10. de sancto Vrbano papa et sancta Caecilia

Vrbanus validi robustus iura Calixti

Excipit, ac Domini vigilanter praelia tractat;

Deligit athletas divina in castra fideles,

Roborat, exercet, disponit, munit, adornat,

5

Imbuit, armat, agit, coelestia bella perurget.

Nec supplenda viros modo Christi ad moenia cogit,

Quin bellatrices admittit in arma puellas.

Quarum Caeciliae praefulgida facta feruntur,

Sanguine quae generosa pio, generosior actu,

10

Nobilitate poli terrae ornat nobilitatem.

Nocte die haec casta volvens sacra famina mente,

Assidue precibus Dominique in lege vacabat;

Vestibus auratis quam dum decorare parentes

Ausonidum veteri sponsarum more solerent

15

Velleris hircini haec velamine membra domabat.

Illustri desponsa viro quae Valeriano

Vrgetur thalamis legi parere iugali;

Accelerat taedas superatus amore petitor

Invitans laetas epulis gaudere choreas

20

Organici psallente melos achromate festi.

Illa Deo mentis cithara sua festa canebat,

Cor mundum casto tribui sibi corpore poscens.

Interea crebris coelum pingentibus astris

Sponsus cum sponsa secreta cubilia sumit;

25

Magnanimis sed virgo prior penetralia cordis

Cui pandat fidei fidum scrutatur amicum;

Ille fidem firmans nullo se promere pacto

Abdita testatur, haec corde tegenda fideli.

Tum casta virgo poli civem depromit amantem

30

Custodemque sui multo se ardore tuentem,

Cuius in impuro procedat ut ultio tactu

Fert quaeratur amor tutamine virginitatis.

His stupidus iuvenis, divino ac numine fixus,

Pandere coelicolam petit hanc quem iactat amicum.

35

Illa favens spondet modo se sinat ante piari;

Ille rogans quis ad id sese mundare valeret,

Accipit Vrbanum venerandae heroa senectae

Hoc aptum sanctoque Dei purgamine doctum:

Sic notat monitrix per quos, ubi quaerere monstrat:

40

Invenit accelerans cursor mandata beatum

Pontificem, fassus qui iam divina secundo

Principibus coram, sacra inter busta latebat.

Virgine cui gnara dum famina missa feruntur,

Gaudia magna trahens animo, genua in sola figit

45

Dans lacrymas gaudendo, manusque ad sidera tollens

Altithrono regi gratesque precesque profundit

Ac verbis aperiri eius hinc corda precatur;

Votaque dum promptis supplex haec destinat astris,

Aethereus supero visus moderamine vultus

50

Sidereis auroque notis signata tabella,

Ac diva irradiata fide perlata citatur:

"Vnus adest Deus, una fides, baptismatis unum."

Attremit his sponsus, credit, prostratus adorat,

Erigitur faturque fidem, fluctuque sacratur

55

Sincere doctus, sponsaeque remittitur almus.

Dum veniens illam paranympho coelite fultam

Repperit orantem, qui candida lilia sertis

Anteferensque rosas properantia praemia pandit.

Huic germanus erat rebus Tiburtius unus

60

Prae cunctis charus, cui postulat ille salutem,

Pollicitusque poli se civis in astra receptat.

Interea monitis struitur dum tiro colendus

Pro votis dilectus adest Tiburtius, intrat,

Admiratur odoriferam se nare rosarum

65

Percepisse auram, viduo quoque floribus anno,

Et iam se dulci memorat novitate refectum

Prosequitur frater fidei, donique salutem

Alterno reserare studens affamine lucem,

Supplet virgo iuvans, grato nec egere iugalem

70

Permittit spolio, vitam vitaeque tenorem

Atque viam pandens apprime informat alumnum,

Vberibusque fovet geminos, et lacte Sophiae.

Vix una tantum quae credita nocte marita,

Nubere namque putata, suum parit ipsa maritum;

75

Hoc quoque ne parvum credatur pignore feta

Augetur genitus pro telluris ecce supernus:

Gignitur ergo fide matris Tiburtius huius,

Perque ministerium papae producitur undis,

Filius Ecclesiae, rationis et ubere gliscit.

80

Iam post lac maiore cibo nutriuntur alumni;

Excrescunt iuvenes culmen splendenter in altum;

Robore perfectae iamiam virtutis anhelant:

Attollunt inopes, fessos solamine portant;

Excisis solum superest quod dedere munus

85

Exequiale parant celebri pietate viriles.

Turbidus Almachius Romae praefectus amicos

Omnipotentis heri poenis cruciabat acerbis;

Huic livore niger, sanctae dulcedinis hostis,

Peste per armigeros fellis lita tela ferentes

90

Denotat almorum blandi solaminis actus.

Tenti lethiferis, hoste instimulante, ministris,

Tirones iusti censori adiguntur iniquo;

Qui, titulum obiiciens famosae nobilitatis,

Arguit hos vanae quod more superstitionis

95

Personas sua dilapident patrimonia alendo

Indecores, lethoque datis pro crimine honesta

Busta parent, quo se doceant his foedere nexos.

Illi se famulos quorum accusantur amici

Exoptant, interque calentis spicula luctae

100

Victores lepido dantur certamine fratres.

Cognitor at rubidus mistoque furore diremptus,

Luce triumphali praestantem Valerianum

Dedecore affligi censens dat robore caedi;

Gaudet at ille, monetque suo ne vulnere cives

105

Frangantur, veri at maneant virtute viriles.

Verbere deficiens lanius iubet ense feriri,

Ni libent Iovis ut statuae mactetur uterque.

Maximus intererat, qui cornicularius actu;

Hic flens prosequitur laetos ad funera fratres,

110

Flens, quia gauderent praesentem amittere vitam

Illi proponunt aliam semperque manentem,

Hanc huius perhibent reprobatu percipiendam,

Vt vitae renovatur avis discrimine phoenix;

Surgere ad haec, modo vera probet, iam Maximus optat.

115

Promittunt huic in Domino ostentacula fixi

Corpore qua Dominus dabit hos spoliarier hora,

Vita sequens quo sumatur spectare decore,

Testetur se vanificum deponere cultum.

Iuranti mandant spatium impetrare diei,

120

Ad cuius perducti, ipsis rogitantibus, aedes

Divinis formant monitis ipsumque domumque.

Aurea nocturnam pingunt dum sidera pallam

Caeciliam ecce sacerdotes comitantur ad istos

Perveniunt praebentque novae baptismata proli,

125

Aurora retegente solum fugientibus umbris,

Siderei ductrix affatur castra duelli,

Abiiciant hortans tenebrarum obscura beatos

Tirones, rutili et capiant pia luminis arma.

Maturant bellatores, gladioque recisi

130

Libantur, fragiles carnis ponuntur amictus,

Divaque perpetuae capiuntur praemia vitae.

Complentur promissa, videt donum exsequiale

Maximus aethereos coelo properasse ministros,

Corporeque egressas gremio sumpsisse puellas,

135

Virgineumque decus superas vexisse per auras;

Quae lacrymis enarranti per gaudia fusis,

Credentes multi supero se subdere regi

Gaudent. Almachio sublimia facta feruntur,

Maximus atque sui quia Christi signa sequantur.

140

Ille indigna fremens, et pondera dira furoris

Ostentans, plumbi facit hunc per verbera tundi;

Dum levis et gaudens exit iam pondere liber;

Quem quoque virgo decens huiusque magistra palaestrae

Iuxta ubi condiderat fratres locat ipsa sodalem,

145

Nec sinit auspicii fideique latere probamen

Sarcophago quin pingit avem qua credita vita;

Post mortem cuius patuit paradigmate lumen.

Ducatrix post belligeros ad praemia missos

Poscitur ad bellum, optatumque vocatur agonem.

150

Dum cupidus censor fratrum patrimonia quaerens,

Caeciliam hoc iubet arctari moliminis astu;

Haec ubi pauperibus divisa renoscit, eamdem

Thurificaturam veluti lictoribus aras

Praecipit ad rabidas rabido certamine duci:

155

Illa sed invertens avidos ad lucra ministros,

Lucrantesque lucrans, et ditia fenora condens

Ductores sceleris pietatis in edita ducit,

Participesque Deo Vrbano sacrante coaptat.

Qui intra septa domus divino fonte beatae

160

Virginis emundans animas, prolem edit opimam

Ecclesiaeque sacris penetralia casta venustat.

Hic festis celebrans mysteria sancta diebus,

Detrimenta hosti, Domino pia lucra parabat.

Nuntius Almachii gestorum ubi perculit aures,

165

Praesentem iubet ille dari terrore puellam

Censurae; rogitans fit celsior illa; rependens

Verba probat stolidum, vanam dat culminis auram,

Arguit ignarum, sontem, probatis et hostem

Pandit confusum, docet omnia falsa secutum,

170

Insuper ostentat caecum risuque petendum.

His immane dolens abduci visibus illam

Inque domo propria thermali ardore cremari

Praecipit invictam lucis virtute puellam.

Inclusae multo suffitur robore fervor;

175

At nulla arte dato petitur pia virgo calore,

Quin alacris tota persistens nocte dieque

Flammis congestae assiduis interrita silvae,

Ceu frigente loco nullo sudore notatur;

Vtque triumphum atrox clarum capit aure tyrannus

180

Conatur tegere ac saevo restinguere ferro,

Hanc inibi crudo mandans mucrone litari.

Iussa feri dirus tendit complere satelles;

Virginis at tenerae iugulo vis ferrea cedit,

Ter librata neci, ter mitia colla fatigans,

185

Nec caput a tenui cervice revellere noscens.

Carne tribus post virgo manens ad vota diebus,

Pastori commendat oves, quas mater alebat,

Vrbano, meritis functae qui funera curans

Exsequiis, inter collegas hanc locat almos,

190

Castaque praesulibus coniungit pignora castis.

Qui sacer argento postquam edit cuncta sacrati

Vasa ministerii, multosque ad sidera mittit

Martyrio claros, capit inclyta praemia consors.