Gesta sacri cantabo ducis, qui monstra domandi

Primus adinvenit tribuitque Minoribus artem;

Neve, quasi lucens aliis sibimetque lucerna

Deficiens, proprio vibraret lumina damno,

5

Actus praemittens monitis exemplaque verbis,

Carnem praeceptis animae frenavit, et hostem

Nutibus internis pessumdedit, et pede nudo

Mundum calcavit. Veteres iam fama triumphos

Saevitiis partos et materialibus armis

10

Parcius extollat: plus enituere moderni!

Nam quid respectu Francisci Iulius, aut quid

Gessit Alexander memorabile? Iulius hostem

Vicit, Alexander mundum, Franciscus utrumque.

Nec solum vicit mundum Franciscus et hostem,

15

Sed sese, bello vincens et victus eodem.

O Christi miles qui solus stigmata Vitae

Morte triumphantis vivens in mente latenter

Et moriens in carne palam, Francisce, tulisti,

Vatis opus tibi sume tui, celsaeque canendis

20

Militiae titulis humilem dignare Minervam!

At tu, sancte pater, bone pastor, None Gregori,

Qui pro peccato gregis orans, qui gregis oris

Invigilans tanti mensuram nominis imples,

Da mihi te placidum, precor, oblatamque libenter

25

Suscipe dignanter minimam rem, maxime rerum!

Francisci natale solum perfunditur huius

Luce quasi solis, tantique refloret alumni

Illustrata novis fulgoribus urbs veterana

Assisium, quae valle tenus protensa Spoleti

30

Pendet oliviferae convexa cacumine rupis,

Tecta subalternans a summis usque deorsum.

Mater honesta fuit pueri, pater institor: illa

Simplex et clemens, hic subdolus et violentus.

O nostri monstrum figmenti! quam male constat

35

Inconstans ex oppositis essentia rebus!

Non excusandus per hyperbaton, omnia turbat,

Omnia confundit nostri praeposterus ordo.

Imperio pars digna subest, et digna subesse

Imperat in nobis, et vincit lubrica fortem,

40

Terrea caelestem, corruptibilisque perennem.

Fortior est sensus ratione; vidensque parentum

Oppositos mores, puer inter utrumque statutus

Subsequitur peioris iter, mavultque patrissans

Ire sinistrorsum per prava, per avia, quam per

45

Directas methodos, per plana diametra vitae

Dextrorsum sincera sequi vestigia matris.

Proni sunt sensus in deteriora: deorsum

Tendimus ex facili; gravis est ascensus ad astra.

Inde fit ut, pravum longe conversus in arcum,

50

Nil animae iuvenis indulgeat, omnia carni;

Nil intellectu consideret, omnia sensu;

Nil studio virtutis agat, nil lumine mentis

Inspiciat, nil consilio rationis honestet,

Apparensque bonum plus exsistente sequatur,

55

Plus et amet victum quam vitam, plus sua quam se,

Immo nec victum nec vitam, nec sua nec se.

Debet enim vel amor erroneus ille vel error

Simpliciter dici, quo decipitur quis habere

Intendens odio quod amat, vel amare quod odit.

60

Iamque rudimento patris corruptus avari,

Iam lucri momenta sequens, iam fallere doctus,

Merces multiplicat, multos circumvenit, alte

Se gerit, illecebris intendit, tempora perdit.

Mens tamen eius erat bona naturaliter, omni

65

Impermixta malo; sed conversatio mores

Plus sibi prava bonos conformat, quam bona pravos;

Mitis enim, largus, clemens, affabilis, inter

Ipsos excursus vitii vestigia quaedam

Virtutis retinet non pervenientis in actum.

70

Quinque fere lustris sic exspatiante iuventa,

Cum sit flagitium res exigitiva flagelli,

Caedit eum, qui noluerat sibi cedere, frenat

Effrenem, domat indomitum mutatio dextrae

Excelsi, dignata malis imponere finem.

75

Sicut enim drachmae post tempora longa repertae

Quando superficiem sepelit rubigo, moneta

Vix apparet ibi, quo, ne reprobetur, oportet

Purgari vitium rubiginis igne fabrili;

Sic animam iuvenis tanta caligine mersam

80

Vt vix divinae videatur imaginis umbra,

Vndique noxa premit, quo, ne damnetur, oportet

Purgari nubem caliginis igne febrili.

O clemens dulcedo Dei, clementia dulcis!

Cuius ut indignum servum dignatio servet

85

Implicitum vitiis, intentum luxibus, odit

Et de iure ferit, terret, premit, angit; at ipsum

Corripiens, odit ut amet, ferit ut medeatur,

Terret ut erudiat, premit ut levet, angit ut ungat.

Igne remulceri solet ignis adustio, vulnus

90

Vulnere curatur, dolor est medicina doloris.

Sic, animae morbum Medico curante superno,

Servum blanditiis ingratum verbera iuste

Immoderata premunt, naturalemque calorem

Ipsius per membra fugans extraneus ardor

95

In cordis regione furit, venisque minutis

Succendente chymos generatur caumate febris,

Interiorque calor dum phlegma liquefacit extra,

Supra sensibiles nervos aspergitur ille

Algor et horripilat caput inducitque tremorem,

100

Quo patiens fervendo tremit fervetque tremendo.

Frigora namque stupent nervi desueta ferentes;

At postquam longa stupor assuetudine cessat,

Tunc nervi resident, tunc et tremor ille quiescit.

Sed fervor persistit adhuc, vehementia cuius

105

Circa principium properat dissolvere plus quam

Consumat, circa finem consumere plus quam

Dissolvat; toto rarescit corpore sanguis,

Spiritibus vix est in quo consistere possint.

Francisco, quem tanta premunt incommoda, vitae

110

Praesentis spes nulla datur, vix ulla futurae;

Cumque laboranti timor incutiatur uterque,

Ignarum quid agat, vitae deformiter actae

Poenitet, et lacrimas inter suspiria fundit.

Respiciens cordis gemitum pietate paterna,

115

Qui cor contritum non despicit, allevat aegrum,

Erigit elisum consolaturque gementem.

Ad nutum Domini cessant incommoda servi:

Nulla voluntati divinae causa resistit;

Spiritibusque simul accitis omnibus ad cor,

120

Praefixo natura die symptomata morbi

Occursu vehemente necat, proprioque calore

Membra fovens, pulsum regit urinamque colorat.

Aeger alacrescit, tantique pericula visus

Evasisse mali, Medicum laudare supernum

125

Gaudet et Auctorem vitae Dominumque fatetur.

Inde die quodam patrios egressus in agros,

Dum nitidos cernit fluvios, dum florida prata,

Dum virides silvas, dum celsa palatia, sensu

Philosophante stupet, cur oblectemur in istis,

130

Cum neque sit mundus, sed caelum patria mentis.

Hoc inconveniens, hoc arbitratur iniquum,

Quod trahat humanas mundana creatio mentes.

Vt quid enim fatui terrena requirimus ista?

Quorum si floret decor arridetque voluptas,

135

Et satiat sensum bonitas et inebriat usus,

Non tamen ipsorum ducenda cupidine mens est.

Nam fallax in eis decor et poenosa voluptas,

Et mala consistit bonitas et inutilis usus.

Provenit inde labor, metus et dolor; absque labore

140

Quis tulit? absque metu quis possidet? absque dolore

Illa quis amittet? Nullus, quantumque disertus,

Audax seu fortis, nisi qui contemnere mundum

Norit et aeternis totos infigere sensus!

His argumentis utcumque probantibus, ima

145

Imum sortiri pretium, suprema supremum,

Ille memor virgae Domini, quo iure nocentem

Straverit et quanta pietate levaverit aegrum,

Mutandos animi mores carnemque domandam

Ducit, et antiquos vovet expurgare reatus.

150

Sed, nova concipiens, antiqua recurrere sentit,

Et simplex animae varios natura tumultus

Intra se patiens, secum quasi disputat, utrum

Exsistant pluris res quas intelligit, an quas

Sentit, et adversus apicem rationis iniquas

155

Aggreditur lites animae pars infima sensus.

Sensu quid fiat attenditur, et ratione

Quid mox eveniat. Sensus non perviat usque

Ad rerum fines, ratio res iudicat ante.

Praetendit sensus epulas, praetendit amoris

160

Illecebras, praetendit opes et culmen honorum

Et laudes hominum, procedere nescius ultra.

Praetendit ratio vitam sine fine, supernae

Vrbis delicias, paradisi gaudia, cantus

Indefinibiles et inenarrabile lumen.

165

Esse supradictis cum nulla proportio rebus

Inter se valeat, quantus furor est animarum,

Vt dubiae conferre velint aeterna caducis,

Caelica terrenis, immensaque gaudia parvis!

Ex per se notis fit demonstratio, propter

170

Mundi contemptum; cuius cum propter amorem

Nil persuaderi queat absque sophismate, iudex

Inconsultus adhuc Franciscus, in avia pernix,

Non interloquitur pro recta parte secundum

Allegata, sed ad partem declinat iniquam.

175

Non tamen imponi laus aut infamia primo

Debet ab eventu, donec sententia totum

Iudicis affectum definitiva revelet.

Mens ita nunc eadem sursum, nunc acta deorsum,

Cum nova proponat, tamen ad consueta recurrit;

180

Vnde nihil firmum proponit, sed quasi navis

Turbine diverso, nunc sensus nunc rationis,

Fertur in oppositas regiones, nunc aquilone

Flante voluptatum, nunc austro flante salutis.

In labes labi levis est labor; ast ubi longa

185

Convaluere mora seu more, resurgere fortes

Vix etiam possunt: assueta relinquere durum est.

Interea civis tota ditissimus urbe,

Merce replens bigas et plaustra iugalia, versus

Apuliam procingit iter, nulloque reverti

190

Se putat eventu, quin plurima lucra reportet.

Audito Franciscus eum debere lucratum

Ire, magis solito flagrante cupidinis igne,

Vult comes esse viae propter consortia lucri.

Omnibus aptatis ad iter spectantibus, instat

195

Hora recedendi ducuntque crepuscula noctem.

Cuius in aurora mens una duobus eundi

Perstat in Apuliam; recubant, lentoque sopore

Artubus immisso, mentes sua fata tuentur.

Sed quidquid de cive Deus providerit illo,

200

Circa Franciscum caelestis gratia coeptum

Prosequitur pietatis opus, dignata mederi

Cordis duritiae capitisque tumultibus, in quo

Sponte reviviscunt abscissae semina pestis,

Iamque cicatrices redeunt in vulnera; sed qui

205

Vina preinfudit, oleum superadicit, et quem

Vi praetentarat, dulcedine tentat, ut ipsum

Blanditiae moveant, quem non movere flagella,

Et qui restiterat compulsus, obediat ultro.

Sensibus oppressis somno, dum libera rerum

210

Perspicit eventus purae speculatio mentis,

Extra se rapitur Franciscus, eique videtur

Quod domus ipsius sit plena quibuslibet armis,

Vt puta loricis, aceris candentibus usu,

Ensibus extersis et acumen habentibus hastis,

215

Gemmatis galeis clipeisque nitentibus auro.

Tot pretiosa videns delectatusque videndo,

Gaudet et obstupefit; nec enim robusta solebat

Arma videre domi, sed quos aut Flandria molles

Mittit et imbelles aut flava Britannia cultus.

220

Dum tacito secum scrutatur pectore quis sit

Armorum dominus, responsum caelitus audit:

"Te sociosque tuos Deus his insigniet armis".

Inde nimis gaudens expergefit, et sibi laetum

Coniecturat iter; sed quo subtilius intra

225

Se studet, hoc munus minus ad mundana referri

Pensat, et ad veros potius spectare triumphos.

Hinc ad bella parans se spiritualia, mutat

Propositum, nec in Apuliam decernit eundum.

Vt quid enim, si lucra decet contemnere, propter

230

Lucra laboraret? Mutatus, quae vehementer

Appretiatus erat, contemnit; quae studiose

Quaesierat, refugit; quae semper amaverat, odit.

Vimque sibi faciens, pensans quia vim patiatur

Regnum caelorum, sibimet contrarius ire

235

Sustinet, et multo praescriptos tempore mores

Exuit, et solitas reputat quasi stercora merces.

Crypta vetus multis iam desolata diebus,

Vt fit in Ausonia, modicum distabat ab urbe.

Secreto consuetus eam Franciscus adire,

240

Fervidius solito semel et prolixius orat,

Vt Dominus convertat, eum, mentemque supernis

Haerentem numquam sinat ad terrena relabi.

Cuius in excelsis admissa petitio, dextrae

Scripta Dei digito, bullata charactere sanctae

245

Vivificaeque Crucis, superare viriliter hostem

Obtinet et rebus non plus inhiare caducis.