,

285

Victores cupiens illic quoque uincere Francos.

Causa quod intraret terram expugnare sub axis

Occidui tractu non usurpatio regni

Aut hominum pressura fuit, sed gloria celi

Et Christi firmanda fides ea uota premebat.

290

Et res ad libitum que succedebat agendum

Ad uirtutis opus faciles tulit undique casus.

Venerat ad regem, necdum subduxerat alas

Saxonie populis, de gente profectus Hibera

Dux quidam gentilis adhuc in limine regnum

295

Citeriore tenens et non inglorius armis.

Huius erat menti uoti inspiratio sacro

Fonte renascendi, seque ipse per omnia Magno

Ocius exponens, pepigit si bella moueret

Contra quos offensus erat, se reddere castra

300

Et prepossessas allatis clauibus urbes.

Quem rex, ut moris habuit, gratante recepit

Officio secum uotiuaque gaudia gessit,

Atque ubi muneribus magnis cumulauit, eodem

Cum rege Hesperie bellis direxit agendis

305

Ocius e natis unum, qui tunc Aquitani

Delegatus erat tractare negocia regni.

Intuitus cuius ratio fuit ipse quod esset

Implicitus bellis, ille e regione moueret

Proximiore gradus, nato mediante futuros

310

Euentus rerum preconiectaret, Hiberam

Absens inspiceret expectaretque periclo

Sub leuiore fidem si forte per omnia pacto

Dux sibi constaret. iccirco uicaria duxit

Bella manus gereret, et sic consultius egit.

315

Nam Franci regionis adhuc in limine primo

Vix bene constiterant, et iam leuitatis adorsus

Naturale malum, quasi qui resipisceret, una

Exclusos aliis uix illos urbe recepit,

Cetera dissimulans nec se illis reddere posse

320

Oppida sed magno dicens superanda labore,

Vt qui pronus erat pacto resilire, fauore

Ductus amicorum quos offendisse timebat.

Hic merito possem genti, crudelis Aria,

Insultare tue, qui pauperis edis adeptus

325

Commissum regimen, nequiens non esse professor

Hispane fidei, uendens ibi fulcra bonorum,

Seuus distractor de dispensante fuisti.

Ille tui meminit fidei indeuotus honoris.

Ipse sui spretor ut complacuisset amicis.

330

Verum ubi persensit mote molimina fraudis,

Ad regem proles bellis prefecta citatos

Facti legatos et nuncia mesta remisit.

Hosti incongrediens propius remanere suisque

Interea studuit urbem munire tuendis.

335

Nec mora, perdendos rex intardatus ad hostes

Fulmineis cepit terram percurrere signis,

Factaque deditio castella absoluit et urbes,

In quibus he que se uoluerunt dedere regi,

Egregii cum sint positus, maiore uigere

340

Nomine creduntur et non debere sileri:

Primitus illa prior Nauarro in climate grati

Pampilona situs et inexpugnabile castrum

Nomen habens Stelle, saxosa Asturia, Sancti

Facundi burgus, Legio quoque gloria regni,

345

Bartinona potens, et que ueneratior orbi

Iactat apostolico se Compostella sepulcro.

Nominis egregii terrore coercita tellus

Non contra est luctata diu, nam celitus almo

Prodigiis pro rege datis ac gente fideli

350

Horruit et domini famulo iuga uertice magni

Sustinuit, licet innumeris exercita bellis,

Hostis et alterius nullum prepassa timorem.

Gentibus astrictis coniuncta in federa, Magnus

Regrediens illinc Pyreneo est colle dolosos

355

Vascones expertus, et enim cum faucibus arctis

Agmen inexplicitum longo se tramite ferret,

Ecce infra positos hastilibus obruit hostis

Desuper explorans et concidit ultimus ordo.

Cui fuga non patuit, nec iam defensio turbe

360

Precedentis erat, illo non cedere retro

Longius a cuneis ne desererentur in hostes,

Non muttare latus ob saxa imperuia et altos

Hinc illinc montes, non in iuga prima ualenti

Agmine pre nimio profugos extendere gressus.

365

De sic arctatis inter iuga uallis in imo

Multa fit e multis per tela pluentia strages.

Hic Anselmus comes occidit, imbre cruento

Missilium confossus, et Engebardus in aula

Prepositus, dominusque Britanni littoris inter

370

Innumeros numerandus obit Rollandus, equestri

Ordine flos potior et honor specialior armis.

Cuius in exiguo sed ab eius funere magni

Nominis oppidulo fit adhuc ostensio cornu,

Petraque quam, cum iam rueret, mucrone corusco

375

Marcia dextra fidit, illuc cernenda profectis

Restat adhuc rerum non infima testis earum.

At castrum aduectum Blauiam nunc usque quiescit

Corpus ibi, tantique uiri ueneratur opertos

Ille locus cineres et gaudet honore sepulcri.

380

Hic et Oliuerus meriti redolentis eidem,

Par indiuiduum, nulloque ex agmine toto

Post illum inferior, sed proxima gloria castris

Proxima milicie quo stabat in ordine uirtus.

Ipse ducis propior et amantior assecla bello,

385

Proh dolor, immo dolo morti concessus, in illo

Compositos tumulo cineres habet, et soror eius

Adiacet Alda suo puluis coniunctus amico,

Quam dolor oppressit, et adhuc si digna receptu

Fama canit, Remensis eo sub tempore sedis

390

Eutropius presul, alio quem nominis usu

Turpinum dixisse uolunt, uir in agmine clarus,

Sede sua clarus studiis, sed clarior armis.

Et quorum tumulis non obseruata uetustas

Nomina deleuit, superest tantummodo fluxa

395

Carne cinis, cui se nullo discrimine tellus

Miscuit, et quorum circa fragmenta soluti

Corporis et petris inclusa capacibus ossa

Mandatas plumbo custodit lamina uoces.

Quosque suis produnt epygramata certa sepulcris.

400

Agminis eiusdem multi cecidere perempti.

Vix inde exempto repetita est Francia regi,

Et dulci requieuit humo, tamen ante redactis

Sub iuga Narbone populis, sed et ante reperta

Coniuge quod partus geminos enixa iaceret.

405

Quippe duos utero conceperat, e quibus alter

Vite deperiit ad limina prima, renatus

Alter aquis uixit Ludouicus nomine, regno

Successor, meritoque pii cognomen adeptus.

Deinde triumphantes Capuanis intulit alas

410

Et Beneuentanis indixit prelia Magnus,

Vim cuius non ferre ualens de pace tenenda

Seruandaque fide dux placat Aragisus illum

Obsidibus natis. sic Francis redditus infert

Baioaris martem celeri sudore peractum.

415

Coniunctos Sclauis premit ira secuta Sueuos,

Et domitant dacas Gallorum iesa bipennes.

Sub iuga descendunt de libertate priori

Frisones a Magno tantum seruire coacti,

Frisones assiduis exercita natio bellis,

420

Propter inaccessas numquam ante subacta paludes.

Non nisi cui toto nichil insuperabile mundo

Nullum inuincibilem uoluit Deus esse locorum:

Peruia uindicte, Magno tantummodo regi

Subdita, post Magnum nulli subdenda per euum.

425

Que gens, ut fama est, effusa in littore ponti,

Tuta suis sitibus habet oppida, non habet urbes,

Intitulatque sibi distincto iure locorum

Nomine pastoris sumptos aliunde patronos.

Que simul lingue uarians ydioma parumper

430

Cognata est bibulis conuictu et moribus Anglis.

Post hos Francorum fiunt subiectio Russi.

Sed neque Noreugos totum certata per orbem

Bella reliquerunt. eadem certamina passi

Immanes cedunt in Magni iura Geloni,

435

Hisque triumphatis Auares adduntur et Huni.

Nec timide ostensis uastata Britannia tergis

Insultare potest, nam pars fit et ipsa triumphi

Gallicus hic potuit plus Roma et Cesare Magnus

Ille uiris acidas nactis in pocula sorbas

440

Succisis propius calidis restrinxit habenas.