14. de doctrina, miraculis et passione sancti Clementis

Interea Clemens aeterni semina verbi

Insistente serens fidei fervore supernae,

Evolvit plures, veneranda volumina, libros,

Instituens varias divino lumine gentes,

5

Ad vitae callem gentilia corda ciendo;

Inque fide constante pios perstare monendo;

Vnde et catholicum monita accepere vocamen.

Relligione per hunc informat Roma Corinthum,

Decernit scribas regionibus ordine gesta

10

Qui bellatorum satagant expromere Christi;

Ordinat et clerum, diversi culmine fastus;

Pontifices et quinque sacrat qui partibus orbis

Mittuntur conferre datis moderamina legis.

Hic iubet insignis Dionysius effera Gallos

15

Corda petat; Christo Remensia moenia Sixtus

Praeparet; acquirat Catalaunem Memmius urbem;

Eutropius sancto Sanctonas sanciat ore.

Doctrinis igitur Clemens coelestibus instat,

Egregiam monstrare viam nec lumine cessat:

20

Romuleae institui properant examina plebis.

Inde viri clari, illustris hinc femineus grex;

Ex quo Theodoram zelo insectante maritus

Insequitur, sanctamque petit Sisinnius aulam;

Coelica dum Domini praesul mysteria tractat,

25

Intentusque sacris animo paganus inerti,

Auditu ac visu plexus vacuatur utroque,

Seque rogans tolli caecum surdumque fatetur;

Tollentes famuli gyro falluntur inani,

Circumagunt errante reum vertigine, caeca

30

Nec reperire queunt aditum caligine tecti;

Deque viri ductu pendens stupet anxia coniux,

Quae misso discens puero qua lite laborent,

Sternitur, egressumque viri poscendo recludit;

Expletisque sacris, vestigia protinus ima

35

Praesulis amplectens, veniam sensusque marito

Flagitat, evolvens actum eventumque iugalis.

Flectitur antistes lacrymis precibusque petentis,

Proque viri populum monet exorare salute,

Atque lares, missa prece coelitus, expetit aegri,

40

Inveniensque oculis captum audituque vacantem,

Effusis Domino precibus, restaurat utrique.

Pulsa nocte, dies patulas intrare fenestras;

Vox simul obliquas capitis penetrare latebras

Incipit; ille, videns Clementem astare maritae,

45

Loris astringi famulis hunc praecipit amens,

Coniugis illicito perhibens ardore petendae,

Thessalicae illusum se fuco fraudis ab illo;

Incessit ludens properos aorasia servos,

Iniiciuntque citi positis vincimina saxis,

50

Clementem clerumque simul innodare putantes.

Exprobrat antistes ceu saxea corda gerenti,

Dum qui saxa deos coleret, devolvere dignus

Saxa probaretur; vanis terroribus ille

Appetit hunc, temnit praesul, ridetque furentem;

55

Hinc prece Theodoram fusa benedicit, abitque,

Assiduam precibus mandans insistere, donec

Corda viri virtus dignetur visere Christi.

Theodorae oranti vir canitie venerandus

Visus adesse palam, iam iam properantibus astris;

60

Quam moerore levans: "Per te Sisinnius, inquit,

Salvus erit, fratris pateant ut famina Pauli,

Fida virum infidum faciet quod femina sanctum."

Vnde liquet visus quod Petrus apostolus ipsi;

Cuius in adventu malesanus, mente recepta

65

Tactus corde Deo, humanum sapit, atque iugalem

Accitam Dominum pro se exorare precatur;

Erroremque fatens, tolerataque nubila tractans,

Postulat acciri Clementem ac tradere vera.

Accersit sanctum mulier, narratque relata,

70

Adveniens praesul digno celebratur honore,

Imbuit atque virum rationis lacte rigatum.

Perceptis fidei dapibus Sisinnius almae,

Doctorem amplectens, genibus devolvitur huius,

Pro sibi collatis grates dans Omnipotenti,

75

Qui se caecarat verum quo cernere posset,

Auditum tulerat quo vera audire valeret:

Accusans tenebras, lumen benedicit apertum;

Idola confutat, Christi praeconia iactat;

Plurima persequitur, sancta gaudente caterva,

80

Nomineque exsultant sanctorum fascibus aucto.

Contiguo Phase sacranti fonte piatur;

Annumerantur ei simul, unda almoque renati

Flamine, centeni quater ac vicesima supra

Pars indiscreti sexus, atque imparis aevi;

85

Illustresque per hunc multi sacra dona receptant.

Lucra videre piget Christi virtutibus hostem;

Damna pati captivorum tam crebra suorum

Angitur, insidiasque petens certaminis atras,

Instimulat mentes, crudas attollit in iras;

90

Bella calere ciet, tetrum fervere tumultum.

Deligit his comitem veteri fervore superbum,

Tarquinii prisco referentem agnomine fastum,

Daemonico vulgi stimulo instigare furorem,

Praesulis in nomen diro qui munere saevit;

95

Dispescunt super his populi diversa ferentes,

Defendunt alii innocuum sanctumque, profantes

Quae bona praestiterit, charismata quaeque salutis

Sparserit, auxilii solamina lata sequentes;

Contra alii torvis furiata mente querelis,

100

Artibus ista fremunt fieri subtiliter atris,

Culturam Aeneadum queat ut versare deorum;

Eximio ille Iovi divinos demit honores,

Herculis immundo simulacrum daemone plenum

Commemorat, Veneris meretricia turpia culpat,

105

Mercurium, Martem, Saturnum, cumque Minerva

Dianam incusat simul, insuper omnia turpat.

Praefectus, populi tendens sedare tumultum,

Clementem vocitat, lepidoque affamine mulcens,

Nobilibus praetendit avis et sanguine cretum,

110

Hortaturque deos, queat ut fulgere, colendos.

Iste, nec adversis nec noscens cedere blandis,

Praefecti monitis animum illustrare beatis

Ac patula formare virum ratione laborat,

Seditio unde caput teneat, quo plebe tumultus

115

Prosiliat, rationis amans, ut vitet inepta,

Effugiat tenebras, lucem sectetur amicam;

Multa serens fidei rationis et ubere plena.

Praefectus regi turbam facinusque revelat;

Clementem assentire sacris Traianus inurit,

120

Seu Ponti profugum Chersonae et rura subire;

Arentem tolerare eremum glebamque vacantem.

Intimat haec sancto praefectus; at ille beatae

Doctrinae fulgore viri componere mentem

Nititur, haud metuens mulctam Augustumve minantem

125

Respiciens; flectitque virum, lacrymisque resolvit:

Prospera qui exoptans, accommoda quaeque ministrat,

Delegansque ratem, largitur congrua navi

E populo multi, clerique ex ordine multi

Egregium amplexi Patrem comitantur euntem.

130

Ad loca pervectus sibi delegata beatus,

Offendit profugos, paria almae millia plebis,

Mulctatos inibi saxis ad iussa secandis;

Qui lacrymis omnes, viso Clemente, repleti,

Pontificem tantum tam dura subisse gemebant,

135

Quos moerore levans, socium se numine missum

Omnipotentis eis praeblando famine tractat,

Gloria consortem quem passio iungit, ut aptet.

Sic medico coeptum mulcens sermone dolorem,

Millibus edicit senis deferrier undam

140

Sanctorum perlatam humeris arentibus arvis;

Tunc Clemens: "Dominum cuncti poscamus Iesum,

Marmore de sicco qui flumina proflua duxit

In deserta Sina, nunc confessoribus isthic

Laetifico promat salientes flumine venas;"

145

Dumque, datis precibus, circumspicit undique praesul

Ecce Dei montem super agnum assistere cernit,

Qui pede porrecto innuitur loca pandere dextro;

Haud dubitans Christum sanctus quin cerneret, unus

Pergit, et: "Huc Domini sub nomine vertite rastra,"

150

Dicit; at hi circa effodiunt, neque tangere norunt

Pontifici ostensam supero moderamine glebam.

Papa levi, ferrum rapiens, loca percutit ictu,

Educitque novum coelesti munere fontem,

Robore qui sumpto fluvium vomit impete laetum.

155

Exsultant populi, Clemens hoc carmine gaudet:

"Impetus exhilarat divinam fluminis urbem."

Fonte novo celeri terras verrente meatu,

Fluminis exsiliens haud segnius agmine fama

Agros pervolitat, patriam virtutibus implet;

160

Accelerant populi magnalia visere Christi,

Haustu potantur bifluente, novoque novantur

Flumine, quingentaeque die super amplius una

Salvatae remeant animae properantque dicandae;

Septuaginta magis toto fabricantur in anno

165

Ecclesiae, post fana deis eversa solutis.

Tres hic imbre pio populorum corda rigando

Duxerat aestates, lucis dum lividus hostis,

Atra venena coquens, mentes instigat inanes,

Luminis aetherei quaestus agitare profanos,

170

Augustique super Clemente exposcere leges,

Innumeras superum plebes quod abegerit aris.

Mittitur huc a Traiano trux Aufidianus

Christicolas punire, deum vel subdere sacris.

Qui lupus ut rabidus, caulasque irrumpere pronus,

175

Aut turbare greges late per pascua fusos,

Praecipitat saevire, novas laniare bidentes,

Nec mora, ferventes iugulique ad fenora largos

Accipit hos nudaque ensem cervice petentes;

Cunctorum invidet ille neci, negat atque ferire;

180

Clementemque modo divina in praelia poscit;

Hunc vafro variis tentans conamine telis,

Egregiique probans ut ineluctabile robur

Sentit agonistae quem vincere terrea cernit;

Aequoreis adigi cum pondere praecipit undis;

185

Hisque salire putans, superari caerula posse,

Mergentis mandat nectatur ut anchora membris.

Fertur at ille poli regna intraturus ab undis,

Sidereus dudum factus qui civis in undis.

Aetheream petit a summo mens gurgite sedem;

190

Vndis laeta volans, non praefocata per undas.

Exsequiae desunt humano funeris actu,

Obsequium sed adest divino munere latum;

Officium praestent homines qui funeris absunt;

Coelicolae curent qui munia funeris adsunt.

195

Ad poenam nexa, obsequium fert anchora ductus,

Inque aulam structi deducit membra sepulcri,

Angelica positam fabrica, divoque paratu,

Sidereis sancti manibus quo membra locantur.

Littoreis populi flentes speculantur arenis

200

Qualibet advectum detur si cernere funus;

Discipulis nanciscendi fiducia sancti

Corporis in precibus firma radice tenetur.

Cum Phoebo populum hortatur Cornelius una

Vnanimes Christum exorent, dignetur ut illis

205

Exuvias reserare polum raptae aequore mentis;

Dumque vacant iugibus pulsantes sidera votis,

Spiritus e coelo, Rubri qui marmora ponti

Olim arere dedit, retro mare cedere cogit,

Ac longum laxare sinum, per millia pandens

210

Ingressum populis siccum tria, cernere praebens

Angelica caeso fabrica data marmore templa,

Coelitis inque aula fabri moderamine ducta,

Aethereum monstratur opus mirumque sepulcrum,

Martyris arca tegens venerabile saxea pignus,

215

Martyriique secus celebris manet anchora testis,

Discipulis avidis sanctum transferre cadaver

Oroma secretis divinae panditur aulae,

Ne vacuare velint sacris data moenia membris,

Festaque dum redeunt, redeunt maris ima terentes,

220

Altaque signantes sicco penetralia gressu,

Dicta patent, subdunt positorum examina circum

Se populorum uni summo veroque Tonanti,

Praebet iter solemne maris Clementis, et illo

Insueti pandente salo tria millia callis,

225

Aerumnis vecti variis curantur anheli.

Contigit huc quondam parva cum prole profecta

Mater ut ingrediens tandem, solemnibus actis,

Sese impertiret dapibus sobolemque sopori.

Interea sonitu repetentis littora ponti

230

Concussis mulier sociis turbata recedit,

Praecipitesque sequens, animum est oblita parentis;

Immemor amissi sub vasta cubilia nati,

Anticipat rapido metuenda volumina cursu;

Quae mentem, tuta demum statione, resumens,

235

Pignoris expositi gremio reminiscitur alti,

Atque edens gemitus, portum plangore replebat,

Luctumque ingeminans, summas percursat arenas,

Evecti si quis geniti vidisse cadaver

Depromat, nulloque, omnes scitata viritim,

240

Indicio sumpto, moestasque reducta sub aedes,

Continuis longum producit fletibus annum.

Phoebeo in semet solito redeunte meatu,

Exspectata diu remeant dum festa colonis,

Illa redit, primosque inter mox prima recurrit,

245

Si reperire queat saltem eluta pignoris ossa:

Aequore nam retegente viam, prima impetit algas,

Praecelerat, cunctisque prior pervadit arenas;

Insequitur fluctus, fugientibus imminet undis:

Prima petit templum, ingreditur, prosternitur arae,

250

Explicitis surgit precibus, divertitur, aegri

Imbre rigata genas cordis, madida ora reflectens,

Aspicit en genitum cunis qua parte relictus,

Nondum continui rupisse silentia somni;

Defunctumque putans, properat lectura cadaver:

255

Somnum efflare probans, celeris rapit, excitat ulnis,

Incolumem levat, et populo spectante reportat.

Matre rogante ubinam fuerit tot ductibus anni,

Is nescire refert ducti rota fluxerit orbis,

Vna hausisse tamen blandum ceu nocte soporem

260

Exponit, stupidoque ferens spectacula vulgo,

Cunctorum matris duplicat pia gaudia votis.